Tài liệu Các giải pháp cải thiện chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh khánh hòa

i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình thực tập vừa qua, với sự nỗ lực phấn đấu của bản thân cùng với sự hướng dẫn chỉ bảo tận tình của các giảng viên trường Đại Học Nha Trang và sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban lãnh đạo, cán bộ nhân viên sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Khánh Hòa, đến nay khóa luận đã được hoàn thành. Xin chân thành cảm ơn toàn thể quý thầy cô trường Đại học Nha Trang đã tận tình truyền đạt cho em những kiến thức quý báu trong suốt bốn năm học vừa qua làm nền tảng cơ sở cho em hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp. Xin gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc tới cô giáo Phạm Thị Thanh Bình người đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình em trong suốt thời gian thực tập vừa qua. Đồng thời em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy: Lê Kim Long, Lê Chí Công, Võ Đình Quyết, Võ Văn Diễn và các bạn trong nhóm PCI đã hỗ trợ và hướng dẫn để em có thể hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của cán bộ nhân viên sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Khánh Hòa đã tạo điều kiện cho em hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp. Cuối cùng em xin bày tỏ lòng biết ơn vô cùng sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã luôn động viên và giúp đỡ trong suốt quá trình học tập và hoàn thành khóa luận này. Xin chân thành cảm ơn! Sinh viên ĐỖ THỊ NGA ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i MỤC LỤC.................................................................................................................. ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG................................................................................................ vii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ. BIỂU ĐỒ ................................................................ viii LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 CHƯƠNG I : LÝ LUẬN CHUNG VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH...............................................................................4 1.1 Một số khái niệm...................................................................................................4 1.1.1 Năng lực cạnh tranh....................................................................................4 1.1.2. Năng lực cạnh tranh quốc gia ....................................................................5 1.1.3 Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ......................................................................5 1.1.4 Năng lực cạnh tranh ngành .........................................................................7 1.1.5 Năng lực cạnh tranh doanh nghiệp .............................................................8 1.1.6 Năng lực cạnh tranh sản phẩm....................................................................9 1.1.7 Mối quan hệ năng lực cạnh tranh giữa các cấp độ ...................................10 1.2 Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI ) .........................................................10 1.2.1 Lịch sử hình thành chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI....................11 1.2.2 Các chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.....................................13 1.2.3 Phương pháp xây dựng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ....................19 1.2.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh .............24 1.2.4.1 Nhóm nhân tố chủ quan. ....................................................................24 2.2.4.2 Nhóm các nhân tố khách quan ...........................................................27 1.3 Chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo trong đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. ...................................................................................................29 1.3.1 Vai trò của chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo trong đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ...............................................................30 iii 1.3.2 Các chỉ tiêu của chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo, cách đo lường các chỉ tiêu đó. ...........................................................................31 1.3.3 Kinh nghiệm của một số địa phương rất thành công về cải thiện chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.............................................................................................33 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHỈ SỐ TÍNH NĂNG ĐỘNG VÀ TIÊN PHONG CỦA LÃNH ĐẠO TỈNH KHÁNH HÒA GIAI ĐOẠN 2009 – 2011.......36 2.1 Khái quát điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế xã hội của tỉnh Khánh Hòa.......36 2.1.1 Đặc điểm tự nhiên.....................................................................................36 2.1.1.1 Vị trí địa lý .........................................................................................36 2.1.1.2 Điều kiện tự nhiên..............................................................................37 2.1.1.3 Tài nguyên biển..................................................................................38 2.1.1.4 Tài nguyên rừng .................................................................................40 2.1.1.5 Tài nguyên khoáng sản ......................................................................40 2.