Tài liệu Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác gia tố hữu trong chương trình sách giáo khoa ngữ văn 12

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM BÙI QUANG HOÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC BÀI TÁC GIA TỐ HỮU TRONG CHƢƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN 12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM BÙI QUANG HOÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC BÀI TÁC GIA TỐ HỮU TRONG CHƢƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN 12 Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Văn - Tiếng Việt Mã số: 60.14.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TRỌNG HOÀN THÁI NGUYÊN - 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Trọng Hoàn Người thầy đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong khoa Ngữ văn, khoa Sau đại học trường ĐHSP Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ và động viên em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn BGH các trường THPT Lương Văn Tụy, THPT Đinh Tiên Hoàng, THPT Nho Quan C, THPT Gia Viễn A của tỉnh Ninh Bình, những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian qua. Thái Nguyên , ngày 10 tháng 8 năm 2011 Tác giả Bùi Quang Hòa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Bùi Quang Hòa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn BẢNG KÝ HIỆU NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN VHS : Văn học sử THCS : trung học cơ sở THPT : trung học phổ thông GV : Giáo viên HS : Học sinh SGK : Sách giáo khoa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cảm ơn Lời cam đoan Bảng ký hiệu những chữ viết tắt trong luận văn Mục lục .............................................................................................................. i PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU VIỆC DẠY HỌC BÀI TÁC GIA TỐ HỮU TRONG CHƢƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN 12 ................................................................................................... 8 1.1. Tác gia Tố Hữu ...................................................................................... 8 1.1.1. Tiểu sử nhà thơ Tố Hữu .................................................................. 8 1.1.2. Quan điểm sáng tác của nhà thơ Tố Hữu ........................................ 9 1.1.3. Đường đời, đường thơ Tố Hữu luôn song hành cùng con đường cách mạng ................................................................................................ 11 1.1.4. Phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu............................................... 12 1.2. Những tiền đề khoa học nghiên cứu về tác gia Tố Hữu trong nhà trường .. 13 1.2.1. Khái niệm về „„hiệu quả‟‟: có nghĩa là „„kết quả như yêu cầu của việc làm mang lại‟‟ (theo Từ điển Tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học năm 1992 trang 441). ............................................................................. 13 1.2.2. Đặc điểm tâm lý ............................................................................ 17 1.2.3. Khả năng tổ chức hoạt động học tập của học sinh THPT............. 19 1.3. Thực trạng dạy - học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình và SGK Ngữ văn 12 .................................................................................................. 21 1.3.1. Khảo sát giáo viên dạy môn Ngữ Văn và HS ở trường THPT về tình hình dạy - học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình SGK Ngữ văn 12 ...................................................................................................... 