Tài liệu Đánh giá tác động của dự án trồng rừng nguyên liệu đến phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường ở huyện đồng hỷ, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -----  ----- NGUYỄN THANH HOÀNG ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA DỰ ÁN TRỒNG RỪNG NGUYÊN LIỆU ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ, XÃ HỘI VÀ BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Thái Nguyên, năm 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -----  ----- NGUYỄN THANH HOÀNG ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA DỰ ÁN TRỒNG RỪNG NGUYÊN LIỆU ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ, XÃ HỘI VÀ BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: Lâm học Mã số: 60.62.60 Ngƣời hƣớng dẫn: TS. Nguyễn Văn Thái Thái nguyên, năm 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sỹ khoa học Lâm nghiệp này đƣợc hoàn thành tại Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên theo chƣơng trình đào tạo cao hoc Lâm nghiệp hệ chính quy, khóa học 2008-2010. Trong quá trình thực hiện và hoàn thành bản luận văn, tôi đã nhận đƣợc sự quân tâm, giúp đỡ của của Ban giám hiệu, Khoa Sau đại học và các thầy, cô giáo Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, các sở, ban, ngành, các cơ quan đơn vị, các bạn bè đồng nghiệp và địa phƣơng nơi tôi thực hiện nghiên cứu. Nhân dịp này tôi xin chân thành cảm ơn về sự giúp đỡ quý báu đó. Trƣớc tiên, tôi xin đặc biệt cảm ơn TS. Nguyễn Văn Thái là ngƣời hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong quá trình thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin cảm ơn Sở Nông nghiệp & PTNT tỉnh Thái Nguyên, Chi cục Lâm nghiệp tỉnh Thái Nguyên, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Thái Nguyên, Công ty Ván dăm Thái Nguyên, Ủy ban nhân dân huyện Đồng Hỷ, Phòng Nông nghiệp & PTNT huyện Đồng Hỷ, Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn các cơ quan, đơn vị, và một số hộ nông dân trên địa bàn huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện cung cấp thông tin và số liệu giúp tôi hoàn thành bản luận văn thạc sỹ lâm nghiệp này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, tháng 9 năm 2010 Tác giả Nguyễn Thanh Hoàng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. i MỤC LỤC ..................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. v DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vi ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 1 Chƣơng I: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................... 3 1.2. Trên thế giới ............................................................................................ 3 1.2.1.Khái niệm về Dự án. .............................................................................. 3 1.1.2. Đánh giá Dự án..................................................................................... 4 1.2 Ở Việt nam ............................................................................................... 6 1.2.1.Khái niệm về Dự án ............................................................................... 6 1.2.2 Đánh giá tác động của Dự án ................................................................. 8 1.2.3 Một số kết quả nghiên cứu mô hình trồng rừng công nghiệp ở Việt nam ..... 9 Chƣơng 2: MỤC TIÊU - ĐỐI TƢỢNG - NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................. 10 2.1 Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 10 2.2. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................ 10 2.3 Giới hạn nghiên cứu ............................................................................... 10 2.4 Nội dung nghiên cứu .............................................................................. 