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội..........................................................................42 2.1.2.1 Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế ...........................................................42 2.1.2.2 Tình hình lao động việc làm ..............................................................45 2.1.2.3 Hệ thống kết cấu hạ tầng chủ yếu của nền kinh tế.............................47 2.2.3.4 Các khu công nghiệp và khu kinh tế ..................................................52 2.1.2.5 Hệ thống cơ sở hạ tầng phụ trợ khác .................................................56 2.1.2.6 Tình hình đầu tư và phát triển doanh nghiệp .....................................58 2.2 Thực trạng xếp hạng chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2006 - 2012 .....................................................................61 2.2.1 Phân tích biến động của chỉ số PCI của tỉnh Khánh Hòa.........................61 2.2.2 Phân tích biến động của chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa từ kết quả công bố của VCCI giai đoạn 2006 – 2011 .......63 2.2.3 So sánh về điểm số chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa với các tỉnh được lựa chọn so sánh ..................................65 2.2.3.1 So với mức trung bình của cả nước ...................................................65 iv 2.2.3.2 So sánh chỉ số với các tỉnh Duyên hải miền Trung ...........................67 2.2.3.3 So sánh chỉ số với những địa phương ................................................70 2.2.4 Phân tích biến động của từng chỉ tiêu trong chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa so với các tỉnh được lựa chọn so sánh từ kết quả công bố của VCCI giai đoạn 2006 – 2011...........................75 2.2.4.1 Chỉ tiêu cán bộ tỉnh nắm vững các chính sách, quy định hiện hành trong khung khổ pháp luật để giải quyết khó khăn, vướng mắc cho DN ......75 2.2.4.2. Tỉnh sáng tạo và sáng suốt trong việc giải quyết những trở ngại đối với cộng đồng doanh nghiệp tư nhân.......................................................80 2.2.4.3. Cảm nhận của DN về thái độ của chính quyền tỉnh đối với khu tư nhân............................................................................................................85 2.2.4.4. Tỉnh có sáng kiến tốt nhưng còn nhiều cản trở ở Trung ương..........92 2.2.4.5. Không có sáng kiến nào ở cấp tỉnh, tất cả đều đến từ cấp Trung ương .....94 2.2.5. Đánh giá chung.........................................................................................96 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP CẢI THIỆN CHỈ SỐ TÍNH NĂNG ĐỘNG VÀ TIÊN PHONG CỦA LÃNH ĐẠO NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỈNH KHÁNH HÒA ...........................................................99 3.1. Định hướng phát triển kinh tế xã hội của Khánh Hòa đến năm 2020................99 3.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế................................................................99 3.1.1.1. Tác động của bối cảnh quốc tế trong nước .......................................99 3.1.1.2. Các yếu tố phát triển nội sinh .........................................................100 3.1.2. Quan điểm và mục tiêu phát triển của tỉnh Khánh Hòa .........................101 3.1.2.1. Quan điểm phát triển.......................................................................101 3.1.2.2. Mục tiêu phát triển kinh tế ..............................................................102 3.1.3. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế và dự báo về sản lượng của Khánh Hòa năm 2010 – 2015 - 2020...............................................................103 3.1.3.1. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ..............................................103 3.1.3.2. Dự báo về sản lượng .......................................................................104 v 3.2. Các giải pháp cải thiện chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Tỉnh Khánh Hòa .....................................105 3.2.1. Giải pháp 1: Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, tinh thần và thái độ của lãnh đạo các cấp chính quyền và đội ngũ cán bộ công chức trong việc hỗ trợ doanh nghiệp. ........................................................................................105 3.2.2. Giải pháp 2: Tăng cường đối thoại với doanh nghiệp, minh bạch khi tiếp cận thông tin: ............................................................................................108 3.2.3. Phát huy và nâng cao tính linh hoạt, sáng tạo trong quá trình giải quyết các khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp.........................................111 3.2.4. Giải pháp 4: Phát triển và nâng cao vai trò của các Hiệp hội doanh nghiệp trong việc tư vấn và phản biện các chính sách của tỉnh.......................114 3.2.5. Các giải pháp khác..................................................................................116 3.2.5.1. Tăng cường khả năng tiếp cận nguồn vốn cho các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh................................................................................116 3.2.5.2. Phát triển và thu hút nguồn nhân lực có chất lượng đến với tỉnh Khánh Hòa ............................................................................................117 3.3 Một số khuyến nghị đối với chính quyền tỉnh Khánh Hòa ...............................117 KẾT LUẬN .............................................................................................................119 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh 1 DNNN Doanh nghiệp nhà nước 2 DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa 3 DAI 4 FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investiment 5 GCI Năng lực cạnh tranh toàn cầu Global Competitiveness Index 6 GDP Tổng sản phẩm trong nước Gross Domestic Product 7 PCI Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh Provincial Competitiveness Index 8 USAID Cơ quan phát triển Quốc tế Hoa Kỳ Unit States Agency for International Development 9 VCCI Phòng thương mại công nghiệp Việt Nam Vietnam Chamber of Commerce and Industry 10 VNCI Dự án sáng kiến năng lực cạnh tranh Việt Nam Vietnam Competitiveness Initiative 11 WEF Diễn đàn kinh tế thế giới World Economic Forum 12 WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Organization Development Alternatives. Inc vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Trọng số của các chỉ số thành phần..........................................................24 Bảng 2.1: Tăng trưởng kinh tế toàn Tỉnh 2006-2010 ...............................................42 Bảng 2.2: Tăng trưởng kinh tế các ngành Kinh tế mũi nhọn trong Tỉnh giai đoạn 2006-2010.........................................................................................................43 Bảng 2.3: GDP và cơ cấu GDP chung cho toàn tỉnh giai đoạn 2006 - 2010 ............44 Bảng 2.4: GDP trên đầu người của các ngành kinh tế trên địa bàn tỉnh...................45 Bảng 2.5: Danh sách các trường Đại học, Cao đẳng, Viện nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa ..................................................................................................57 Bảng 2.6: Tổng hợp kết quả chỉ số PCI Khánh Hòa 2006 - 2011 ............................62 Bảng 2.7: So sánh PCI Khánh Hòa 2011 và 2010 ....................................................62 Bảng 2.8: Tổng hợp chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo các tỉnh Duyên hải miền Trung ..............................................................................................67 Bảng 2.9: Tổng hợp chỉ số và các chỉ tiêu của Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo các tỉnh Duyên hải miền Trung năm 2011...........................................68 Bảng 3.1. Quy hoạch Tổng sản phẩm Khánh Hoà ......................................................104 viii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ. BIỂU ĐỒ * HÌNH Hình 1.1: Phương pháp xây dựng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ....................20 Hình 1.2: Biểu đồ “hình sao” thể hiện kết quả điều hành của từng tỉnh theo chỉ số thành phần.............................................................................................................22 Hình 2.1: Bản đồ hành chính Khánh Hòa .................................................................36 Hình 2.2: Biểu đồ Cơ cấu lao động Khánh Hòa giai đoạn 2006-2010 .....................46 * SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Vận dụng Mô hình Kim cương của Michael E. Porter vào cạnh tranh cấp tỉnh...............................................................................................................6 * BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Tổng quan chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2006 – 2011............................................................................64 Biểu đồ 2.2: So Sánh chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa so với mức trung bình cả nước giai đoạn 2006 – 2011. ........................65 Biểu đồ 2.3: So sánh chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2006 – 2011.....................................71 Biểu đồ 2.4: So sánh chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Bình Định giai đoạn 2006 – 2011........................................73 Biểu đồ 2.5: Tổng hợp thứ hạng của chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa, Quảng Ninh và Bình Định giai đoạn 2006 – 2011. ........74 Biểu đồ 2.6: So sánh chỉ tiêu Cán bộ tỉnh nắm vững các chính sách, quy định hiện hành trong khung khổ pháp luật để giải quyết khó khăn, vướng mắc cho DN của tỉnh Khánh Hòa với mức Trung Bình chung của cả nước. ..........................76 ix Biểu đồ 2.7: So sánh chỉ tiêu Cán bộ tỉnh nắm vững các chính sách, quy định hiện hành trong khung khổ pháp luật để giải quyết khó khăn, vướng mắc cho DN của tỉnh Khánh Hòa với tỉnh Quảng Ninh..........................................................77 Biểu đồ 2.8: So sánh chỉ tiêu Cán bộ tỉnh nắm vững các chính sách, quy định hiện hành trong khung khổ pháp luật để giải quyết khó khăn, vướng mắc cho DN của tỉnh Khánh Hòa với tỉnh Bình Định.............................................................78 Biểu đồ 2.9: Tổng hợp chỉ tiêu Cán bộ tỉnh nắm vững các chính sách, quy định hiện hành trong khung khổ pháp luật để giải quyết khó khăn, vướng mắc cho DN của tỉnh Khánh Hòa, Quảng Ninh, Bình Định, Trung Bình...............................79 Biểu đồ 2.10: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh sáng tạo và sáng suốt trong việc giải quyết những trở ngại đối với cộng đồng doanh nghiệp tư nhân tỉnh Khánh Hòa so với Trung Bình của cả nước. ................................................................................81 Biểu đồ 2.11: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh sáng tạo và sáng suốt trong việc giải quyết những trở ngại đối với cộng đồng doanh nghiệp tư nhân tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Quảng Ninh .............................................................................................82 Biểu đồ 2.12: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh sáng tạo và sáng suốt trong việc giải quyết những trở ngại đối với cộng đồng doanh nghiệp tư nhân tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Bình Định ................................................................................................83 Biểu đồ 2.13: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh sáng tạo và sáng suốt trong việc giải quyết những trở ngại đối với cộng đồng doanh nghiệp tư nhân của tỉnh Khánh Hòa, Quảng Ninh, Bình Định, Trung Bình. ..............................................................84 Biểu đồ 2.14: Tổng hợp chỉ tiêu Cảm nhận của DN về thái độ của chính quyền tỉnh đối với khu tư nhân tỉnh Khánh Hòa so với Trung Bình ...................................86 Biểu đồ 2.15: Tổng hợp chỉ tiêu Cảm nhận của DN về thái độ của chính quyền tỉnh đối với khu tư nhân tỉnh Khánh Hòa so với Quảng Ninh ..................................87 Biểu đồ 2.16: Tổng hợp chỉ tiêu Cảm nhận của DN về thái độ của chính quyền tỉnh đối với khu tư nhân tỉnh Khánh Hòa so với Bình Định.....................................88 Biểu đồ 2.17: Tổng hợp chỉ tiêu Cảm nhận của DN về thái độ của chính quyền tỉnh đối với khu tư nhân tỉnh Khánh Hòa, Quảng Ninh, Bình Định, Trung Bình ....89 x Biểu đồ 2.18: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh có sáng kiến tốt nhưng còn nhiều cản trở ở Trung ương của tỉnh Khánh Hòa với mức Trung Bình .........................................92 Biểu đồ 2.19: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh có sáng kiến tốt nhưng còn nhiều cản trở ở Trung ương của tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Quảng Ninh.....................................93 Biểu đồ 2.20: Tổng hợp chỉ tiêu Tỉnh có sáng kiến tốt nhưng còn nhiều cản trở ở Trung ương của tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Bình Định........................................93 Biểu đồ 2.21: Tổng hợp chỉ tiêu Không có sáng kiến nào ở cấp tỉnh, tất cả đều đến từ cấp Trung ương Tỉnh Khánh Hòa so với mức Trung Bình............................95 Biểu đồ 2.22: Tổng hợp chỉ tiêu Không có sáng kiến nào ở cấp tỉnh, tất cả đều đến từ cấp Trung ương Tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Quảng Ninh ...........................95 Biểu đồ 2.23: Tổng hợp chỉ tiêu Không có sáng kiến nào ở cấp tỉnh, tất cả đều đến từ cấp Trung ương Tỉnh Khánh Hòa so với tỉnh Bình Định ..............................96 Biểu đồ 3.1: Cơ cấu kinh tế Khánh Hòa giai đoạn 2010-2015-2020......................104 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế có nhiều chủ thể khác nhau – các chính phủ, các chính quyền địa phương, các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế, chính trị, xã hội và các cá nhân. Mỗi chủ thể nắm giữ vai trò nhất định. Quá trình tự do hóa kinh tế đã tạo điều kiện để các nước tiến hành phi tập trung hóa trong quản lý nhà nước đối với các hoạt động kinh tế. Trong quá trình đó, hoạt động của các chính phủ đã dần thu hẹp lại, thay vào đó, vai trò và hoạt động của chính quyền địa phương, các tổ chức