Tài liệu đánh giá tác động của các chương trình đào tạo, tập huấn khuyến nông đến đội ngũ cán bộ khuyến nông và nông dân trên địa bàn tỉnh thái nguyên 2005 đến 2007

TRƯỜNG …………………. KHOA………………………. -----[\ [\----- BÁO CÁO TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: Đánh giá tác động của các chương trình đào tạo, tập huấn khuyến nông đến đội ngũ cán bộ khuyến nông và nông dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên 2005 đến 2007 1 PhÇn 1. Më ®Çu 1.1. §Æt vÊn ®Ò Trong thêi gian qua, nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®· vµ ®ang chuyÓn dÇn tõ nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng, tù cung tù cÊp sang nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng hãa. Tõ mét n−íc ph¶i nhËp khÈu g¹o, ViÖt Nam ®· trë thµnh n−íc xuÊt khÈu n«ng s¶n cã thø bËc trªn thÕ giíi: §øng thø nhÊt vÒ ®iÒu víi s¶n l−îng xuÊt khÈu lµ: 127.000 tÊn (n¨m 2006) [29]. §øng thø hai vÒ g¹o, chÌ, cµ phª: 14.106.443 tÊn chØ sau Brasil [28], ®øng thø t− vÒ cao su. Ngoµi ra cßn xuÊt khÈu nhiÒu lo¹i l−¬ng thùc kh¸c nh− rau qu¶, thÞt… §êi sèng cña ®¹i bé phËn n«ng d©n ngµy cµng ®−îc c¶i thiÖn. Cã ®−îc nh÷ng thµnh tùu nµy lµ nhê sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ ChÝnh phñ, sù nç lùc cña hµng chôc triÖu n«ng d©n vµ ®ãng gãp to lín cña tÊt c¶ c¸c ban ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng trong ®ã cã hÖ thèng khuyÕn n«ng ViÖt Nam (Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 2005) [1]. HÖ thèng khuyÕn n«ng ViÖt Nam ®−îc chÝnh thøc h×nh thµnh sau khi ChÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 13/CP vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng, ngµy 2 th¸ng 3 n¨m 1993. Sù ra ®êi cña hÖ thèng khuyÕn n«ng ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu míi cña sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n n−íc ta. Qua h¬n 10 n¨m ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n©ng cao d©n trÝ vµ tr×nh ®é kü thuËt cho n«ng d©n. HÇu hÕt c¸c gièng c©y, con míi trong s¶n xuÊt hiÖn nay, chñ yÕu do kªnh khuyÕn n«ng (KhuyÕn n«ng nhµ n−íc vµ khuyÕn n«ng tù nguyÖn) chuyÓn giao vµ tham gia ph¸t triÓn, lµm t¨ng nhanh n¨ng suÊt, chÊt l−îng c©y trång, vËt nu«i. Mét trong nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®−îc quan t©m ®Õn trong nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y, ®ã lµ ho¹t ®éng ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng. C«ng t¸c ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®ang ngµy cµng ®−îc chó träng h¬n c¶ vÒ mÆt sè l−îng vµ chÊt l−îng (Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 2005) [1]. HiÖn nay víi sù ph¸t triÓn nh− vò b·o cña khoa häc - kü thËt, nhiÒu tiÕn bé míi ®−îc ra ®êi vµ cÇn thiÕt ®−îc ¸p dông ngay vµo thùc tÕ cuéc sèng. V× vËy ®µo t¹o, tËp huÊn ngµy cµng trë nªn cÇn thiÕt h¬n. Qua ®©y ng−êi n«ng d©n sÏ nhanh chãng cã thÓ tiÕp nhËn ®−îc nh÷ng kiÕn thøc míi, c«ng nghÖ míi ®Ó øng dông ngay vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gãp phÇn thóc ®Èy nÒn n«ng 2 nghiÖp cña ®Êt n−íc. Bªn canh ®ã, do hÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng ch−a hoµn chØnh, ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng ch−a ®−îc ®µo t¹o bµi b¶n tõ c¸c tr−êng §¹i häc nªn hµng n¨m hÖ thèng khuyÕn n«ng còng ®· tæ chøc rÊt nhiÒu khãa ®µo t¹o vÒ kü n¨ng, ph−¬ng ph¸p khuyÕn n«ng vµ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt míi cho c¸n bé khuyÕn n«ng c¸c cÊp, n«ng d©n. Tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò v« cïng quan träng ®Æt ra lµ liÖu r»ng c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®· vµ ®ang tiÕn hµnh cã thùc sù ®¸p øng ®−îc nh÷ng nhu cÇu còng nh− mong ®îi cña ng−êi häc (n«ng d©n vµ c¸n bé khuyÕn n«ng) hay kh«ng? Nã cã ®em l¹i hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ, nhËn thøc vµ vÒ mÆt x· héi hay kh«ng? §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ho¹t ®éng ®µo t¹o, tËp huÊn lµ mét néi dung quan träng ®Ó xem liÖu mét ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cã thµnh c«ng hay kh«ng? Nã cã thÓ gióp x¸c ®Þnh môc tiªu ®µo t¹o x¸c ®¸ng h¬n, tr¸nh ®−îc nh÷ng néi dung ®µo t¹o kh«ng cÇn thiÕt, ®¶m b¶o c¸c ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña c¸c häc viªn vµ gi¶m ®−îc chi phÝ ®µo t¹o. §−îc sù ®ång ý cña Ban gi¸m hiÖu nhµ tr−êng, Ban chñ nhiÖm Khoa vµ sù gióp ®ì cña Ths. Vò §øc H¶i, Ths. NguyÔn H÷u Thä, t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®Õn ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn giai ®o¹n 2005 - 2007 , víi mong muèn cã c¸i nh×n tæng thÓ vÒ thùc tr¹ng cña c«ng t¸c ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng còng nh− c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc sau mçi mét khãa ®µo t¹o, tËp huÊn cho c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn, tõ ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m gãp phÇn bæ sung v… ho…n thiÖn néi dung ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng trªn ®Þa b…n tØnh Th¸i Nguyªn ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c ch−¬ng tr×nh n…y trong giai ®o¹n tíi. §©y l… mét vÊn ®Ò cÇn thiÕt kh¸ch quan, c¶ gi¸ trÞ vÒ mÆt lý luËn còng nh− thùc tiÔn rÊt s©u s¾c. 1.2. Môc ®Ých nghiªn cøu §¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña c«ng t¸c ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®Õn ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng c¸c cÊp vµ n«ng d©n trªn ®Þa bµn tØnh Th¸i Nguyªn, tõ ®ã ®−a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn trong giai ®o¹n míi. 3 1.3. Môc tiªu nghiªn cøu §¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña c«ng t¸c ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®èi víi c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n trªn ®Þa bµn tØnh. §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®Õn ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®Õn ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n. 1.4. ý nghÜa cña ®Ò tµi 1.4.1. ý nghÜa trong häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc Bæ sung c¸c kiÕn thøc thùc tÕ cña c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ tËp huÊn khuyÕn n«ng ®· ®−îc häc vÒ lý thuyÕt trong nhµ tr−êng. Bæ sung thªm nh÷ng kiÕn thøc míi vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ®µo t¹o, tËp huÊn. Cã ®−îc c¸i nh×n tæng thÓ vÒ thùc tr¹ng c«ng t¸c ®µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng ®Õn c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n trªn ®Þa bµn tØnh. §Ò tµi còng ®−îc coi lµ mét tµi liÖu tham kh¶o cho Tr−êng, Khoa, c¸c c¬ quan trong ngµnh vµ sinh viªn c¸c khãa tiÕp theo. 1.4.2. ý nghÜa trong thùc tiÔn s¶n xuÊt §Ò tµi cã thÓ lµ c¬ së ®Ó cã nh÷ng ®Þnh h−íng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn ®èi víi ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n kh«ng chØ cho Trung t©m KhuyÕn n«ng tØnh Th¸i Nguyªn mµ cßn cho khuyÕn n«ng c¸c tØnh, ®Þa ph−¬ng kh¸c trong c¶ n−íc. 4 PhÇn 2. Tæng quan tµi liÖu nghiªn cøu 2.1. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 2.1.1. NhËn thøc con ng−êi Con ng−êi sinh ra, sèng vµ tån t¹i trong mét ng«i nhµ chung cña nh©n lo¹i ®ã chÝnh lµ tr¸i ®Êt. H»ng ngµy hä ph¶i tiÕp xóc, ®èi mÆt víi hµng tr¨m sù viÖc, t×nh huèng x¶y ra trong cuéc sèng th«ng qua nghe, nh×n, thËm chÝ lµ nh÷ng c¶m gi¸c nh− sê mã, nÕm, ngöi ®ßi hái m×nh ph¶i suy ngÉm, ph©n tÝch vµ hµnh ®éng sao cho hîp lý ®Ó mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt. Nh−ng kÕt qu¶ cña nh÷ng viÖc lµm ®ã cã thùc sù nh− hä mong muèn? Vµ ®iÒu g× quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i? Mét phÇn lµ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña chÝnh b¶n th©n m×nh. NhËn thøc lµ mét qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th«ng tin hay nh÷ng sù t¸c ®éng tõ m«i tr−êng bªn ngoµi chóng ta vµ truyÒn nã vµo sù hiÓu biÕt vÒ t©m lý häc (A.W.Van den Ban & H.S.Hanwkins, 1998) [19]. Nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng kh«ng thÓ chê ®Ó hiÓu ®−îc t©m lý phøc t¹p cña nhËn thøc con ng−êi - n«ng d©n, nh−ng hä ®¸nh gi¸ ®óng t¹i sao ng−êi ta l¹i gi¶i thÝch nh÷ng c¸i x¶y ra xung quanh hä mét c¸ch hoµn toµn kh¸c nhau vµ nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau nµy ¶nh h−ëng ®Õn th¸i ®é th«ng tin cña hä nh− thÕ nµo. Ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng ph¶i cã kh¶ n¨ng x©y dùng kÕ ho¹ch vµ sö dông sù hç trî nµy mét c¸ch thµnh c«ng h¬n trong c¸c ch−¬ng tr×nh cña hä nÕu nh− hä hiÓu ®−îc mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nhËn thøc: 2.1.1.1. Quan hÖ Nh÷ng nhËn thøc cña chóng ta cã quan hÖ víi nhau chø kh«ng ph¶i ®éc lËp thuÇn tuý. MÆc dï chóng ta kh«ng cã kh¶ n¨ng nãi chÝnh x¸c träng l−îng hay diÖn tÝch bÒ mÆt cña mét vËt thÓ nh−ng chóng ta cã thÓ nãi r»ng nã nÆng hay nhÑ, réng hay hÑp h¬n so víi mét vËt thÓ t−¬ng tù. V× thÕ khi so¹n th¶o ra nh÷ng bøc th«ng ®iÖp chóng ta nhí r»ng mét nhËn thøc c¸ nh©n ë bÊt k× mét phÇn nµo ®ã cña bøc th«ng ®iÖp sÏ phô thuéc vµo ®o¹n ë ngay tr−íc ®ã. Khi mét nhµ so¹n th¶o ®ang chuÈn bÞ in mét bøc th«ng ®iÖp vµ muèn g©y sù chó ý cho ng−êi ®äc ®Õn mét thay ®æi nµo ®ã trong bøc th«ng ®iÖp th× anh ta cã thÓ ®Ó nh÷ng chç trèng hay thay ®æi kÝch cì. NhËn thøc vÒ bøc th«ng ®iÖp còng chÞu ¶nh h−ëng bëi nh÷ng c¸i xung quanh nã. Lµ ng−êi lµm c«ng 5 t¸c khuyÕn n«ng cÇn ph¶i chñ ®éng, linh ho¹t, biÕt liªn hÖ víi thùc tiÔn g¾n víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ng−êi n«ng d©n, ®Ó hä hiÓu ®−îc ®iÒu mµ ta muèn truyÒn ®¹t tíi cho hä. 2.1.1.2. Chän läc NhËn thøc cña chóng ta mang tÝnh chän läc rÊt kÜ l−ìng. C¸c chuyªn gia th«ng tin - ng−êi hiÓu rÊt râ nh÷ng nh©n tè nµy, ch¾c ch¾n sÏ t¹o ®−îc sù chó ý cña ng−êi tiÕp nhËn th«ng tin ë nh÷ng phÇn nµo ®ã cña bøc th«ng ®iÖp mµ hä muèn nhÊn m¹nh. Hä còng biÕt th«ng ®iÖp cÇn nhÊn m¹nh chç nµo, nh¾c l¹i hay l−îc bá ®Ó lµm cho ng−êi nhËn th«ng tin kh«ng ph¶i bËn bÞu víi nh÷ng th«ng tin thõa vµ v« bæ. Trong c«ng t¸c chuyÓn giao tiÕn bé khoa häc kü thuËt ®Õn víi ng−êi n«ng d©n, ta cÇn biÕt ®iÓm nµo, chç nµo lµ quan träng, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh, ®Ó hä cã thÓ chó ý, quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn vÊn ®Ò ®ã. Nh− vËy sÏ t¹o ra mét kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh, gióp hä nhËn biÕt ®−îc nh÷ng th«ng tin nµo lµ quan träng vµ nh÷ng th«ng tin nµo lµ bæ trî. Nh÷ng kinh nghiÖm tr−íc ®©y còng cã ¶nh h−ëng ®Õn sù chän läc