Tài liệu Tổ chức hoạt động trải nghiệm môn địa lí lớp 12 trung học phổ thông cho học sinh ở tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ THANH VY TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH Ở TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, NĂM 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ THANH VY TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH Ở TỈNH QUẢNG NINH Ngành: LL&PPDH ĐỊA LÍ Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐỖ VŨ SƠN THÁI NGUYÊN, NĂM 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực và chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Vy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài luận văn và kết thúc khóa học, em xin bày tỏ lòng biết ơn tới trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tạo điều kiện trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu tại trường. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Đỗ Vũ Sơn - người thầy đã luôn dìu dắt, chỉ bảo trong suốt quá trình triển khai nghiên cứu và hoàn thành đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm môn địa lí lớp 12 Trung học phổ thông cho học sinh ở tỉnh Quảng Ninh”. Em xin cảm ơn quý thầy cô giáo trong tổ bộ môn phương pháp dạy, các thầy cô giáo trong khoa Địa Lí trường Đại học sư phạm Thái Nguyên đã hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, các đồng nghiệp giảng dạy bộ môn địa lí tại trường THPT Cẩm Phả và trường THPT Lê Quý Đôn đã quan tâm, góp ý, hỗ trợ. Xin chân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Vy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................iii LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... iv MỤC LỤC ........................................................................................................... v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu .......................................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 7 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 7 5. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 7 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 7 7. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .......................................................... 8 8. Những đóng góp của đề tài ............................................................................ 11 9. Cấu trúc luận văn ........................................................................................... 12 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG......................................................................................... 13 1.1. Cơ sở lí luận của tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 Trung học phổ thông.......................................................................................... 13 1.1.1. Phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học................................... 13 1.1.2. Hoạt động trải nghiệm ............................................................................. 14 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT ở tỉnh Quảng Ninh ...................................................... 32 1.2.1. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 .................................................... 32 1.2.2. Khái quát về địa lí địa phương tỉnh Quảng Ninh .................................... 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.2.3. Đặc điểm tâm sinh lí, nhận thức của học sinh lớp 12 Trung học phổ thông ........................................................................................................... 37 1.2.4. Thực trạng việc tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT ở tỉnh Quảng Ninh .................................................................................. 39 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................... 44 Chương 2. THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM MÔN ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT CHO HỌC SINH Ở TỈNH QUẢNG NINH ................... 45 2.1. Nguyên tắc, yêu cầu của thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí 12 THPT ............................................................................................................ 45 2.1.1. Nguyên tắc ............................................................................................... 