Tài liệu Quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Công thương - chi nhánh Tây Hà Nội

LỜI MỞ ĐẦU Trong nền kinh tế thị trường rủi ro trong kinh doanh là điều không thể tránh khỏi, mà đặc biệt là rủi ro trong hoạt động kinh doanh Ngân hàng có phản ứng dây chuyền , lây lan và ngày càng có biểu hiện phức tạp. Trên thế giới người ta thống kê được rất nhiều loại rủi ro cố hữu trong hoạt động Ngân hàng. Song được quan tâm nhất là rủi ro tín dụng bởi vì trên thực tế, phần lớn thu nhập của các NHTM là từ hoạt động kinh doanh tín dụng, hơn nữa đây lại là lĩnh vực kinh doanh tiềm Èn nhiều rủi ro nhất trong các hoạt động kinh doanh của Ngân hàng. Hiện nay, DNVVN tại Việt Nam đang phát triển năng động, mạnh mẽ cả về chất lẫn về lượng, đóng góp ngày càng to lớn cho nền kinh tế quốc dân. Đây là loại hình DN đang được nhà nước đặc biệt quan tâm, tạo điều kiện phát triển. Với những đặc điểm riêng có về quy mô, cách thức hoạt động… phù hợp với khả năng quản lý và định hướng hoạt động của NHTMCP Công thương chi nhánh Tây Hà Nội, nên DNVVN được tập trung đầu tư tín dụng và trở thành đối tượng khách hàng chủ đạo. Tổng hợp các mối quan tâm trên, đồng thời nhận định thời gian tới rủi ro tín dụng vẫn tác động mạnh mẽ đến hoạt động ngân hàng và từ đó tác động mạnh đến nền kinh tế, nên em đã lựa chọn đề tài : “ Quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng Công thương - chi nhánh Tây Hà Nội” để làm khóa luận tốt nghiệp. Khóa luận kết cấu gồm 3 chương: Chương I : Tổng quan về rủi ro tín dụng và hoạt động quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay các DNNVV tại các Ngân hàng thương mại. Chương II: Thực trạng hoạt động quản trị RRTD trong cho vay các DNNVV tại NHTMCP Công thương chi nhánh Tây Hà Nội. Chương III: Giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao năng lực quản trị RRTD tại NHTMCP Công thương chi nhánh Tây Hà Nội. Chương 1 TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG VÀ HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG CHO VAY CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TẠI CÁC NGÂN HµNG THƯƠNG MẠI 1.1 TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG VÀ HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HµNG THƯƠNG MẠI .1 Khái quát tín dụng Ngân hàng thương mại 1.1.1.1 Khái niệm tín dụng ngân hàng. Tín dụng là một phạm trù kinh tế và nó cũng là sản phẩm của nền kinh tế hàng hóa. Tín dụng ra đời, tồn tại qua nhiều hình thái kinh tế - xã hội. Quan hệ tín dụng được phát sinh ngay từ thời kỳ chế độ công xã nguyên thủy bắt đầu tan rã. Khi chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất xuất hiện, cũng là đồng thời xuất hiện quan hệ trao đổi hàng hóa. Thời kỳ này, tín dụng được thực hiện dưới hình thức vay mượn bằng hiện vật hàng hóa. Về sau, tín dụng đã chuyển sang hình thức vay mượn bằng tiền tệ. Tín dụng có thể hiểu là một giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hóa) giữa bên cho vay ( ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay (cá nhân, doanh nghiệp và các chủ thể khác), trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán. Căn cứ theo khoản 14 Điều 4 của Luật các tổ chức Tín dụng sè 47/2010/QHXII đã được Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16 tháng 06 năm 2010 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2011 thì “Cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác.” 1.1.1.2 Phân loại tín dụng ngân hàng * Căn cứ vào thời hạn cho vay : - Cho vay ngắn hạn : Có thời hạn đến 1 năm - Cho vay trung hạn : Có thời hạn trên 1 năm đến 5 năm - Cho vay dài hạn : Có thời hạn trên 5 năm * Căn cứ vào bảo đảm tín dụng : - Tín dụng không có bảo đảm : Là tín dụng không có tài sản cầm cố, thế chấp hay có bảo lãnh của người thứ ba. Việc cấp tín dụng hoàn toàn dựa trên uy tín và khả năng trả nợ của khách hàng. - Tín dụng có bảo đảm : Là tín dụng có tài sản cầm cố, thế chấp hay có bảo lãnh của người thứ ba. * Căn cứ vào mục đích sử dụng : - Tín dụng bất động sản: Đây là khoản tín dụng được bảo đảm bằng bất động sản. - Tín dụng công thương nghiệp: Đây là các khoản tín dụng cấp cho các doanh nghiệp để trang trải các chi phí nh mua hàng hóa, nguyên vật liệu, trả thuế và chi trả lương. - Tín dụng nông nghiệp: Đây là khoản tín dụng cấp cho các hoạt động nông nghiệp, nhằm trợ giúp các hoạt động trồng trọt, thu hoạch mùa màng và chăn nuôi gia sóc. - Tín dụng cá nhân: Đây là các khoản tín dụng cấp cho cá nhân để mua sắm hàng hóa tiêu dùng đắt tiền như xe hơi, nhà cửa, trang thiết bị trong nhà… - Tín dụng cho các tổ chức tài chính: Đây là các khoản tín dụng cấp cho các ngân hàng, công ty bảo hiểm, công ty tài chính và các tổ chức tài chính khác. - Cho thuê tài chính: là việc ngân hàng mua các trang thiết bị, máy móc và cho thuê lại chúng. - Tín dụng khác: Bao gồm các khoản tín dụng khác chưa được phân loại ở trên. 1.1.2 Rủi ro tín dụng Ngân hàng 1.1.2.1 Khái niệm rủi ro tín dụng. - Khái niệm rủi ro tín dụng: Theo Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng thì: “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết” 1.1.2.2 Phân loại rủi ro tín dụng Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng được phân chia như sau: - Rủi ro giao dịch: phát sinh do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi so giao dịch gồm 3 loại: + Rủi ro lựa chọn: là rủi ro liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, khi ngân hàng lựa chọn những phương án vay vốn có hiệu quả để ra quyết định cho vay. + Rủi ro bảo đảm: là rủi ro phát sinh từ các tiêu chuẩn bảo đảm như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, loại tài sản bảo đảm, chủ thể bảo đảm, cách thức bảo đảm và mức cho vay trên giá trị tài sản bảo đảm. + Rủi ro nghiệp vụ: là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản vay có vấn đề. - Rủi ro danh mục: là rủi ro mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, gồm 2 loại: + Rủi ro nội tại: xuất phát từ những yếu tố, đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. + Rủi ro tập trung: là trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, hay hdoanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định; hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao. 1.1.2.3 Nguyên nhân rủi ro tín dụng. Trong quan hệ tín dụng có hai đối tượng tham gia là ngân hàng cho vay và người đi vay. Nhưng người đi vay sử dụng tiền vay trong một thời gian, không gian cụ thể, tuân theo sù chi phối của những điều kiện cụ thể nhất định mà ta gọi là môi trường kinh doanh, và đây là đối tượng thứ ba có mặt trong quan hệ tín dụng. Rủi ro tín dụng xuất phát từ môi trường kinh doanh gọi là rủi ro do nguyên nhân khách quan. Rủi ro xuất phát từ người vay và ngân hàng cho vay gọi là rủi ro do nguyên nhân chủ quan.  Rủi ro tín dụng do nguyên nhân khách quan. - Nguyên nhân bất khả kháng: nảy sinh từ các nguyên nhân thiên tai như bão lụt, hạn hán, hỏa hoạn, động đất hoặc những thay đổi bất thường không thể lường trước được của người tiêu dùng hoặc về mặt kỹ thuật một ngành công nghiệp. Điều này ảnh hưởng tới quá trình sản xuất, khả năng tài chính, khả năng trả nợ của khách hàng. - Môi trường kinh tế: Sự hưng thịnh hay suy thoái của của chu kỳ kinh doanh có ảnh hưởng mạnh tói thu nhập của người đi vay và gián tiếp gây ra rủi ro cho các NHTM. Trong giai đoạn kinh tế hưng thịnh, khả năng kinh doanh của người đi vay tốt khiến cho thu nhập được đảm bảo, nhưng trong giai đoạn khủng hoảng khả năng hoàn trả của người vay bị giảm sút, tùy vào mức độ nghiêm trọng và cường độ của khủng hoảng mà việc ảnh hưởng lên khả năng hoàn trả các khoản nợ là cao hay thấp. - Cơ chế, chính sách của Nhà nước: sự thay đổi về các chính sách kinh tế vĩ mô, chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ, thu nhập, kinh tế đối ngoại… nhằm tác động vào GDP, việc làm, tỷ giá hối đoái…qua đó giảm bớt những dao động không mong muốn của chu kỳ kinh doanh trong mỗi thời kỳ. Qua các phân tích và nghiên cứu cùng thực tế cho thấy rằng: bất kỳ sự thay đổi nào trong chính sách vĩ mô đều dẫn tới sự thay đổi lãi suất, tỷ giá, điều kiện mở rộng hay thu hẹp tín dụng…đây là những nhân tố làm biến động môi trường hoạt động của doanh nghiệp, môi trường đầu tư vốn của NHTM, ảnh hưởng tới kế hoạch sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. - Môi