nhËn thøc cña chóng ta. Nh÷ng n«ng d©n ®· lµm ch¨n nu«i nhiÒu n¨m sÏ hiÓu rÊt râ sù kh¸c nhau dï rÊt nhá vÒ ngo¹i h×nh, chÊt l−îng l«ng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chung cña vËt nu«i h¬n lµ nh÷ng ng−êi ch−a quen lµm c«ng viÖc ch¨n nu«i. Sinh viªn n«ng nghiÖp ®−îc ®µo t¹o vÒ n«ng häc vµ thùc vËt häc sÏ hiÓu ®ång cá nh− lµ mét sù s−u tËp cña nh÷ng c©y trång ®Æc biÖt, mét vµi lo¹i trong sè ®ã cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao, cßn mét sè kh¸c th× coi nã cã thÓ chØ lµ nh÷ng thø cá v« t¸c dông. MÆt kh¸c mét ng−êi kh«ng ®−îc ®µo t¹o vÒ thùc vËt cã thÓ chØ quan s¸t thÊy ®¬n gi¶n ®ã lµ mét th¶m cá. Do ®ã, ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng kh«ng chØ truyÒn ®¹t mét lo¹i th«ng tin mµ cÇn ®−a tíi cho ng−êi n«ng d©n nhiÒu lo¹i th«ng tin kh¸c nhau, thuéc c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, ®Ó cã thÓ thay ®æi ®−îc c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ cña hä tíi cïng mét ®èi t−îng. 2.1.1.3. Tæ chøc NhËn thøc cña chóng ta ®−îc tæ chøc l¹i. Chóng ta cã xu h−íng s¾p xÕp nh÷ng nhËn biÕt cña c¶m gi¸c theo c¸ch chóng cã thÓ cã ý nghÜa nµo ®ã cho chóng ta. V× thÕ, chóng ta cã thÓ gi¶i thÝch mét bøc ¶nh cña mét ng−êi ®µn «ng víi mét bé mÆt, ®«i tay bÈn thØu vµ bé quÇn ¸o cò kÜ nh− lµ mét ng−êi l−êi biÕng hay rÊt nghÌo. MÆt kh¸c chóng ta cã thÓ gi¶i thÝch bøc tranh ®ã nh− 6 lµ mét ng−êi n«ng d©n ch¨m chØ nÕu nh− bøc tranh ®ã cßn cã c¶ mét trang tr¹i ë phÇn nÒn. V× vËy, khi truyÒn ®¹t th«ng tin ®Õn víi ng−êi n«ng d©n, ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng cÇn lång ghÐp c¸c khu«n mÉu, ®iÓn h×nh trªn thùc tÕ ®Ó bæ sung, chøng minh, gi¶i thÝch cho c¸c th«ng tin mµ m×nh ®−a tíi. Cã nh− vËy ng−êi n«ng d©n míi tiÕp nhËn th«ng tin mét c¸ch hiÖu qu¶. 2.1.1.4. H−íng dÉn Nh÷ng s¾p ®Æt thÇn kinh cña chóng ta t¸c ®éng ®Õn nh÷ng g× chóng ta lùa chän vµ lµm thÕ nµo ®Ó chóng ta tæ chøc vµ gi¶i thÝch nã. S¾p ®Æt lµ mét kh¸i niÖm nhËn thøc quan träng cã thÓ ®−îc nhµ thiÕt kÕ th«ng tin sö dông ®Ó gi¶m bít nh÷ng gi¶i thÝch cã thÓ cã cho mét sù vËt nµo ®ã. Mét ng−êi viÕt bµi cho mét tËp san khuyÕn n«ng b¾t ®Çu bµi viÕt cña m×nh b»ng mét tãm t¾t sÏ “s¾p ®Æt” cho ng−êi ®äc t×m ra nh÷ng ®iÓm chÝnh trong bµi viÕt ®ã. ViÖc hái mét c©u hái cô thÓ nµo ®ã trong mét cuéc pháng vÊn cã thÓ ®iÒu khiÓn ng−êi tr¶ lêi theo mét ®Þnh h−íng ®Æc biÖt nµo ®ã. V× thÕ khi so¹n th¶o ra c¸c bé c©u hái, viÖc tr¸nh c©u tr¶ lêi ®−îc s¾p ®Æt s½n b»ng c¸ch chuyÓn tõ nh÷ng c©u hái chung chung sang nh÷ng c©u hái cô thÓ lµ rÊt quan träng. Ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng th−êng ®−îc ®µo t¹o chu ®¸o vµ cã nh÷ng kiÕn thøc mang tÝnh khoa häc mµ hä ®· häc ®−îc ®Ó nhËn thøc c¸c ®iÒu kiÖn n«ng nghiÖp theo mét c¸ch nµo ®ã. Nh÷ng ng−êi nµy mµ hä phôc vô n«ng d©n cã thÓ nhËn thøc c¸c ®iÒu kiÖn Êy mét c¸ch kh¸c h¼n. Hä cã thÓ ®Æc biÖt nhÊn m¹nh nh÷ng hiÖn t−îng thÇn bÝ nh− c¸c giai ®o¹n cña mÆt tr¨ng khi trång trät. Ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng ph¶i häc ®Ó hiÓu ®−îc nh÷ng nhËn thøc nµy tr−íc khi cè g¾ng lµm thay ®æi nã. 2.1.1.5. Lo¹i nhËn thøc Mét c¸ nh©n nµy sÏ cã nh÷ng nhËn thøc rÊt kh¸c víi c¸ nh©n kia trong cïng mét t×nh huèng x¶y ra, bëi v× hä cã nh÷ng lo¹i nhËn thøc kh¸c nhau. NhiÒu kÕt qu¶ b»ng m¾t hay nh÷ng chøng minh quang häc phô thuéc vµo mét thùc tÕ lµ chóng ta kh«ng thÓ nhËn thøc kh«ng gian mét c¸ch trùc tiÕp mµ ph¶i suy luËn chóng tõ nh÷ng kÝ hiÖu. Chóng ta cã xu thÕ dù tÝnh qu¸ ®é dµi cña ®−êng kÎ däc trong h×nh 2.1, trong khi thùc tÕ th× c¶ ®−êng kÎ däc lÉn ®−êng ngang ®Òu cã ®é dµi b»ng nhau. 7 V× thÕ ng−êi so¹n th¶o th«ng tin nªn chän nh÷ng ph−¬ng ph¸p giíi thiÖu phï hîp víi kÜ n¨ng cña thÝnh gi¶. Ng−êi lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn th−êng ph¶i lµm viÖc víi nh÷ng n«ng d©n Ýt ®−îc häc hµnh, v× thÕ hä ph¶i tËp trung vµo viÖc tr×nh bµy nh÷ng th«ng tin thËt cô thÓ chø kh«ng ph¶i nh÷ng th«ng tin trõu t−îng. H×nh 2.1: Sù chøng minh vÒ c¶m quang (A.W.Van den Ban & H.S Hanwkins, 1998) [19] 2.1.2. Mét vµi h−íng dÉn gióp truyÒn ®¹t th«ng tin mét c¸ch cã hiÖu qu¶ 2.1.2.1. Thu hót vµ g©y sù chó ý Mét bøc th«ng ®iÖp khuyÕn n«ng sÏ kh«ng cã t¸c dông nÕu n«ng d©n kh«ng tiÕp nhËn chóng. ThËm chÝ, nÕu hä tiÕp nhËn nã th× hä ph¶i chó ý xem cã thÓ häc hái ®−îc ®iÒu g× kh«ng. Hä cã thÓ tiÕp nhËn mét t¹p chÝ khuyÕn n«ng nh−ng ch¼ng bao giê ®äc nã c¶, hoÆc më ®µi ®Ó nghe ch−¬ng tr×nh ca nh¹c thay cho viÖc nghe ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng trªn v« tuyÕn. Mét ng−êi lµm th«ng tin giái v× thÕ ph¶i so¹n th¶o nh÷ng bøc th«ng ®iÖp cã thÓ thu hót hay gi÷ ®−îc sù chó ý trong qu¸ tr×nh th«ng tin. Mét nhµ khuyÕn n«ng nµo ®ã ®Þnh sö dông bé ¶nh ®Ìn chiÕu, còng thØnh tho¶ng nªn chó ý bao gåm c¶ mét sè ¶nh ®en tr¾ng trong bé s−u tËp cña m×nh. TÝnh ®éc ®¸o còng lµ mét yÕu tè rÊt quan träng trong c¸c th«ng ®iÖp khuyÕn n«ng. 2.1.2.2. Sö dông tranh ¶nh hay tõ ng÷ ChuÈn bÞ mét th«ng ®iÖp cã c¶ tranh ¶nh lÉn tõ ng÷ lµ c«ng viÖc th−êng lµm cña c¸n bé khuyÕn n«ng. NhiÒu nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng: c¸c bøc tranh cã hiÖu qu¶ h¬n lµ nh÷ng tõ ng÷ khi ph©n biÖt vÒ mÆt kh«ng gian. Mét bøc ¶nh hay tranh vÒ mét c©y hay mét con vËt ch¾c ch¾n sÏ t¹o ra mét ý nghÜa chung h¬n lµ m« t¶ b»ng lêi nãi hay viÕt ra. Tuy nhiªn, sö dông c¸c tõ sÏ rÊt tèt cho viÖc ph©n biÖt c¸c yÕu tè vÒ thêi gian nh− tÇn suÊt vµ tr×nh tù. 8 C¸c kh¸i niÖm nh−: sù sinh tr−ëng cña c©y trång, chu k× sinh tr−ëng vµ xãi mßn ®Êt bao gåm c¶ kh«ng gian vµ thêi gian th× sö dông c¶ tranh ¶nh lÉn tõ ng÷ lµ rÊt thÝch hîp. C¸c tõ ng÷ còng cã thÓ t¹o ra sù chó ý ®èi víi nh÷ng sù thay ®æi vÒ kh«ng gian mµ nã ®−îc nh×n b»ng mÆt. 2.1.2.3. Häc b»ng thùc hµnh Nh÷ng ng−êi n«ng d©n th−êng häc nghÒ b»ng thùc tÕ lµm n«ng nghiÖp vµ quan s¸t nh÷ng kÕt qu¶ lao ®éng cña hä. HÇu hÕt n«ng d©n ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp coi kinh nghiÖm thùc tÕ lµ tèt nhÊt vµ hä th−êng cè g¾ng häc hái, mÆc dï hä cã rÊt nhiÒu c¬ héi ®Ó häc vÒ ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn n«ng nghiÖp míi b»ng c¸ch tham gia c¸c líp tËp huÊn, hoÆc ®äc b¸o chÝ… Kh¸i niÖm ph¸t triÓn trong c¸c ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng bao gåm mét tiÕn tr×nh mµ chóng ta lùa chän gi÷a nh÷ng kinh nghiÖm cô thÓ vµ nh÷ng kh¸i qu¸t ho¸ tr×u t−îng. Nh÷ng kh¸i qu¸t ho¸ gióp chóng ta hiÓu ®−îc vµ ®Æt nh÷ng kinh nghiÖm cô thÓ míi vµo ph¹m vi cña nã. Sau ®ã nh÷ng kinh nghiÖm cô thÓ l¹i gióp ta më mang vµ sµng läc nh÷ng kh¸i qu¸t ho¸ cña chóng ta. §«i khi trong khuyÕn n«ng, chóng ta cã xu h−íng chuyÓn qu¸ nhanh tõ nh÷ng kinh nghiÖm cô thÓ vµ thùc tÕ tíi nh÷ng kh¸i qu¸t ho¸ trõu t−îng. Nh− vËy, trªn c−¬ng vÞ lµ nhµ “th«ng tin, tuyªn truyÒn” nãi chung vµ ng−êi c¸n bé khuyÕn n«ng nãi riªng, nghiªn cøu nhËn thøc cña con ng−êi n«ng d©n sÏ gióp ta biÕt c¸ch sö dông kªnh th«ng tin nµo ®Ó truyÒn ®¹t tíi ng−êi n«ng d©n sao cho ®¬n gi¶n vµ dÔ dµng nhÊt mµ ng−êi tiÕp nhËn th«ng tin cã thÓ hiÓu ®−îc mét c¸ch nhanh chãng, ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Con ng−êi tiÕp nhËn th«ng tin, kiÕn thøc, kÜ thuËt míi qua rÊt nhiÒu kªnh truyÒn kh¸c nhau nh−: tivi, ®µi, b¸o, s¸ch vë, trao ®æi víi b¹n bÌ, tham quan, tr×nh diÔn, tËp huÊn… §Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu sù t¸c ®éng cña mét lo¹i kªnh truyÒn ®Õn ®éi ngò c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n ®ã lµ: §µo t¹o, tËp huÊn khuyÕn n«ng. Thùc chÊt, vai trß cña ®µo t¹o, tËp huÊn ®Õn c¸n bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n nh− thÕ nµo? 2.1.3. §¸nh gi¸ trong khuyÕn n«ng 2.1.3.1. Vµi nÐt c¬ b¶n vÒ ®¸nh gi¸ trong khuyÕn n«ng §¸nh gi¸ lµ ®Þnh mét gi¸ trÞ hoÆc mét phÇn xÐt ®èi víi mét sù vËt nµo ®ã. §¸nh gi¸ c«ng t¸c khuyÕn n«ng lµ ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ gi¸ trÞ c¸c 9 ho¹t ®éng khuyÕn n«ng (PGS.TS Chanoch Jacobsen, 1996) [18]. Trong c¸c ®¸nh gi¸ khuyÕn n«ng, chóng ta sÏ tr¶ lêi c©u hái c¬ b¶n lµ: Nç lùc ®· thùc hiÖn cã xøng ®¸ng víi nh÷ng g× ®Þnh ra hay kh«ng? Nãi c¸ch kh¸c chóng ta ®· thùc hiÖn ®−îc c¸c môc tiªu cña chóng ta ®Õn møc nµo? Ch¼ng cã g× míi l¹ hay bÝ hiÓm. Trong cuéc sèng th−êng nhËt ta lu«n lu«n thùc hiÖn ®¸nh gi¸. Vµo b÷a ¨n tèi, ta nÕm mãn sóp vµ nãi “«i, mÆn qu¸”, ®ã lµ ®¸nh gi¸. HoÆc mét n«ng d©n nh×n con bß chöa ®ang ¨n cá vµ nghÜ thÇm: “Råi ngµy nµo ®ã nã sÏ lµ con bß s÷a tèt ®©y”. §ã còng lµ mét sù ®¸nh gi¸. Mäi ®¸nh gi¸ gåm ba b−íc c¬ b¶n. Tr−íc tiªn, nhËn th«ng tin, song so s¸nh th«ng tin ®ã víi mét tiªu chuÈn nµo ®ã vµ cuèi cïng ®−a ra mét nhËn xÐt dùa trªn so s¸nh ®ã. Ngay c¶ ®¸nh gi¸ nh− nÕm b÷a sóp còng tr¶i qua ba b−íc nh− vËy. Ta thu thËp th«ng tin b»ng c¸ch hóp mét th×a hoÆc h¬n, øng dông tiªu chuÈn do ta ®Þnh (theo ta, sóp ph¶i nh− thÕ nµo?) vµo vÞ nÕm trong miÖng. Sau ®ã nhËn xÐt sóp ngon, tåi hoÆc b×nh th−êng, ¨n ®−îc, mÆn hay qu¸ löa trªn c¬ së so s¸nh gi÷a b»ng chøng (sóp) víi tiªu chuÈn. Tuy nhiªn, c¸c ®¸nh gi¸ kh¸c nhau vÒ ®Þnh l−îng thu thËp th«ng tin, møc ®é kh¸ch quan cña tiªu chuÈn ®· sö dông vµ tr×nh ®é chÝnh x¸c cña c¸c nhËn xÐt. VÒ c¬ b¶n ®ã lµ chç kh¸c biÖt gi÷a c¸c ®¸nh gi¸ hµng ngµy nh− tr−êng hîp ®Üa sóp víi c¸c b¶ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸. §¸nh gi¸ hµng ngµy nh×n chung lµ béc ph¸t, chñ quan vµ còng cã khi lÖch l¹c. Vµ kÕt qu¶ lµ nh÷ng kÕt luËn kh«ng mÊy ®¸ng tin cËy. Nghiªn cøu khoa häc nh»m ®¹t ®−îc ®é tin cËy b»ng c¸ch lËp kÕ ho¹ch cÈn thËn, dïng nh÷ng tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó so s¸nh vµ b»ng c¸ch tr¸nh lÖch l¹c (cµng nhiÒu cµng tèt) trong viÖc thu thËp th«ng tin vµ rót ra kÕt luËn. Kh«ng ph¶i bÊt cø ®¸nh gi¸ khuyÕn n«ng nµo còng ph¶i qua nghiªn cøu mæ xÎ khoa häc, nh−ng còng kh«ng thÓ thùc hiÖn gièng nh− mét nhËn xÐt ngÉu nhiªn. Cã thÓ sö dông nhiÒu møc chÝnh x¸c vµ tinh vi kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, nghe xong mét bµi nãi chuyÖn, ta cã thÓ ®−a ra mét ®¸nh gi¸ ngay dùa trªn c¶m gi¸c cña b¶n th©n víi ng−êi nãi vµ dõng l¹i ë ®ã. Còng cã thÓ trao ®æi víi nh÷ng ng−êi nghe kh¸c vµ rót ra kÕt luËn tõ c¸c ý kiÕn kÕt hîp ®ã. NÕu muèn cã sè liÖu chÝnh x¸c h¬n, cã thÓ cÊu tróc mét b¶ng c©u hái vµ thu thËp 10 th«ng tin vÒ ®Þnh l−îng ®Ó thùc hiÖn ph©n tÝch th«ng kª. §Ó ®¸nh gi¸ khoa häc h¬n n÷a, nªn rót ra mét mÉu ®¹i diÖn, thö tr−íc b»ng c©u hái ®ã vµ kiÓm tra gi¸ trÞ cña tiªu chuÈn ®Ó so s¸nh. Song, tuy cã nh÷ng kh¸c biÖt, tÊt c¶ c¸c vÝ dô trªn ®Òu lµ viÖc ®¸nh gi¸. V× chóng ta kh«ng cã ®ñ thêi gian ®Ó ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c vµ khoa häc cho mäi sù vËt, nªn tÊt c¶ chóng ®· cã tÝnh sö dông trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng. V¶ l¹i, ta kh«ng thÓ nµo tr×nh bµy mäi chi tiÕt cña mét c«ng tr×nh ®¸nh gi¸ khoa häc trong mét ch−¬ng ng¾n. MÆt kh¸c ph¶i lµm sao cho nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®¸ng ®−îc tin cËy h¬n ®«i chót so víi hiÖn nay b»ng viÖc lËp kÕ ho¹ch cÈn thËn vµ cã hÖ thèng cho bÊt cø c«ng viÖc ph¶i lµm. 2.1.3.2. §¸nh gi¸ c¸i g×? Lý do râ rÖt vµ ®−¬ng nhiªn nhÊt ph¶i thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ bÊt kÓ ë tr×nh ®é chÝnh x¸c nµo lµ xem cã vÊn ®Ò g× ®ã sai, r»ng cã vÊn ®Ò kh«ng nh÷ng kÕt qu¶ mµ c¶ c¸c t×nh tr¹ng ho¹t ®éng còng cã thÓ ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ nh»m hiÓu chÝnh x¸c h¬n tÝnh chÊt cña vÊn ®Ò ®Ó cã thÓ ph¶i lµm g× tr−íc m¾t. Ch¼ng h¹n, gi¶ thiÕt r»ng ®· chuÈn bÞ mét ngµy tr×nh diÔn cho 500 n«ng d©n trong huyÖn, nh−ng chØ cã 50 ng−êi ®Õn dù. Nh− vËy vÉn ph¶i ®¸nh gi¸ ch−¬ng tr×nh vµ chuÈn bÞ cho ngµy tr×nh diÔn ®ã. HoÆc cã thÓ ta ®· mêi chuyªn gia ®Õn nãi chuyÖn cho mét nhãm n«ng d©n vÒ mét vÊn ®Ò trång trät. Song khi gi¶ng hãa ra anh ta nãi vÒ nh÷ng nhËn thøc, ho¹t ®éng trªn thÕ giíi vµ chñ ®Ò h¬n lµ vÊn ®Ò thùc tiÔn tr−íc m¾t cña n«ng d©n nh− ®· ®Þnh. §¸nh gi¸ viÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu cho bµi nãi chuyÖn cã thÓ gióp t×m ra nguyªn nh©n cña viÖc thÊt b¹i ®ã. Tãm l¹i, ®¸nh gi¸ khuyÕn n«ng kh«ng nªn chØ giíi h¹n ë viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cuèi cïng. KÕt qu¶ cuèi cïng ®−¬ng nhiªn lµ quan träng, song c¸c khuyÕn n«ng viªn ph¶i t¹o cho m×nh thãi quen ®¸nh gi¸ cã hÖ thèng tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña c«ng viÖc, ®Æc biÖt khi sù viÖc diÔn ra kh«ng tr«i ch¶y. 2.1.3.3. Ai ph¶i ®¸nh gi¸? VÒ nguyªn t¾c, ®¸nh gi¸ khuyÕn n«ng cã thÓ do mét trong bèn thµnh phÇn sau ®©y: n«ng d©n (hoÆc kh¸ch hµng), b¶n th©n c¸c khuyÕn n«ng viªn, nh÷ng cÊp trªn qu¶n lý, hoÆc chuyªn gia bªn ngoµi ®¸nh gi¸. Mçi thµnh phÇn ®ã cã vÞ trÝ riªng trong viÖc ®¸nh gi¸ c«ng t¸c khuyÕn n«ng tïy theo môc ®Ých 11 cña viÖc ®¸nh gi¸. PhÇn lín n«ng d©n sau khi xem tr×nh diÔn sÏ thùc hµnh so s¸nh vµ ®¸nh gi¸ ngay mét c¸ch hoµn toµn tù nhiªn cho b¶n th©n hä. Cã thÓ hä cßn th¶o luËn ý kiÕn cña hä víi gia ®×nh, l¸ng giÒng vµ b¹n bÌ. KhuyÕn n«ng viªn khi thu thËp hÖ thèng c¸c ý kiÕn ®ã cã thÓ thu thËp ®−îc c¸c ph¶n håi cã gi¸ trÞ vÒ c¸c ho¹t ®éng cña b¶n th©n. Râ rµng lµ ng−êi dù nghe cµng nãi lªn nhiÒu ý kiÕn vµ cµng cã nhiÒu sù ®ång t×nh trong sè hä th× ®¸nh gi¸ cµng ®¸ng tin cËy. C¸c khuyÕn n«ng viªn cã nhiÒu c¬ héi ®Ó tù m×nh thùc hiÖn ®¸nh gi¸. Tæ chøc nh÷ng cuéc häp thµnh viªn ®Ó xem xÐt nh÷ng ho¹t ®éng quy m« lín nh− ngµy tr×nh diÔn ch¼ng h¹n hay nh÷ng cuéc héi th¶o lµ nh÷ng c¬ héi tèt ®Ó thu thËp th«ng tin vµ ®¸nh gi¸ c«ng viÖc khi kÕt qu¶ cßn míi ®äng l¹i trong trÝ nhí. Ngoµi ra khuyÕn n«ng viªn cßn cã thÓ quan s¸t mét c¸ch hÖ thèng vµ ghi l¹i nh÷ng tiÕn bé vÒ mïa vô, gia sóc, b¶o d−ìng m¸y mãc vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®· xóc tiÕn nÕu anh ta hái han ®Òu ®Æn c¸c n«ng d©n. Lo¹i th«ng tin ®ã rÊt cã thÓ lµ c¬ së hoµn toµn ®¸ng tin cËy ®Ó ®¸nh gi¸ ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cña anh ta vÒ c¸c chñ ®Ò ®ã. NÕu c¸c cÊp trªn nh− gi¸m s¸t viªn cÊp huyÖn hoÆc c¸c gi¸m ®èc cì quèc gia chØ ®¹o viÖc ®¸nh gi¸ th× lu«n lu«n x¶y ra t×nh tr¹ng c¸c nh©n viªn t¹i chç hoÆc c¶ n«ng d©n sî h·i cã mét nguy c¬ to lín nµo ®ã hay sÏ bÞ phª ph¸n. Vµ kÕt qu¶ lµ x¶y ra sù hîp t¸c thËm chÝ giÊu giÕm c¸c sù kiÖn cã tÝnh to¸n ®Ó che chë vµ b¶o vÖ nh÷ng ai bÞ ®e däa. V× vËy, lo¹i ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ®ã th−êng thiÕu c¬ së tin cËy. MÆt kh¸c, ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é thùc thi cña nh©n viªn khuyÕn n«ng nh»m huÊn luyÖn, ®Ò b¹t, thuª m−ín hoÆc lo¹i bá, th× viÖc cÊp trªn trùc tiÕp hoÆc c¸c trî thñ ®iÒu khiÓn viÖc ®¸nh gi¸ lµ hoµn toµn phï hîp. ViÖc ®¸nh gi¸ c¸c ch−¬ng tr×nh cì quèc gia hay khu vùc gåm nhiÒu ho¹t ®éng bé phËn d©n c− réng lín, mét phÇn lín c¸n bé vµ cã nhiÒu chñ ®Ò, th−êng tèt nhÊt lµ giao cho c¸c chuyªn gia thùc hiÖn b»ng nh÷ng c«ng tr×nh ®¸nh gi¸. Nh÷ng chuyªn gia ®ã nªn t×m trong lÜnh vùc gi¸o dôc, x· héi, t©m lý häc vµ c«ng t¸c x· héi. Hä cã ®ñ bÝ quyÕt cÇn thiÕt ®Ó cÊu tróc nh÷ng b¶ng c©u hái, kü thuËt ®iÒu tra mÉu ®iÓn h×nh, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª vµ suy luËn ®Ó thùc hiÖn tèt c«ng t¸c. Dïng hä sÏ ®¹t ®−îc ®é tin cËy lín h¬n vµo 12 c¸c kÕt luËn. §iÒu khã kh¨n chñ yÕu lµ nh÷ng ®Ò nghÞ thay ®æi do c¸c chuyªn gia ngoµi ngµnh ®Ò xuÊt, cho dï tá th¸i ®é t¸n thµnh hay cã logic ®i n÷a th× còng Ýt khi ®−îc c¸c quan chøc tiÕp thu cã thiÖn c¶m ngay c¶ khi chÝnh hä cho phÐp nghiªn cøu vµ dïng ng©n s¸ch cña hä ®Ó tµi trî. Nh×n chung, ng−êi ®¸nh gi¸ cµng cè g¾ng ®−a ra kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ th× cµng cã c¬ may c¸c kÕt luËn ®−îc thùc hiÖn ®óng nh− vËy vµ ng−îc l¹i, nÕu nh÷ng b»ng chøng ®¸nh gi¸ bÞ lÖch l¹c vµ thiÕu ®é tin cËy. VËy h·y t×m c¸ch gi÷ mét sù c©n ®èi gi÷a hai t×nh huèng. 