10 2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................... 11 2.5.1. Quan điểm và phƣơng pháp luận ........................................................ 11 2.5.2. Phƣơng pháp thu thập số liệu .............................................................. 12 2.5.3. Phƣơng pháp đánh giá tác động kinh tế .............................................. 14 2.5.4. Phƣơng pháp đánh giá tác động của Dự án về mặt xã hội ................... 14 2.5.5.Phƣơng pháp thu thập số liệu trên các ô mẫu ....................................... 16 2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu ..................................................................... 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii 2.6.2.Phuơng pháp đánh giá tác động của Dự án về mặt xã hội .................... 19 2.6.3.Đánh giá tác động về môi truờng sinh thái. .......................................... 19 Chƣơng 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU ............................................................................................. 21 3.1.Điều kiện tự nhiên .................................................................................. 21 3.1.1.Vị trí địa lý .......................................................................................... 21 3.1.2.Địa hình, thổ nhƣỡng ........................................................................... 21 3.1.3.Khí hậu, thời tiết .................................................................................. 22 3.1.4. Tình tình sử dụng đất đai của Huyện Đồng Hỷ qua 3 năm (2007 -2009)........ 22 3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 25 3.2.1 Tình hình nhân khẩu và lao động của Huyện Đồng Hỷ qua 3 năm (2007 - 2009).. 25 3.3. Thực trạng cơ sở hạ tầng . ..................................................................... 27 3.4. Văn hoá, Giáo dục ................................................................................. 28 Chƣơng 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................... 30 4.1. Khái quát về Dự án trồng rừng nguyên liệu tại Công ty Ván Dăm Thái Nguyên ......................................................................................................... 30 4.1.1.Dự án trồng rừng nguyên liệu tại Công ty lâm nghiệp Thái Nguyên. ... 30 4.1.2. Xác định đất trồng rừng nguyên liệu theo tiểu khu. ............................ 32 4.1.3. Tiến độ thực hiện ................................................................................ 33 4.1.4. Xây dựng vƣờn ƣơm ........................................................................... 33 4.1.5. Xây dựng cơ sở hạ tầng và khuyến lâm .............................................. 34 4.1.6. Chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật trồng rừng, chăm sóc và quản lý bảo vệ rừng. .. 34 .1.8. Chi phí vật liệu cho 1ha rừng trồng ...................................................... 38 4.1.9. Nhu cầu về vốn đầu tƣ .......................................................................... 38 4.1.10. Nguồn vốn......................................................................................... 39 4.3.Tình hình thực hiện các hoạt động của Dự án trồng rừng Công nghiệp tại Công ty lâm nghiệp Thái Nguyên ................................................................. 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 4.3.1.Lập kế hoạch trồng rừng của Dự án. .................................................... 39 4.3.2.Quy hoạch đất trồng rừng .................................................................... 40 4.3.3.Điều tra lập địa ................................................................................... 43 4.3.4.Đo đạc diện tích và giao đất. ............................................................... 44 4.3.5.Hoạt động phổ cập và dịch vụ hỗ trợ ................................................... 44 4.10. Các hoạt động dịch vụ phục vụ dự án ........................................................... 45 4.3.6 Cung cấp cây giống, vật tƣ cho trồng rừng. ......................................... 46 4.3.7.Hoạt động trồng rừng và chăm sóc rừng .............................................. 47 4.3.8. Hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng ...................................................... 49 4.3.9.Công tác giám sát và đánh giá ............................................................. 50 4.4.Đánh giá tác động của Dự án đến phát triển kinh tế, xã hội và môi trƣờng........................................................................................................... 50 4.4.1.Tác động của Dự án đến phát triển kinh tế ........................................... 50 4.4.3.Tác động của Dự án về mặt môi trƣờng. .............................................. 61 4.5. Phân tích hiệu quả một số loài cây trồng rừng của Dự án ...................... 66 4.5.1.Hiệu quả kinh tế các loài cây trồng rừng. ............................................. 66 4.5.2.Tình hình sinh trƣởng của các loài cây trồng rừng trong vùng Dự án......... 67 4.6. Một số giải pháp duy trì các hoạt động của Dự án trong giai đoạn tới. .. 70 4.6.1.Giải pháp cho giai đoạn hậu Dự án ...................................................... 70 4.6.2.Các giải pháp cho việc thực hiện các Dự án tiếp theo .......................... 71 Chƣơng 5: KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................ 72 5.1.Kết luận .................................................................................................. 72 5.2.Tồn tại .................................................................................................... 73 5.3.Kiến nghị................................................................................................ 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 75 1. Tiếng Việt ................................................................................................ 75 2. Tiếng Anh ................................................................................................ 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn SD ĐNN Sử dụng đất nông nghiệp LSNG Lâm sản ngoài gỗ CLĐ Công lao động KHKT Khoa học kỹ thuật NPV Giá trị hiện tại của lợi nhuận ròng BCR Tỷ suất giữa thu nhập so với chi phí IRR Tỷ lệ thu hồi vốn nội bộ NC Nhân công UBND Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình đất đai của huyện Hồng Hỷ qua các năm (2007 – 2009) ........ 24 Bảng 3.2: Tình hình nhân khẩu lao động của huyện Đồng Hỷ qua 3 năm (2007 - 2009)................................................................................................ 26 Bảng 3.3. Một số chỉ tiêu về hệ thống giáo dục huyện Đồng Hỷ .................. 28 Bảng 4.1: Xác định đất trồng rừng nguyên liệu theo tiểu khu ....................... 32 Bảng 4.3: Định mức kinh tế cho trồng rừng.................................................. 37 Bảng 4.4: Chi phí vật liệu cho 1ha trồng rừng .............................................. 38 Bảng 4.5: Qui hoạch đất trồng rừng nguyên liệu theo tiểu khu .................... 41 Bảng 4.7: Kết quả các giai đoạn thực hiện Dự án trồng rừng nguyên liệu ...... 47 Bảng 4.8: Tổng hợp một số chỉ tiêu kinh tế chủ yếu của các nhóm hộ trƣớc và sau khi tham gia Dự án ................................................................................. 52 Bảng 4.9: Thu nhập và chi phí của 3 nhóm hộ .................................................. 53 Bảng 4.10: Cơ cấu thu nhập của các nhóm hộ trƣớc năm 1999 và tại năm 2009 ...... 55 Bảng 4.11: Cơ cấu chi phí của các nhóm hộ trƣớc năm 1999 và tại năm 2009 ....... 58 Bảng 4.12: Số hộ và lao động tham gia trồng rừng hàng năm ........................ 59 Bảng 4.14. So sánh khả năng xói mòn giữa đất trống và rừng trồng ............ 64 Bảng 4.15: Kết quả quan trắc nhiệt độ mặt đất và độ ẩm không khí ............ 65 Bảng 4.16. Tổng hợp các chỉ tiêu hiệu quả trồng rừng.................................. 66 Bảng 4. 17: Sinh trƣởng rừng trồng Bạch đàn hom....................................... 67 Bảng 4. 18: Sinh trƣởng rừng trồng Mỡ ....................................................... 67 Bảng 4.19: Sinh trƣởng rừng trồng Keo lai ................................................... 68 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH Biểu đồ 4.1 Thu nhập và chi phí của các nhóm hộ (1999-2009) Biểu đồ 4.2 Cơ cấu thu nhập của các nhóm hộ trƣớc năm 1999 và tại năm 2009 Ảnh 4.1 Rừng trồng Keo lai tại Đồng Hỷ Ảnh 4.2 Rừng trồng keo tai tƣợng tại huyện Đồng Hỷ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Nƣớc ta thuộc vùng khí hậu nóng ẩm, mƣa nhiều và có gió mùa rất thuận lợi cho sự tăng trƣởng của các loài cây trồng đặc biệt là cây lấy gỗ, ở vùng hàn đới muốn có cây gỗ đƣờng kính 20 – 25 cm phải trồng và chăm sóc hàng chục năm, nhƣng ở nƣớc ta chỉ cần 6 – 8 năm. Sản lƣợng gỗ khai thác gỗ mỗi luân kỳ (8năm) trên 1ha rừng trồng bình quân có thể đạt từ 60 – 80m3, những vùng đất tốt, kỹ thuật trồng cao có thể đạt trên 100m3 lƣợng tăng trƣởng hàng năm của cây gỗ càng lớn thì năng suất cây trồng cao, chu kỳ khai thác càng ngắn, thời gian thu hồi vốn càng nhanh, hiệu quả kinh tế càng lớn. Đây chính là lợi thế của nƣớc ta mà các nƣớc hàn đới không có đƣợc. Nhiều năm qua Đảng và Chính phủ đã rất quan tâm đến sự nghiệp bảo vệ và phát triển rừng, cộng đồng quốc tế cũng nhƣ nhiều nƣớc, nhiều tổ chức phi chính phủ cũng đã có sự đóng góp, hỗ trợ các Dự án trồng rừng. Từ năm 1986 đến nay diện tích rừng nƣớc ta tuy có tăng nhƣng rất chậm, không bù đắp kịp diện tích rừng bị khai thác, lạm dụng và rừng bị đốt phá làm nƣơng rẫy cùng với tốc độ tăng trƣởng nhu cầu gỗ trong cơ chế thị trƣờng. ở nhiều vùng dân cƣ nhất là vùng trung du, miền núi, vùng cao chƣa có kế hoạch, quy hoạch, quy hoạch cụ thể để phát huy lợi thế nói trên. Chƣa tập trung đầu tƣ vốn để phát triển kinh tế trồng rừng theo hƣớng sản xuất hàng hoá. Vì vậy mà hàng triệu ngƣời dân các vùng này vẫn tiếp tục phá rừng, đốt nƣơng, làm rẫy để sản xuất lƣơng thực tự túc, tự cấp. Bên cạnh đó công nghiệp chế biến gỗ ở nƣớc ta trong những năm qua cũng chƣa đƣợc đầu tƣ đổi mới thiết bị, công nghệ, nguyên liệu vẫn dựa vào nguồn gỗ tự nhiên là chính vậy đã làm cho diện tích rừng tự nhiên ngày càng mất thêm. Theo số liệu thống kê năm 2000 cho thấy diện tích rừng nƣớc ta chỉ còn 8 triệu ha, độ che phủ là 28,5%. Năm 1943 diện tích rừng nƣớc ta là 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 triệu ha với độ che phủ là 43%. Đây là nguyên nhân gây nên nhiều hậu quả nghiêm trọng làm mất cân bằng sinh thái, đất bị xói mòn, bạc màu, lũ lụt, úng ngập lan tràn nhiều nơi ngay cả các tỉnh miền núi. Vì sự phát triển bền vững của đất nƣớc, để nhanh chóng nâng cao độ che phủ giữ cân bằng sinh thái, từ năm 1947 Chính phủ đã đề ra chủ trƣơng phát triển mạnh rừng trồng, phủ xanh đất trống, đồi núi trọc hƣớng tới đóng cửa rừng tự nhiên. Trƣớc bối cảnh đó công nghiệp chế biến gỗ nƣớc ta cần nhanh chóng chuyển hƣớng từ sử dụng nguyên liệu gỗ rừng tự nhiên chuyển sang nguyên liệu gỗ rừng trồng và chế biến sản phẩm tổng hợp, lợi dụng gỗ các sản phẩm phẩm bằng ván dăm nhân tạo thay cho vật liệu gỗ rừng tự nhiên Chế biến lâm sản phải sớm có quy hoạch, kế hoạch đồng bộ để nâng cao năng suất và sản xuất các loại ván gỗ nhân tạo thích hợp với các loại nguyên liệu từ gỗ rừng trồng và các phế liệu trong chế biến nông lâm sản, đồng thời từ các ván