21 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1.3.2. Một số kết quả khảo sát................................................................. 26 1.3.3. Những khó khăn mà giáo viên gặp phải khi dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình SGK ngữ văn 12 ......................................... 30 1.3.4. Tâm lý của học sinh và những khó khăn khi tiếp nhận bài học về tác gia Tố Hữu trong chương trình và SGK ngữ văn 12 ......................... 31 Chƣơng 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC BÀI TÁC GIA TỐ HỮU TRONG CHƢƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN 12 ....................................................................................... 36 2.1. Những căn cứ để xây dựng biện pháp .................................................. 36 2.1.1. Những đổi mới về mục tiêu, chương trình và phương pháp dạy học mới hiện nay đối với môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông .... 36 2.1.2. Phát hiện những khoảng cách tiếp nhận của học sinh với thơ Tố Hữu 43 2.1.3. Phát hiện đúng đắn đặc điểm tiếp nhận của học sinh khi học bài tác gia Tố Hữu ......................................................................................... 44 2.1.4. Trình độ chuyên môn và bản lĩnh sư phạm của người giáo viên khi giảng dạy kiểu bài văn học sử ........................................................... 47 2.2. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác giaTố Hữu trong chương trình- SGK Ngữ văn 12 ........................................................ 50 2.2.1. Định hướng những kiến thức cơ bản, then chốt trong dạy - học bài tác gia Tố Hữu ................................................................................... 50 2.2.2. Hướng dẫn học sinh phát hiện và ghi nhớ những luận điểm trong bài tác gia Tố Hữu ................................................................................... 52 2.2.3. Xây dựng hệ thống câu hỏi khơi gợi cảm xúc lòng yêu mến văn chương và nhu cầu sáng tạo nghệ thuật của học sinh ............................. 53 2.2.4. Phát huy khả năng tự tìm kiếm kiến thức của học sinh ................ 59 2.2.5. Tạo bầu không khí văn chương cởi mở, rèn luyện năng lực giao tiếp khi giảng dạy bài tác gia Tố Hữu ..................................................... 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2.2.6. Vận dụng nguyên tắc về tích hợp trong dạy - học bài tác gia Tố Hữu. 64 2.2.7. Tổ chức các hoạt động ngoại khoá tìm hiểu về cuộc đời,sự nghiệp của nhà thơ Tố Hữu ..................................................................... 71 2.2.8. Hình thành kỹ năng làm bài tập nâng cao qua bài học tác gia Tố Hữu trong SGK Ngữ văn 12 ................................................................... 76 Chƣơng 3. THIẾT KẾ GIÁO ÁN THỂ NGHIỆM DẠY HỌC BÀI TÁC GIA TỐ HỮU TRONG CHƢƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN 12 ....................................................................................... 78 3.1. Mục đích thể nghiệm ........................................................................... 78 3.2. Đối tượng thể nghiệm .......................................................................... 78 3.3. Cách thức tiến hành thể nghiệm ........................................................... 78 3.3.1. Điểm mới của bài soạn. ................................................................. 78 3.3.2. Bài soạn thể nghiệm. ..................................................................... 