sản xuất kinh doanh, các cá nhân ngày càng mở rộng. Thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội các tỉnh trong những năm qua cũng cho thấy, chính quền cấp tỉnh có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Vai trò ấy trở nên quan trọng hơn nhiều khi quá trình phân cấp ngày càng sâu và thực chất hơn. Chính quyền cấp tỉnh đã và đang nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi cho các DN và nhà đầu tư trên địa bàn. Từ những điều kiện ban đầu được coi là kém hấp dẫn với các nhà đầu tư như vị trí địa lý, cơ sở hạ tầng, nguồn lao động ban đầu, quy mô thị trường… nhiều địa phương đã thành công trong thu hút đầu tư, phát triển DN và cải thiện đời sống vật chất, tinh thần người dân. Những thành công đó đã khiến các nhà nghiên cứu, các tổ chức trong và ngoài nước quan tâm đến vai trò của cấp tỉnh, mà cụ thể hơn là cạnh tranh cấp tỉnh ở Việt Nam. Xuất phát từ những điều kiện đó, cạnh tranh cấp tỉnh trở thành đặc thù của Việt Nam hiện nay ngoài ba cấp độ cạnh tranh phổ biến trên thế giới thường đề cập và phân loại là quốc gia, DN và sản phẩm. Các cấp độ cạnh tranh này liên quan và bổ sung nhau, tức là chúng có mối tương quan mật thiết với nhau. Năng lực cạnh tranh(NLCT) được tạo nên từ tập hợp nhiều yếu tố khác nhau, tác động đa chiều, đan xen và ảnh hưởng qua lại lẫn nhau rất phức tạp. Nâng cao NLCT một tỉnh không tách rời mục tiêu chiến lược phát triển chung của vùng và cả nước. Để thực hiện mục tiêu này, quá trình cạnh tranh giữa các tỉnh không tách rời quan hệ hợp tác, liên kết nhằm phát huy lợi thế so sánh của mỗi địa phương. Với hàm 2 nghĩa ấy, việc nghiên cứu nâng cao NLCT cấp tỉnh cũng nhằm khai thác thế mạnh mối quan hệ liên vùng, liên kết ngành, liên kết giữa các địa phương trong phạm vi cả nước. Đồng thời, lý giải nguyên nhân tại sao trong cùng một nước, một số tỉnh có sự phát triển năng động của khu vực tư nhân, tạo ra việc làm và tăng trưởng kinh tế tốt hơn các tỉnh khác và hướng chính quyền địa phương cải thiện, đổi mới điều hành của mình dựa vào những thực tiễn tốt nhất của các tỉnh khác nhằm nâng cao vị thế và NLCT của mỗi địa phương. Chỉ số năng lực cạnh tranh tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa ngoại trừ năm 2006 đạt 5.11 điểm xếp vị thứ 27/64 tỉnh thành được nghiên cứu điều tra và xếp loại khá. Bốn năm tiếp theo từ năm 2007 – 2011, thì chưa năm nào trở lại vị thứ này, tuy có biến động tăng trong năm 2011 nhưng vẫn ở dưới mức trung bình chung của cả nước. Điều này chứng tỏ, lãnh đạo tỉnh chưa thực sự năng động và sáng tạo trong việc giải quyết các vấn đề cho DN và điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến toàn bộ chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Khánh Hòa trong thời gian qua. Xuất phát từ thực tế trên kết hợp với hiện nay chưa có một nghiên cứu nào tại Khánh Hòa thực hiện khảo sát và đánh giá chỉ số năng lực cạnh tranh tính năng động và tiên phong của lãnh đạo cấp tỉnh. Vì thế, việc chọn đề tài nghiên cứu “Các giải pháp cải thiện chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Tỉnh Khánh Hòa” đáp ứng yêu cầu về mặt lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Nghiên cứu chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo. - Đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Khánh Hòa trong thời gian tới. 3. Đối tượng nghiên cứu • Đối tượng nghiên cứu. - Chỉ số PCI qua các năm của Khánh Hòa và một số địa phương. - Chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh qua các năm của Khánh Hòa và một số địa phương. 3 • Phạm vi nghiên cứu. Nghiên cứu chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa và một số địa phương trong thời gian 2006 – 2011. 4. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận, nghiên cứu này dự kiến sẽ áp dụng một số phương pháp cụ thể như: (1) phương pháp nghiên cứu lý thuyết (hệ thống lại các lý thuyết liên quan đến năng lực cạnh tranh, năng lực cạnh tranh quốc gia, năng lực cạnh tranh cấp tỉnh; (2) phương pháp thu thập thông tin (nghiên cứu sẽ tiến hành thu thập các thông tin thứ cấp, thông tin thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý nghành, từ VCCI, từ websites PCI); (3) nghiên cứu sẽ sử dụng phương pháp phân tích thống kê, phương pháp phân tích đánh giá tổng hợp và so sánh. 5. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa khoa học: Hiện nay cơ sở lý thuyết về xếp hạng NLCT cấp tỉnh vẫn chưa được làm rõ tuy nhiên đề tài vận dụng những lý thuyết về cạnh tranh để làm rõ vấn đề từ đó áp dụng nó vào thực tế. - Ý nghĩa thực tế: Từ kết quả đánh giá chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa so sánh với một số địa phương khác đề tài đã khẳng định được những nỗ lực và chỉ ra những bất cập của chính quyền tỉnh Khánh Hòa trong cải thiện môi trường kinh doanh, đồng thời xác định rõ trọng tâm đổi mới hoạt động của chính quyền tỉnh trong thời gian tới. Đồng thời đề tài này có thể làm tài liệu tham khảo và mở ra các hướng nghiên cứu mới cho những đề tài nghiên cứu sau này. 6. Nội dung của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài nghiên cứu được chia làm 3 chương: Chương 1: Lý luận chung về năng lực cạnh tranh và chỉ số năng lực cạnh tranh. Chương 2: Thực trạng chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo của Khánh Hòa giai đoạn 2006 – 2011. Chương 3: Một số giải pháp nhằm cải thiện chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Khánh Hòa trong thời gian tới. 4 CHƯƠNG I : LÝ LUẬN CHUNG VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH 1.1 Một số khái niệm 1.1.1 Năng lực cạnh tranh Cạnh tranh là đặc trưng cơ bản của nền kinh tế thị trường. Trong điều kiện tham gia trên cùng một sân chơi, doanh nghiệp nào có sức cạnh tranh tốt hơn thì sẽ tồn tại và phát triển. Ngược lại, doanh nghiệp nào có sức cạnh tranh yếu kém thì sẽ nhanh chóng sẽ bị đào thải khỏi thị trường. Cho đến nay nhiều nhà nghiên cứu và quản lý kinh doanh sử dụng một số thuật ngữ như “năng lực cạnh tranh” “sức cạnh tranh” và “khả năng cạnh tranh” và trong tiếng anh nó thường được sử dụng là “Compertitiveness Capability”. Trong quá trình nghiên cứu về cạnh tranh, các chuyên gia đã sử dụng khái niệm năng lực cạnh tranh. Năng lực cạnh tranh được xem xét ở các cấp độ khác nhau như: năng lực cạnh tranh quốc gia, năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, năng lực cạnh tranh nghành, năng lực cạnh tranh doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh sản phẩm và dịch vụ. Theo định nghĩa của từ điển tiếng Việt thì “Năng lực” là những điều kiện đủ hay là vốn có để làm một việc gì đó hoặc là khả năng của một ai đó có thể làm tốt một việc gì đó. Vì vậy năng lực cạnh tranh có thể được xem như là khả năng giành thắng lợi hay là lợi thế của chủ thể cạnh tranh (cá nhân hay tổ chức) trong việc thực hiện một mục tiêu nào đó, mục tiêu đó phải có tính khái quát, hiệu quả rõ ràng và phải hướng đến sự phát triển bền vững. Như vậy, năng lực cạnh tranh có thể được phát biểu như “Là khả năng tạo lập được những thuận lợi hay lợi thế của chủ thể cạnh tranh thông qua quá trình đổi mới và sáng tạo liên tục nhằm đạt được mục tiêu với hiệu quả cao và bền vững”. Như đã đề cập, cho đến nay có nhiều quan niệm khác nhau về năng lực cạnh tranh trên các cấp độ khác nhau. Năng lực cạnh tranh được xem là yếu tố tổng hợp và được hình thành trên cơ sở kết nối và tổng hợp hệ thống nhiều yếu tố cả bên trong và bên ngoài ở các cấp quốc gia, cấp tỉnh, cấp ngành, cấp doanh nghiệp hay 5 cấp sản phẩm với tư cách là những thực thể độc lập. Dưới đây, tác giả xin làm rõ một số khái niệm có liên quan: 1.1.2. Năng lực cạnh tranh quốc gia Năng lực cạnh tranh quốc gia được hiểu theo nhiều cách tiếp cận khác nhau. Báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu (GCI) định nghĩa: “Năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng của nước đó đạt được những thành quả nhanh và bền vững về mức sống, nghĩa là đạt được mức tăng trưởng cao xác đinh sự thay đổi tổng sản phẩm quốc nội trên đầu người theo thời gian”. Trong khi đó, nghiên cứu của Lương Gia Cường (2003) cho rằng “Năng lực cạnh tranh quốc gia là năng lực của một nền kinh tế đạt được tăng trưởng bền vững, thu hút được đầu tư, đảm bảo ổn định được kinh tế xã hội, nâng cao đời sống của người dân” Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) cho rằng năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng đạt và duy trì được mức tăng trưởng cao, là tăng năng lực sản xuất bằng việc đổi mới, sự dụng các công nghệ cao hơn, đào tạo kỹ năng liên tục, quan tâm đến công bằng xã hội và bảo vệ môi trường. Trên cơ sở quan điểm này, WEF đã đưa ra một bộ khung các yếu tố để xác định năng lực cạnh tranh của quốc gia bao gồm 03 nhóm các yếu tố để xác định năng lực cạnh tranh của quốc gia như sau: (1) Nhóm chỉ số điều kiện cơ bản - Basic requirement (A) như: Thể chế; Kết cấu hạ tầng; Môi trường kinh tế vĩ mô; Y tế và giáo dục tiểu học; (2) Nhóm chỉ số nâng cao hiệu quả - Efficiency enhacers (B) như: Đào tạo và giáo dục bậc đại học; Hiệu quả thị trường hàng hóa; Thị trường lao động: tính linh hoạt và năng suất; Sự phát triển của thị trường tài chính; Sự sẵn sàng của công nghệ; Quy mô thị trường; (3) Nhóm chỉ số về sự đổi mới và phát triển các nhân tố - Innovation and sophistication factors (C) như: Sự tinh tế của kinh doanh; Đổi mới. 1.1.3 Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh Cạnh tranh ở cấp độ quốc gia là cạnh tranh nhằm thu hút đầu tư phát triển kinh tế xã hội và cũng là cấp độ cạnh tranh có tính gay gắt đa dạng hơn trong khi đó cạnh tranh giữa các địa phương (cạnh tranh vùng) nhằm thu hút đầu tư để phát triển kinh tế xã hội thông qua những lợi thế cạnh tranh mà địa phương đó sẵn có 6 hoặc tự tạo ra như: vị trí địa lý, tài nguyên thiên nhiên phong phú hoặc chất lượng con người, cơ sở hạ tầng, chính sách ưu đãi thu hút đầu tư,… Đan sen với sự ganh đua của từng địa phương là sự hợp tác giữa các địa phương nhằm xóa bỏ giới hạn hành chính và phân chia các nguồn lực nhằm bổ sung và hỗ trợ cho nhau để tăng cường năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. Vậy năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là gì? Làm thế nào để đánh giá và nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh? Trước hết, quan điểm hiện nay cho rằng năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là khả năng ganh đua của các tỉnh nhằm thu hút nguồn vốn đầu tư phát triển kinh tế xã hội trên cơ sở lợi thế của địa phương trong mối quan hệ liên kết với địa phương khác trong phạm vi quốc gia. Hai là, trong xu thế hiện nay, việc phân cấp và phân quyền trong quản lý được thực hiện khá nghiêm túc và dần đi vào hiệu quả. Vì thế, chính quyền cấp tỉnh được chủ động hơn trong quá trình thực hiện các chính sách nhằm thu hút sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương. Cơ hội Cơ cấu, hệ thống DN, nhà đầu tư tại tỉnh Các yếu tố liên quan đầu ra Các yếu tố đầu vào liên quan Các ngành hỗ trợ liên quan Chính quyền cấp tỉnh Sơ đồ 1.1: Vận dụng Mô hình Kim cương của Michael E. Porter vào cạnh tranh cấp tỉnh 7 Kết quả là chính quyền tỉnh có vai trò cự kỳ quan trọng trong công tác điều hành quản lý nền kinh tế của địa phương. Từ phân tích ở trên chúng ta có thể thấy rằng để đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh thì có thể áp dụng mô hình Kim cương của Micheal Porter đối với chính quyền tỉnh nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh. Trong trường hợp này, chính quyền tỉnh được xem như là chính phủ(xem sơ đồ 1.1). Chính quyền địa phương có vai trò chính là tạo môi trường thuận lợi nhằm thu hút đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh để nâng cao đời sống kinh tế xã hội dân trí trên địa bàn tỉnh. Chính quyền tỉnh là nơi định hướng hoạch định chiến lược phát triển địa phương thông qua các chương trình, đề án, chính sách phát triển kinh tế, tạo môi trường pháp lý hỗ trợ cho các doanh nghiệp phát triển. Kiểm tra giám sát các hoạt động kinh tế theo pháp luật và chính sách đã đề ra. Để nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh thì tùy thuộc vào điều kiện và đặc thù cảu từng địa phương mà từ đó địa phương đề ra những phương pháp và cách làm khác nhau sao cho phù hợp với địa phương mình nhằm phát huy những lợi thế sẵn có của địa phương để năng cao năng lực cạnh tranh. 1.1.4 Năng lực cạnh tranh ngành Theo M.E. Porter (1980) thì một ngành (sản phẩm hay dịch vụ) là một nhóm doanh nghiệp sản xuất những sản phẩm hay dịch vụ mà những sản phẩm hay dịch vụ này cạnh tranh trực tiếp với nhau. Ngành còn định nghĩa là một nhóm các công ty chào bán một sản phẩm hay một danh mục sản phẩm có thể hoàn toàn thay thế nhau được. Cho đến nay, năng lực cạnh tranh ngành vẫn là một khái niệm khá trừu tượng. Có quan điểm cho rằng năng lực cạnh tranh ngành có thể hiểu là năng lực cạnh tranh của một nhóm sản phẩm. Năng lực cạnh tranh của một ngành là khả năng đạt năng suất cao trong khi sử dụng yếu tố đầu vào thấp nhằm tạo ra được tối đa đầu ra cho ngành. Cách tiếp cận này có thể được hiểu rằng khả năng của một nghành hay nhóm sản phẩm nhờ những cải tiến và tiết kiệm nguồn đầu vào bao gồm nguyên vật liệu, năng lượng, con người…để taih ta được những sản phẩm với chất lượng tốt nhất nhưng mà chi phí bỏ ra là thấp nhất. Trong khi đó, cách tiếp cận khác 8 sát thực tiễn hơn khi đánh giá so sánh năng lực cạnh tranh của ngành trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế đó là năng lực cạnh tranh của ngành là khả năng của ngành đó trong việc tạo ra công ăn việc làm cà thu nhập cao hơn trong điều kiện cạnh tranh và hội nhập quốc tế. Có rất nhiều cách để phân tích năng lực cạnh tranh của ngành, tác giả M.E. Porter (1980) đưa ra cách phân tích năng lực cạnh tranh dựa vào phân tích cấu trúc trong quản trị chiến lược. Theo đó, năng lực cạnh tranh ngành bị ảnh hưởng bởi các nhóm nhân tố; điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên; trình độ phát triển khoa học - công nghệ; nguồn nhân lực; kết cấu hạ tầng; trình độ tổ chức quản lý ngành; thể chế kinh tế - xã hội. 1.1.5 Năng lực cạnh tranh doanh nghiệp Cho đến nay, có khá nhiều các quan niệm khác nhau về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Vì thế, việc đi đến một cách hiểu thống nhất đang gặp nhiều khó khăn. Nhóm quan điểm thứ nhất cho rằng, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng duy trì và mở rộng thị phần, thu lợi nhuận doanh nghiệp. Đây là cách quan niệm khá phổ biến hiện nay, theo đó năng lực cạnh tranh là khả năng tiêu thụ hàng hóa, dịch vụ so với đối thủ và khả năng “thu lợi” của các doanh nghiệp. Cách quan niệm này có thể gặp trong các công trình nghiên cứu của (Buckley, 1991; Mehra, 1998; Ramasamy, 1995; Schealbach, 1989). Tuy nhiên, hạn chế cơ bản trong các quan niệm trên là chưa bao hàm các phương thức, chưa phản ánh một cách bao quát năng lực kinh doanh của doanh nghiệp. Trong khi đó, nhóm quan điểm thứ hai cho rằng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng chống chịu trước sự tấn công của doanh nghiệp khác. Thí dụ Hội đồng Chính sách năng lực của Mỹ đưa ra định nghĩa: năng lực cạnh tranh là năng lực kinh tế về hàng hóa và dịch vụ trên thị trường thế giới. Ủy ban Quốc gia về Hợp tác Kinh tế Quốc tế (CIEM) cho rằng: năng lực cạnh tranh là năng lực của một doanh nghiệp “không bị doanh nghiệp khác đánh bại về năng lực kinh tế”. Quan niệm về năng lực cạnh tranh như vậy mang tính chất định tính, khó có thể định lượng. 9 Nhóm thứ ba đề cập đến năng lực cạnh tranh đồng nghĩa với năng suất lao động. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là sức sản suất ra thu nhập tương đối cao trên cơ sở sử dụng các yếu tố sản xuất có hiệu quả làm cho các doanh nghiệp phát triển bền vững trong điều kiện cạnh tranh quốc tế. Theo M. Porter (1990), năng suất lao động là thước đo duy nhất về năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, các quan niệm này chưa gắn với việc thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ của doanh nghiệp. Nhóm quan điểm thứ tư cho rằng năng lực cạnh tranh đồng nghĩa với duy trì và nâng cao lợi thế cạnh tranh. Chẳng hạn, tác giả Vũ Trọng Lâm (Năm,…) cho rằng: năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng tạo dựng, duy trì, sử dụng và sáng tạo mới các lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Trần Sửu (năm ) cũng có ý kiến tương tự: năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng tạo ra năng suất và chất lượng coa hơn đối thủ cạnh tranh, chiếm lĩnh thị phần lớn, tạo ra thu nhập cao và phát triển bền vững. Từ các cách tiếp cận trên chúng ta thấy rằng, năng lực cạnh tranh được thể hiện thông qua “thực lực và lợi thế của doanh nghiệp so với đối thủ cạnh tranh trong việc thảo mãn tốt nhất các đòi hỏi của khách hàng để thu lợi ích ngày càng cao hơn” (Lê Công Hoa, Lê Chí Công, 2006). Như vậy, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp phải được tạo ra từ thực lực của nó. Đây là các yếu tố bên trong mỗi một doanh nghiệp và chúng cần được đánh giá, so sánh với đối thủ cạnh tranh hoạt động trên cùng một thị trường mục tiêu. Sẽ là vô nghĩa nếu những điểm mạnh và điểm yếu bên trong doanh nghiệp được đánh giá không thông qua việc so sánh một cách có ý nghĩa với các đối thủ cạnh tranh. Trên cơ sở các so sánh đó, muốn tạo nên năng lực cạnh tranh đòi hỏi doanh nghiệp phải tạo lập lợi thế so sánh với đối thủ. Nhờ lợi hế này, doanh nghiệp có thế thỏa mãn tốt các đòi hỏi của khách hàng mục tiêu cũng như có khả năng lôi kéo khách hàng của đối thủ cạnh tranh(Lê Công Hoa, Lê Chí Công, 2006). 1.1.6 Năng lực cạnh tranh sản phẩm Trong thực tế, việc đánh giá năng lực cạnh tranh của sản phẩm, người ta chỉ mới xem xét trên phương diện định tính. Điều này không tránh khỏi những cmar 10 tính trong đánh giá, do vậy không đảm bảo tính chính xác. Kết quả của việc đánh giá không chính xác có thể ảnh hưởng không tốt đến các quyết định quản lý liên quan đến sản phẩm của công ty. Bởi vậy, việc sử dụng các chỉ tiêu định lượng vào phân tích và đánh giá năng lực cạnh tranh cho sản phẩm là hết sức cần thiết. Trong việc đó lường sức cạnh tranh cho một sản phẩm người ta thường sử dụng các chỉ tiêu sau: giá cả sản phẩm; chất lượng sản phẩm và bao gói; doanh thu của sản phẩm; thị phần của sản phẩm; tổ chức phân phối sản phẩm; khả năng cung ứng của sản phẩm. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm mạnh đạt được khi năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp mạnh điều này cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh của sản phẩm. 1.1.7 Mối quan hệ năng lực cạnh tranh giữa các cấp độ Khi nói đến năng lực cạnh tranh, các nhà nghiên cứu thường xem xét dưới các cấp độ như: năng lực cạnh tranh của quốc gia, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp/ ngành, năng lực cạnh tranh của sản phẩm/ dịch vụ. Giữa các cấp độ này đều có mối quan hệ hai chiều tác động lẫn nhau rất mật thiết, tạo điều kiện cho nhau hay chế định nhau, phụ thuộc lẫn nhau. Năng lực cạnh tranh quốc gia có thể tạo cơ hội thuận lợi cho doanh nghiệp khai thác điểm mạnh, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Ngược lại, việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp sẽ góp phần quan trọng vào việc bảo đảm tính bền vững của năng lực cạnh tranh quốc gia. Năng lực cạnh tranh quốc gia cao đòi hỏi phải có nhiều doanh nghiệp mạnh. Tương tự, quan hệ giữa năng lực cạnh tranh của sản phẩm/ dịch vụ và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp cũng vậy. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thể hiện qua năng lực của các sản phẩm/ dịch vụ mà doanh nghiệp kinh doanh. 1.2 Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI ) Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh hay gọi tắt là PCI (Provincial Competitiveness Index) nhằm đo lường, theo dõi, đánh giá và xếp hạng công tác điều hành kinh tế và cải cách hành chính của chính quyền địa phương ở các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương của Việt Nam thông qua cảm nhận của các doanh