2.1.3.4. LËp kÕ ho¹ch ®¸nh gi¸ PhÇn nµy tr×nh bµy tr×nh tù c¸c b−íc tu©n theo mét c¸ch hÖ thèng trong viÖc lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu ®¸nh gi¸. Sè l−îng c¸c chi tiÕt sù kiÖn tïy thuéc chñ yÕu vµo ph¹m vi ®¸nh gi¸ ®Þnh s½n. Nãi chung ph¹m vi cµng réng, th× cµng ph¶i cÇn nhiÒu chi tiÕt song víi c¶ nh÷ng ®¸nh gi¸ tñn mñn còng cÇn ph¶i giµnh m¹ch vµ tr¸nh t×nh tr¹ng ®¸nh gi¸ theo lèi øng khÈu. Cã n¨m b−íc: 1. §Þnh néi dung vÊn ®Ò: Ta kh«ng bao giê cã ®ñ thêi gian vµ t− liÖu ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng g× cã thÓ hoÆc thËm chÝ cÇn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸. VËy ph¶i chän läc vµ thùc hiÖn mét lùa chän hîp lý. H·y tù hái vÊn ®Ò g× cÇn gi¶i quyÕt hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt b»ng viÖc ®¸nh gi¸ nµy? VÊn ®Ò nµo quan träng h¬n, cÊp thiÕt h¬n c¸c vÊn ®Ò kh¸c? Cã thÓ ®Æt c©u hái theo c¸ch kh¸c: VÊn ®Ò nµo thùc sù cÇn ®¸nh gi¸ vµ t¹i sao cÇn ®¸nh gi¸? Nh÷ng c©u tr¶ lêi cho c¸c c©u hái trªn sÏ lµ lý do c¬ b¶n ®Ó chän tõng vÊn ®Ò cÇn ®¸nh gi¸ vµ vÊn ®Ò nµo kh«ng cÇn. Ngoµi ra chóng cßn gióp x¸c minh nç lùc ta cÇn ®ßi hái hç trî tµi chÝnh vµ hîp t¸c. 2. X¸c ®Þnh môc ®Ých: Sau khi chän néi dung ®¸nh gi¸, cÇn ph¶i rµnh m¹ch h¬n n÷a. CÇn biÕt g× ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· chän lùa? CÇn nh÷ng c©u hái nµo ®Ó cã lêi gi¶i ®¸p? §Æt c©u hái nh− thÕ nµo ®Ó khi cã c©u tr¶ lêi th× cã thÓ “®−a thµnh ®Çu vµo” cña vÊn ®Ò vµ ®¹t ®−îc gi¶i ph¸p. Ch¼ng h¹n, ®· quyÕt ®Þnh ®¸nh gi¸ c¸c b¸o c¸o ®· ®Þnh ký göi ®Õn v¨n phßng vïng. 13 Tr−íc kia v× cã thÓ ta cã thêi gian ®Ó viÕt c¸c b¸o c¸o vÊn ®Ò vµ xem ra chóng ch¼ng cã g× kh¸c nhau l¾m. Nay cÇn ®Æt ra nh÷ng c©u hái nµo ®Ó ®−îc tr¶ lêi nh»m t×m ra gi¸ trÞ c¸c b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng? Cã thÓ cã nh÷ng vÝ dô sau: - C¸i g× x¶y ra khi v¨n phßng vïng nhËn ®−îc c¸c b¸o c¸o trªn? - Ai ®äc chóng vµ vµo lóc nµo? - Nh÷ng b¸o c¸o nµo ®· khªu gîi ph¶n øng x¶y ra tr−íc kia vµ nh÷ng b¸o c¸o ®ã kh¸c víi nh÷ng b¸o c¸o xem ra ®· bÞ bá qua ë chç nµo? - Khi lµm c¸c b¸o c¸o ®ã, phÇn nµo mÊt nhiÒu thêi gian nhÊt? Khi thu thËp th«ng tin? Hay s¾p ®Æt suy nghÜ l¹i? Hay lµ khi viÕt?... Cã thÓ cÇn ph¶i khoa häc h¬n n÷a vµ ®Æt gi¶ thuyÕt tõ nh÷ng c©u hái ®ã. Sau ®ã, nh÷ng gi¶ thuyÕt ph¶i ®−îc ®èi chiÕu kiÓm tra víi d÷ liÖu thu thËp ®−îc. Ch¼ng h¹n, víi vÝ dô thø nhÊt, cã thÓ ta muèn thö nghiÖm gi¶ thuyÕt r»ng: “50% hoÆc h¬n c¸c b¸o c¸o ®· göi kh«ng hÒ ®−îc ®äc”, vËy thu thËp d÷ liÖu ®Ó t×m chóng cã lµ ®iªn rå kh«ng? 3. §Þnh râ c¸c d÷ liÖu: §Õn b−íc nµy h·y tù hái: CÇn th«ng tin nµo ®Ó gi¶i ®¸p c¸c c©u hái hay thö nghiÖm c¸c gi¶ thuyÕt? HoÆc lµ lo¹i th«ng tin cã thÓ trùc tiÕp quan s¸t, ®Õm, ®o ®−îc nh− sè l−îng n«ng d©n dù tr×nh diÔn hoÆc n¨ng suÊt mïa mµng trªn mçi ha? Hay cÇn th«ng tin trõu t−îng hãa trong suy nghÜ cña n«ng d©n nh− d− luËn, th¸i ®é, ®éng c¬ hoÆc tr×nh ®é tháa m·n cña hä víi vÊn ®Ò? Tõng c©u hái cÇn lo¹i th«ng tin kh¸c nhau, v× vËy ph¶i thu thËp ®ñ lo¹i th«ng tin cho mét néi dung ®¸nh gi¸ vµ h·y liÖt kª ra cho tõng c©u hái. Khi ®· cã b¶ng liÖt kª th«ng tin, ph¶i t×m c¸ch thu thËp ®−îc th«ng tin ®ã. Trong mét sè tr−êng hîp, chØ lµ mét viÖc ®¬n gi¶n nh− ®o n¨ng suÊt s÷a hoÆc tÝnh to¸n tiªu thô n−íc cÇn cho mét tÊn n«ng s¶n. Tr−êng hîp kh¸c kh«ng cã c¸ch g× kh¸c h¬n lµ ®i hái hoÆc pháng vÊn yªu cÇu n«ng d©n ®iÒn vµo mét b¶ng th¨m dß. Ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái nhiÒu kinh nghiÖm h¬n, nhiÒu kü thuËt phøc t¹p h¬n. Khi ch−a ®¹t ®−îc kinh nghiÖm th× cã lÏ tèt nhÊt lµ mêi chuyªn gia gióp ®ì. 14 VÊn ®Ò KÕt qu¶ Môc ®Ých Ph©n tÝch D÷ liÖu H×nh 2.2: Chu kú ®¸nh gi¸ (Chanoch Jacobsen, 1996) [18] Cßn mét ph−¬ng ph¸p kh¸c ®Ó thu thËp d÷ liÖu lµ dïng “biÖn ph¸p kÝn ®¸o” hoÆc nh÷ng chØ b¸o gi¸n tiÕp cña nh÷ng th«ng tin cÇn cã. Sau ®©y lµ vÝ dô cña mét c¸n bé ®iÒu tra x· héi häc n«ng th«n. Anh nghiªn cøu viªn nµy muèn t×m ra nh÷ng c¬ së cña t¸c ®éng qua l¹i vÒ mÆt x· héi trong mét vïng n«ng th«n bang Wicsconsia - Mü, håi ®Çu thÕ kû nµy. Anh ta ®o vÕt lón b¸nh xe ë c¸c giao lé kh¸c nhau “håi ®ã ch−a cã ®−êng l¸t cøng mÆt ë khu vùc trªn”. VÕt lón cµng s©u, l−u l−îng giao th«ng qua ®ã cµng nhiÒu. §ã lµ mét chØ b¸o gi¸n tiÕp ®o tÇn sè t−¬ng ®èi cña giao l−u gi÷a c¸c trung t©m bu«n b¸n. Cã nhiÒu c¸ch thu thËp d÷ liÖu: §äc vµi c«ng tr×nh vÒ vÊn ®Ò quan t©m ®· ®¨ng t¶i ®Ó xem ng−êi kh¸c xö lý vÊn ®Ò ra sao. B»ng trÝ t−ëng t−îng vµ th«ng minh ta cã thÓ ph¸t triÓn nh÷ng chØ b¸o kh¸c cho b¸o c¸o. Song khi thùc hiÖn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh gi¸ trÞ cña c¸c chØ b¸o, nghÜa lµ chóng thùc hiÖn sù chØ ra c¸i mµ ta muèn ®o ®¹c chø kh«ng ph¶i c¸i g× kh¸c. 4. ThiÕt kÕ ph©n tÝch: §Õn b−íc nµy, ®· biÕt râ vÊn ®Ò cña ta lµ vÊn ®Ò g×, c©u hái nµo cÇn cã tr¶ lêi, th«ng tin nµo cÇn cã vµ t×m nã ë ®©u, b»ng c¸ch nµo? Vµ ®Õn ®©y, ph¶i ®Þnh ra ph−¬ng ph¸p xö lý d÷ liÖu khi ®· thu thËp ®−îc. 15 §iÒu ®Çu tiªn ph¶i lµm lµ x¸c ®Þnh tiªu chuÈn xuÊt ph¸t ®Ó ®¸nh gi¸ d÷ liÖu. Trong ®¸nh gi¸ c«ng t¸c khuyÕn n«ng, tiªu chuÈn ®ã nÕu lµ môc ®Ých hoÆc môc tiªu ho¹t ®éng ta ®ang ®¸nh gi¸. ChÝnh v× thÕ x¸c ®Þnh râ vµ chÝnh x¸c c¸c môc tiªu sÏ gi¶i quyÕt mét c¸ch tèt ®Ñp. Môc tiªu ®−îc x¸c ®Þnh cµng chÝnh x¸c, tiªu chuÈn ®Þnh ra cµng râ rµng vµ cµng ®¸ng tin cËy. Ng−îc l¹i, nÕu kh«ng kÞp x¸c ®Þnh môc tiªu hoÆc nÕu viÖc x¸c ®Þnh kh«ng ®Çy ®ñ vµ nhËp nh»ng th× ta sÏ hoang mang. H·y tù vÊn “T«i ®ang lµm g× ®©y ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy?”. Sau ®ã kh«ng dÔ g× ®−a ra ®−îc mét c©u tr¶ lêi kh«ng lÖch l¹c. V× vËy, tinh thÇn lµ c¸c môc tiªu ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh thËn träng tr−íc khi chuÈn bÞ mét ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. ThiÕt lËp ®−îc tiªu chuÈn ta ph¶i s¾p xÕp sao cho d÷ liÖu cã thÓ dïng ®Ó so s¸nh ®−îc nÕu môc tiªu (tøc tiªu chuÈn) lµ do n«ng d©n trong n−íc ph¶i thùc hµnh trång trät theo ®−êng ®ång møc th× d÷ liÖu ph¶i lµ sè n«ng d©n, mµ kh«ng ph¶i lµ - vÝ dô - b»ng diÖn tÝch “Bao nhiªu tÊc ®Êt trång theo ®−êng ®ång møc?” nÕu mÆt kh¸c môc “60%” diÖn tÝch trång trät trong huyÖn ph¶i ®−îc trång theo ®−êng ®ång møc, th× d÷ liÖu thu ®−îc ph¶i lµ “% diÖn tÝch ®Êt trång trät” hiÖn cã trong huyÖn. Hi väng r»ng víi vÝ dô ®ã ®· nãi râ v× sao nªn thiÕt kÕ viÖc ph©n tÝch tr−íc khi thu thËp d÷ liÖu. NÕu kh«ng sÏ kÕt thóc b»ng nh÷ng d÷ liÖu kh«ng thÓ so s¸nh ®−îc víi tiªu chuÈn ®· ®Þnh. Tõ d÷ liÖu nh− vËy, ng−êi ta kh«ng thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã gi¸ trÞ vÒ c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. 5. ChuÈn bÞ cho viÖc ph¶n håi: Gi¶ thiÕt r»ng ®· thùc hiÖn c¸c ®¸nh gi¸ nh− ®óng dù tÝnh. T− liÖu ®ã cã thÓ ®¶m b¶o cho ta c¸c c©u tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái ®· ®Æt ra trong b−íc hai. VËy ®ã lµ c¸i g×, ®ã lµ nh÷ng c©u tr¶ lêi ph¶i ®−îc ph¶n håi vµo hÖ thèng ®Ó cho ®Çy ®ñ mäi thø, nghÜa lµ ®Ó gióp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong b−íc mét. Râ rµng lµ ph¶i tËn dông c¸c kÕt qu¶, viÖc ®ã còng ph¶i ®−îc lËp kÕ ho¹ch tõ tr−íc. Tõ ®Çu, ®Ò tµi ®· nãi vÒ viÖc c¸c quan chøc rÊt ngÇn ng¹i khi tiÕp thu c¸c gi¶i ph¸p do chuyªn gia bªn ngoµi hÖ thèng kiÕn nghÞ. Còng nh− vËy, b¶n th©n ta còng ngÇn ng¹i chÊp nhËn nh÷ng kÕt luËn cña b¶n th©n, nÕu nh÷ng gi¶i ph¸p ®ã ®Ò ra sù cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi mËt ®é sè dù ¸n hay vÊn ®Ò ta vèn 16 n©ng niu. Còng ®óng nh− khi anh ph¶i ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò tr−íc khi quyÕt ®Þnh ®¸nh gi¸. §¸nh gi¸ lµ ®−a mét nhËn xÐt, h·y nhí nh− vËy vµ nhËn xÐt kh«ng ph¶i lóc nµo còng xu«i chiÒu. Ta ®· chuÈn bÞ tinh thÇn cho viÖc tù phª b×nh lo¹i ®ã ch−a? NÕu c©u hái g©y cho ta ®«i chót khã chÞu, th× h·y xem khã chÞu biÕt bao khi ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng cã thÓ ®−a l¹i c¶m gi¸c kh«ng thuËn lîi cho ng−êi kh¸c. Kh«ng cã ph−¬ng ph¸p nµo cã ®ñ c¬ së ch¾c ch¾n ®Ó ®¶m b¶o tr−íc r»ng nh÷ng ng−êi liªn quan sÏ sö dông nh÷ng kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña ta. Song kh¶ n¨ng hä sÏ thùc hiÖn cã thÓ ®−îc t¨ng lªn m¹nh mÏ nÕu hä biÕn thµnh nh÷ng ng−êi tham gia trong toµn bé dù ¸n. Nãi c¸ch kh¸c, ng−êi tham gia vµo viÖc lËp kÕ ho¹ch, chuÈn bÞ vµ thùc thi mét ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng còng sÏ ®−îc huy ®éng tÝch cùc vµo viÖc ®¸nh gi¸. Tuy nhiªn, nÕu ®−îc vËy th× viÖc ®¸nh gi¸ cña ta sÏ gãp phÇn vµo c¶i thiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng vµ suy cho cïng th× ®ã lµ toµn bé vÊn ®Ò. Sau ®©y lµ mét ®Ò c−¬ng ng¾n gän ta cã thÓ sö dông khi lËp kÕ ho¹ch c¸c c«ng tr×nh ®¸nh gi¸ cô thÓ: - §Þnh néi dung vÊn ®Ò: + CÇn ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò g×? + T¹i sao cÇn ph¶i ®¸nh gi¸? - X¸c ®Þnh môc ®Ých: + C©u hái nµo cÇn ®−îc tr¶ lêi? + §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cÇn tr¶ lêi thÕ nµo? - Quy ®Þnh d÷ liÖu: + CÇn lo¹i th«ng tin nµo ®Ó gi¶i ®¸p c¸c c©u hái? + T×m th«ng tin ®ã ë ®©u vµ b»ng c¸ch nµo? - ThiÕt kÕ ph©n tÝch: + Tiªu chuÈn nµo ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸? + D÷ liÖu ph¶i d−íi d¹ng nµo ®Ó thùc hiÖn so s¸nh ®−îc? - Thu xÕp ph¶n håi: + KÕt qu¶ sÏ ®−îc sö dông ra sao? + CÇn ai tham gia ®Ó kÕt luËn ®−îc chÊp nhËn? + Mäi viÖc ta ®· lµm cho ®Õn nay lµ h·y tiÕp tôc c«ng viÖc. 17 2.1.4. §¸nh gi¸ tËp huÊn khuyÕn n«ng 2.1.4.1. Kh¸i niÖm §¸nh gi¸ ®µo t¹o, tËp huÊn lµ viÖc ph©n tÝch kÕt qu¶ ®¹t ®−îc so víi môc tiªu ®µo t¹o vµ môc tiªu häc tËp ®· ®Ò ra. Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ chÊt l−îng còng nh− sè l−îng ®−îc thu thËp mét c¸ch hÖ thèng, ®Ó tõ ®ã hoµn thiÖn ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o víi kÕt qu¶ cao (NguyÔn H÷u Thä, NguyÔn M¹nh Th¾ng, 2007) [6]. 2.1.4.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi¸ ®µo t¹o, tËp huÊn Th«ng th−êng ®¸nh gi¸ ®µo t¹o, tËp huÊn lµ b−íc cuèi cïng trong chu tr×nh thiÕt kÕ ®µo t¹o, tËp huÊn. Tuy nhiªn, chóng ta nªn lång ghÐp viÖc ®¸ng gi¸ vµo trong c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn nh»m gióp chóng ta n¾m ®−îc chÊt l−îng ®µo t¹o, tËp huÊn khi nhËn ®−îc nh÷ng ph¶n håi. - Nh÷ng môc tiªu ®¹t ®−îc cña c¶ häc viªn vµ gi¶ng viªn. - KÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña c¸c ph−¬ng ph¸p vµ tiÕn tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn. - LiÖu ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn cã ®¸p øng ®−îc nh÷ng nhu cÇu ®· ®Æt ra ë cÊp th«n b¶n, tæ chøc vµ c¸ nh©n hay kh«ng?. 2.1.4.3. §¸nh gi¸ c¸i g× vµ khi nµo Môc tiªu cña viÖc ®¸nh gi¸ lµ t×m hiÓu sù høng thó vµ hµi lßng cña c¸c häc viªn. Tuy nhiªn, ®¸nh gi¸ cuèi kho¸ häc cÇn tËp trung vµo nh÷ng môc tiªu häc tËp cô thÓ. Nãi c¸ch kh¸c, sù høng thó vµ hµi lßng cña häc viªn vÉn ch−a ®ñ mµ chóng ta ph¶i n¾m ®−îc sù thay ®æi vÒ mÆt kiÕn thøc, kü n¨ng vµ quan ®iÓm cña häc viªn cuèi kho¸ häc. Chóng ta th−êng ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o, tËp huÊn vµo cuèi ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o, tËp huÊn. Tuy nhiªn nÕu muèn ®¹t ®−îc môc tiªu tæng thÓ/ môc ®Ých cuèi cïng, chóng ta còng nªn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sau ®µo t¹o, tËp huÊn. 2.1.4.4. C¸c lo¹i ®¸nh gi¸ trong tËp huÊn Cã nhiÒu lo¹i ®¸nh gi¸, trong ph¹m vi tæ chøc tËp huÊn th× ®¸nh gi¸ bao gåm c¸c lo¹i sau: 1. §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o: Lµ mét kh©u rÊt quan träng khi tæ chøc c¸c khãa tËp huÊn trong 18 khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m. Tr−íc ®©y, theo c¸ch tiÕp cËn cò viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o kh«ng hÒ quan träng trong ®µo t¹o khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m. Ng−êi ta chØ thùc hiÖn c¸c khãa ®µo t¹o theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh tr−íc, theo nh÷ng kÕ ho¹ch chuyÓn giao c«ng nghÖ ®· thùc hiÖn ë ®ã. HiÖn nay, viÖc ®µo t¹o trong khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ®−îc chuyÓn sang c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia, nªn ®iÒu tra ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o lµ mét b−íc rÊt quan träng. §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o thùc sù ®−îc coi lµ b−íc quan träng nhÊt, cã tÝnh quyÕt ®Þnh xem viÖc ®µo t¹o cã ®¸p øng nhu cÇu thùc tÕ hiÖn nay hay kh«ng. §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o lµ mét c«ng cô cã gi¸ trÞ ®Ó biÕt vÒ nh÷ng ng−êi tham gia tr−íc khi ®µo t¹o. Nã cho ng−êi c¸n bé ®µo t¹o biÕt tr−íc nh÷ng th«ng tin vÒ nh÷ng chñ ®Ò cÇn ®−îc th¶o luËn vµ lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn nã dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng−êi tham gia. ViÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o cã hiÖu qu¶ sÏ thóc ®Èy viÖc tËp huÊn lÊy ng−êi häc lµm trung t©m vµ x©y dùng nh÷ng khãa häc dùa trªn nh÷ng kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm cña ng−êi häc. CÇn l−u ý r»ng, x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o nh»m t×m ra nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng mµ ng−êi häc cÇn chø kh«ng ph¶i c¸i mµ chóng ta cã thÓ cung cÊp cho hä. §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o gåm nhiÒu b−íc víi sù tham gia cña nhiÒu ®èi t−îng kh¸c nhau (ng−êi d¹y, ng−êi häc, ng−êi x©y dùng ch−¬ng tr×nh, ng−êi d©n, nhµ tµi trî vµ ng−êi sö dông kÕt qu¶ ®µo t¹o...). §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o sÏ gióp gi¶ng viªn biÕt tr−íc ®−îc nh÷ng g× mµ hä cÇn ®Ó: - QuyÕt ®Þnh xem ®µo t¹o cã ph¶i lµ mét gi¶i ph¸p tèt hay kh«ng. - X©y dùng chiÕn l−îc ®µo t¹o ®¸p øng nhu cÇu ®µo t¹o. - §−a ra ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o lÊy häc viªn lµm trung t©m, ch−¬ng tr×nh nµy ®−îc x©y dùng dùa trªn kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc cña häc viªn. - L−u ý lùa chän nh÷ng chñ ®Ò th¶o luËn ®−îc häc viªn quan t©m, kh«ng theo ý muèn chñ quan cña gi¶ng viªn. - Lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp còng nh− c¸c ph−¬ng ph¸p häc phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña häc viªn. §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o còng ®−a ra nh÷ng d÷ liÖu h÷u Ých gióp cho viÖc theo dâi chÆt chÏ nh÷ng thay ®æi, tiÕn bé cña mçi häc viªn còng nh− toµn bé häc viªn trong vµ sau khãa häc. 19 §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o ®−îc tiÕn hµnh ®Ó ph©n tÝch nhu cÇu ®µo t¹o tr−íc khi x©y dùng khãa häc. Tuy nhiªn, chóng ta kh«ng nªn chØ dõng l¹i sau khi ®· hoµn thµnh viÖc x©y dùng ban ®Çu, mµ chóng ta vÉn nªn tiÕp tôc quy tr×nh nµy. Khi ®· biÕt vÒ c¸c häc viªn, th× viÖc ®iÒu chØnh ch−¬ng tr×nh khãa häc b¾t ®Çu cïng víi viÖc ®−a ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ra ¸p dông cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng nhãm häc viªn cô thÓ. Mong ®îi cña häc viªn dÇn dÇn ®−îc ®¸p øng vµ ë mçi chñ ®Ò míi cÇn ph¶i kh¸i qu¸t l¹i. §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o cã thÓ lµ ®¸nh gi¸: - Nhu cÇu céng ®ång - Nhu cÇu tæ chøc - Nhu cÇu häc viªn §¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o ®−îc thùc hiÖn qua nhiÒu b−íc: X¸c ®Þnh ®èi t−îng ®µo t¹o vµ ®èi t−îng ®iÒu tra §¸nh gi¸, viÕt b¸o c¸o LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra Sù tham gia Tæng hîp th«ng tin TiÕn hµnh ®iÒu tra H×nh 2.3: C¸c b−íc thùc hiÖn ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®µo t¹o (NguyÔn H÷u Thä, NguyÔn M¹nh Th¾ng, 2007) [6] 2. §¸nh gi¸ häc viªn: Mét c©u hái th−êng xuyªn ®Æt ra trong qu¸ tr×nh tËp huÊn lµ t¹i sao cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ häc viªn? Së dÜ nh− vËy lµ v× trong qu¸ tr×nh tËp huÊn, häc viªn ph¶i hiÓu vµ tiÕp thu ®−îc nh÷ng kiÕn thøc ®· häc. Häc viªn ph¶i n¾m ®−îc møc ®é tiÕn bé cña b¶n th©n, nh÷ng ®iÓm cßn h¹n chÕ, nh÷ng trë ng¹i vµ nhu