79 3.3.3. Nhận xét, đánh giá kết quả thể nghiệm ......................................... 89 PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................ 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn học nhà trường vốn đã là một vấn đề chuyên môn phong phú, cuộc sống xã hội ngày nay đang có nhiều biến đổi và ảnh hưởng trực tiếp đến nhà trường. Bài toán về phương pháp đào tạo và phương pháp dạy học được tiến hành như một cuộc cách mạng trong giáo dục, có bài bản hơn. Về lý luận, có tổ chức đồng bộ hơn với sự tham gia của nhiều cơ quan chức năng và đông đảo các nhà sư phạm có kinh nghiệm, đặc biệt là phải bắt đầu từ ngành sư phạm cho tới các tổ chức cá nhân trong toàn xã hội. Đổi mới phương pháp dạy học là một yêu cầu tất yếu trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo nước ta. Xu hướng dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh đang trở thành phương châm hành động của hầu hết các giáo viên. Quá trình đổi mới phương pháp dạy học có ý nghĩa quan trọng đối với chất lượng đào tạo và giáo dục nhân cách thế hệ trẻ. Trong thực tế, giảng dạy văn học sử ở trường phổ thông nói chung và dạy các bài về tác gia nói riêng còn nằm trong quỹ đạo của lối học cũ chưa phát huy được năng lực học tập của học sinh, giảng dạy theo phương pháp thuyết giảng hay thông báo một chiều chỉ thích ứng với nền giáo dục cũ “Lối giáo dục áp đặt”. Có so sánh với nền giáo dục ảm đạm, thưa thớt, nghèo nàn đầu thế kỷ XX hay trong những năm dưới chế độ thực dân, chúng ta mới thấy được tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học để đào tạo ra những thế hệ trẻ đủ đức, đủ tài, năng động sáng tạo, phục vụ đất nước trong thời gian tới, có nhiều thách thức lớn cho dân tộc Việt Nam. Đối với các bài văn học sử về tác gia văn học, làm thế nào để học sinh không thờ ơ với bài giảng, thay vào đó là hứng thú say mê tìm hiểu và phát huy được tính sáng tạo? Làm thế nào để rèn luyện năng lực tự nghiên cứu, tự hoạt động trên văn bản của HS? Vì vậy, cần có phương hướng dạy học hợp lý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 các bài này sẽ giúp các em hình thành năng lực tự nghiên cứu, tự hoạt động trên văn bản là việc làm cần thiết, sát với thực tế với xu thế đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng mục tiêu giáo dục như Nghị quyết Trung ương II khoá VIII đã đề ra: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học”. Từ định hướng trên, chúng tôi lựa chọn đề tài này với những lý do sau: 1.1. Tố Hữu là một nhà thơ lớn của dân tộc. Ông luôn được coi là ngôi sao ngời sáng, là người mở đầu và dẫn đầu tiêu biểu của nền thơ ca cách mạng. Với hơn sáu mươi năm đấu tranh cách mạng và sáng tác nghệ thuật, Tố Hữu đã có những đóng góp không nhỏ cho nền văn học nước nhà. Suốt cuộc đời mình, Tố Hữu luôn lấy lý tưởng sống của Đảng làm lẽ sống và chiến đấu vì quần chúng nhân dân lao động, vì độc lập tự do của tổ quốc. Ông thực sự tạo nên được niềm yêu mến, nỗi đam mê bền chắc trong lòng nhiều thế hệ độc giả. Trên bầu trời của nền văn học Việt Nam hiện đại, ông là người đã đem đến cho công chúng và rồi nhận được từ họ một sự đồng điệu, đồng cảm, đồng tình tuyệt diệu, đáng là niềm ao ước của mọi sự nghiệp thơ ca, kể cả những nhà thơ lớn cùng thời với ông. Là một cây bút tiêu biểu, bằng những sáng tạo độc đáo về nội dung và nghệ thuật, Tố Hữu đã khẳng định được vị trí của mình trên văn đàn, khẳng định được sức sống mãnh liệt của hồn thơ trữ tình - chính trị trong lòng độc giả. 1.2. Trong chương trình Ngữ văn ở trường phổ thông hiện nay, Tố Hữu vẫn là tác giả được lựa chọn và giảng dạy với tư cách là tác gia lớn của nền văn học Việt Nam. Vì vậy, thực hiện luận văn này, ngoài ý phục vụ học tập, chúng tôi còn muốn cung cấp một phương hướng dạy học bài học về tác gia một cách khoa học và hợp lý, để tất cả những người quan tâm đến ngành giáo dục có thêm một tư liệu tham khảo bổ ích, quý giá trong quá trình học tập và nghiên cứu của mình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 1.3. Hiện nay, phương pháp giảng dạy các bài tác gia văn học nói chung và bài tác gia Tố Hữu nói riêng, giáo viên còn nhiều lúng túng và chưa thực sự tìm ra phương hướng giảng dạy hợp lý, chưa đáp ứng được phương pháp giáo dục hiện đại, lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên chỉ là người hướng dẫn, trò là chủ thể tiếp nhận. Do bài học có một khối lượng kiến thức lớn, phức tạp, vì thời gian có hạn, giáo viên chưa tìm được phương pháp dạy hợp lý đó cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng giờ học kém hiệu quả. 1.4. Bài học về tác gia là bài học tiềm ẩn nhiều yếu tố. Nó không chỉ bao gồm kiến thức về cuộc đời, con người và sự nghiệp văn chương mà nó còn là kiến thức về các thể loại, nhiều lĩnh vực, quan điểm, tư tưởng, thành tựu, nội dung, nghệ thuật và phong cách sáng tác của nhà văn,nhà thơ. 1.5. Lâu nay khi tìm hiểu về nhà thơ Tố Hữu, các nhà nghiên cứu, phê bình văn học đã dành nhiều sức lực, trang viết có giá trị cho nhà thơ Tố Hữu, nhưng những công trình nghiên cứu về “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình sgk ngữ văn 12” là đốitượng nghiên cứu chuyên biệt vẫn còn chưa đầy đủ và hệ thống. Cho đến nay, đây vẫn là một khoảng trống cần được khai thác và nghiên cứu. Với tất cả những lý do trên chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 12”, làm đối tượng nghiên cứu cho luận văn này với mong muốn góp một phần nhỏ bé vào công việc đổi mới phương pháp dạy học bộ môn Ngữ văn, nhằm nâng cao chất lượng dạy - học trong thời đại mới. 2. Lịch sử vấn đề Trong hơn năm thập kỷ qua, thơ Tố Hữu đã trở thành một đối tượng nghiên cứu lớn của giới học thuật, thu hút đông đảo các nhà nghiên cứu phê bình tên tuổi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Tố Hữu là một nhà thơ lớn của nền thơ ca Việt Nam. Ông đã để lại cho đời một sự nghiệp văn chương có giá trị cao. Đời thơ của ông được tập hợp trong 7 tập thơ ra đời cùng với chiều dài lịch sử dân tộc: Từ ấy, Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Máu và hoa, Một tiếng đờn, Ta với ta. Mỗi tập thơ Tố Hữu ra đời là một hiện tượng lớn và đã thu hút giới phê bình nghiên cứumột cách đông đảo. Có đến hàng chục công trình nghiên cứuvề thơ ông. Đáng chú ý hơn cả là các công trình của các nhà thơ nổi tiếng như: Xuân Diệu, Tế Hanh, Chế Lan Viên, Lưu Trọng Lư.v.v..của các nhà nghiên cứu phê bình văn học có tên tuổi như: Đặng Thai Mai, Hoài Thanh,Hoàng Trung Thông, Vũ Đức Phúc, Huỳnh Lý,.v.v..và chính những tâm sự của tác giả như: “Câu chuyện về nhà thơ”, “Văn học là cuộc đời”, “Sáu mươi năm cuộc đời sáng tạo thơ ca”… Ngay từ khi thơ Tố Hữu mới xuất hiện rải rác trên báo chí cách mạng vào những năm cuối thời kỳ Mặt trận dân chủ Đông Dương, cùng với sự đón nhận nồng nhiệt của công chúng, giới văn học cách mạng đã đánh giá cao thơ ông.Trong bài viết đầu tiên giới thiệu về thơ Tố Hữu (Báo mới, số 1, ngày 15-1939) tác giả K và T đã khẳng định: “Thơ Tố Hữu là cả một nguồn sinh lực đem phụng sự cho lý tưởng”, “với Tố Hữu, chúng ta có một nhà thơ cách mạng có tài”, “nhà thơ chiến sĩ, nhà thơ của tương lai”. Từ sau 1954 cho đến sau 1975,có rất nhiều bài viết về thơ Tố Hữu. Đặc biệt có ba công trình biên khảo chuyên sâu về thơ ông. Đó là: thơ Tố Hữu của Lê Đình Kỵ (1979), thơ Tố Hữu, tiếng nói đồng ý, đồng tình, tiếng nói đồng chí của Nguyễn Văn Hạnh (1985) và thi pháp thơ Tố Hữu của Trần Đình Sử (1987). Hai công trình đầu tiếp cận thơ Tố Hữu theo phương pháp truyền thống, kết hợp khảo cứu công phu, khoa học với cảm thụ nghệ thuật tinh tế. Hai tác giả đã lần đầu tiên nghiên cứu thơ Tố Hữu như một chỉnh thể toàn vẹn, có hệ thống, với nhiều phát hiện và đánh giá quý báu theo phương pháp nghiên cứu Mác xít. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Công trình thi pháp thơ Tố Hữu của Trần Đình Sử tiếp cận thơ Tố Hữu theo hướng thi pháp học đem đến những cảm nhận và đánh giá mới mẻ về thơ Tố Hữu khác với cách phân tích truyền thống. Hà Minh Đức, cũng là một người bền bỉ, chuyên tâm nghiên cứu về thơ Tố Hữu qua hai lời giới thiệu công phu cho hai Tuyển tập thơ Tố Hữu vào các năm 1979(Nxb Văn học) và năm 1995 (Nxb Giáo dục). Nhìn chung các bài nghiên cứu đều có sự nhận đánh giá những giá trị cơ bản và nổi bật của thơ Tố Hữu. Các công trình nghiên cứu, các bài viết tập trung vào một số vấn đề sau trong đời và thơ Tố Hữu: - Con đường nghệ thuật của Tố Hữu: gồm các bài viết về các tập thơ của ông, khuynh hướng vận động của thơ Tố Hữu. - Phong cách nghệ thuật: là các công trình nghiên cứu, các bài viết tập trung khai thác, khám phá những giá trị đặc sắc trong thơ Tố Hữu cả về nội dung lẫn hình thức nghệ thuật. - Luận đề về Tố Hữu: tác phẩm tiếp nhận và thưởng thức là những bài viết đi sâu vào tìm hiểu, phân tích, thẩm bình về một số bài thơ tiêu biểu của Tố Hữu qua các chặng đường thơ của ông. Hồi ức và kỷ niệm: gồm những kỷ niệm về một đời người và đời thơ của Tố Hữu được tập trung trong “hồi ký” của ông, các kỷ niệm đẹp về Tố Hữu trong ký ức của bạn bè, đồng nghiệp, người thân. Nhìn lại những chặng đường đã qua, những mốc lớn trong thơ Tố Hữu ta dễ dàng nhận ra: Giới phê bình, nghiên cứu dành nhiều trang viết về các chặng đường thơ Tố Hữu trước năm 1975 và đều thống nhất khẳng định Tố Hữu là đỉnh cao thơ trữ tình - chính trị Việt Nam thế kỷ XX. Về dạy học thơ Tố Hữu trong chương trình trung học phổ thông cũng có rất nhiều đề tài, luận văn, luận án thuộc các ngành nghiên cứu. Các nhà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 nghiên cứu dường như đã có những đóng góp, nhận xét, đánh giá xuyên suốt cả đời thơ Tố Hữu qua nhiều công trình kể trên. Tuy nhiên, vẫn chưa có công trình nào đề cập đến Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình và sách giáo khoa 12. Mặc dù vậy những thành tựu của các nhà nghiên cứu đi trước là tiền đề quý giá cho chúng tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Khi giảng dạy và học bài tác gia Tố Hữu ở trường THPT còn nhiều vướng mắc cần tháo gỡ: dung lượng kiến thức lớn, HS chưa thực sự chủ động học tập, phương pháp dạy của giáo viên đôi khi còn lúng túng, chưa phát huy tính triệt để, tính sáng tạo của HS… Vì vậy khi nghiên cứu đề tài này, chúng tôi mong muốn góp phần thêm một tiếng nói trong việc đổi mới phương pháp dạy học các bài văn học sử nói chung, bài tác gia Tố Hữu nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nhìn lại những chặng đường trong thơ Tố Hữu song hành với cuộc đời cách mạng và những chặng đường lịch sử dân tộc. - Nghiên cứu những tiền đề lý luận cần thiết và khả năng nhận thức của HS THPT trong việc chiếm lĩnh các bài văn học sử nói chung, bài tác gia Tố Hữu nói riêng. - Nghiên cứu thực trạng dạy và học bài tác gia Tố Hữu ở trường THPT. - Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mới khi dạy bài tác gia Tố Hữu. - Thiết kế thể nghiệm bài dạy học về tác gia Tố Hữu. 4. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu củaluận văn 4.1. Phạm vi nghiên cứu Chúng tôi chỉ đi sâu vào khảo sát, nghiên cứu bài học về tác gia Tố Hữu trong chương trình - SGK Ngữ văn lớp 12 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 4.2. Đối tượng nghiên cứu Vấn đề nâng cao hiệu quả giờ học về Bài “Tác gia Tố Hữu ” - SGK Ngữ văn 12 - tập 1, Nxb Giáo dục năm 2010. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích, tổng hợp - Phương pháp khảo sát, điều tra - Phương pháp so sánh, tổng hợp - Phương pháp tiếp cận hệ thống - Phương pháp thực nghiệm sư phạm 6. Giả thuyết khoa học Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình - SGK Ngữ văn 12 là một đề xuất khoa học mới trong việc dạy - học bài về tác gia ở trường THPT. Nếu tổ chức dạy học theo đề xuất của luận văn sẽ góp phần tích cực và hiệu quả khi dạy - học bài về tác gia Tố Hữu ở trường THPT. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu việc dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình – SGK Ngữ văn 12 Chƣơng 2: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học bài tác gia Tố Hữu trong chương trình – sách giáo khoa Ngữ văn 12 Chƣơng 3: Thiết kế thể nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU VIỆC DẠY HỌC BÀI TÁC GIA TỐ HỮU TRONG CHƢƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN 12 1.1. Tác gia Tố Hữu 1.1.1. Tiểu sử nhà thơ Tố Hữu Ông có tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, sinh ngày 04/10/1920 tại làng Phù Lai, nay thuộc xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế trong một gia đình nhà nho nghèo. Năm mười hai tuổi, mẹ mất, cha đi làm xa. Năm mười ba tuổi, Tố Hữu vào ở trường Quốc học Huế. Lớn lên giữa lúc phong trào cách mạng do Đảng Cộng Sản Đông Dương lãnh đạo đang phát triển mạnh mẽ, trong thời kỳ cách mạng dân chủ, Tố Hữu sớm được giác ngộ cách mạng. Năm 1936 ông ra nhập Đoàn thanh niên Cộng sản và trở thành người lãnh đạo Đoàn thanh niên dân chủ ở Huế. Năm 1937, ông bắt đầu có thơ đăng báo. Năm 1938, Tố Hữu gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương. Tháng 4/1939 Tố Hữu bị thực dân Pháp bắt và bị giam ở nhiều nhà lao các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên. Từ những năm 1937-1938 và suốt những năm tháng bị giam trong các nhà lao. Tố Hữu vừa rèn luyện ý chí vừa làm nhiều thơ cách mạng. Những bài thơ ấy sau này được tập hợp trong tập thơ (1946) và năm (1959), được in lại dưới nhan đề Từ ấy. Tháng 3/1942, Tố Hữu vượt ngục Đắc Lay, trở về xây dựng cơ sở và hoạt động bí mật tại Thanh Hoá. Tháng 8/1945, Tố Hữu là Chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa Thừa Thiên Huế và sau đó là Bí thư Xứ uỷ Trung Kỳ. Năm 1946, kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Tố Hữu trở lại Thanh Hoá hoạt động và làm Bí thư Tỉnh uỷ Thanh Hoá. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 Năm 1947, Tố Hữu được Trung ương Đảng điều động ra Việt Bắc phụ trách công tác văn nghệ và làm Trưởng tiểu ban văn nghệ Trung ương. Năm 1948, thành lập hội văn nghệ Việt Nam, Tố Hữu tham gia Ban chấp hành Hội. Năm 1951, tại Đại hội lần thứ II của Đảng, Tố Hữu được bầu là Uỷ viên dự khuyết Trung ương Đảng và năm 1955 là Uỷ viên chính thức Trung ương Đảng. Năm 1960, tại Đại hội lần thứ III của Đảng, Tố Hữu được bầu vào Ban Bí thư Trung ương Đảng và là uỷ viên Ban Bí thư Trung ương Đảng từ năm 1960 đến năm 1980. Ông còn là Trưởng ban thống nhất Trung ương (1974 – 1975). Năm 