trường pháp lý: Trong kinh doanh, các yếu tố pháp lý có tác động tới hoạt động kinh doanh bao gồm hệ thống pháp luật, hệ thống các biện pháp bảo đảm cho việc thực thi và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật của các chủ thể kinh doanh và các cá nhân. Cùng với môi trường kinh tế, môi trường pháp lý tạo ra môi trường hoạt động của các doanh nghiệp, môi trường cho vay của các NHTM. Điều này có thể ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực, có thể hạn chế hay làm tăng thêm độ rủi ro trong hoạt động kinh doanh tín dụng của các NHTM. - Hệ thống thông tin quản lý: Hiện nay ở VN chưa có một cơ chế công bố thông tin đầy đủ về doanh nghiệp và ngân hàng. Trung tâm thông tin tín dụng ngân hàng (CIC) của NHNN đã hoạt động đã quá một thập niên và đã đạt được những kết quả bước đầu rất đáng khích lệ trong việc cung cấp thông tin kịp thời về tình hình hoạt động tín dụng nhưng chưa phải là cơ quan định mức tín nhiệm doanh nghiệp một cách độc lập và hiệu quả, thông tin cung cấp còn đơn điệu, thiếu cập nhật chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu tra cứu thông tin của các ngân hàng . Đó cũng là thách thức cho hệ thống ngân hàng trong việc mở rộng và kiểm soát tín dụng cho nền kinh tế trong điều kiện thiếu một hệ thống thông tin tương xứng. Nếu các ngân hàng cố gắng chạy theo thành tích, mở rộng tín dụng trong điều kiện môi trường thông tin không cân xứng thì sẽ gia tăng nguy cơ nợ xấu cho hệ thống ngân hàng  Rủi ro tín dụng do nguyên nhân chủ quan - Nguyên nhân từ phía khách hàng vay: + Khách hàng là các cá nhân: Phần lớn các khoản tín dụng cấp cho các cá nhân là nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của họ.Với các khoản vay này, nguồn trả nợ cho ngân hàng chính là thu nhập đều đặn của người đi vay. Vì vậy bất cứ nguyên nhân nào gây ra sự mất ổn định trong thu nhập và cuộc sống sinh hoạt của người đi vay đều có thể dẫn tới việc họ không đảm bảo được khả năng hoàn trả nợ cho ngân hàng. Một số nguyên nhân chính là: * Người đi vay bị thất nghiệp nên không đảm bảo được mức thu nhập như dự kiến ban đầu. * Người đi vay gặp phải những sự cố bất thường trong cuộc sống ảnh hưởng tới khả năng hoàn trả nợ. * Do người đi vay hoạch định ngân quỹ không chính xác, không dự tính hết được các khoản chi tiêu dẫn tới xác định sai phần thu nhập có thể sử dụng để trả nợ. + Khách hàng là doanh nghiệp:  Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp vay vốn: thể hiện ở mức độ biến động nhiều hay Ýt theo chiều hướng xấu của kết quả kinh doanh.Rủi ro trong kinh doanh sẽ xảy ra nếu việc xây dựng và triển khai các phương án, dự án đầu tư, sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp không khoa học, việc dự toán chi phí và xác định các mức sản lượng sản xuất không chính xác.  Tình hình tài chính doanh nghiệp yếu kém, thiếu minh bạch: Quy mô tài sản, nguồn vốn nhỏ bé, tỷ lệ nợ so với vốn tự có cao là đặc điểm chung của hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam. Ngoài ra, thãi quen ghi chép đầy đủ, chính xác, rõ ràng các sổ sách kế toán vẫn chưa được các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm chỉnh và trung thực. Do vậy, sổ sách kế toán mà các doanh nghiệp cung cấp cho ngân hàng nhiều khi chỉ mang tính chất hình thức hơn là thực chất. Khi cán bộ ngân hàng lập các bản phân tích tài chính của doanh nghiệp dựa trên số liệu do các doanh nghiệp cung cấp thường thiếu tính thực tế và xác thực. Đây cũng là nguyên nhân vì sao ngân hàng vẫn luôn xem nặng phần tài sản thế chấp như là chỗ dựa cuối cùng để phòng chống rủi ro tín dụng. - Nguyên nhân từ phía ngân hàng cho vay:  Ngân hàng xây dựng chính sách tín dụng không phù hợp. Quá theo đuổi mục tiêu lợi nhuận mà không quan tâm tới mục tiêu an toàn hay thanh khoản. Do cạnh tranh với nhau mà các NHTM cấp tín dụng với các điều kiện lỏng lẻo hơn, bỏ qua các quy tắc phòng ngừa rủi ro, sai lệch các quy tắc trong quy trình thẩm định tín dụng.  Quy trình tín dụng không phù hợp với nền kinh tế, hệ thống pháp lý khiến khách hàng có thể chiếm đoạt vốn của ngân hàng.  Quá trình thẩm định tài sản đảm bảo chưa tốt, chưa phản ánh đúng giá trị tài sản.  Quá trình giám sát, kiểm tra sau vay vốn của ngân hàng không đồng bộ và tiến hành đều đặn, việc phát hiện các khoản tín dụng có dấu hiệu rủi ro chậm và xử lý khó khăn.  Ngân hàng cung ứng những sản phẩm tín dụng chưa phù hợp với nhu cầu vay vốn của từng đối tượng tham gia vay vốn.  Ngân hàng chưa sử dụng hoặc sử dụng chưa đạt hiệu quả các công cụ phòng ngừa rủi ro.  Đạo đức và trình độ của cán bộ, nhân viên tín dụng: Đạo đức của cán bộ là một trong các yếu tố quan trọng để giải quyết vấn đề hạn chế rủi ro tín dụng. Một cán bộ kém về năng lực có thể bồi dưỡng thêm, nhưng một cán bộ tha hóa về đạo đức mà lại giỏi về mặt nghiệp vụ thì thật vô cùng nguy hiểm khi được bố trí trong công tác tín dụng. 1.1.2.4 Ảnh hưởng của rủi ro tín dụng đối với hoạt động của NHTM Khi rủi ro tín dụng xảy ra, ngân hàng không thu được vốn tín dụng đã cấp và lãi cho vay trong khi đó ngân hàng phải trả vốn và lãi cho khoản tiền huy động khi đến hạn, điều này sẽ làm cho ngân hàng mất cân đối trong việc thu chi, vòng quay vốn tín dụng giảm làm cho ngân hàng kinh doanh không hiệu quả, chi phí của ngân hàng tăng lên so với dự kiến. Nếu một khoản vay bị mất khả năng thu hồi, ngân hàng phải sử dụng các nguồn vốn của mình để trả cho người gửi tiền, đến một chừng mực nào đấy, ngân hàng không có đủ nguồn vốn để trả cho người gửi tiền thì ngân hàng sẽ rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán, có thể dẫn đến nguy cơ gặp rủi ro thanh khoản. Và kết quả là làm thu hẹp quy mô kinh doanh, năng lực tài chính giảm sút; uy tín, sức cạnh tranh giảm không những trong thị trường nội địa mà còn lan rộng ra các nước, kết quả kinh doanh của ngân hàng ngày càng xấu có thể dẫn đến thua lỗ hoặc đưa đến bờ vực phá sản nếu không kịp thời xử lý, khắc phục. 1.1.3 Quản trị rủi ro tín dụng trong các NHTM 1.1.3.1 Khái niệm quản trị rủi ro tín dụng. Quản trị rủi ro tín dụng ngân hàng là thông qua một hệ thống các công cụ tác động tới rủi ro trong hoạt động tín dụng ngân hàng, nhằm tìm ra nguyên nhân và xử lý các tình huống xảy ra RRTD với mục tiêu giảm thiểu các tổn thất do rủi ro gây ra. Nội dung quản trị này được thể hiện một cách cụ thể, rõ ràng cả về kỹ thuật, kỹ năng, phương pháp ngăn ngừa, hạn chế rủi ro và xử lý RRTD. Quản trị RRTD có ý nghĩa quan trọng xuyên suốt hoạt động kinh doanh của NHTM, hiệu quả kinh doanh đạt được luôn đồng nghĩa với mức rủi ro được chấp nhận và việc tiến hành các hoạt động quản trị rủi ro. Nghệ thuật trong quản trị rủi ro là phải đưa ra được các quyết định đúng đắn, kịp thời để giải quyết được cả hai vấn đề là lợi nhuận và rủi ro. 1.1.3.2 Nội dung quản trị rủi ro tín dụng a. Mô hình tổ chức quản trị RRTD TËp trung vµo khÈu vÞ vµ chÝnh s¸ch rñi ro Nhãm l·nh ®¹o CÊp qu¶n lý bé phËn kinh doanh chÝnh TËp trung vµo sù TËp®æi trung ®¸nh gi÷avµo rñi ro sù vµ ®¸nh thu nhËp ®æi gi÷a rñi ro vµ thu nhËp Bé phËn quan hÖ kh¸ch hµng Vai trò của từng bộ phận: - Nhóm lãnh đạo ( bao gồm: Hội đồng quản trị, ủy ban quản lý rủi ro, ban tổng giám đốc) o Xác định khẩu vị rủi ro và cân đối các hoạt động kinh doanh của ngân hàng. o Phân bổ các nguồn lực và vốn o Đánh giá các các danh mục đầu tư, chọn các danh mục đầu tư tối ưu - Cấp quản lý bộ phận kinh doanh chính (bao gồm: Các giám đốc tại các chi nhánh, Bộ phận quản lý rủi ro tại chi nhánh, Phòng Quan hệ khách hàng): o Duy trì danh mục đầu tư đã được đa dạng hóa hợp lý o Thiết kế hệ thống áp dụng o Phát triển chiến lược lựa chọn EVA ( giá trị kinh tế gia tăng) tối ưu - Bộ phận quan hệ khách hàng ( các cán bộ kinh doanh): o Cơ cấu giao dịch o Loại bá giao dịch kém chất lượng o Lựa chọn các giá trị kinh tế cộng thêm tại mức độ khách hàng b. Nhận biết RRTD Nhóm 1: Nhóm các dấu hiệu liên quan đến mối quan hệ với ngân hàng. - Phát hành séc quá bảo chứng hoặc bị từ chối - Giảm sút số dư tài khoản tiền gửi - Yêu cầu các khoản vay vượt quá nhu cầu dự kiến - Thanh toán chậm các khoản nợ gốc và lãi - Chậm trễ, trì hoãn nộp các báo cáo tài chính tới ngân hàng. - Sử dụng nhiều tài trợ ngắn hạn cho phát triển dài hạn - Vi phạm những cam kết trong hợp đồng tín dụng - Có biểu hiện giảm vốn điều lệ Nhóm 2: Nhóm các dấu hiệu liên quan tới phương pháp quản lý của khách hàng - Thay đổi thường xuyên cơ cấu của hệ thống quản trị hoặc ban điều hành. - Hệ thống quản trị hoặc ban điều hành luôn bất đồng về mục đích, quản trị, điều hành độc đoán hoặc quá phân tán - Thuyên chuyển nhân viên diễn ra thường xuyên, việc lập kế hoạch những người kế cận không đầy đủ. - Thuyên chuyển cán bộ cấp cao và những những cán bộ củ chốt thôi việc. - Ban lãnh đạo thiếu kinh nghiệm. Nhóm 3: Nhóm các dấu hiệu liên quan tới tình hình sản xuất kinh doanh của khách hàng. - Khó khăn trong phát triển sản phẩm, dịch vụ. - Thay đổi trên thị trường: tỷ giá, lãi suất, thay đổi thị hiếu, mất nhà cung ứng hoặc khách hàng lớn; thêm đối thủ cạnh tranh. - Sự xuống cấp trông thấy của nơi sản xuất kinh doanh - Những kết luận phần tích tài chính cho thấy: + Tăng doanh số bán nhưng lãi giảm hoặc không có. + Thường xuyên không đạt mức kế hoạch về sản xuất hoặc bán hàng. + Lệ thuộc vào sản phẩm bất thường để tạo ra lợi nhuận. Các tài khoản hạch toán chi phí không khớp. - Việc cơ cấu lại nợ hay hạn chế thanh toán cổ tức, hoặc có sự thay đổi vị trí xếp hạng tín nhiệm - Khó khăn khi giải thích khoản vay - Doanh nghiệp được các chủ nợ xem là chậm trả… c. Đo lường rủi ro tín dụng Đo lường rủi ro tín dụng là việc đề ra và xem xét lại hạn mức rủi ro, giúp nhà quản trị ngân hàng xác định được mức rủi ro cần được ưu tiên theo dõi và kiểm soát. - Các chỉ số đánh giá rủi ro tín dụng của NH :  Tỷ lệ nợ quá hạn / Tổng dư nợ cho vay: Nợ quá hạn là khoản nợ mà một phần hoặc toàn bộ nợ gốc và/ hoặc lãi vay quá hạn. Đây là một chỉ tiêu rất quan trọng đánh giá rủi ro tín dụng của một ngân hàng. Để xem xét mức độ rủi ro tín dụng thông qua nợ quá hạn, sử dụng chỉ tiêu : “ tỷ lệ nợ quá hạn” N�qu�h� n Tỷ lệ nợ quá hạn = T�ng d�n� Tỷ lệ nợ quá hạn càng cao thì mức độ rủi ro tín dụng của ngân hàng càng cao. Nợ quá hạn tăng chứng tỏ dư nợ khách hàng gặp khó khăn trong việc trả nợ cao do đó xác suất sau này khách hàng trả nợ cho ngân hàng là thấp. Bên cạnh đó ngân hàng còn phải tăng chi phí trong việc giám sát, đôn đốc và các chi phí khác liên quan nh tòa án, phát mại tài sản, chi phí cơ hội của khoản tín dụng.  Mức độ tập trung tín dụng: Mức độ tập trung tín dụng được xem xét là sự phân chia khoản mục vốn tín dụng trong tổng dư nợ cho vay theo các chỉ tiêu như: đối tượng khách hàng, từng nhóm khách hàng, từng ngành kinh doanh, từng thời hạn, từng khu vực địa lý ….qua đó giúp nhận diện cơ cấu tín dụng và định hướng rủi ro trong hoạt động tín dụng của NHTM. Mức độ tập trung tín dụng của mỗi ngân hàng phụ thuộc vào chính sách, mục tiêu hoạt động trong mỗi thời kỳ. + Mức độ tập trung tín dụng theo ngành nghề kinh doanh : Được hiểu là mức độ dồn vốn tín dụng theo danh mục các ngành nghề kinh doanh như: nông nghiệp, hoạt động công thương nghiệp, bất động sản…theo đó mà danh mục tín dụng sẽ ưu tiên hay dành phần lớn cho những doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực này. + Mức độ tập trung tín dụng theo thời gian: Mức độ tập trung tín dụng theo thời gian là tỷ trọng giữa dư nợ tín dụng phân chia theo các hình thức tín dụng ngắn hạn, trung hạn và dài hạn trong danh mục đầu tư tín dụng của ngân hàng. Mức độ tập trung càng cao thì rủi ro càng lớn. Tỷ trọng dư nợ tín dụng ngắn hạn = Tỷ trọng dư nợ tín dụng dài hạn = D�n�ng� n h� n T� ng d�n� D�n�trung d� i h� n T� ng d�n� + Mức độ tập trung tín dụng theo đối tượng khách hàng Đối tượng khách hàng được xem xét ở đây bao gồm: Mức dư nợ tín dụng với 1 khách hàng và mức dư nợ với 1 nhóm khách hàng. Tỷ trọng dư nợ tín dụng với 1 KH = D�n�� t n d� ng 1 KH T� ng d�n� Tỷ trọng dư nợ tín dụng với 1 nhóm KH = D�n�v� i 1 nh� m KH T� ng d�n� Nếu tập trung mức dư nợ tín dụng vào 1 khách hàng hoặc 1 nhóm khách hàng quá lớn, điều này cho thấy mức rủi ro mà ngân hàng đối mặt càng lớn bởi những rủi ro có thể xuất phát từ phía khách hàng ảnh hưởng tới khả năng trả nợ.  Tình hình rủi ro mất vốn. - Tỷ lệ trích DPRR TD = - Tỷ lệ mất vốn = DPRRTD � � � c tr� ch l� p D�n�cho k�b� o c� o M� t v� n đ �x� a cho k�b� o c� o D�n�trung b � nh cho k�b� o c� o  Khả năng bù đắp rủi ro. - Hệ số khả năng bù đắp các khoản cho vay bị mất - Hệ số khả năng bù đắp RRTD = = DPRRTD đ � � c tr� ch l� p D�n�b� th� t tho� t DPRRTD đ � � c tr� ch l� p NQH kh�đ � i - Mô hình đo lường RRTD : Từ tháng 6/2004, theo đề suất của Basel II, các ngân hàng sẽ được sử dụng các mô hình dựa trên hệ thống dữ liệu nội bộ để xác định khả năng tổn thất tín dụng. Các NHTM sẽ tự xác định các biến số hoạt động sau: PD - Probability of Default: xác xuất khách hàng không được trả nợ./ LGD - Loss Given Default: tỷ trọng tổn thất ước tính./ EAD - Exposure at Default: tổng dư nợ của khách hàng tại thời điểm khách hàng trả được nợ./ EL - Expected Loss: tổn thất có thể ước tính./ Với mỗi kỳ hạn xác định, tổn thất có thể ước tính EL được tính toán dựa trên công thức sau: EL= PD x EAD x LGD Theo đó: Thứ nhất: PD - xác suất không trả được nợ: cơ sở của xác suất này là các số liệu về các khoản nợ trong quá khứ của khách hàng, gồm các khoản nợ đã trả, khoản nợ trong hạn và khoản nợ không thu hồi được. Theo yêu cầu của Basel II, để tính toán được nợ trong vòng mét năm của khách hàng, ngân hàng phải căn cứ vào số liệu dư nợ của khách hàng trong vòng Ýt nhất là 5 năm trước đó. Với những số liệu đó, ngân hàng nhập vào một mô hình được xây dựng sẵn bởi các tổ chức tư vấn chuyên nghiệp và xác định ra xác suất không trả được nợ. Thứ hai: EAD- tổng dư nợ của khách hàng tại thời điểm khách hàng không trả được nợ: Đối với khoản vay có kỳ hạn, EAD được xác định không quá khó khăn. Tuy nhiên, đối với khoản vay theo hạn mức tín dụng, tín dụng tuần hoàn thì vấn đề lại khá phức tạp. Theo thống kê của ủy ban Basel, tại thời điểm không trả được nợ, khách hàng thường có xu hướng rút vốn vay tới mức gấp xấp xỉ hạn mức được cấp. Do đó, theo Basel II, EAD được xác định nh sau: EAD = Dư nợ bình quân + LEQ x hạn mức tín dụng chưa sử dụng bình quân Trong đó, LEQ - Loan Equivalent Exposure: là tỷ trọng phần vốn chưa sử dụng có nhiều khả năng sẽ được khách hàng rút thêm tại thời điểm không trả được nợ. “ LEQ x hạn mức tín dụng chưa sử dụng bình quân” chính là phần dư nợ khách hàng rút thêm tại thời điểm không trả được nợ ngoài mức dư nợ bình quân. Cơ sở xác định LEQ là các số liệu quá khứ. Điều này dẫn đến những khó khăn lớn trong tính toán. Ví dụ, khách hàng uy tín, trả nợ đầy đủ thường hiếm khi rơi vào tình trạng này, do đó, không thể tính chính xác được LEQ của một khách hàng tốt. Ngoài ra, một số vấn đề dẫn đến sự phức tạp của LEQ có thể gồm: loại hình kinh doanh của khách hàng, khả năng khách hàng tiếp cận với thị trường tài chính, quy mô hạn mức tín dụng, tỷ lệ dư nợ đang sử dụng so với hạn mức… Thứ ba: LGD - tỷ trọng tổn thất ước tính: là tỷ trọng phần vốn bị tổn thất trên tổng dư nợ tại thời điểm khách hàng không trả được nợ. LGD không chỉ bao gồm tổn thất về khoản vay mà còn bao gồm các tổn thất khác phát sinh khi khách hàng không trả được nợ, đó là lãi suất đến hạn nhưng không được thanh toán và các chi phí hành chính có thể phát sinh như: chi phí sử lý tài sản thế chấp, các chi phí cho dịch vụ pháp lý và một số chi phí liên quan. Tỷ trọng tổn thất ước tính có thể tính toán theo công thức sau đây: LGD = ( EAD - Số tiền có thể thu hồi) / EAD Trong đó, số tiền có thể thu hồi bao gồm các khoản tiền mà khách hàng trả và các khoản tiền thu được từ xử lý tài sản thế chấp, cầm cố. LGD cũng có thể được coi là 100% - tỷ lệ vốn có thể thu hồi được. Nh vậy, thông qua các biến số LGD, PD và EAD, ngân hàng sẽ được tính EL - tổn thất ước tính của các khoản cho vay. Nếu ngân hàng tính chính xác được tổn thất ước tính của khoản cho vay thì sẽ mang lại cho ngân hàng rất nhiều ứng dụng chứ không chỉ đơn thuần giúp ngân hàng xác định chính xác hơn hệ số an toàn vốn tối thiểu trong mối quan hệ giữa vốn tự có với rủi ro tín dụng./ d. Xây dựng chiến lược quản trị RRTD Chiến lược quản trì RRTD của ngân hàng là hệ thống các quan điểm, các mục đích và mục tiêu cơ bản cùng các giải pháp, chính sách nhằm sử dụng một cách tốt nhất các nguồn lực, lợi thế của NHTM nhằm đạt được các mục đích, mục tiêu đặt ra trong việc kiểm soát RRTD của ngân hàng. Việc xây dựng chiến lược quản lý rủi ro rõ ràng, chính xác trong dự báo nhằm hướng tới mục tiêu an toàn và lợi nhuận cao trong hoạt động của NHTM, đòi hỏi các nhà quản trị cần có sự điều chỉnh nhanh chóng, kịp thời, phù hợp với từng thời kỳ, những nhân tố bên trong và bên ngoài ngân hàng. Chiến lược quản trị rủi ro tín dụng hợp lý cần được xây dựng dựa trên những căn cứ sau: - Thứ nhất, căn cứ vào môi trường hoạt động kinh doanh của ngân hàng Bất kỳ hoạt động kinh doanh nào của NHTM cũng diễn ra trong một môi trường nhất định. Do đó, khi xây dựng chiến lược quản trị rủi ro, ngân hàng cần phải xem xét tới tác động của các yếu tố: o Tình hình kinh tế, xã hội trên địa bàn hoạt động của ngân hàng o Đặc điểm và tính chất lĩnh vực mà ngân hàng cấp tín dụng o Khả năng và mức độ cạnh tranh từ các ngân hàng khác. - Thứ hai, căn cứ vào quy định của các cơ quan quản lý Các quy định của cơ quan quản lý: Với các chính sách và văn bản pháp quy đã được ban hành, các ngân hàng phát triển theo hướng chủ động kinh doanh và hoàn toàn tự chịu trách nhiệm trước những hoạt động của mình. Do đó các chiến lược quản trị rủi ro phải tuân theo quy định pháp lý của các cơ quan quản lý, nh: +Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 của Thống đốc NHNN ban hành Quy định về việc hướng dẫn phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động của NHTM. +Quyết định số 18/2007/QĐ-NHNN ngày 25/04/2007 của NHNN quy định một số sửa đổi về các điều khoản trong QĐ 493. + Thông tư số 13 và thông tư số 19 của NHNN quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng … - Thứ ba, căn cứ vào chính sách tín dụng của ngân hàng Chính sách tín dụng cung cấp cho các cán bộ tín dụng và nhà quản lý mét khung chỉ dẫn chi tiết để ra các quyết định tín dụng và định hướng danh mục đầu tư tín dụng của ngân hàng. Theo đó, tồn tại những vấn đề trong việc xây dựng chính sách tín dụng mà các NHTM cần chú trọng: + Mục đích của danh mục tín dụng ngân hàng ( bao gồm các đặc điểm của một danh mục tín dụng tốt xét theo các tiêu chí: các loại tín dụng, những kỳ hạn tín dụng, các độ lớn tín dụng và chất lượng tín dụng). + Phân hạng thẩm quyền cho vay đối với từng cán bộ tín dụng và từn hợp đồng tín dụng. + Quy trình tiếp nhận, kiểm tra, đánh giá và ra quyết định cho vay đối với khách hàng. + Hồ sơ bắt buộc đối với từng đơn xin vay và những tài liệu phải được thu giữ tại ngân hàng ( báo cáo tài chính, hợp đồng tín dụng, hồ sơ về tài sản bảo đảm…). + Phân cấp chịu trách nhiệm trong nội bộ ngân hàng, cụ thể ai là người chịu trách nhiệm đánh giá, kiểm tra và duy trì hồ sơ tín dụng, và báo cáo thông tin. + Xây dựng nên định hướng tín dụng vào những đối tượng cụ thể của nền kinh tế, có chính sách phát triển sản phẩm tín dụng mới rõ ràng trong hoạt động. + Các chỉ dẫn nhận, định giá và hoàn tất hồ sơ bảo đảm tín dụng. + Quy định chính sách và quy trình Ên định hạn mức tín dụng, mức lãi suất tín dụng, mức phí và các điều kiện hoàn trả nợ vay. + Quy định giới hạn tín dụng tối đa, nghĩa là quy định tỷ lệ “ tổng dư nợ/ tổng tài sản “ được phép tối đa. + Xây dựng hệ thống phương án ưu tiên trong việc phát hiện, phân tích và xử lý các khoản tín dụng có vấn đề. - Thứ tư, căn cứ vào hệ thống các nguyên tắc quản trị RRTD o Nguyên tắc thứ 1: Chiến lược quản trị RRTD phải phù hợp với chiến lược phát triển và chính sách tín dụng của ngân hàng. o Nguyên tắc thứ 2: Tuân thủ các quy tắc tín dụng đề ra. o Nguyên tắc thứ 3: Ngân hàng cần có một bộ phận quản trị RRTD riêng hoạt động độc lập với các bộ phận kinh doanh khác trong ngân hàng, hay nói cách khác là đảm bảo sự độc lập của nhà quản trị rủi ro trong việc nhìn nhận ra các rủi ro riêng của từng bộ phận kinh doanh còng như toàn cảnh rủi ro của ngân hàng. o Nguyên tắc thứ 4: Thực hiện nguyên tắc “ hai tay, bốn mắt “ trong hoạt động quản trị rủi ro tín dụng. o Nguyên tắc thứ 5: Thực hiện phân cấp, phân quyền hợp lý, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa lợi Ých và trách nhiệm. o Nguyên tắc thứ 6: Quản lý RRTD được tiến hành đối với toàn bộ danh mục cho vay còng nh đối với mỗi khoản cho vay riêng lẻ. o Nguyên tắc thứ 7: Quản lý RRTD được xem xét trong mối quan hệ với các loại rủi ro khác. o Nguyên lý thứ 8: Quản trị RRTD cần đồng thời thực hiện với các công việc nh xác định, định lượng, giám sát và quản trị RRTD còng nh thực hiện dự phòng rủi ro để bù đắp khi có tổn thất xảy ra. o Nguyên tắc thứ 9: Nguyên tắc cân bằng giữa chi phí và lợi Ých thu về. Chi phí cho công tác quản trị RRTD phải thấp hơn thu nhập mang lại từ hoạt động đó. e. Biện pháp kiểm soát, xử lý rủi ro tín dụng * Các biện pháp kiểm soát RRTD : Là những biện pháp được thực hiện nhằm duy trì rủi ro tín dụng ở mức độ kỳ vọng, giảm thiểu tối đa phần tổn thất RRTD và không để ngân hàng rơi vào tình trạng khó khăn từ hoạt động tín dụng. - Tuân thủ các bước trong quy trình cho vay đặc biệt thực hiện tốt công tác phân tích rủi ro tín dụng. Quy trình cho vay bao gồm các bước khác nhau được thực hiện bởi các phòng ban khác nhau nhằm đảm bảo sự phân cấp, phân quyền và nâng cao trách nhiệm của các cán bộ ở các mắt xích khác nhau trong quy trình. Do đó, các phòng ban cần thực hiện đúng chức trách của mình. Đặc biệt là các CBTD cần phân tích tín dụng đầy đủ và toàn diện để có thể đánh giá khách hàng và tính hiệu quả của dự án trước khi cho khách hàng vay để có thể hạn chế những rủi ro do khách hàng mang lại. Việc phân tích, thÈm định tín dụng được thực hiện trước, trong và sau khi cấp tín dụng là yêu cầu bắt buộc đối với mỗi khoản tín dụng nhằm đảm bảo tính chính sinh lời của mỗi đồng vốn tín dụng, tìm kiếm những tình huống có thể gây rủi ro cho ngân hàng để có thể phòng ngừa và hạn chế những thiệt hại. Để phân tích RRTD có thể dùng các phương pháp sau đây : + Mô hình định tính: Là mô hình truyền thống đánh giá khách hàng vay vốn dựa vào chủ quan từ phía ngân hàng, mô hình thường được dùng tới là mô hình 6C: (1 ) Character ( tư cách người đi vay ): cán bộ tín dụng phải xác định rõ mục đích xin vay, cũng như thái độ, tính trung thực và thiện chí thanh toán của người đi vay vốn. Từ đó giúp ngân hàng loại bỏ được rủi ro đạo đức của khách hàng. ( 2 ) Capacity ( Năng lực hoạt động): cán bộ tín dụng phải chắc chắn rằng người đi vay có đủ năng lực hành vi và năng lực pháp lý để ký kết hợp đồng tín dụng nhằm bảo vệ quyền lợi của ngân hàng trong trường hợp xảy ra tranh chấp bên cạnh đó cán bộ tín dụng cũng cần xác định tính chât hợp pháp của người tham gia ký kết hợp đồng tín dụng tránh tình trạng gian lận. ( 3) Cash( Thu nhập): Tiêu chí này giúp trả lời câu hỏi: Người đi vay có khả năng tạo ra thu nhập để trả lại vốn tín dụng cho ngân hàng không? Nguồn thu của khách hàng là từ: doanh thu bán hàng, thanh lý tài sản, khấu hao tài sản…trong đó nguồn thu thứ nhất là nguồn thu đầu tiền và căn bản để trả nợ vì việc thanh lý tài sản sẽ làm suy yếu năng lực của người đi vay, và việc bảo đảm cho ngân hàng cũng phức tạp hơn, hơn nữa đó là biều hiện không lành mạnh cho thấy quan hệ tín dụng trở lên xấu đi. ( 4) Collateral ( Bảo đảm tiền vay): Đây là điều kiện để ngân hàng cấp tín dụng và là nguồn thu thứ hai dùng để trả nợ cho ngân hàng trong trường hợp khách hàng không thực hiện được đúng theo nghĩa vụ đã cam kết. Điều kiện này cũng gắn chặt hơn trách nhiệm của người đi vay đối với nghĩa vụ thanh toán khoản vay cho ngân hàng. Ngân hàng cần quan tâm tới tính chất pháp lý của TSĐB. ( 5) Conditions ( Các điều kiện ): Ngân hàng cần phải đánh giá được xu hướng hiện hành về ngành nghề và công việc kinh doanh của người vay nói riêng cũng như sự thay đổi của môi trường kinh tế nói chung nhằm đánh giá được những ảnh hưởng tới khoản tín dụng. ( 6) Control ( Kiểm soát ): Ngân hàng cần quan tâm tới các yếu tố như chính trị, xã hội, luật pháp…có thay đổi và ảnh hưởng tới người đi vay như thế nào. Yêu cầu tín dụng của người vay có đáp ứng được các tiêu chuẩn của ngân hàng và nhà quản lý về chất lượng tín dụng chưa? + Sử dụng kết quả chấm điểm khách hàng DN để xếp hạng khách hàng cho vay: Bảng 1.1: Xếp hạng khách hàng doanh nghiệp STT Mức xếp hạng Điểm Xếp hạng 1 95-100 AAA 2 90-94 AA Ý nghĩa Đây là mức xếp hạng cao nhất. Khả năng hoàn trả khoản vay của KH được xếp hạng này đặc biệt tốt. KH được xếp hạng này có năng lực trả nợ không kém so