45 2.1.2. Yêu cầu .................................................................................................... 47 2.2. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí 12 - THPT ............... 49 2.2.1. Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm ...................... 49 2.2.2. Bước 2: Đặt tên cho hoạt động ................................................................ 49 2.2.3. Bước 3: Xác định mục tiêu của hoạt động .............................................. 50 2.2.4. Bước 4: Xác định nội dung và phương pháp, phương tiện, hình thức của hoạt động ............................................................................................. 50 2.2.5. Bước 5: Lập kế hoạch .............................................................................. 51 2.2.6. Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy ................................... 51 2.2.7. Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động ......... 52 2.2.8. Bước 8: Lưu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ của học sinh .................... 52 2.3. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm môn địa lí 12 - THPT cho học sinh tỉnh Quảng Ninh ......................................................................................... 52 2.3.1. Phân tích khả năng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong chương trình địa lí 12 - THPT (được thể hiện trong bảng 2.1) ...................................... 52 2.3.2. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm .................................................... 56 2.3.3. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 12 THPT ở tỉnh Quảng Ninh ..................... 75 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 76 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM....................................................... 77 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 77 3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................................. 77 3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................... 77 3.4. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................... 77 3.5. Thời gian thực nghiệm................................................................................ 78 3.6. Tiến trình thực nghiệm ............................................................................... 78 3.6.1. Giáo án thực nghiệm (xem mục 2.3.2) .................................................... 78 3.6.2. Nhiệm vụ thực hiện của giáo viên và học sinh........................................ 78 3.6.3. Lựa chọn, đánh giá đối tượng thực nghiệm............................................. 79 3.7. Triển khai thực nghiệm............................................................................... 81 3.7.1. Kế hoạch chuẩn bị thực nghiệm .............................................................. 81 3.7.2. Kế hoạch dạy học thực nghiệm ............................................................... 82 3.8. Đánh giá kết quả thực nghiệm .................................................................... 82 3.9. Khảo sát ý kiến của giáo viên và học sinh ................................................. 85 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 89 KẾT LUẬN....................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 92 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT STT CHỮ ĐẦY ĐỦ 1 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 2 ĐC Đối chứng 3 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 4 GV Giáo viên 5 HĐTN Hoạt động trải nghiệm 6 HS Học sinh 7 NXB Nhà xuất bản 8 SGK Sách giáo khoa 9 STT Số thứ tự 10 THPT Trung học phổ thông 11 TN Thực nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Những phương pháp thường sử dụng trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT ở tỉnh Quảng Ninh ......................................................... 40 Bảng 1.2. Nhận thức về hoạt động trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT ..... 41 Bảng 1.3. Các hình thức đã tổ chức dạy học trải nghiệm .............................. 41 Bảng 1.4. Đánh giá mức độ hiệu quả của các hình thức trong hoạt động trải nghiệm ..................................................................................... 42 Bảng 1.5. Ý kiến của giáo viên về những khó khăn tổ chức các hoạt động dạy học trải nghiệm............................................................... 43 Bảng 2.1. Phân tích việc tổ chức hoạt động trải nghiệm Địa lí 12 - THPT ........ 52 Bảng 3.1. Số lượng học sinh tại lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .............. 79 Bảng 3.2. Kiểm tra đánh giá chất lượng đầu vào tại lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, trường THPT Cẩm Phả .......................................... 79 Bảng 3.3. Kiểm tra đánh giá chất lượng đầu vào tại lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, trường THPT Lê Quý Đôn .................................... 80 Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra tại lớp đối chứng và lớp thực nghiệm tại trường THPT Cẩm Phả .................................................................. 83 Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra lớp đối chứng và lớp thực nghiệm tại trường THPT Lê Quý Đôn......................................................................... 84 Bảng 3.5. Kết quả phân loại điểm của hai lớp TN và ĐC .............................. 84 Bảng 3.6. Bảng đánh giá mức độ hứng thú và mức độ đáp ứng mục tiêu học tập của GV thông qua các hoạt động trải nghiệm ................... 86 Bảng 3.7. Đánh giá mức độ hứng thú và mức độ đáp ứng mục tiêu học tập của HS thông qua các hoạt động trải nghiệm .......................... 87 Bảng 3.8. Đánh giá về mức độ kiến thức, kĩ năng trước và sau khi TN ........ 88 Bảng 3.9. Khảo sát thái độ của học sinh trước và sau khi thực nghiệm khi giáo viên tổ chức các hoạt động trải nghiệm ........................... 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Hình ảnh một khu dân cư trên Google Earth ................................ 25 Hình 1.2. Phân chia ngày đêm trên Trái Đất ................................................. 26 Hình 1.3. Hình ảnh khám phá từ Google Earth............................................. 27 Hình 3.1. Biểu đồ tổng hợp kết quả của các lớp TN Và ĐC ở trường THPT Cẩm Phả và trường THPT Lê Quý Đôn............................. 85 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Việt Nam đang tiến hành công cuộc Công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước và quá trình này diễn ra với tốc độ nhanh hay chậm, hiệu quả cao hay thấp là do tác động của nhiều yếu tố, trong đó, chủ yếu tùy thuộc vào năng lực của con người. Vì vậy, phát triển nguồn nhân lực được xem là một yếu tố có tính chiến lược, then chốt nhất cho phát triển Kinh tế - xã hội nói chung và Công nghiệp hóa, Hiện đại hóa nói riêng. Để đáp ứng được những yêu cầu đòi hỏi của đất nước, ngành Giáo dục luôn luôn phải đi đầu, nỗ lực đổi mới cho phù hợp với xu thế phát triển. Theo Nghị Quyết số 29 - NQ/TW về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, những năm gần đây Ngành Giáo dục đã có những bước chuyển mình từ hướng tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học. Để đảm bảo được yêu cầu đó cần phải có một phương pháp học tập đúng đắn, mang lại hiệu quả cao. Việc đưa hoạt động trải nghiệm vào trong chương trình giáo dục của nhà trường góp phần khắc phục những tồn tại của chương trình giáo dục hiện nay, đáp ứng yêu cầu cấp thiết của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Nội dung trải nghiệm rất đa dạng, mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kỹ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập, giáo dục như: đạo đức, trí tuệ, kỹ năng sống, giá trị sống, nghệ thuật, thẩm mỹ, thể chất, an toàn giao thông, môi trường... Giáo viên có thể lựa chọn những vấn đề thiết thực, gần gũi với cuộc sống thực tế, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của học sinh, giúp các em vận dụng hiểu biết vào thực tiễn cuộc sống một cách dễ dàng, thuận lợi. Học sinh được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động, từ thiết kế, xây dựng kịch bản, đạo diễn, diễn viên thực hiện, đến đánh giá kết quả lẫn nhau của mỗi nhóm, mỗi lớp học. Các em được làm chủ giờ học, thể hiện những tiểu phẩm, phần thi vui nhộn, hài hước, thú vị, có ý nghĩa giáo dục về sức khỏe vị thành niên và ma túy học đường. Đặc biệt các em được bày tỏ quan điểm của mình và truyền thông đến với các bạn trong khối, trong lớp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Trong chương trình giáo dục phổ thông, Địa lí là môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên, về dân cư, về chế độ xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người trên Trái Đất. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và Kinh tế - Xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ hiểu và biết cách giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay đổi và phát triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế, xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay. Môn Địa lí cũng trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức của khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu, quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế. Môn học này luôn đòi hỏi sự liên hệ thực tế cao, bởi vậy nếu được học tập theo mô hình trải nghiệm học sinh sẽ có các nhìn toàn diện hơn về bài học, tăng sự hứng thú và tư duy thực tế hơn. Môn Địa lí bồi dưỡng cho học sinh một thế giới quan khoa học và những quan điểm nhận thức đúng đắn. Như chúng ta đã biết, Địa lí là một môn học có tính tổng hợp. Nó nghiên cứu những vấn đề rất phức tạp về mặt không gian lãnh thổ, trong đó các yếu tố thành phần gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động lẫn nhau. Trong quá trình học tập Địa lí, học sinh luôn luôn phải tìm hiểu các mối liên hệ giữa những sự vật, hiện tượng trong quá trình phát triển và biến đổi không ngừng của chúng. Bởi vậy trong quá trình giảng dạy rất cần thiết đưa vào chương trình những phương pháp học tập hiệu quả, có tính thực tế cao. Thực tế cho thấy hoạt động trải nghiệm đã được thực hiện tương đối nhiều ở môn học này. Tuy nhiên để biến hoạt động trải nghiệm trong Địa lí thực sự là một hoạt động mới mẻ, mang lại hiệu quả giáo dục thì thực sự cần tổ chức dạy học theo các hoạt động phù hợp với nội dung. Trong quá trình dạy học cần đưa những kiến thức lí thuyết gắn liền với thực tiễn, phải làm cho học sinh thấy được mối quan hệ mật thiết đó để không bị trôi kiến thức, phát huy các giá trị bản thân tối đa trong chính các hoạt động mà các em làm chủ. Có rất nhiều hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm như câu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn lạc bộ, trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, hội thi cuộc thi, tham quan dã ngoại,… Vì vậy cần căn cứ vào tình hình thực tế của nhà trường, đối tượng học sinh để lựa chọn hình thức hoạt động phù hợp, đem lại kết quả tốt. Nằm trong tam giác phát triển kinh tế khu vực phía Bắc, tỉnh Quảng Ninh đã và đang phát triển rất mạnh mẽ, toàn diện trên các lĩnh vực. Quảng Ninh có nhiều nét chung và những đặc sắc riêng có về địa lí tự nhiên và kinh tế xã hội, là đầu tàu trong phát triển kinh tế. Việc chú trọng kết hợp song song giữa hoạt động học trên lớp và các hoạt động trải nghiệm ở tỉnh Quảng Ninh sẽ giúp học sinh có cái nhìn toàn diện hơn với nội dung bài học, định hướng, tạo điều kiện cho học sinh quan sát, suy nghĩ và tham gia các hoạt động thực tiễn, qua đó tổ chức khuyến khích, động viên và tạo điều kiện cho học sinh tích cực nghiên cứu, tìm ra những giải pháp mới trên cơ sở kiến thức đã học trong nhà trường và những gì đã trải qua trong thực tiễn cuộc sống, từ đó hình thành ý thức, phẩm chất, kĩ năng sống và năng lực cho học sinh. Thông qua các hoạt động trải nghiệm học sinh hiểu biết hơn về quê hương mình, từ đó có những hành động thiết thực nhằm đóng góp cho việc xây dựng quê hương đất nước. Với mong muốn góp phần hoàn thiện việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 12 Trung học phổ thông và đẩy mạnh hơn nữa việc áp dụng các hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong công tác giảng dạy, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT cho học sinh ở tỉnh Quảng Ninh” làm khóa luận tốt nghiệp. 2. Lịch sử nghiên cứu 2.1. Trên thế giới Từ giữa thế kỉ XX, nhà khoa học giáo dục nổi tiếng người Mỹ - John Dewey với tác phẩm “Kinh nghiệm và giáo dục” (Experience and Education) đã chỉ ra hạn chế của giáo dục nhà trường và đưa ra quan điểm và vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục. Với triết lí giáo dục đề cao vai trò của kinh nghiệm, Dewey cũng chỉ ra rằng những kinh nghiệm có ý nghĩa nâng cao hiệu quả giáo dục bằng cách kết nối người học với những kiến thức trong thực tiễn [8]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Một số quan niệm khác của các học giả quốc tế cho rằng giáo dục trải nghiệm coi trọng và khuyến khích mối liên hệ giữa các bài học trìu tượng với các hoạt động giáo dục cụ thể để tối ưu hóa kết quả học tập (Sakofs 1995), học từ trải nghiệm phải gắn kinh nghiệm của người học với hoạt động phản ánh và phân tích (Chapman, McPhee and Proudman, 1995), chỉ có kinh nghiệm thì chưa đủ để được gọi là trải nghiệm, chính quá trình phản ánh đã chuyển hóa kinh nghiệm thành trải nghiêm giáo dục (Joplin, 1995) [8]. Một trong những lí thuyết trực tiếp hoạt động trải nghiệm trong dạy học là Lý thuyết học từ trải nghiệm của David A Kolb. Trong đó, Kolb đã chỉ ra rằng: “Học từ trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm học. Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”. Lý thuyết Học từ trải nghiệm là cách tiếp cận với phương pháp dạy học đối với các lĩnh vực nhận thức. Nếu như mục đích của việc dạy học chủ yếu là hình thành và phát triển hệ thống khoa học tri thức, năng lực và hành động khoa học cho mỗi cá nhân thì mục đích của hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, các giá trị sống, kĩ năng sống và những năng lực chung khác. Để phát triển sự hiểu biết của khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức để hình thành và phát triển nhân lực người học. Trải nghiệm sẽ làm cho người học trở nên dễ dàng hơn, hiệu quả hơn [1]. Hoạt động trải nghiệm được các nước phát triển rất quan tâm, nhất là các nước tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực; chú ý giáo dục nhân văn, giáo dục sáng tạo, giáo dục phẩm chất và kĩ năng sống, điển hình là: - Singapore: Hội đồng nghệ thuật quốc gia có chương trình giáo dục nghệ thuật, cung cấp, tài trợ cho nhà trường phổ thông toàn bộ chương trình của các nhóm nghệ thuật, những kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Vương quốc Anh: Cung cấp hàng loạt tình huống, bối cảnh đa dạng, phong phú cho học sinh và đòi hỏi phát triển, ứng dụng nhiều tri thức, kĩ năng trong chương trình, cho phép học sinh sáng tạo và tư duy; giải quyết vấn đề làm theo nhiều cách thức khác nhau nhằm đạt kết quả tốt hơn; cung cấp cho học sinh các cơ hội sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ, dám làm…[16]. Tóm lại, từ các nghiên cứu về tâm lí học, giáo dục học cũng như các mô hình học từ trải nghiệm trên thế giới đã và đang khẳng định được vai trò, tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong hình thành và phát triển năng lực học sinh. 2.2. Ở Việt Nam Từ thời kì đầu của nền giáo dục nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ phương pháp để đào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Đây cũng là nguyên lí giáo dục được quy định trong luật giáo dục hiện hành của Việt Nam. Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI của BCHTW, một trong những quan điểm đổi mới giáo dục và đào tạo được nêu rõ đó là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. [1]. Thực hiện tinh thần đó nhiều năm gần đây các nhà khoa học giáo dục đã tập trung vào nghiên cứu cơ sở lí luận, thực tiễn để triển khai hoạt động giáo dục trải nghiệm vào giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Có thể đưa ra một số tác giả và công trình sau: Tác giả Ngô Thị Thu Dung (Hội thảo Hoạt động trải nghiệm của học sinh phổ thông, 2015), trải nghiệm và sáng tạo là bản chất của hoạt động ở người học. Bản chất của người học nói riêng, của con người nói chung là hoạt động mang tính trải nghiệm, sáng tạo. Do đó, các hoạt động giáo dục trong nhà trường được tổ chức phù hợp với bản chất hoạt động con người đều được coi là hoạt động trải nghiệm [12]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Tác giả Đinh Thị Kim Thoa (Hội thảo Hoạt động trải nghiệm của học sinh phổ thông, 2015), cho rằng: “Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục thông qua sự trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường với thực tiễn đời sống, nhờ đó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lực” [7]. PGS.TS Đỗ Ngọc Thống (Hội thảo Hoạt động trải nghiệm của học sinh phổ thông, 2014) đã nhấn mạnh “Yêu cầu của dạy học hiện đại cho thấy, không gian học đường không thể bảo đảm hết các nhu cầu học tập theo nghĩa rộng Học thông qua các trải nghiệm, gắn với cuộc sống thực... Từ xưa đến nay rất nhiều ý tưởng mới mẻ, sáng tạo lại xuất hiện từ hoạt động trải nghiệm, từ sự va vấp, cọ sát, đối mặt với các tình huống có thực trong cuộc sống” [13]. Trong nghiên cứu “Một