1976, tại Đại hội lần thứ IV của Đảng, Tố Hữu được bầu là Uỷ viên dự khuyết Bộ chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng và từ 1981 được giữ chức Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Ngoài ra, Tố Hữu từng đảm nhiệm các cương vị Hiệu trưởng trường Nguyễn Ái Quốc, Trưởng Ban Tuyên huấnTrung ương, Trưởng ban khoa giáo Trung ương, phái viên đặc trách văn hoá văn nghệ của Trung ương Đảng Cộng Sản Việt Nam. Tố Hữu mất tại Hà Nội ngày 09/12/2002, sau một thời gian lâm bệnh nặng. 1.1.2. Quan điểm sáng tác của nhà thơ Tố Hữu Thơ Tố Hữu là những tiếng nói tự nhiên, chân thật toát ra từ một tình cảm đã được lớn lên và chín muồi theo năm tháng với “lý tưởngdân tộc”. Tuy nhiên, bất cứ một sự vật, hiện tượng nào cũng vậy đều phải phát triển trên một cái nền trụ vững chắc. Hơn 60 năm trên con đường sáng tạo nghệ thuật, Tố Hữu đã thể hiện một quan niệm khá toàn diện về thơ, một quan niệm đúng đắn, nhất quán và trên một bước đường sáng tác quan niệm ấy càng được phát triển và hoàn thiện. Theo ông, vấn đề cốt lõi “thơ trước hết phải thể hiện cuộc sống một cách chân thực và sinh động”, [7,113]. Mối quan hệ giữa thơ và cuộc sống đó là mối quan hệ hữu có tương hỗ. Với Tố Hữu “thơ là tiếng nói hồn nhiên nhất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 của con người trước cuộc đời, trước tất cả những gì diễn ra xung quanh mình”, [4,18]. Thơ là kết quả của sự “nhập tâm đời sống, trí tuệ, tài năng của nhân dân nhập tâm được bao nhiêu là nhờ ở cuộc đời của mình gắn bó được bao nhiêu với nhân dân mình”. “thơ là cái nhuỵ của cuộc sống” tách khỏi cuộc sống thơ sẽ như “cây khô khỏi đất”, “Cá ra khỏi nước” và do vậy với mỗi người làm thơ, vấn đề cốt tuỷ là phải “ sống” đã “phải sống đến tận cùng của cuộc sống mới mong có được tác phẩm hay” bởi vì “thơ chỉ tràn ra khi trong tim ta cuộc sống đã thật đầy” [4, 19]. Chọn cho thơ một lẽ sống đích thực trong sự gắn bó máu thịt với cuộc đời với cuộc sống đấu tranh gian khổ và hiểm nguy của quần chúng cách mạng của giai cấp cần lao, thơ Tố Hữu là sản phẩm của cuộc đời của cuộc đấu tranh cách mạng và, nó phục vụ trực tiếp cho cuộc đời, cho cuộc đấu tranh ấy. Do vậy, thơ trong quan niệm của Tố Hữu phải là một vũ khí, có nghĩa nhà thơ không chỉ là thi sĩ và còn phải là chiến sĩ. Nhà thơ còn là người phải biết đấu tranh làm hiện thực tốt đẹp hơn. Thơ vừa là tiếng nói của lý trí, vừa là tiếng nói của tình cảm “phải làm cho người ta không còn thấy câu thơ chỉ còn cảm thấy tình người”, “ quên rằng đó là tiếng nói của ai người ta thấy nó như tiếng ca từ lòng mình, như là của mình vậy”. [4, 19]. Tố Hữu cũng đặc biệt quan tâm đến tính dân tộc trong thơ. Ông không cố công đi tìm hình thức, gọt rũa kĩ xảo trong thơ, nhưng rõ ràng ông ý thức rất sâu sắc về sự kết hợp giữa dân tộc và hiện tại, hiện tại trên các nền truyền thống… Những quan niệm thơ của Tố Hữu không những đã tạo nên phong cách thơ ông, sự thành công trong thơ,mà có thể nói còn có ý nghĩa chỉ đạo của cả một nền thơ cách mạng của chúng ta theo hướng đúng đắn, lành mạnh mà Đảng và Bác Hồ luôn mong mỏi và nhắc nhở. Đó cũng là một sự đóng góp to lớn của Tố Hữu. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 Tóm lại: Thơ trong quan điểm của Tố Hữu là một loại hình nghệ thuật phục vụ quần chúng, phục vụ cách mạng. Nó là tiếng nói “đồng tình, đồng ý, đồng chí”. 1.1.3. Đường đời, đường thơ Tố Hữu luôn song hành cùng con đường cách mạng Ông sinh ra trong một gia đình nhà nho ở Thừa Thiên - Huế. Gia đình và quê hương đã góp phần quan trọng và hình thành tài thơ của ông.Cuộc đời Tố Hữu có nhiều may mắn: Khi bước vào tuổi thanh niên đã có may mắn gặp được lý tưởng cách mạng, từ đó ông nguyện hiến dâng cuộc đời cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, trở thành người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi. Để trở thành người chiến sĩ Cộng sản phục vụ cho Tổ quốc. Tố Hữu đã gặp bao gian nan thử thách: Năm 1939 bị thực dân Pháp bắt giam vào nhà lao Thừa Thiên và bị giam giữ trong nhiều nhà tù khác ở miền Trung và Tây Nguyên. Năm 1922 trốn khỏi trại giam ở Kon Tum, vượt hàng trăm cây số đường rừng về Thanh Hoá tiếp tục hoạt động cách mạng. Tháng 8/1945, Tố Hữu lãnh đạo cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở thành phố Huế. Con đường thơ của Tố Hữu có đặc điểm là gắn bó mật thiết với con đường cách mạng giải phóng dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng ta. Các chặng đường thơ của Tố Hữu luôn song hành với các giai đoạn của cuộc đấu tranh cách mạng, đồng thời thể hiện sự vận động trong tư tưởng nghệ thuật của nhà thơ. - Tập thơ Từ ấy (1937-1946) là tập thơ đầu tay của Tố Hữu. Đó là tâm tư của một thanh niên từ chỗ “băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời” đến chỗ gặp lý tưởng cách mạng, trở thành một chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi bị giam trong tù ngục, rồi thoát khỏi tù ngục của thực dân, tiếp tục hoạt động cách mạng cho đến ngày cách mạng tháng Tám 1945 thành công. Nhà thơ trẻ ngây ngất trong niềm vui bất tuyệt của “Huế tháng Tám” trong những ngày đầu tiên ta giành được độc lập. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 - Tập thơ Việt Bắc (1946-1954) là chặng thứ hai của Tố Hữu lúc bấy giờ Tố Hữu lên chiến khu Việt Bắc, hoà mình vào cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc thơ ông thể hiện rõ nét những con người kháng chiến: Anh vệ quốc quân (Cá nước), những bà mẹ kháng chiến (Bà Bủ, Bầm ơi) em bé liên lạc (Lượm), Bác Hồ (Sáng tháng năm),…Thơ ông còn ghi lại cả những sự kiện lịch sử trọng đại ở cuối cuộc kháng chiến: Chiến thắng Điện Biên Phủ (Hoan hô chiến sĩ Điện Biên), hoà bình lặp lại (Ta đi tới),… - Tập thơ Gió lộng (1955 – 1961) là chặng thơ thứ ba của Tố Hữu, phản ánh công cuộc xây dựng cuộc sống cưới ở miền Bắc và tình cảm sâu nặng với đồng bào miền Nam đang sống dưới chính quyền Ngô Đình Diệm. Đây là tập thơ mang rất đậm khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn. Cuộc sống của dân tộc ở miền Bắc lúc bấy giờ có sự đổi thay những vẫn không ít nghèo đói, gian khổ. Vậy mà vào thơ Tố Hữu thì chỉ thấy tràn ngập niềm vui. - Tập thơ Ra trận (1962 – 1971) và tập thơ Máu và hoa (1972) là chặng thơ thứ tư của Tố Hữu. Hai tập thơ đó viết về cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân tộc ta từ những ngày đầu giặc Mĩ ném bom xuống miền Bắc (1964) cho đến ngày toàn thắng (30/4/1975). Qua những tập thơ chúng ta thấy được mỗi tập thơ là sự chắt chiu từng chặng sống, từng chặng đường hoạt động cách mạng say mê và nhiệt tình của nhà thơ, cũng đồng thời là sự kết tinh những sự kiện trọng đại nhất trên từng chặng đường lịch sử vẻ vang và không ít thăng trầm, gian khổ của dân tộc, của cách mạng Việt Nam. Ở đây thơ Tố Hữu đã thực sự là sự hội tụ của những lẽ sống lớn thời đại, của tiếng nói tâm tình của công chúng để trở thành tiếng hát của dân tộc, của thời đại. 1.1.4. Phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu Năm 1937 Tố Hữu bắt đầu làm thơ đăng báo khi Tố Hữu đang rụt rè bước lên thi đàn thì đã có một nhà phê bình văn học nổi tiếng dưới bút danh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn