Tài liệu Bồi dưỡng học sinh giỏi môn lịch sử trung học cơ sở

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO AN GIANG HỘI ĐỒNG BỘ MÔN LỊCH SỬ TÀI LIỆU TẬP HUẤN GIÁO VIÊN BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ TRUNG HỌC CƠ SỞ (LƯU HÀNH NỘI BỘ) AN GIANG, THAÙNG 11 - 2013 MỤC LỤC Trang Phần thứ nhất. Nội dung, phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi và các loại bài thi lịch sử THCS A. Nội dung và phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử THCS I. Thực trạng công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn L ịch sử cấp THCS ở An Giang ………………………………… ….. 4 II. Một số giải pháp nâng cao chất l ượng BDHSG môn Lịch sử THCS ..…. 6 III. Nội dung, chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử THCS …..….. 7 IV. Phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử THCS ……….….. 10 V. Một số biện pháp để học bài tốt môn Lịch sử THCS ……………… 1 2 B. Các loại bài thi Lịch sử I. Bài thi nhận biết lịch sử ………………………………………….. 15 II. Bài thi nhận thức lịch sử …………………………………………. 25 III. Bài thi bằng câu hỏi tự luận ……………………………………….. 31 IV. Bài thi thực hành lịch sử …………………………………………… 40 Phần thứ hai Một số kiến thức Lịch sử c ơ bản trong bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử THCS A. Lịch sử thế giới Lịch sử thế giới từ năm 1919 đến nay ……..…………………………... 44 B. Lịch sử Việt Nam Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến 1919 ...…………………………..… 65 Lịch sử Việt Nam từ năm 1919 đến nay ……………………………… 88 Phần thứ ba Cấu trúc đề thi và giới thiệu một số đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử cấp THCS A. Cấu trúc đề thi ……………………………………………………….. 13 4 Yêu cầu cụ thể của một đề thi Về đề thi học sinh giỏi Lịch sử THCS B. Giới thiệu một số đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử THCS Đề thi HSG Lịch sử THCS – Đề số 1 ……………………….…………. 135 Đề thi HSG Lịch sử THCS – Đề số 2 ……………………….…………. 13 8 Đề thi HSG Lịch sử THCS – Đề số 3 ……………………….…………. 14 3 Đề thi HSG Lịch sử THCS – Đề số 4 ……………………….…………. 14 7 2 LỜI MỞ ĐẦU Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi các môn văn hóa nói chung, môn Lịch sử nói riêng là một trong những nhiệm vụ của ng ười giáo viên ở nhà trường phổ thông. Từ khi ngành giáo dục và đào tạo tổ chức thi học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh môn Lịch sử THCS đã được các trường hướng ứng, tham gia, tích lũy được ít nhiều kinh nghiệm trong việc xác định nội dung v à phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi. Tuy nhiên, nhiều vấn đề thực tiễn bồi d ưỡng học sinh giỏi Lịch sử cấp THCS đặt ra đ òi hỏi phải giải quyết như tài liệu bồi dưỡng, mức độ kiến thức đối với học sinh giỏi, các dạng đề thi, tạo hứng thú học tập, ph ương pháp ôn luyện, việc tự học Lịch sử của học sinh… Bên cạnh đó, trong nhiều năm qua, giáo viên dạy môn Lịch sử THCS trong tỉnh chưa được tham gia các lớp tập huấn nào về bồi dưỡng học sinh giỏi của bộ môn . Công việc này cũng còn nhiều vấn đề mà chúng ta cần trao đổi, bổ sung cho nhau để nâng cao hơn nữa mục tiêu, yêu cầu giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử cấp THCS trong tỉnh. Nội dung tài liệu tập trung chủ yếu vào các chủ đề sau: - Nội dung, phương pháp bồi dưỡng và các loại bài thi lịch sử; - Các giải pháp và đề xuất nhằm nâng cao chất l ượng bồi dưỡng học sinh giỏi; - Kiến thức cơ bản trong công tác bồi d ưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử THCS; - Giới thiệu các dạng đề thi học sinh giỏi. Tài liệu này chỉ cung cấp một số thông tin cập nhật về nội dung, ph ương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi, bổ sung thêm kiến thức cơ bản, kiến thức mới cho giáo vi ên đang trực tiếp bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn Lịch sử THCS. Mặt khác, tài liệu này chỉ mang tính chất gợi ý để thảo luận ở lớp bồi d ưỡng và sự vận dụng của mỗi giáo viên trong thực tiễn bồi dưỡng học sinh giỏi sao cho độc lập, sáng tạo, có trách nhiệm. HỘI ĐỒNG BỘ MÔN LỊCH SỬ TỈNH AN GIANG 3 Phần thứ nhất NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI VÀ CÁC LOẠI BÀI THI MÔN LỊCH SỬ CẤP TRUNG HỌC C Ơ SỞ A- NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI I. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI D ƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ THCS Ở AN GIANG Để thực hiện mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất n ước do Đảng ta khởi xướng, việc đào tạo một đội ngũ trí thức có chất l ượng cao đang được toàn xã hội rất quan tâm. Một trong những giải pháp để đạt mục ti êu trên là nâng cao chất lượng dạy và học, bồi dưỡng học sinh giỏi. Tuy nhiên, công tác này ở hầu hết các trường THCS của tỉnh có nhiều thuận lợi, nh ưng cũng còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc tuyển chọn, bồi dưỡng học sinh. Xuất phát từ yêu cầu thực tế đó, nhiều cán bộ quản lý, giáo viên trực tiếp giảng dạy đã và đang tìm kiếm nhiều nguyên nhân, đề xuất nhiều giải pháp để việc tuyển chọn, bồi dưỡng học sinh giỏi đạt hiệu quả h ơn. 1. Thuận lợi - Sự quan tâm, chỉ đạo của Sở, Ph òng Giáo dục và Đào tạo, Ban Giám hiệu trường THCS trong việc triển khai, tổ chức tuyển chọn, bồi d ưỡng học sinh giỏi. - Sự quan tâm và tạo điều kiện của cha mẹ học sinh. - Về phía giáo viên: nhiệt tình, tâm huyết, yêu nghề, vượt khó; đặc biệt là được Ban Giám hiệu nhà trường tạo điều kiện đầy đủ về trang thiết bị, t ài liệu, thời gian… để tập trung phục vụ cho công tác bồi d ưỡng. - Sự phối hợp, cộng tác giúp đỡ của các bộ phận, tổ chu yên môn, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn trong nhà trường. 2. Khó khăn - Bộ môn Lịch sử ở trường THCS hiện nay chưa được đặt đúng vị trí, học sinh phần lớn chưa say mê, hứng thú học lịch sử. - Việc tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử còn nhiều khó khăn, số lượng tham gia học bồi d ưỡng học sinh giỏi Lịch sử ở các tr ường THCS chỉ chiếm một tỷ lệ rất thấp, trung bình hàng năm có hàng trăm học sinh lớp 9 tham gia Kỳ thi Chọn học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh . - Trong giảng dạy, giáo viên dạy ở nhiều trường chủ yếu là tập trung vào nội dung kiến thức trong sách giáo khoa, ít khi mở rộng nội dung bài dạy, chưa tích cực trong cải tiến phương pháp dạy học, điều đó dẫn đến hiệu quả giảng dạy ch ưa cao. Bên cạnh đó, còn một số giáo viên chưa thực sự yêu thích bộ môn mà mình lựa chọn, nhận thức chưa đúng về vai trò, trách nhiệm của mình đối với môn học làm ảnh hưởng không tốt đến chất lượng dạy - học môn Lịch sử. - Học sinh: Những học sinh th ực sự yêu thích môn Lịch sử thường rất ít, nguồn học sinh giỏi Lịch sử phần lớn đ ược lấy từ các em học sinh không được các 4 môn văn hóa khác tuy ển chọn bồi dưỡng. Để tuyển chọn được những học sinh giỏi tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử , giáo viên phải làm công tác tư tưởng với cha mẹ học sinh, thuyết phục học sinh, có khi c òn phải dựa vào sự can thiệp của Ban Giám hiệu. Mặt khác, ở nhiều trường THCS trong tỉnh, học sinh chọn vào đội tuyển học sinh giỏi Lịch sử hầu hết ch ưa phải là sự tự nguyện tích cực. - Phụ huynh học sinh và tác động của xã hội: Do sự tác động của cơ chế thị trường, nên nhiều gia đình đã định hướng cho con em của mình học những môn hướng đến cuộc sống tốt hơn sau này. Vì vậy, ngay từ thời cấp THCS đã tự lựa chọn cho các em học thêm các môn để thi khối A, B, D. Những em ham thích học môn Lịch sử th ường không được gia đình khuyến khích, tạo điều kiện. Do nội dung kiến thức sách giáo khoa quá nặng, trong các giờ học, gần nh ư giáo viên phải tìm cách truyền tải đủ kiến thức, giúp cho học sinh ghi chép b ài đầy đủ để bảo đảm đúng phân phối ch ương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, nên luyện kỹ năng làm bài, hiểu được bản chất lịch sử còn hạn chế. Về nội dung khối l ượng kiến thức ôn luyện bồi dưỡng học sinh giỏi còn quá nặng, nhiều kiến thức thực sự thấy chưa cần thiết, thiếu thực tế. Ví dụ, theo hướng dẫn chung học sinh dự thi học sinh giỏi môn Lịch sử cấp tỉnh, kiến thức gồm toàn bộ chương trình cấp THCS. Để học và hiểu toàn bộ kiến thức cơ bản này là một thách thức vô cùng to lớn đối với bất kỳ học sinh nào, trong khi đó, đề thi ra đòi hỏi học sinh phải biết vận dụng, khái quát xâu chuỗi sự kiện, phân tích, so sánh, giải thích, đánh giá,… nếu hoàn thiện được như vậy thì đòi hỏi phải biết sử dụng kiến thức ngoài sách giáo khoa. Đây chính là nguyên nhân làm cho h ọc sinh rất sợ khi phải tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử. - Nguồn tuyển chọn, bồi dưỡng học sinh giỏi đến từ nhiều lớp khác nhau nên giáo viên và học sinh rất mất thời gian trong việc thoả thuận về giờ giấc học tập, có khi không thống nhất được vì thời gian học môn Lịch sử thường bị xếp sau và ưu tiên cho chuyên đề nâng cao, luyện thi vào lớp 10, làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng day bồi dưỡng học sinh giỏi. - Để có được một học sinh giỏi môn Lịch sử, ngoài việc giúp các em nắm vững kiến thức cơ bản, giáo viên còn phải mở rộng, nâng cao kiến thức, kỹ năng, hướng dẫn học sinh phương pháp học bài, làm bài… khối lượng công việc nhiều, thời gian có hạn, nội dung các chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi thì thường “mạnh ai nấy làm”, thiếu sự bồi dưỡng chuyên môn, định hướng của cấp trên. - Về chế độ của giáo viên khi dạy bồi dưỡng học sinh giỏi nhìn chung chưa được quan tâm thoả đáng, ngu ồn ngân sách nhà nước chưa thực sự đầu tư mà chủ yếu là dựa vào nguồn vận động xã hội hoá. Trong khi đó, để có đ ược một học sinh giỏi đạt giải, giáo viên phải dành rất nhiều thời gian, công sức. Công tác khen th ưởng đối với học sinh đạt giải và giáo viên tham gia bồi dưỡng cũng chưa phù hợp, kịp thời. 5 II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT L ƯỢNG BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ CẤP THCS 1. Đổi mới quan điểm nhìn nhận về vị trí, vai trò môn Lịch sử trong sự nghiệp giáo dục của đất nước, từ các cấp quản lí giáo dục cao nhất đến cha mẹ học sinh, đến giao viên bộ môn, nhằm tạo ra đầu v ào cho đội tuyển. 2. Đẩy mạnh công tác bồi d ưỡng giáo viên: Giáo viên là lực lượng đóng vai trò quyết định đến chất lượng giáo dục, công tác bồi dưỡng học sinh giỏi và thái độ học tập của học sinh đối với bộ môn. V ì vậy, Sở Giáo dục và Đào tạo cần mở các lớp bồi dưỡng chuyên đề chuyên sâu cho giáo viên về công tác bồi dưỡng học sinh giỏi để góp phần nâng cao trình độ cho giáo viên sẽ có tác dụng tích cực đến chất lượng giảng dạy. 3. Đẩy mạnh thực sự đổi mới phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá, tăng cường trang thiết bị dạy học v à các loại tài liệu tham khảo, tạo động lực góp phần nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử. - Đối với giáo viên: Giáo viên Lịch sử phải là những người yêu nghề, say sưa với công tác giảng dạy, lo lắng đầu t ư chuyên môn, truyền cảm hứng cho học trò, biết tạo sự hứng thú, yêu thích học tập bộ môn Lịch sử cho học sinh . Bên cạnh những phương pháp giảng dạy truyền thống, giáo vi ên sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại, kết hợp với các hình ảnh minh họa. Hạn chế đến mức thấp nhất việc thầy cô giáo lên lớp thuyết giảng, trò nghe thụ động mà phải phát triển các hình thức thầy hướng dẫn, trò độc lập nghiên cứu và tranh luận, đối thoại. Với xu h ướng đổi mới giáo dục hiện nay, giáo viên không chỉ là người truyền thụ kiến thức mà còn rèn luyện óc thông minh cho học sinh, người học luôn có khả năng tự chiếm lĩnh kiến thức, vận dụng kiến thức và tạo ra kiến thức mới; khuyến khích cách học sáng tạo của học sinh . - Đối với học sinh: Trước hết, các em phải thực sự say m ê lịch sử, có hứng thú học tập lịch sử, có phương pháp học tập lịch sử. Tăng cường rèn luyện khả năng tự học. - Để hướng tới việc nâng cao chất l ượng học tập bộ môn Lịch sử v à bồi dưỡng học sinh giỏi, tạo sự hứng thú, y êu thích học tập bộ môn Lịch sử cho học sinh , các trường rất cần trang bị đầy đủ hệ thống máy chiếu ( ứng dụng công nghệ thông tin ), tăng cường các loại tài liệu tham khảo cho giáo vi ên và học sinh. 4. Giáo viên dạy bồi dưỡng học sinh giỏi phải th ường xuyên cập nhật tài liệu và trao đổi cách giải bài cho mình và cách truyền đạt cho học sinh. Cử giáo viên cốt cán, giáo viên dạy giỏi dự các lớp bồi dưỡng để làm công tác bồi dưỡng lâu dài. Sau khi lựa chọn được học sinh, nhà trường yêu cầu các tổ thống nhất giữa các giáo vi ên dạy bồi dưỡng. Có thể phân công từng phần, từng mảng, từng dạng đề… cho mỗi giáo viên. Trên cơ sở đó, mỗi giáo viên cũng lập kế hoạch cho mình một cách cụ thể tránh tình trạng thích đâu dạy đó. Th ường xuyên sưu tầm các bộ đề thi các cấp trong tỉnh nhà và các tỉnh khác nhằm giúp các em tiếp xúc làm quen với các dạng đề, luôn tìm đọc, tham khảo các tài liệu hay để hướng cho học sinh. 6 5. Có chế độ ưu đãi cho giáo viên tham gia công tác b ồi dưỡng học sinh giỏi, như phụ cấp bồi dưỡng giảng dạy, xét nâng l ương sớm, định mức và hình thức khen thưởng đối với giáo viên tham gia bồi dưỡng học sinh thi đạt giải v à học sinh đạt giải… 6. Cần phải tinh giảm hơn nữa nội dung, chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi cho vừa sức với học sinh (toàn cấp THCS rất nặng), tăng thêm số tiết thực hành, bài tập, ngoại khoá … để giáo vi ên có điều kiện rèn luyện kỹ năng làm bài, tự học của học sinh. Đề thi nên chú ý câu hỏi liên hệ thực tế, phát triển tình cảm cho học sinh. Đây là việc làm để hạn chế tình trạng học sinh sợ học môn Lịch sử, tránh tình trạng học tủ. 7. Đối với giáo viên, ngay từ khi học sinh vào lớp 6, phải phát hiện sớm những em có khả năng học tập môn Lịch sử, h ình thành nhóm, có hướng dạy nâng cao, chuyên đề chuyên sâu, chú ý rèn luyện kỹ học tập, làm bài tập Lịch sử để các em tự hoàn thiện kỹ năng học tập của mình. 8. Ngoài việc rèn luyện kỹ năng viết bài, chúng ta cần quan tâm kỹ năng thuyết trình cho học sinh để tạo ra sự tự tin, hứng thú học tập, học sinh dần hiểu rằng Lịch sử không phải là một môn học khô cứng, mà nó thực sự là một khoa học có nhiều điều hấp dẫn, mang đến cho các em nhiề u hiểu biết và những giá trị lớn lao. 9. Trong quá trình bồi dưỡng, chúng ta cần hình thành những chuyên đề chuyên sâu, nghiên cứu kỹ tài liệu, sách giáo khoa, sách giáo vi ên, biên soạn thành những bài dạy nâng cao cho học sinh. Giáo vi ên phải xây dựng một khung chương trình bồi dưỡng học sinh giỏi trong suốt cả 2 năm học lớp 8, 9 đối với bộ môn Lịch sử. 10. Giáo viên cần phải hướng dẫn và rèn luyện học sinh kỹ năng làm bài thi, như phân tích đề thi, lập dàn ý, trình bày bài thi, xác định những vấn đề trọng tâm của đề thi… đây là một biện pháp chủ yếu để r èn luyện phương pháp tự nhận thức cho học sinh. 11. Trong công tác BDHSG khâu đ ầu tiên với chúng ta, ai cũng đều biết đó là khâu tuyển chọn học sinh. Đây là bước quan trọng nhất, cách phát hiện học sinh giỏi như: Thông qua tổng hợp kết quả học tập của học sinh cấp d ưới; qua sự thăm dò của giáo viên bộ môn và giáo viên chủ nhiệm; qua các giờ học tr ên lớp, học sinh phải thể hiện mình yêu thích môn lịch sử, có năng khiếu môn Lịch sử ; phát hiện học sinh giỏi thông qua hoạt động ngoại khoá, thi kể chuyện lịch sử, hoặc s ưu tầm tư liệu theo chủ đề. III. NỘI DUNG, CHƯƠNG TRÌNH BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ CẤP THCS - Toàn cấp trung học cơ sở mà Sở Giáo dục và Đào tạo đã qui định. - Tuy nhiên, nội dung thi học sinh giỏi theo tinh thần Công văn số 1217/GDĐT ngày 20 tháng 9 năm 2005 c ủa Sở Giáo dục và Đào tạo An Giang về nội dung bồi dưỡng và thi học sinh giỏi môn Lịch sử 9 THCS , cụ thể sau: Phần lịch sử thế giới Chương I: Liên Xô và các nước Đông Âu sau Chiến tranh thế giới thứ hai. 7 - Thành tựu to lớn trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa x ã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu. - Chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống trên thế giới. - Sự khủng hoảng và tan rã của Liên bang Xô viết và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu. Chương II: Các nước Á, Phi, Mỹ La-tinh từ năm 1945 đến nay. - Quá trình phát triển của phong trào giải phóng dân tộc và sự tan rã của hệ thống thuộc địa. - Trung Quốc. - Các nước Đông Nam Á. - Các nước châu Phi. - Các nước Mỹ La tinh. Chương II: Mỹ, Nhật Bản, Tây Âu từ năm 1945 đến nay. - Những thành tựu kinh tế, khoa học - kỹ thuật của các nước Mỹ, Nhật, các nước Tây Âu. - Chính sách đối nội và đối ngoại của Mỹ, Nhật Bản, các n ước Tây Âu. - Sự liên kết khu vực ở Tây Âu. Chương IV: Quan hệ quốc tế từ năm 1945 đến nay. - Trật tự thế giới mới được thiết lập sau Chiến tranh TG thứ hai như thế nào ? - Tổ chức Liên hợp quốc. - Chiến tranh lạnh và âm mưu của Mỹ. - Thế giới sau “Chiến tranh lạnh”. Chương V: Cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật từ năm 1945 đến nay. - Những thành tựu chủ yếu của cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật. - Ý nghĩa và tác động của cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật hiện nay đối với cuộc sống của con người. Phần lịch sử Việt Nam Lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1918 - Thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta 1858-1884. - Phong trào Cần Vương: Các cuộc khởi nghĩa Ba Đình, Bãi sậy, Hương Khê. - Cuộc khởi nghĩa nông dân Y ên Thế. - Trào lưu cải cách duy tân ở Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX. - Cuộc khai thác lần thứ nhất của Pháp: Những chuyển biến về kinh tế, chính trị, xã hội Việt Nam. - Phong trào yêu nước chống Pháp từ đầu thế kỷ XX đến năm 1918. Lịch sử Việt Nam từ năm 1919 đến nay Chương I: Việt Nam trong những năm 1919 - 1930 - Chương trình khai thác thuộc địa lần hai của Pháp v à sự phân hóa xã hội Việt Nam sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. - Hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở n ước ngoài trong thời gian 1919 - 1925. 8 - Quá trình ra đời của ba tổ chức cộng sản ở Việt Nam v ào năm 1929. Chương II: Việt Nam trong những năm 1930 - 1939. - Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời. - Nguyên nhân, diễn biến, sự thành lập và hoạt động của chính quyền Xô viết, ý nghĩa lịch sử phong trào cách mạng năm 1930 -1931. - Bối cảnh lịch sử, nội dung đấu tranh v à ý nghĩa lịch sử của cuộc vận động dân chủ trong những năm 1936 - 1939. Chương III: Cuộc vận động tiến tới Cách mạng tháng Tám 1945. - Mặt trận Việt Minh ra đời v à cao trào kháng Nhật cứu nước tiến tới Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám 1945. - Cách mạng tháng Tám 1945. Chương IV: Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám đến to àn quốc kháng chiến. Cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng chính quyền dân chủ nhân dân (1945 -1946). Chương V: Việt Nam từ cuối năm 1946 đến năm 1954. - Kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp b ùng nổ và phát triển hậu phương kháng chiến về mọi mặt (1946 - 1954). - Âm mưu của địch, đối sách của ta, diễn biến - kết quả và ý nghĩa lịch sử của ba chiến dịch: Việt Bắc thu- đông 1947, Biên giới thu- đông 1950, Điện Biên Phủ 1954. - Hiệp định Giơ-ne-vơ 1954. - Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954). Chương VI: Việt Nam từ năm 1954 đến 1975. - Nhiệm vụ cách mạng Việt Nam trong thời kỳ mới. - Miền Nam đấu tranh chống chế độ Mỹ - Diệm, giữ gìn và phát triển lực lượng cách mạng, tiến tới “Đồng khởi” (1954 -1960). - Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng (tháng 9 -1960). - Miền Nam chiến đấu chống “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ (1961 - 1965). - Chiến đấu chống “Chiến tranh cục bộ” của Mỹ ở miền Nam (1965 - 1968) và chống chiến tranh phá hoại lần nhất của Mỹ ở miền Bắc. - Chiến đấu chống “Việt Nam hoá chiến tranh” của Mỹ ở miền Nam (1969 1972) và chống chiến tranh phá hoại lần hai của Mỹ ở miền Bắc. - Sự chi viện của miền Bắc cho miền Nam v à ý nghĩa của sự chi viện đó. - Hiệp định Pari về Việt Nam: Ho àn cảnh kí kết, nội dung cơ bản, ý nghĩa lịch sử. - Cuộc tiến công và nổi dậy Xuân 1975. - Ý nghĩa lịch sử và nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Chương V: Việt Nam từ 1975 đến nay. - Cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc t ừ sau 1975 đến 1979. - Thành tựu và hạn chế trong bước đầu thực hiện đường lối đổi mới. 9 Giơi hạn nội dung, chương trình thi học sinh giỏi cấp tỉnh - Phần Lịch sử Việt Nam: Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm1954. - Phần Lịch sử thế giới: Lịch sử thế giới từ năm 1945 đến nay. IV. PHƯƠNG PHÁP BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ THCS 1. Xác định động cơ, hứng thú học tập Lịch sử cho học sinh . + Xác định mục tiêu học tập môn Lịch sử và bồi dưỡng học sinh giỏi là hình thành ở học sinh động cơ đúng đắn trong học tập Lịch sử. Động c ơ là động lực bên trong thúc đẩy trực tiếp người ta học tập. Dạy học Lịch sử l à làm thế nào để gơi gợi được hứng thú của học sinh đối với việc học tập, l àm rõ mục đích học tập bộ môn, gây hứng thú học tập của học sinh, khiến học sinh khát khao muốn đ ược biết, kích thích tính học tập của học sinh. + Động cơ học tập môn Lịch sử của học sinh, đ ược tạo ra bởi quyền lợi được hưởng cho học sinh (được tuyên dương, khen thưởng, cộng điểm, tuyển v ào trường chuyên). Không có động cơ học tập, học sinh sẽ không có nhu cầu tham gia tích cực vào bài học. Vì vậy, chỉ có thể nâng cao chất l ượng dạy học Lịch sử, bồi d ưỡng học sinh giỏi Lịch sử nói riêng, khi hình thành ở học sinh động cơ, thái độ học tập đúng đắn. 2. Phải sớm hình thành ở học sinh những năng lực học v à làm bài thi môn Lịch sử. + Năng lực tự học là khả năng chiếm lĩnh kiến thức lịch sử có hiệu quả nhất dưới vai trò điều khiển, hướng dẫn của thầy. Kiến thức lịch sử mà học sinh lĩnh hội được trong sách giáo khoa l à những kiến thức mà đã được khoa học xác nhận. + Kỹ năng học là sự ghi nhớ các sự kiện, hiện t ượng Lịch sử một cách có hệ thống. Các sự kiện, hiện tượng lịch sử luôn luôn gắn liền với một không gian, thời gian và nhân vật nhất định. Vì vậy, một yêu cầu quan trọng của người giáo viên trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi là phải yêu cầu học sinh thuộc các sự kiện lịch sử cơ bản. Ví dụ: Học sinh chỉ có thể hiểu đ ược tính đúng đắn, sáng tạo của C ương lĩnh Chính trị đầu tiên do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo và được thông qua tại Hội nghị th ành lập Đảng Cộng sản Việt Nam đầu năm 1930. Nếu học sinh hiểu đ ược hoàn cảnh cụ thể của nước ta sau chiến tranh thế giới thứ nhất, sự phân hoá giai cấp, tầng lớp x ã hội Việt Nam sau chiến tranh thế giới thứ nhất, những vấn đề về chiến l ược và sách lược cách mạng được nêu ra trong Cương lĩnh Chính trị. Học sinh chỉ có thể hiểu được, vì sao đến tháng 5/1941, Trung ương Đảng và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chủ trương thành lập Mặt trận Việt Minh ? nếu học sinh hiểu và giải thích được chiến tranh thế giới thứ hai b ùng nổ và lan rộng, ảnh hưởng đến Đông Dương, bọn phản động thuộc địa ở Đ ông Dương vơ vét, đàn áp phong trào dân chủ, nhân dân ta chịu 1 cổ 2 tròng từ khi phát xít Nhật vào Đông Dương (tháng 9 1940), vận mệnh dân tộc nguy vong không lúc n ào bằng, mâu thuẫn cà dân tộc ta với đế quốc Pháp, phát xít Nhật v à tay sai ngày càng gay gắt, nhiệm vụ giải phóng dân tộc 10 đặt ra vô cùng bức thiết. Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương (11-1939) chủ trương thành lập Mặt trận dân tộc thống nhất phản đế Đông D ương, nhằm tập hợp mọi lực lượng dân tộc Đông Dương thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc. Nhưng ở Đông Dương có 3 quốc gia dân tộc, ở mỗi n ước lại có đặc điểm riêng, cần phát huy sức mạnh đoàn kết mỗi dân tộc, tập hợp lực l ượng từng dân tộc trong cuộc đấu tranh tự giải phóng. Từ đó, Hội nghị lần thứ 8 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (5-1941) do Nguyễn Ái Quốc chủ trì, chủ trương giải quyết vấn đề dân tộc trong khuôn khổ từng nước, thành lập ở mỗi nước một Mặt trận riêng: Việt Nam độc lập đồng minh (Việt Minh), Ai Lao độc lập đồng minh v à Cao Miên độc lập đồng minh. Việt Minh l à mặt trận đoàn kết dân tộc Việt Nam với các đo àn thể quần chúng mang tên cứu quốc… + Kỹ năng phát hiện vấn đề v à giải quyết vấn đề. Học sinh giỏi Lịch sử là những học sinh luôn ham thích, say m ê học tập Lịch sử, các em luôn có ý thức t ìm hiểu để làm sáng tỏ sự kiện Lịch sử, giải thích v ì sao như vậy. Ví dụ: khi học về các nước tư bản chủ nghĩa giữa hai cuộc chiến tranh thế giới, học sinh giỏi luôn phải tự m ình đặt câu hỏi và tìm cách giải quyết, vì sao các nước lại có lối thoát khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế (1929 - 1933) bằng những con đường khác nhau ? … + Kỹ năng làm bài thi môn Lịch sử. Thi học sinh giỏi ngày nay, theo hình thức tự luận, đề thi có xu h ướng là khoảng từ 6-7 câu trong một thời gian có hạn là 150 phút, đòi hỏi học sinh phải có kỹ năng cơ bản trong việc nhận thức đề, phân phối thời gian cho ph ù hợp, giải quyết đề, trình bày bài, lập dàn ý, học sinh còn phải lưu ý đến cách hành văn, lập luận chặt chẽ, mạch lạc, sáng sủa và có sức thuyết phục. + Phát huy tính tích c ực, chủ động học tập, phát huy khả năng độc lập t ư duy, biết vận dụng kiến thức đã học để tiếp thu kiến thức mới v ào hoạt động thực tiễn. Những kỹ năng đó, phải được giáo viên hình thành cho học sinh ngay từ năm học lớp 6. Trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi, giáo vi ên tập trung cho các em làm bài tập Lịch sử dưới nhiều dạng khác nhau, kể cả kỹ năng trắc nghiệm, tự luận, thực hành. 3. Sử dụng bài tập Lịch sử trong dạy học v à bồi dưỡng học sinh giỏi. + Ở trường trung học cơ sở, việc dạy học và bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử, cũng như học tập bất cứ bộ môn n ào, trước hết phải cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học, hình thành thế giới quan khoa học, phẩm chất đạo đức, chính trị cho học sinh nhằm đào tạo lớp người mới đáp ứng công cuộc công nghiệp hoá v à hiện đại hoá đất nước. + Việc dạy học Lịch sử không thể theo lối 1 chiều “thầy là nguồn cung cấp kiến thức duy nhất”, mà phải sử dụng nhiều phương pháp dạy học khác nhau, nhằm kích thích tính tự học, hứng thú học tập, tự nghi ên cứu, phát huy tính độc lập, t ư duy sáng tạo cho học sinh. Trong các biện pháp nâng cao hiệu quả b ài học Lịch sử và bồi 11 dưỡng học sinh giỏi ở trường phổ thông, thì biện pháp sử dụng hệ thống bài tập Lịch sử có vai trò và ý nghĩa rất quan trọng. Bài tập Lịch sử phải tuân thủ các nguy ên tắc cơ bản sau: 1. Nội dung bài tập Lịch sử phải gắn với ch ương trình, sách giáo khoa. 2. Bảo đảm tính hệ thống trong xác định nội d ung bài tập Lịch sử. 3. Bảo đảm tính đa dạng, toàn diện trong xác định nội dung b ài tập. 4. Nội dung bài tập Lịch sử phải phù hợp với trình độ nhận thức, phát huy trí thông minh, sáng tạo, có tác dụng giáo dục t ư tưởng, phẩm chất đạo đức của học sinh. 5. Bài tập Lịch sử cần chính xác về nội dung v à chuẩn mực về hình thức. - Giúp học sinh có nhận thức đúng về học tập lịch sử. - Tạo cho học sinh thói quen t ìm tòi, nghiên cứu: học sinh tự đặt ra vấn đề, giải quyết vấn đề. - Giáo viên luôn tạo ra lời khuyên cho học sinh: nắm vững kiến thức c ơ bản, biết hệ thống các tài liệu đã học thành các vấn đề để nắm vững, hiểu câu hỏi v à cách giải quyết câu hỏi, thảo ra d àn bài…. V. MỘT SỐ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ĐỂ HỌC B ÀI TỐT MÔN LỊCH SỬ Khi học xong bài, học sinh sử dụng nhiều biện pháp, gồm một số vấn đề chủ yếu sau: 1. Ghi nhớ sự kiện Như trên đã trình bày, trong học tập lịch sử, học sinh nhất định phải nhớ mộ t số sự kiện cơ bản, nhưng không phải học thuộc lòng mà phải hiểu. Vì vậy, có mấy cách để nhớ kỹ: - Sự kiện quan trọng gắn với ni ên đại, địa điểm và nhân vật quan trọng nhất. Ví dụ, việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam gắn liền với ng ày 3-2-1930, tại Hồng Công (Trung Quốc) và người sáng lập Đảng, đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Thời gian có những đặc điểm đáng nhớ : v ào mùa xuân, vào dịp tết Nguyên Đán (năm Canh Ngọ), trước Cách mạng tháng Tám 1945 l à 15 năm. - Tóm tắt một số nét chủ yếu về một sự kiện: Ví dụ, về “Tình hình nước Việt Nam sau khi Cách mạng tháng Tám thành công”, học sinh cần nắm mấy điểm sau: + Thù trong, giặc ngoài: đội quân các nước Đồng minh kéo vào để giải giáp quân đội Nhật (quân Anh ở Nam vĩ tuyến 1 6, quân Trung Quốc của Tưởng Giới Thạch ở bắc vĩ tuyến 16). Quân Anh giúp quân Pháp trở lại xâm l ược, quân Tưởng bao che cho bọn phản động Việt quốc, Việt cách chống phá chính quyền cách mạng. + Thiên tai (l ụt lội), kinh tế, tài chính suy sụp, nạn đói tiếp tục hoành hành, 90% dân số mù chữ. Các nét cơ bản trên được minh họa thêm bằng những số liệu, tài liệu cụ thể. Cuối cùng, học sinh có hình ảnh về tình trạng đất nước trong thời kỳ này như “ngàn cân treo sợi tóc”. 12 2. Sử dụng tài liệu lịch sử, có mấy cách: - Trong lúc học bài, cố gắng nhớ một số đoạn nhỏ t ài liệu gốc, lời nói, đoạn viết cảu C.Mác, Ph. Ăngghen, V.I. L ênin, Hồ Chí Minh, một số tài liệu văn học phù hợp với nội dung đang tìm hiểu. Ví như, nói về sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam có thể dẫn chứng câu nói của Hồ Chí Minh về sự kết hợp của phong tr ào yêu nước, phong trào công nhân và sự truyền bá của chủ nghĩa Mác -Lênin vào Đông Dương.Nếu không nhớ phần trích dẫn đầy đủ th ì phải đảm bảo đúng nội dung c ủa đoạn trích, không được suy diễn, lồng ý cá nhân v ào. - Trong trường hợp bài kiểm tra là một đoạn trích tài liệu văn kiện và đòi hỏi học sinh phải minh họa, dẫn chứng, b ình luận thì cần phải thực hiện những điểm c ơ bản sau đây : + Xuất xứ của đoạn trích (tác giả, tác phẩm, ra đời trong điều kiện, ho àn cảnh nào). + Những nội dung chủ yếu và đưa ra các sự kiện để chứng minh cho những nội dung được trình bày trong văn kiện. + Bình luận, đánh giá. Thí dụ: Hãy trình bày bối cảnh ra đời, nội dung c ơ bản và tác dụng của “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của chủ tịch Hồ Chí Minh”. Hoặc, Hãy dùng các sự kiện để chứng họa cho câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa”. Để làm được điều này, học sinh phải biết câu nói tr ên được trích trong “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” đêm 19-12-1946. Những sự kiện đã xảy ra trước đó, kể từ khi Hiệp định sơ bộ 6-3-1946 và Tạm ước 14-9-1946 được ký kết; sự kiên trì, nhẫn nại của chúng ta; âm mưu và hành động khiêu khích, xâm lược của Pháp trong cả nước, đặc biệt là ở Hà Nội, Hải Phòng, Lạng Sơn...; chứng minh câu nói trên của chủ tịch Hồ Chí Minh đã phản ánh đúng sự thực lịch sử v à thể hiện quyết tâm của nhân dân ta bảo vệ độc lập hoàn toàn có điều kiện, có nguyên tắc. Qua đó có thể phân tích thêm một số từ mà chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng. Trong bản thảo đầu, Người viết: “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng mãi”, sau người chữa lại “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng”. Phân tích việc dùng từ “mãi” có ý nghĩa gì. Về câu nói này có gì khác với câu nói thường truyền lại không chính xác: “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta đã nhân nhượng”. “Đã” và “phải” nhân nhượng khác nhau như thế nào và dùng từ nào đúng hơn. Phân tích, chứng minh, bình luận các tài liệu văn kiện lịch sử là một yêu cầu quan trọng của việc học tập lịch sử, cần được chú ý sử dụng. 3. Liên hệ, so sánh, đối chiếu tài liệu lịch sử với hiện tại là một thể hiện của sự phát triển tư duy khoa học trong học tập lịch sử. Nó xuất phát từ một số nguy ên tắc, phương pháp luận sử học quan trọng mà học sinh cần nắm ở mức độ cần liên hệ biện chứng giữa quá khứ - hiện tại - tương lai, chức năng của khoa học lịch sử v à việc học 13 tập lịch sử...). Để tiến h ành việc liên hệ, đối chiếu, so sánh tốt, cần có hai điều kiện quan trọng: - Phải nắm vững nội dung s ự kiện đang học, càng nắm sâu, chính xác, đầy đủ sự kiện càng thấy rõ các vấn đề cần rút ra cho ngày nay. - Phải hiểu rõ tình hình, nhiệm vụ hiện nay một cách sâu sắc, chính xác. Với hai điều kiện này, việc liên hệ, so sánh, đối chiếu sẽ tránh được các khuyết điểm thường gặp là công thức, giáo điều, chung chung dễ gây nh àm chán. Có nhiều biện pháp để tiến hành công việc này: - Tìm ra bài học, kinh nghiệm của một hiện t ượng quá khứ cho hiện tại. - Nêu triển vọng của một sự kiện lịch sử đang học trong quá tr ình phát triển của nó. - So sánh những hiên tượng xã hội cùng loại, những hiện tượng đã có cùng trong quá khứ và đang tiếp diễn trong hiện tại. - So sánh, đối chiếu sự kiện quá khứ và hiện tại để hiểu hơn sự kiện ấy. - So sánh, đối chiếu 2 sự kiện khác biệt, đối địch nhau để t ìm bản chất của mỗi sự kiện. - Tập trung chú ý vào những hiên tượng, những vấn đề quá khứ m à hiện nay vẫn có ý nghĩa cấp thiết,... Từ các biện pháp trên, học sinh rút ra những kết luận để chỉ ra cái mới, n êu sự vận động phát triển của x ã hội, vạch ra sự khác biệt, cái giống nhau giữa các giai đoạn, thời kỳ, xác định cái chung, cái ri êng, tính quy luật phát triển xã hội. Ngoài những biện pháp chủ yếu n êu trên, để học tốt lịch sử, học sinh cần đ ược rèn luyện nhiều biện pháp khác: - Sử dụng các loại đồ dùng trực quan quy ước, trước nhất là bản đồ, đồ thị, biểu đồ, các bảng thống kê. - sử dụng hình thức trắc nghiệm một cách ph ù hợp với môn học và trình độ học sinh. - Những hoạt động ngoại khóa cũng l à những biện pháp quan trọng để học tốt lịch sử. Việc học sinh tự mình tìm hiểu, nắm vững các vấn đề đ ược nghe giảng; biết ghi chép trên lớp (thông qua việc hiểu, chứ không phải máy móc), biết đọc sách, l àm bài kiểm tra như đã trình bày ở các phần trước là điều quyết định kết quả v à chất lượng học tập. Đạt được yêu cầu này phải nhận thức đúng về môn Lịch sử v à phương pháp học tập. Trong thực tế học tập, phương pháp làm bài thi s ẽ phong phú hơn, sinh động hơn do việc sáng tạo, thông minh của học sinh. B- CÁC LOẠI BÀI THI LỊCH SỬ Chúng ta thường gặp nhiều loại bài thi khác nhau, thông th ường các loại bài thi này đòi hỏi thí sinh ghi nhớ những kiến thức lịch sử c ơ bản (bao gồm sự kiện, nhân danh, địa danh, thời điểm, khái niệm, nguy ên lý, quy luật,…) để khôi phục hình ảnh 14 quá khứ theo chủ đề nhất định. Loại b ài thi này không chỉ yêu cầu ghi nhớ có lựa chọn một số dữ kiện cần thiết theo câu hỏi, tr ình bày ngắn gọn mà còn phải biết hệ thống quá, khái quát hóa, giải thích, liên hệ,… Trước khi trình bày loại bài thi hệ thống hóa kiến thức theo một chủ điểm, b ài tự luận thường được dùng trong một kỳ thi, bên cạnh đó còn có các bài thi được xây dựng dưới hình thức trắc nghiệm khách quan. I- BÀI THI NHẬN BIẾT LỊCH SỬ Chia ra mấy loại chủ yếu sau: 1. Loại bài thi lựa chọn, gồm có những dạng sau: 1.1. Bài thi lựa chọn “đúng” (Đ) hay “sai” (S) Loại bài thi này có nội dung tương đối đơn giản, được trình bày dưới hình thức những câu xác định mà thí sinh chỉ trả lời bằng cách lựa chọn Đ hay S để ghi v ào trong ô vuông đặt trước câu xác định. Đề thi này chỉ dùng để kiểm tra học sinh có ghi nhớ những kiến thức cơ bản, chính xác hay không, thư ờng đòi hỏi ở học sinh trí nhớ nhiều h ơn là khả năng tư duy, phân tích. Song nó cũng có ý nghĩa quan trọng để xác định việc hiểu biết (chủ yếu l à biết) lịch sử, tránh tình trạng “mù lịch sử”, nhầm lẫn kiến thức..., hiện c òn rất phổ biến ở học sinh. Tuy nhiên, khi gặp đề thi này, học sinh cần chú ý những điểm sau: + Đề thi không phải nhận thấy ngay đúng (Đ) hay sai (S) quá đ ơn giản như ở cấp Trung học cơ sở, không buộc học sinh có một chút suy nghĩ hoặc trả lời một cách máy móc – thuộc lòng mà không hiểu. + Câu hỏi trong đề thi thường có một chủ điểm, không quá phức tạp, có nhiều chi tiết. + Trong một đề thi, các câu Đ và câu S thường đặt lẫn lộn không theo một trình tự logic về nội dung hay thời gian, địa điểm, để học sinh phải suy nghĩ lựa chọn. Về cấu tạo, loại đề thi lựa chọn câu trả lời đúng nhất , gồm có : + Phần gốc: nêu một vấn đề, hay một ý tưởng giúp cho học sinh có định hướng lựa chọn. + Phần lựa chọn: thường có từ 3 đến 5 đáp số, trong đó có một đáp số đúng nhất, những đáp số còn lại là “mồi nhử” để học sinh suy xét lựa chọn. Những “mồi nhử” này có “độ hấp dẫn” gần như nhau, nếu học sinh chưa đọc kỹ, hay hiểu kỹ bài sẽ dễ nhầm lẫn, phán đoán, lựa chọn sai. Chúng ta làm quen v ới một số bài thuộc loại này. Đề thi: “Trong những chiến dịch d ưới đây, chiến dịch nào được xem là chiến thắng lớn nhất trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1945 -1954). Đánh dấu x vào ô trống có câu câu trả lời đúng nhất. Điện Biên Phủ Biên giới Hòa Bình Vi ệt Bắc 15 Thí sinh cần suy nghĩ để hiểu đề thi. + Đề thi chỉ yêu cầu học sinh chọn một câu trả lời chính xác, v ì chiến dịch này đều là chiến dịch đưa lại chiến thắng lớn. + Vấn đề đặt ra là chọn “chiến dịch nào được xem là chiến thắng lớn nhất”. Như vậy, học sinh phải tự xem xét và xác định ngay để tìm đáp án. 1.2. Bài thi có nhiều lựa chọn đúng Loại đề thi này thường gặp ở cấp Trung học c ơ sở, không chỉ để củng cố kiến thức đã học mà đòi hỏi học sinh phải suy xét, phán đoán kỹ. Đề thi cũng có hai phần: phần gốc v à phần lựa chọn. Ở phần lựa chọn có nhiều dữ liệu (8-10), để chọn đáp số đúng (3-4), đòi hỏi thí sinh phải hiểu rõ chủ đề ở phần gốc mới có thể lựa chọn các đáp số đúng. Ví như, đề thi: “Trong các nhân vật d ưới đây, nhân vật nào tham dự Hội nghị Ian-ta năm 1945 ?” Ghi dấu x vào vào có câu trả lời đúng. Hít-le Ru -dơ-ven Giu-cốp Xta -lin Tơ-ru-man Đ ờ-gôn Sớc-sin Tưởng Giới Thạch Để làm đúng đề thi này, học sinh cần hiểu rõ: + Hội nghị Ianta có những nội dung g ì. + Những nhân vật nào mới được tham dự hội nghị này. Như vậy các nhân vật này tuy có những mục tiêu khác nhau, đại diện cho những quốc gia có xu hướng, chế độ chính trị khác nhau, nh ưng lại cùng ngồi chung ở một bàn hội nghị thì phải là những nhân vật tiêu biểu, đại diện cao nhất cho Nh à nước và cùng bàn bạc để giải quyết một vấn đề quan trọng của to àn thế giới. 2. Đề thi xác định mối quan hệ giữa các sự kiện, nhân vật, địa danh, nhân danh, đòi hỏi không chỉ biết sự kiện m à cần biết phân tích, nhận định, đánh giá, rút kết luận. Đề thi này thường gồm có ba phần: - Phần chỉ dẫn cách trả lời - Phần gốc gồm những câu xác định, câu bỏ lửng một đoạn hay một số từ m à thí sinh phải điền vào. - Phần lựa chọn gồm một số từ, câu ngắn, danh từ ri êng, niên đại, số liệu,... mà thí sinh phải điền vào. Ví như, đề thi: “Có 3 cột ghi số thứ tự, niên đại và sự kiện lịch sử. Hãy ghi niên đại tương ứng vào cột các sự kiện lịch sử cho đúng. 16 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 Niên đại 1950 1959 1960 1989 1945 1967 1949 1949 Sự kiện tương ứng ............ In-đô-nê-xi-a tuyên bố độc lập. ............. Thành lập Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN). ............ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập. ............ Liên Xô chế tạo thành công bom nguyên tử.. ............ Thành lập nước Cộng hòa Ấn Độ. ........... Cách mạng Cu-ba thành công. ........... “Năm châu Phi”. ............ Chiến tranh lạnh chấm dứt. ............. Hội nghị I-an-ta. ........... Liên hợp quốc thành lập. Để làm loại đề thi này, học sinh cần chú ý các điểm sau: + Các sự kiện được nêu rất ngắn gọn, súc tích, song phải hiểu rõ, đúng nội dung chủ yếu của nó, mới dễ lựa chọn ni ên đại. + Một yếu tố ở phần gốc (“Năm”) có thể d ùng nhiều lần ở phần lựa chọn, hoặc ngược lại. Ví dụ, năm 1945 l à năm diễn ra Hội nghị I-an-ta (từ 4-11-/2/1945) và Liên hợp quốc chính thức thành lập (24-10-1945). + Những sự kiện, niện đại, nhân vật, địa danh trong đề thi về c ơ bản có trong chương trình, sách giáo khoa (một số trường hợp có dẫn thêm sự kiện không có trong sách giáo khoa, song học sinh với trình độ văn hóa phổ thông cần phải biết, đặc biệt học sinh thi học sinh giỏi môn Lịch sử). + Một số niên đại, nhân vật, địa danh n êu trong đề thi có thể liên quan đến hai hoặc ba sự kiện, đòi hỏi học sinh sinh phải suy nghĩ để xác định cho chính xác, đầy đủ. Ví như, trong đề thi dẫn trên, niên đại 1945 liên quan đến 3 sự kiện, niên đại 1949 gắn với 2 sự kiện nên phải chọn sự kiện nào thích hợp nhất. Cũng thuộc loại bài thi này, có thể có đề thi khó hơn, học sinh phải lựa chọn và sắp xếp các dữ kiện đã cho vào một nhóm có quan hệ với nhau. Ví như, đề thi: “Có 3 cột ghi sự kiện, nhân vật v à địa danh theo thứ tự A, B, C. Hãy sắp xếp các sự kiện, nhân vật v à địa danh ấy theo từng nhóm có li ên quan nhau: A. Sự kiện 1. Đại hội Đảng Xã hội Pháp (1920) 2. Luận cương chính trị năm 1930. 3. Cuộc binh biến Đô Lương (13-1-1941) 4. Cuộc khởi nghĩa Yên Bái (tháng 2-1930) 5. Tuyên ngôn độc lập 2-9-1945 17 B. Nhân vật 1. Nguyễn Thái Học 2. Nguyễn Ái Quốc 3. Trần Phú 4. Hồ Chí Minh 5. Đội Cung C. Địa danh 1. Hà Nội. 2. Yên Bái 3. Tua 4. Hương Cảng 5. Nghệ An Để làm loại đề thi này, học sinh cần lưu ý : + Trước hết phải nắm sự kiện ở cột A để n êu những sự kiện chính của sự kiện, liên quan đến nhân vật và địa danh nào. Ví như, sự kiện Đại hội Đảng X ã hội Pháp (1920), ở đây có liên quan đến việc Nguyễn Ái Quốc tham gia Đại hội, bỏ phiếu tán thành gia nhập Quốc tế thứ ba và lập ra Đảng Cộng sản Pháp. N ơi diễn ra Đại hội là thành phố Tua (Pháp). + Lập lại bảng nêu trên cho đúng với mối quan hệ giữa sự kiện, nhân vật v à địa danh như sau : A. Sự kiện 1. Đại hội Đảng Xã hội Pháp (1920) 2. Luận cương chính trị năm 1930. 3. Cuộc binh biến Đô Lương (13-1-1941) 4. Cuộc khởi nghĩa Yên Bái (tháng 2-1930) 5. Tuyên ngôn độc lập 2-9-1945 B. Nhân vật 1. Nguyễn Ái Quốc 2. Trần Phú 3. Đội Cung 4. Nguyễn Thái Học 5. Hồ Chí Minh C. Địa danh 1. Tua 2. Hương Cảng 3. Nghệ An 4. Yên Bái 5. Hà Nội 3. Loại đề thi lựa chọn kết hợp với tr ình bày ngắn mối quan hệ giữa các sự kiện, niên đại, địa danh, nhân vật lịch sử Đây là loại đề thi tương đối phức tạp vì nó vừa có sự kết hợp giữa bài thi lựa chọn và bài thi xác định mối quan hệ, vừa yêu cầu học sinh phải trình bày, lý giải được vấn đề được đặt ra. Nó đòi hỏi học sinh trước hết phải nhớ chính xác các sự kiện, niên đại, nhân danh, địa danh…, rồi từ đó rút ra những kết luận về mối quan hệ giữa các kiến thức nêu trên. Khi trình bày, học sinh phải biết diễn đạt cho r õ ràng, trong sáng, tránh các sai sót v ề hành văn, ngữ pháp, dùng từ không chính xác. Đây l à loại đề thi vừa mang nội dung nhân biết, vừa mang nội dung nhận thức. So với các loại đề thi về lựa chọn đúng, sai n êu trên, đề thi này có nhiều số liệu, dữ liệu (sự kiện, nhân vật, thời gian, địa điểm , tổ chức…). Học sinh không phải chỉ ghi nhớ, học thuộc mà phải hiểu sâu sắc nội dung sự kiện, rút ra mối li ên hệ giữa các yếu tố, bao gồm các mối quan hệ giữa sự kiện - niên đại, quan hệ giữa sự kiện – địa điểm, quan hệ giữa sự kiện - tổ chức, quan hệ giữa những sự kiện trong nước và thế giới… Về loại đề thi này có các dạng sau : - Một đề thi gồm nhiều kiến thức c ùng loại hay khác loại, được xếp xen kẽ nhau (sự kiện- nhân vật - niên đại - địa danh; hoặc sự kiện - nhân vật - tổ chức - niên đại…). Học sinh phải lựa chọn, ghép lại và trình bày. Ví như, đề thi: “Sắp xếp các sự kiện, nhân vật, ni ên đại, tổ chức dưới đây cho khớp nhau về nội dung và chọn trình bày mối quan hệ giữa các yếu t ố kiến thức trong cùng một nhóm: - Xô viết Nghệ - Tĩnh - Hội Phục Việt 18 - Hội Hưng Nam - Việt Nam Quốc dân Đảng - Tân Việt cách mạng Đảng - Hội Việt Nam Cách mạng Thanh ni ên - Năm 1930 - Đường Cách mệnh - Phong trào đòi thả Phan Bội Châu - Năm 1925 - Năm 1926 - Năm 1928 - Nguyễn Ái Quốc - Quảng Châu - Khởi nghĩa Yên Bái. Để làm loại đề thi này, học sinh cũng từ các sự kiện tìm các yếu tố kiến thức khác có liên quan và trình bày. Ví nh ư, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh ni ên Nguyễn Ái Quốc - Quảng Châu. Sau khi xác định các sự kiện, nhân vật, ni ên đại, địa điểm có liên quan, cần trình bày ngắn gọn một số dòng: “Tháng 11-1924, Nguyễn Ái Quốc rời Liên Xô về Quảng Châu nhằm tập hợp những ng ười yêu nước Việt Nam đang hoạt động ở đây, giáo dục, truyền bá cho họ chủ nghĩa Mác -Lênin. ….. Tháng 6-1925, Người cùng các nhà yêu nước khác lập ra “Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên”. ….. Sự ra đời và hoạt động của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh ni ên (theo sáng kiến của Nguyễn Ái Quốc l à bước quá độ cần thiết cho việc nâng cao tr ình độ giác ngộ của giai cấp công nhân Việt Nam, chuẩn bị chu đáo về chính trị v à đội ngũ cán bộ cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam sau n ày”. 4. Loại bài thi hệ thống hóa kiến thức Các loại đề thi trên đến nay chưa đưa kỳ thi chọn học sinh lớp 9, m à mới được sử dụng phần nào, dưới những hình thức đơn giản hơn trong các kỳ kiểm tra học kì. Tổng hợp các loại đề thi về nhận biết kể tr ên, nhiều năm qua, trong các kỳ thi học sinh học sinh giỏi cấp tỉnh môn Lịch sử đều sử dụng loại đề thi Lập bảng hệ thống hóa kiến thức. Lập bảng hệ thống hóa kiến thức l à một biện pháp sư phạm có tác dụng ghi nhớ có lựa chọn những kiến thức c ơ bản theo một chủ đề nhất định. Qua đó, khôi phục bức tranh chung về một sự kiện, một thời kỳ lịch sử, một quá tr ình hoạt động của một nhân vật, hay diễn biến của một phong tr ào. Khi lập bảng hệ thống hóa kiến thức (theo chủ đề), học sinh cần phải hiểu r õ vấn đề được đặt ra để lựa chọn những kiến thức ph ù hợp. Lập bảng hệ thống hóa kiến thức cần phải chia ra các cột , nội dung mỗi cột là một đề mục, các cột hợp th ành một hệ thống, giải quyết chủ đề đ ược đặt ra. 19 Có đề thi đã nêu rõ các mục trong một bảng cho sẵn. Ví nh ư, đề thi học sinh giỏi lớp 9 năm học 203-2004. STT Tên nước Trước năm 1945 Năm giành độc lập Nét nổi bật trong tình hình hiện nay Có đề thi chỉ nêu vấn đề cần giải quyết và học sinh phải tự mình lập bảng. Ví như, đề thi: “Lập bảng kê các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương cuối thế kỷ XIX, làm nổi bật tính chất của phong tr ào yêu nước chống Pháp này”. Thông qua hai ví d ụ về đề thi lập bảng hệ thống kiến thức, chúng ta t ìm cách làm bài sao cho tốt nhất. Yêu cầu chung cho cả hai đề thi n ày đòi hỏi thí sinh phải chú ý các điểm chú ý sau: - Đọc kỹ đề thi để khỏi lạc đề. Ở cả hai đề thi đều đ òi hỏi học sinh phải lập bảng kê kiến thức, chứ không phải viết b ài trình bày. Trong các kỳ thi học sinh giỏi môn Lịch sử không ít học sinh đ ã viết bài tự luận, chứ không phải l à lập bảng kê kiến thức. - Suy nghĩ để hiểu rõ đề thi. Ví như, đề thi về phong trào Cần vương cuối thế kỷ XIX ở nước ta, không phải trình bày về diễn biến của phong tr ào mà chỉ nêu các phong trào tiêu biểu nhất. Đồng thời, điều quan trọng l à làm “nổi bật tính chất của phong trào yêu nước chống Pháp”. - Khi lập bảng kê kiến thức không phải ghi tất cả sự kiện, nhân vật, địa danh… mà điều quan trọng là phải biết lựa chọn đơn vị kiến thức nào tiêu biểu, sát hợp với chủ đề. Điểm số dành cho đề thi lập bảng kê kiến thức không nhiều (khoảng 3 -4 điểm), nếu dồn quá nhiều thời gian cho câu n ày, sẽ ảnh hưởng chung đến kết quả bài thi. Hơn nữa, loại bài thi hệ thống hóa kiến thức đ òi hỏi thí sinh nêu các sự kiện cơ bản, tiêu biểu, diễn đạt ngắn gọn chứ không chi tiết, r ườm rà. Từ yêu cầu chung như vậy, chúng ta giải quyết cụ thể các đề thi khác nhau thuộc loại này. Chúng tôi lấy hai đề thi nêu trên làm ví dụ để hướng dẫn cách làm, chứ không phải làm bài mẫu. Thứ nhất, đề thi về các nước ASEAN đã có bảng hệ thống kiến thức k èm theo, song trước khi làm bài, học sinh cần phải suy nghĩ, tự giải quyết các vấn đề sau : - Tên nước, thời điểm làm bài thi là năm 2004, v ậy các nước tham gia khối ASEAN chưa phải là toàn bộ các nước khu vực Đông Nam Á lúc bấy giờ. Ở đây, học sinh cần phân biệt các khái niệm “các quốc gia Đông Nam Á” v à “các quốc gia thành viên ASEAN”. Nội dung hai khái niệm này có quan hệ mật thiết với nhau, song không phải là một. Bởi vì, đến năm 2004 mới chỉ có 10 nước tham gia khối ASEAN, c òn 20