số vấn đề về hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới” - 2014, PGS.TS Lê Huy Hoàng đã chỉ ra rõ định hướng hoạt động giáo dục dưới dạng trải nghiệm là một sự thay đổi tích cực, có ý nghĩa trong việc đổi mới chương trình SGK phổ thông giai đoạn sau 2015. Những hoạt động Bộ GD&ĐT đã triển khai và đang tiếp cận trong thời gian vừa qua như cuộc thi nghiên cứu khoa học - kĩ thuật của học sinh trung học và giáo dục STEM là những biện pháp cụ thể, hữu ích, phù hợp với các hoạt động trải nghiệm…[13]. Hiện nay “Hoạt động trải nghiệm” đã được một số giáo viên nghiên cứu và đưa vào giảng dạy: - Giáo viên Mai Thị Tuyết Nhung - Trường THPT C Nghĩa Hưng (Nam Định) đã nghiên cứu và nêu lên 5 bước giúp tổ chức thành công học trải nghiệm. Đề tài cô nghiên cứu có tên “Học tập trải nghiệm trong chương trình Địa lí lớp 10 - THPT” (2015). - Giáo viên Lê Thị Nga đã nghiên cứu luận văn thạc sĩ ngành sư phạm Lịch Sử với đề tài “Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương ở Trường THPT huyện Ba Vì - Hà Nội” (2015) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Tác giả Hoàng Việt Hà đã nghiên cứu đề tài chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học địa lí “Vận dụng quản điểm tích hợp trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT”. - Tác giả Mai Thị Tuyết Nhung đã nghiên cứu đề tài chuyên ngành Địa lí “Học tập trải nghiệm trong chương trình Địa lí lớp 10 - THPT”. - Tác giả Nguyễn Thị Thu Trang đã nghiên cứu đề tài chuyên ngành Địa lí “Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho HS trong dạy học Địa lí địa phương lớp 12 THPT tỉnh Vĩnh Phúc”. - Tác giả Cao Thị Hoa đã nghiên cứu chuyên ngành Địa lí “Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học trên lớp môn Địa lí lớp 10 THPT”… 3. Mục tiêu nghiên cứu Tổ chức hoạt động trải nghiệm môn địa lí lớp 12 THPT nhằm thiết kế, tổ chức một số hoạt động trải nghiệm môn Địa lí cho học sinh lớp 12 THPT ở tỉnh Quảng Ninh gắn với địa lí địa phương, đáp ứng việc nâng cao chất lượng và yêu cầu đổi mới giáo dục, nâng cao sự hiểu biết và hình thành ý thức, tình cảm đối với quê hương. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT. - Nghiên cứu thực tiễn về địa lí địa phương tỉnh Quảng Ninh, thực trạng dạy học địa lí ở tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT. - Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT gắn với địa lý địa phương tỉnh Quảng Ninh. - Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm. 5. Đối tượng nghiên cứu Việc tổ chức dạy học trải nghiệm môn Địa lí lớp 12 THPT cho học sinh ở tỉnh Quảng Ninh. 6. Phạm vi nghiên cứu - Thời gian: năm 2018, 2019. - Địa bàn nghiên cứu: Một số trường THPT ở tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 7.1. Quan điểm nghiên cứu 7.1.1. Quan điểm hệ thống Mỗi sự vật, hiện tượng đều không tồn tại một cách độc lập, riêng lẻ mà là thành phần của một hệ thống, một thể thống nhất. Bỏi vậy quan điểm yêu cầu xem xét đối tượng một cách toàn diện nhiều mặt, nhiều mối quan hệ khác nhau, trong trạng thái vận động và phát triển với việc phân tích điều kiện nhất định, để tìm ra bản chất và quy luật vận động của đối tượng. Cho phép nhìn nhận một cách sâu sắc toàn diện, khách quan về hiện tượng giáo dục, thấy được mối quan hệ của hệ thống với các đối tượng khác trong hệ thống lớn, từ đó xác định được các con đường tổng hợp tối ưu để nâng cao chất lượng giáo dục. Tính hệ thống làm đề tài trở nên logic, thông suốt và sâu sắc. Vì vậy cần phải tìm hiểu các mối quan hệ qua lại, các tác động ảnh hưởng giữa các yếu tố trong một hệ thống và giữa các hệ thống để đánh giá chính xác vấn đề nghiên cứu. Trong đề tài việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm môn Địa lí cho học sinh trường THPT được đặt trong vấn đề đổi mới và hoàn thiện phương pháp giảng dạy cho học sinh trong nhà trường THPT. 7.1.2. Quan điểm lịch sử Quan điểm lịch sử logic trong nghiên cứu khoa học giáo dục chính là việc thực hiện quá trình nghiên cứu đối tượng bằng phương pháp lịch sử. Tìm hiểu phát hiện sự nảy sinh phát triển của giáo dục trong những thời gian và không gian cụ thể, với những hoàn cảnh điều kiện cụ thể để phát triển cho được quy luật tất yếu của quá trình sư phạm. Giúp cho người nghiên cứu gắn việc nghiên cứu lí luận với nghiên cứu thực tiễn, giúp cho nhà nghiên cứu tìm thấy hoàn cảnh của sự xuất hiện, sự phát triển và diễn biến quá trình của đối tượng. Mặt khác, giúp người nghiên cứu phát hiện tính quy luật tất yếu của sự phát triển và đề xuất các biện pháp để cải tạo thực trạng. Vận dụng quan điểm này vào thiết kế các hoạt động trải nghiệm để thấy được những thay đổi của phương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn pháp giảng dạy trong từng giai đoạn phát triển và xu hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Từ đó đánh giá được hiện trạng và dự báo xu hướng phát triển trong tương lai. 7.1.3. Quan điểm duy vật biện chứng Phép duy vật biện chứng là cơ sở của mọi nhận thức khoa học. Phép biện chứng gồm hai nguyên lí cơ bản: nguyên lí về mối liên hệ phổ biến của thế giới và nguyên lí về tính phát triển của thế giới. Theo đó, nghiên cứu khoa học đòi hỏi phải xem xét các sự vật, hiện tượng trong trạng thái động và biến đổi không ngừng. Đây là quan điểm có ý nghĩa phương pháp luận cho tất cả các lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Quan điểm này có tác dụng chỉ đạo, là kim chi nam hướng dẫn con đường tìm tòi nghiên cứu các phương pháp hiệu quả trong tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh. 7.1.4. Quan điểm thực tiễn Quan điểm thực tiễn là luận điểm quan trọng của phương pháp luận, yêu cầu việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm phải bám sát sự phát triển của thực tế sinh động. Diễn biến hiện thực là diễn biến khách quan, các sự kiện thực tiễn là những gợi ý rất quan trọng cho những ý tưởng, nhu cầu giải quyết những mâu thuẫn của thực tiễn là động lực thúc đẩy quá trình triển khai các hoạt động trải nghiệm. Chính vì thế, việc thiết kế các hoạt động trải nghiêm sáng tạo phải xuất phát từ thực tiễn, phải có ý nghĩa lí luận và thực tiễn. Trên cơ sở đó, những vấn đề tác giả đưa ra trong luận án luôn gắn liền với thực tiễn. Áp dụng quan điểm này khi tiến hành các hoạt động trải nghiệm sẽ phát hiện những mâu thuẫn, khó khăn, cản trở trong thực tiễn giáo dục và lựa chọn trong số đó những vấn đề cấp thiết làm đề tài nghiên cứu. Phân tích sâu sắc những vấn đề của thực tiễn giáo dục, tìm được bản chất của chúng. Luôn bám sát thực tiễn với giáo dục làm sao cho lí luận và thực tiễn luôn gắn bó với nhau. Tổ chức nghiên cứu, thực nghiệm những lí thuyết khoa học giáo dục để kiểm nghiệm lí thuyết, từ đó mà ứng dụng vào thực tiễn một cách hiệu quả. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp thu thập, xử lý tài liệu Để phân tích và đánh giá tình hình đổi mới phương pháp giảng dạy, cần phải có thông tin về nhiều khía cạnh khác nhau của ngành. Cụ thể trong đề tài tác giả thu thập những dữ liệu bằng văn bản, các báo cáo, các văn kiện, văn bản chính thức, niên giám thống kê và có sự thống nhất về thời gian. Tài liệu thu thập được sử dụng để phân tích, đánh giá kết quả thu thập được từ nghiên cứu thực nghiệm dạy học trải nghiệm môn Địa lí có hiệu quả hay không. Từ kết quả đạt được để chúng ta có thể nhận thấy có nên áp dụng dạy học trải nghiệm vào trong chương trình học không. 7.2.2. Phương pháp phân tích tổng hợp Trên cơ sở dữ liệu đã thu thập, bằng phương pháp phân tích tổng hợp phân tích tình hình đổi mới phương pháp giảng dạy, những yếu tố ảnh hưởng, hiên trạng của việc áp dụng phương pháp giảng dạy mới, từ đó đề ra các hoạt động trải nghiệm phù hợp cho học sinh THPT. Tác giả sưu tầm các tài liệu có liên quan đến đề tài như tâm lí học, sinh lí học, Địa lí học, sách giáo khoa Địa lí ở trường phổ thông, phương pháp dạy học môn địa lí...các văn bản, chỉ thị về định hướng phát triển giáo dục của Bộ GD&ĐT làm cơ sở lí luận cho các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí lớp 12 THPT . Sưu tầm các tài liệu, các nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm ở các nước trên thế giới và nước ta để vận dụng trong đề tài. 7.2.3. Phương pháp điều tra xã hội học Đây là phương pháp kiểm tra độ chính xác của các số liệu đã thu thập được, trên cơ sở khảo sát tìm hiểu trực tiếp các trường học, khảo sát nhu cầu trải nghiệm của người học và việc đưa các hoạt động trải nghiệm vào thực tiễn. Tác giả phát phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh, kết hợp phỏng vấn sâu với cán bộ quản lí tại các trường thực nghiệm để có những đánh giá định lượng và định tính về tính khả thi của đề tài, chỉnh sửa nội dung cho phù hợp với thực tiễn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn