1
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng §¹i häc Vinh
-----------
-----------
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng §¹i häc Vinh
-----------
-----------
TrÞnh ThÞ Hång
TrÞnh ThÞ Hång
C«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña chóng víi s©u
bé c¸nh v¶y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi
nghÖhÖ
an,cña chóng víi
C«n trïng ký sinh vµ Léc
mèi-quan
n¨m
2006
2007
s©u bé
c¸nh
v¶y -h¹i
l¹c, ng«, võng t¹i
huyÖn Nghi Léc - nghÖ an,
n¨m 2006 - 2007
LuËn
LuËn v¨n
v¨n th¹c
th¹c sÜ
sÜ sinh
sinh häc
häc
Vinh- 2007
2
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
TrêngVinh§¹i häc
2007 Vinh
-----------
-----------
TrÞnh thÞ hång
C«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña chóng víi s©u
bé c¸nh v¶y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi
léc – nghÖ an,
n¨m 2006 - 2007
luËn v¨n th¹c sÜ sinh häc
chuyªn ngµnh: ®éng vËt häc
M· sè: 60 42 10
Ngêi híng dÉn: TS.
Lêi c¶m ¬n
Vinh, 2007
TrÇn Ngäc L©n
3
§Ò tµi “c«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ cña
chóng víi s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i
huyÖn Nghi Léc - tØnh NghÖ An, n¨m 2006 - 2007”
®îc thùc hiÖn tõ n¨m 2006 ®Õn n¨m 2007. Trong
suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi t«i ®· nhËn ®îc
nhiÒu sù gióp ®ì cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c thÇy c«
gi¸o vµ c¸n bé b¶o vÖ thùc vËt ë ®Þa ph¬ng - n¬i
nghiªn cøu ®Ò tµi.
Tríc tiªn, t«i xin ®îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u
s¾c ®Õn TiÕn Sü TrÇn Ngäc L©n - khoa N«ng L©m - Ng trêng §¹i häc Vinh - ngêi thÇy kÝnh quý ®·
hÕt søc tËn t×nh chØ dÉn cho t«i tõ nh÷ng ngµy
®Çu tËp lµm nghiªn cøu khoa häc, thÇy ®· truyÒn
®¹t cho t«i nh÷ng kiÕn thøc vµ nh÷ng kinh nghiÖm
quý b¸u ®Ó t«i hoµn thµnh luËn v¨n nghiªn cøu khoa
häc cña m×nh.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS. TSKH. Vò Quang
C«n, PGS. TS. KhuÊt §¨ng Long, Th.s. Ph¹m ThÞ NhÞ
- ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt ®· gióp t«i
®Þnh lo¹i thµnh phÇn loµi c«n trïng ký sinh vµ cã
nh÷ng gãp ý s©u s¾c cho luËn v¨n.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ban gi¸m hiÖu trêng §¹i
häc Vinh, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa §µo t¹o Sau §¹i
häc, khoa N«ng L©m Ng vµ khoa Sinh häc, ®Æc biÖt
lµ c¸c thÇy c«, c¸n bé trong tæ bé m«n §éng VËt khoa Sinh häc vµ tæ bé m«n N«ng häc - khoa N«ng L©m - Ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì vÒ thêi gian
còng nh c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®Ó t«i
thùc hiÖn tèt ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c nhµ khoa häc, c¸c
thÇy c«, ®Æc biÖt lµ PSG.TS. Hoµng Xu©n Quang tæ
®éng vËt - khoa Sinh häc - §¹i häc Vinh, ®· ®ãng
gãp ý kiÕn quý b¸u ®Ó luËn v¨n cña t«i ®îc hoµn
4
chØnh h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ban l·nh ®¹o x·
Nghi Liªn, Nghi §øc - HuyÖn Nghi Léc vµ c¸c b¸c n«ng
d©n n¬i t«i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu khoa
häc.
Xin c¶m ¬n s©u s¾c tíi nh÷ng ngêi th©n trong gia
®×nh, b¹n bÌ ®· ®éng viªn khÝch lÖ t«i trong qu¸
tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n
nµy.
Vinh, th¸ng 12 n¨m 2007
T¸c gi¶
TrÞnh ThÞ Hång
5
Môc lôc
Môc
Tran
g
1
2
3
3.1
3.2
4
1.1
1.1.1
1.1.2
1.1.3
1.1.4
1.1.5
1.2
1.2
Lêi c¶m ¬n
Môc lôc
Danh môc b¶ng
Danh môc h×nh
Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t
Më ®Çu
TÇm quan träng vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu
®Ò tµi
Môc ®Ých, yªu cÇu
§èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi tîng
Ph¹m vi nghiªn cøu
ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
Ch¬ng I. Tæng quan tµi liÖu
C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi
CÊu tróc vµ tÝnh æn ®Þnh cña quÇn x· sinh vËt
Quan hÖ dinh dìng
BiÕn ®éng sè lîng c«n trïng
C©n b»ng tù nhiªn
§a d¹ng sinh häc
C¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi
T×nh h×nh nghiªn cøu s©u h¹i l¹c, ng«, võng vµ
c«n trïng ký sinh cña chóng
1.2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bé c¸nh v¶y g©y
h¹i l¹c vµ c«n trïng ký sinh cña chóng
1.2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bé c¸nh v¶y g©y
.1
h¹i l¹c
1.1.1 T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ c«n trïng ký sinh s©u
.2
c¸nh v¶y h¹i l¹c
1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u c¸nh v¶y h¹i ng« vµ
1
5
5
5
5
5
6
6
6
9
11
15
18
19
20
20
20
22
25
6
thiªn ®Þch cña chóng
1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u c¸nh v¶y h¹i Ng«
.1
1.2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu c«n trïng ký sinh s©u
.2
c¸nh v¶y h¹i ng«
1.2.3 T×nh h×nh nghiªn cøu s©u bé c¸nh v¶y g©y
1.3
h¹i võng vµ c«n trïng ký sinh cña chóng
Mét vµi ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh
tÕ, x· héi NghÖ An
1.3.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn
1.3.2 1.3.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi
Ch¬ng II. Néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1 Néi dung nghiªn cøu
2.2 §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu
2.3 VËt liÖu nghiªn cøu
2.4 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.4.1 Bè trÝ thÝ nghiÖm
2.4.1 ThÝ nghiÖm ®ång ruéng
.1
2.4.1 ThÝ nghiÖm trong phßng
.2
2.4.2 Xö lý vµ b¶o qu¶n mÉu vËt
2.4.3 Ph¬ng ph¸p ®Þnh lo¹i
2.4.4 ChØ tiªu theo dâi s©u h¹i vµ c«n trïng ký sinh
2.4.5 Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh
häc loµi c«n trïng ký sinh
2.4.5 HÖ sè t¬ng quan
2.4.6 TÝnh to¸n vµ sö lý sè liÖu
2.4.7 Ho¸ chÊt, thiÕt bÞ, dông cô
Ch¬ng III. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn
3.1 S©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i
huyÖn Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006-2007
3.1.1 Thµnh phÇn loµi s©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c,
25
26
27
28
28
29
30
30
30
30
31
31
31
32
32
33
33
34
35
36
36
37
37
37
7
ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc-NghÖ An, n¨m
2006-2007
3.1.2 Tû träng c¸c nhãm s©u bé c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c,
ng«, võng ®îc ph©n chia theo ®Æc ®iÓm g©y
3.2
41
h¹i, t¹i Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006-2007
C«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c,
ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ An, n¨m
42
2006 - 2007
3.2.1 Thµnh phÇn loµi c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y
g©y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn Nghi Léc -
42
NghÖ An, n¨m 2006 - 2007
3.2.2 Tû träng c¸c nhãm c«n trïng ký sinh ph©n chia
theo pha vËt chñ bÞ ký sinh trªn sinh quÇn l¹c,
ng«, võng t¹i Nghi Léc-NghÖ An, n¨m 2006
47
-2007
3.2.3 ChØ sè ®a d¹ng cña tËp hîp ký sinh trªn sinh
quÇn ruéng l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc-NghÖ An,
48
n¨m 2006 - 2007
3.2.4 Vai trß chØ thÞ sinh häc cho tÝnh ®a d¹ng vµ
æn ®Þnh cña c¸c loµi c«n trïng ký sinh trªn sinh
50
quÇn ruéng l¹c, ng«, võng
3.2.3 §Æc ®iÓm chÊt lîng cña c¸c loµi ký sinh trong
tËp hîp ký sinh s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«,
52
võng t¹i Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007
3.2.4 §Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng cña c¸c loµi ký
sinh trong tËp hîp ký sinh s©u khoang
Spodoptera litura Fabr. g©y h¹i l¹c, ng«, võng
t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006-2007
3.2.5 VÞ trÝ sè lîng vµ chÊt lîng cña c¸c loµi ký sinh
56
57
8
trong tËp hîp ký sinh s©u cuèn l¸ ®Çu ®en
Archips asiaticus Wal. g©y h¹i l¹c t¹i huyÖn Nghi
Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007
3.2.6 Mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a c¸c tËp hîp ký sinh ë
3.3
c¸c vËt chñ kh¸c nhau
BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y l¹c,
ng«, võng - s©u bé c¸nh v¶y - Tû lÖ c«n trïng ký
sinh s©u bé c¸nh v¶y t¹i huyÖn Nghi Léc - NghÖ
60
61
An, n¨m 2006 - 2007
3.3.1 BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y l¹c
- s©u c¸nh v¶y - tû lÖ c«n trïng ký sinh s©u
c¸nh v¶y, vô hÌ thu, vô ®«ng n¨m 2006 vµ vô
62
xu©n n¨m 2007 t¹i Nghi Léc - NghÖ An
3.3.2 BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y
ng« - s©u c¸nh v¶y - tû lÖ c«n trïng ký sinh
s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu vµ vô ®«ng n¨m 2006
71
t¹i Nghi Léc - NghÖ An
3.3.3 BiÕn ®éng sè lîng vµ mèi quan hÖ gi÷a c©y
võng - s©u c¸nh v¶y - tû lÖ c«n trïng ký sinh
s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu n¨m 2007 t¹i Nghi Léc -
77
NghÖ An
KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
KÕt luËn
§Ò nghÞ
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
81
81
83
84
9
10
B¶ng ch÷ c¸i viÕt t¾t trong luËn v¨n
BVTV: B¶o vÖ thùc vËt
CT: C«ng thøc
§DSH: §a d¹ng sinh häc
G§ST: Giai ®o¹n sinh trëng
IPM: Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (Integrated Pest
Management)
KS: Ký sinh
NSG: Ngµy sau gieo
11
Danh môc c¸c b¶ng
B¶ng
B¶ng
3.1
B¶ng
3.2
B¶ng
3.3
B¶ng
3.4
Thiªn ®Þch cña s©u khoang h¹i l¹c ë mét sè níc
2
trªn thÕ giíi
3
Thµnh phÇn loµi s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«,
3
võng ë nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007
9
Tû träng c¸c nhãm s©u c¸nh v¶y ph©n chia theo
4
®Æc ®iÓm g©y h¹i
1
Thµnh phÇn loµi c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y
4
g©y h¹i l¹c, ng«, võng vô hÌ thu 2006 – 2007
3
So s¸nh sù gièng nhau gi÷a tËp hîp ký sinh cña
4
nhãm s©u c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«, võng ë vïng
7
Nghi Léc víi c¸c vïng Yªn Thµnh, DiÔn Ch©u-NghÖ
An vµ vïng Hµ Néi.
B¶ng
Tû träng c¸c nhãm c«n trïng ký sinh ph©n chia
4
theo pha vËt chñ bÞ ký sinh
8
B¶ng
ChØ sè ®a d¹ng sinh häc cña tËp hîp ký sinh trªn
4
3.6
sinh ruéng l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc - NghÖ An
9
Mèi liªn hÖ gi÷a sè c¸ thÓ b¾t gÆp vµ sè loµi xuÊt
5
hiÖn trong tËp hîp c«n trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y
1
3.5
B¶ng
3.7
trªn sinh quÇn l¹c, ng«, võng
12
B¶ng
VÞ trÝ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh trong tËp hîp ký
5
3.8
sinh c¸c loµi s©u h¹i l¹c, ng«, võng t¹i Nghi Léc,
4
n¨m 2006 - 2007
B¶ng
§Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh s©u
5
non s©u khoang Spodoptera litura Fabr.
6
B¶ng
§Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh s©u
5
3.10
non s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal.
8
B¶ng
§Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh
5
3.11
trøng s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal.
9
B¶ng
§Æc ®iÓm sè lîng vµ chÊt lîng c¸c loµi ký sinh
5
3.12
nhéng s©u cuèn l¸ ®Çu ®en Archips asiaticus Wal.
9
B¶ng
Ma trËn vÒ sù gièng nhau c¸c tËp hîp ký sinh cña c¸c
6
3.13
loµi vËt chñ
1
B¶ng
Mèi quan hÖ gi÷a c©y l¹c - s©u c¸nh v¶y - c«n
6
3.14
trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu, vô ®«ng
4
3.9
n¨m 2006 vµ vô xu©n n¨m 2007
B¶ng
Mèi quan hÖ gi÷a c©y ng« - s©u c¸nh v¶y - c«n
7
3.15
trïng ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu vµ vô ®«ng
2
n¨m 2006
Danh môc c¸c h×nh
H×nh
1.1
C¸c kiÓu tæ chøc dinh dìng kh¸c nhau cña sinh quÇn khi
7
cã ba møc trong th¸p dinh dìng. Mçi vßng t¬ng øng víi
mét loµi, ®êng nèi hai vßng biÓu thÞ loµi ë møc cao
h¬n lµ thøc ¨n cho loµi ë møc thÊp h¬n
H×nh
1.2
H×nh
1.3
CÊu tróc cña sinh quÇn hÖ sinh th¸i ®ång ruéng
9
S¬ ®å chung vÒ t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè lªn quÇn
1
thÓ c«n trïng (Theo Victorov, 1976) (DÉn theo Ph¹m
3
13
V¨n LÇm, 1995)[22]
H×nh
1.4
H×nh
Vïng t¸c ®éng cña c¸c nhãm thiªn ®Þch ®èi víi s©u h¹i
1
S¬ ®å biÓu thÞ diÔn biÕn mËt ®é quÇn thÓ cña 2 loµi
4
1
trong c¸c mèi quan hÖ vËt chñ-ký sinh hoÆc vËt måi-
7
vËt ¨n thÞt.
T¬ng quan gi÷a sè loµi xuÊt hiÖn vµ sè c¸ thÓ b¾t gÆp
5
3.1
cña 41 loµi c«n trïng ký sinh trªn sinh quÇn l¹c, ng«,
1
H×nh
võng ë Nghi Léc - NghÖ An.
T¬ng quan gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c vµ
6
3.2
H×nh
mËt ®é s©u c¸nh v¶y trong vô hÌ thu n¨m 2006.
T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh
5
6
3.3
H×nh
cña chóng trªn sinh quÇn l¹c, t¹i vô hÌ thu n¨m 2006.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c - mËt
5
6
®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh vô hÌ thu 2006 t¹i Nghi
6
Léc - NghÖ An.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c víi mËt
6
®é s©u c¸nh v¶y, vô ®«ng n¨m 2006 t¹i Nghi Léc -
7
H×nh
NghÖ An.
T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh
6
3.6
H×nh
cña chóng trªn sinh quÇn l¹c, t¹i vô ®«ng n¨m 2006.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c - mËt
8
6
3.7
®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh vô ®«ng 2006 t¹i Nghi
8
H×nh
Léc - NghÖ An.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c víi mËt
7
®é s©u c¸nh v¶y, vô xu©n n¨m 2007 t¹i Nghi Léc -
0
NghÖ An.
T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh
7
cña chóng trªn sinh quÇn l¹c, t¹i vô xu©n n¨m 2007.
0
1.5
H×nh
3.4
H×nh
3.5
3.8
H×nh
3.9
14
H×nh
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y l¹c - mËt
7
3.10
®é s©u c¸nh v¶y tû lÖ ký sinh vô xu©n n¨m 2007 t¹i
1
H×nh
Nghi Léc - NghÖ An.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« víi mËt
7
3.11
®é s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu n¨m 2006 t¹i Nghi Léc -
3
H×nh
NghÖ An.
T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh
7
3.12
H×nh
cña chóng trªn sinh quÇn ng«,t¹i vô hÌ thu n¨m 2006.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« - mËt
3
7
3.13
®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh hÌ thu n¨m 2006 t¹i
4
H×nh
Nghi Léc - NghÖ An.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« víi mËt
7
3.14
®é s©u c¸nh v¶y, vô ®«ng n¨m 2006 t¹i Nghi Léc -
5
H×nh
NghÖ An.
T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh
7
3.15
H×nh
cña chóng trªn sinh quÇn ng«, t¹i vô ®«ng n¨m 2007.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y ng« - mËt
6
7
3.16
®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh vô ®«ng n¨m 2006 t¹i
7
H×nh
Nghi Léc - NghÖ An.
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y võng víi
7
3.17
mËt ®é s©u c¸nh v¶y, vô hÌ thu n¨m 2007 t¹i Nghi Léc
9
H×nh
- NghÖ An.
T¬ng quan gi÷a mËt ®é s©u c¸nh v¶y vµ tû lÖ ký sinh
7
3.18
H×nh
cña chóng trªn sinh quÇn võng, t¹i vô hÌ thu n¨m 2007
Quan hÖ gi÷a giai ®o¹n sinh trëng cña c©y võng - mËt
9
8
3.19
®é s©u c¸nh v¶y - tû lÖ ký sinh s©u c¸nh v¶y, vô hÌ
0
thu n¨m 2007 t¹i Nghi Léc - NghÖ An.
15
Më ®Çu
1. TÇm quan träng vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò
tµi
C©y l¹c (Arachis hypogeae L.), c©y ng« (Zea mays L.),
c©y võng (Sesamum indicum Lin.) lµ c©y c«ng nghiÖp, c©y
l¬ng thùc, c©y thùc phÈm ng¾n ngµy, cung cÊp c¸c mÆt
hµng n«ng phÈm xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®îc trång
phæ biÕn ë nhiÒu níc.
HiÖn nay trªn thÕ giíi, l¹c lµ c©y lÊy dÇu thùc vËt ®øng
thø hai vÒ n¨ng suÊt vµ s¶n lîng (sau c©y ®Ëu t¬ng), víi
diÖn tÝch 20 - 21 triÖu ha, s¶n lîng tõ 25 - 26 triÖu tÊn/n¨m
(§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ ctv, 1996) [28]. L¹c lµ thøc ¨n ®îc
nhiÒu ngêi a sö dông, trong l¹c chøa 27,5% Protein, 44,5%
Lipid, 15% Gluxit, 2,5% Xenlulo, 68mg% Canxi, 420mg%
Photpho, cã nhiÒu vitamin nhãm B, ®Æc biÖt lµ nhiÒu
vitamin PP [58]. XuÊt khÈu l¹c nh©n lµ mét ngµnh hµng
n«ng s¶n kh¸ tiÒm n¨ng do nhu cÇu cña thÞ trêng thÕ giíi
lín. HiÖn nay trªn thÞ trêng mçi n¨m cã kho¶ng 1,2 triÖu tÊn
l¹c nh©n vµ kho¶ng 250.000 tÊn dÇu l¹c ®îc giao dÞch. EU
lµ thÞ trêng nhËp khÈu l¹c lín nhÊt thÕ giíi, chiÕm 60 %
tæng lîng nhËp khÈu cña toµn cÇu, víi kho¶ng 460.000 tÊn
mçi n¨m [55]. ViÖt Nam ®øng thø 5 vÒ s¶n lîng trång l¹c
trªn tæng sè 25 níc trång l¹c ë Ch©u ¸. DiÖn tÝch l¹c cña c¶
16
níc cã thÓ lªn ®Õn 40 - 50 v¹n ha víi 2 vïng trång l¹c hµng
ho¸ lín lµ NghÖ TÜnh vµ §«ng Nam Bé. MÊy n¨m gÇn ®©y
ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu 70 - 80 ngµn tÊn l¹c nh©n qua c¸c
níc Ph¸p, ý, §øc ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ quan träng
(Ph¹m V¨n ThiÒu, 2000) [41]. Theo thèng kª cña côc H¶i
Quan, n¨m 2005 c¶ níc ®· xuÊt khÈu ®îc gÇn 60.000 tÊn l¹c
nh©n ®¹t 70,3 triÖu USD [55].
Ng« lµ lo¹i ngò cèc quan träng trªn thÕ giíi, ®øng thø 3
sau lóa mú vµ g¹o. S¶n lîng ng« trªn thÕ giíi trung b×nh
hµng n¨m tõ 696,2 - 723,3 triÖu tÊn (n¨m 2005 - 2007).
Trong ®ã, níc Mü s¶n xuÊt 40,62% tæng s¶n lîng ng« vµ
59,38% do c¸c níc kh¸c s¶n xuÊt [56]. Ng« lµ nguån thøc ¨n
giµu n¨ng lîng, n¨ng lîng trao ®æi cña ng« tõ 3100 - 3200
Kcalo. Hµm lîng Protein 8% - 12%; chÊt x¬ 4 - 6%; Canxi
0,45%; Mangan 7,3%/kg. [53] §Æc biÖt c¸c mÇm ph«i cña
h¹t ng« rÊt giµu dinh dìng, nã chøa tíi 30% chÊt bÐo vµ axit
oleric, cã tÝnh n¨ng lo¹i bá phÇn cholesterol l¾ng ®äng
trong m¸u g©y ra l·o ho¸ [53]. §«ng Y gäi thuèc ng« lµ
thiªm thôc ngäc, vÞ ngät, tÝnh b×nh, ©m tÝnh cao, nhiÒu
c«ng dông trÞ liÖu. Riªng r©u ng«, vÒ thµnh phÇn ho¸ häc
cã c¸c chÊt Xitosterol, Stigmasterol, chÊt dÇu, tinh dÇu,
Saponin, Glucozit ®¾ng, vitamin C, vitamin K, Kali, Canxi…
cã c«ng dông ch÷a viªm tói mËt, viªm gan víi hiÖn tîng trë
ng¹i bµi tiÕt mËt vµ ®îc dïng lµm thuèc th«ng tiÓu tiÖn trong
c¸c bÖnh vÒ ®au thËn, tª thÊp, sái thËn (§ç TÊt Lîi, 2001)
[ 25]. LÞch sö chÕ biÕn ng« tõng ghi nhËn, t¹i c¸c níc Nam
17
Mü, ng« ®îc chÕ ra rîu bia, næi tiÕng nhÊt lµ rîu ng« mang
th¬ng hiÖu Chicha. ë ch©u ¢u tõng nhiÒu thêi kú ngêi ta
t×m c¸ch Ðp th©n c©y ng« thu ®êng tõ 7 - 9% trong níc Ðp
[57].
Cïng víi l¹c, ng« th× võng còng lµ lo¹i thùc phÈm giµu
Protein, Lipid vµ Gluxit. Trong thµnh phÇn cña võng cã chøa
20,1% Protein; 46% Lipid; 17,6% Gluxit, 5% chÊt kho¸ng;
1% Canxi; 3% axit; 4% chÊt x¬ vµ nhiÒu vitamin nhãm B.
DÇu võng cã nhiÒu axit bÐo cha no chøa nhiÒu nèi ®«i t¬ng
tù nh dÇu ®Ëu nµnh rÊt cã lîi cho ngêi thõa c©n bÐo ph×
[58] [59] [63] [75]. VÒ mÆt dîc häc, võng cßn lµ vÞ thuèc
nhuËn trµng, lîi s÷a, Ých gan, bæ thËn nu«i huyÕt, tù dìng cêng tr¸ng, chñ trÞ phong thÊp, suy nhîc, bæ ngò t¹ng, Ých
khÝ lùc, ®Çy tuû n·o, bÒn g©n cèt, s¸ng tai m¾t, lµm cao
gi¸n nhät, ch÷a trÞ cao huyÕt ¸p (§ç TÊt Lîi, 2001)[25].
Ngoµi ra, võng cßn ®îc ngêi Ch©u Phi dïng chÕ t¹o níc hoa
vµ lo¹i níc hoa næi tiÕng Colonho ®îc s¶n xuÊt tõ hoa võng
[70]. Axit myristic cã trong h¹t võng ®îc xem lµ mét thµnh
phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ngµnh c«ng nghÖ mü phÈm
[59].
ë ViÖt Nam, c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng ®îc du nhËp
vµ trång trät tõ bao giê cho ®Õn nay vÉn cha cã tµi liÖu nµo
x¸c minh cô thÓ. Nhng ®Õn nay c©y l¹c, c©y ng«, c©y
võng cã diÖn tÝch lín ®îc gieo trång kh¾p tõ B¾c ®Õn Nam,
nã kh«ng nh÷ng ®îc coi lµ mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng
(tõ 14,6 -35 ngh×n tÊn/n¨m) mµ cßn ®îc coi lµ c©y c¶i t¹o
18
®Êt tèt trong hÖ thèng canh t¸c ®a canh ë níc ta. MÆt kh¸c
c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng lµ c©y trång cã hiÖu qu¶ kinh
tÕ cao, gi¸ trÞ dinh dìng ®a d¹ng, lµ nguån Protein, Lipit,
Gluxit vµ Vitamin quan träng ®èi víi ®a sè nh©n d©n ta,
®Æc biÖt lµ n«ng d©n cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh«ng cao
(§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ ctv, 1996)[28].
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn n«ng nghiÖp ViÖt
Nam nãi chung, NghÖ An nãi riªng kh«ng ngõng t¨ng diÖn
tÝch gieo trång c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng víi c¸c gièng míi
n¨ng suÊt cao. Song song víi viÖc më réng diÖn tÝch lµ sù
xuÊt hiÖn cña c¸c loµi s©u h¹i, trong ®ã cã nh÷ng loµi tríc
®©y cha bïng næ thµnh dÞch.
§Ó b¶o vÖ vµ n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång, trong
hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p ®a ra ®Ó phßng trõ s©u h¹i c©y
trång, cho ®Õn nay chñ yÕu sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt
cã ®éc tè cao ®Ó phun phßng trõ ngay trong khi dÞch s©u
h¹i x¶y ra míi cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ cao. Thuèc b¶o vÖ thùc
vËt dËp t¾t ®îc dÞch h¹i ngay nªn ngêi n«ng d©n quen sö
dông v× thÊy hiÖu qu¶ nhanh. Song thuèc b¶o vÖ thùc vËt
l¹i lµ con dao hai lìi, viÖc sö dông d thõa c¸c lo¹i thuèc b¶o
vÖ thùc vËt dÉn tíi nhiÒu hËu qu¶ kh«ng mong muèn nh:
tho¸i ho¸ ®Êt, ®Ó l¹i d lîng ®éc h¹i trong c¸c s¶n phÈm
n«ng nghiÖp, ngÊm vµo níc ngÇm, ch¶y vµo s«ng, x©m
nhËp vµo chuçi thøc ¨n g©y ®éc h¹i, giÕt chÕt c¸, chim vµ
nhiÒu sinh vËt kh¸c. Con ngêi bÞ tæn h¹i ®Õn søc khoÎ
th«ng qua nhiÔm ®éc do hÝt thë vµ do ¨n ph¶i c¸c n«ng s¶n
nhiÔm ®éc tõ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp (Tr¬ng Xu©n
19
Lam, Vò Quang C«n, 2004)[18]. §Ó duy tr× mét nÒn n«ng
nghiÖp bÒn v÷ng th× x©y dùng vµ ¸p dông quy tr×nh qu¶n
lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ sinh th¸i
lµ mét híng ®i ®óng ®¾n ®Ó b¶o vÖ c©y trång nãi chung
vµ c©y l¹c, c©y ng«, c©y võng nãi riªng (TrÇn Ngäc Chñng,
2007)[4].
QuÇn thÓ s©u non bé c¸nh v¶y trªn ruéng l¹c, ng«,
võng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, ®· t×m thÊy trªn 20 loµi
(NguyÔn ThÞ Thanh, 2002)[39], (NguyÔn ThÞ HiÕu, 2004)
[11], (NguyÔn ThÞ Thu Hêng, 2004)[14], (D¬ng ThÞ V©n
Anh, 2006)[1], ®iÒu nµy kÐo theo sù ®a d¹ng vµ phong phó
cña c¸c loµi thiªn ®Þch tù nhiªn nãi chung vµ c«n trïng ký
sinh nãi riªng, nh÷ng loµi thiªn ®Þch nµy lµ m¾t xÝch v«
cïng quan träng trong hÖ thèng d©y chuyÒn dinh dìng.
Tõ nh÷ng n¨m cña thËp kû 70 Deback (1974)[62] ®·
c«ng bè nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh vÒ sù tån
t¹i ®a d¹ng cña c¸c loµi c«n trïng cã Ých. Theo «ng, mçi loµi
s©u h¹i cã Ýt nhÊt hai thiªn ®Þch trë lªn. QuÇn thÓ thiªn
®Þch cã kh¶ n¨ng øc chÕ s©u h¹i, trong ®ã c«n trïng ký
sinh ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong viÖc lµm h¹n chÕ
sù gia t¨ng sè lîng s©u h¹i bé c¸nh v¶y. Vai trß cña sù ®a
d¹ng vµ øng dông ®a d¹ng sinh häc trong qu¶n lý dÞch h¹i ë
hÖ sinh th¸i ®ång ruéng c¸c níc nhiÖt ®íi ®ang ®îc quan
t©m (Way, M. J., and K. L. Heong, 1994)[78]. B¶o tån vµ gia
t¨ng thiªn ®Þch nãi chung, c«n trïng ký sinh nãi riªng lµ híng
®i c¨n b¶n, bÒn v÷ng trong qu¶n lý s©u h¹i l¹c, ng«, võng.
§iÒu tra vµ ph¸t hiÖn c¸c loµi thiªn ®Þch trªn ®ång ruéng
20
cã ý nghÜa thùc tÕ rÊt lín. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra ngêi ta sÏ
x©y dùng kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p b¶o vÖ chóng phôc vô cho
c«ng t¸c phßng trõ dÞch h¹i c©y trång, nhng vÉn ®¶m b¶o
®îc ®a d¹ng sinh häc vµ gi÷ v÷ng mèi c©n b»ng sinh th¸i
trªn ®ång ruéng (Vò V¨n HiÓn, NguyÔn ThÞ C¸t, 2005)[10].
§Ó gãp phÇn nghiªn cøu, b¶o vÖ c¸c loµi c«n trïng ký
sinh s©u c¸nh v¶y, gãp phÇn duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc,
sù c©n b»ng sinh th¸i, b¶o vÖ m«i trêng vµ tiÕn tíi sö dông
chóng trong phßng trõ s©u non c¸nh v¶y g©y h¹i l¹c, ng«,
võng nh»m híng tíi mét nÒn n«ng nghiÖp s¹ch chóng t«i tiÕn
hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “C«n trïng ký sinh vµ mèi quan hÖ
cña chóng víi s©u bé c¸nh v¶y h¹i l¹c, ng«, võng t¹i huyÖn
Nghi Léc - NghÖ An, n¨m 2006 - 2007”
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
§Ò tµi tiÕn hµnh ®iÒu tra, thu thËp nh»m bæ sung
thªm cho danh lôc c«n trïng g©y h¹i vµ c«n trïng ký sinh trªn
l¹c, ng«, võng, ®ång thêi x¸c ®Þnh sè loµi g©y h¹i chÝnh
cho l¹c, ng«, võng vµ sè loµi c«n trïng ký sinh cã vÞ trÝ sè lîng vµ chÊt lîng cao trong tËp hîp c«n trïng ký sinh s©u c¸nh
v¶y. Trªn c¬ së ®ã, nh»m cung cÊp c¸c dÉn liÖu lµm c¬ së
khoa häc cho viÖc b¶o tån c¸c loµi c«n trïng ký sinh vµ sö
dông chóng trong biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp (IPM) s©u
h¹i l¹c, ng«, võng.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
- Xem thêm -