gỗ nhân tạo chế biến ra các loại đồ mộc và vật liệu thay cho gỗ rừng tự nhiên đáp ứng mọi nhu cầu về gỗ ngày càng tăng của nền kinh tế nƣớc ta. Đây là việc làm hết sức cần thiết, phù hợp với xu thế phát triển công nghiệp chế biến gỗ trên thế giới và cũng là biện pháp tích cực nhất để bảo vệ và phát triển vốn rừng tự nhiên, thúc đẩy nhanh sự nghiệp trồng rừng tập trung quy mô lớn, góp phần thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc. Công ty Ván Dăm Thái Nguyên trực thuộc Tổng công ty Lâm nghiệp Việt nam đã đƣợc Chính phủ đầu tƣ Dự án trồng rừng nguyên liệu để phục vụ cho nhà máy với công suất 16.500m3/năm. Dự án đã đƣợc triển khai từ năm 1999 giai đoạn thực hiện Dự án từ 1999 – 2010 để đánh giá tác động các mặt của Dự án tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá tác động của Dự án trồng rừng nguyên liệu đến phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường ở huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên”. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Chƣơng I TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.2. Trên thế giới 1.2.1.Khái niệm về Dự án. Xuất phát từ thực tiễn quản lý kinh tế về phƣơng pháp luận đã đƣa ra nhiều khái niệm khác nhau về Dự án. Theo Cleland và King (1975) thì Dự án là sự kết hợp giữa các yếu tố nhân lực và tài lực trong một thời gian nhất định để đạt đuợc một mục tiêu định truớc. Gittinger (1982) đƣa ra quan điểm: Dự án là một tập hợp các hoạt động mà ở đó tiền tệ đuợc đầu tƣ với hy vọng đuợc thu hồi lại. Trong quá trình này các công việc kế hoạch tài chính, vận hành hoạt động là một thể thống nhất đuợc thực hiện trong một thời gian xác định. Clipdap cho rằng Dự án là một tập hợp các hoạt động để giải quyết một vấn đề hay để hoàn thiện một trạng thái cụ thể trong một thời gian xác định. Từ điểm xã hội học của David Jary và Julia Jary [38] đua ra định nghĩa về Dự án nhu sau: Dự án là những kế hoạch của địa phuơng đƣợc xác lập với mục đích hỗ trợ các hành động cộng đồng và phát triển cộng đồng. Theo định nghĩa này có thể hiểu Dự án là một kế hoạch có sự can thiệp có mục tiêu, nội dung, thời gian, nhân lực và tài chính cụ thể. Dự án là sự hợp tác của các lực luợng xã hội bên ngoài và bên trong cộng đồng. Với cách hiểu nhu trên thì thuớc đo sự thành công của Dự án không chỉ là sự hoàn thiện các hoạt động có tính kỹ thuật (đầu tu cái gì, cho ai, bao nhiêu, nhu thế nào?) mà nó còn góp phần vào chuyển biến xã hội tại cộng đồng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 1.1.2. Đánh giá Dự án Đánh giá Dự án là khâu then chốt trong quá trình thực hiện các hoạt động của Dự án. Đánh giá là quá trình tổng kết lại, xem xét lại các hoạt động của Dự án có đạt đuợc mục tiêu đua ra hay không. Hay nói cách khác đánh giá là quá trình xem xét một cách có hệ thống và khách quan, nhằm cố gắng xác định tính phù hợp, tính hiệu quả và các hoạt động với mục tiêu đã đề ra. Các lý thuyết và huớng dẫn về đánh giá Dự án đuợc đề cập chi tiết trong các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau trên thế giới. Các tác giả và tổ chức trên thế giới nhu Lim Woodhill và Lisa Robins [6], ARI [37]… đã phân chia 2 loại đánh giá, đó là đánh giá mục tiêu và đánh giá tiến trình. Đánh giá mục tiêu là xem xét lại Dự án có đạt đuợc mục tiêu định ra hay không? nó tập trung vào việc phân tích các chỉ số đo đạc, hiệu quả tác động thu đuợc. Đánh giá tiến trình là mở rộng diện đánh giá hơn so với loại đánh giá trên, sử dụng tri thức và sự hiểu biết của nhiều nguời để xem xét nhiều vấn đề của Dự án. Trên thế giới lịch sử đánh giá Dự án đã có từ lâu [43]. Đánh giá Dự án là xem xét một cách toàn diện các tác động của Dự án trên các mặt kinh tế, xã hội và môi trƣờng. Tuỳ theo tính chất và thể loại Dự án mà công tác đánh giá có những điểm khác nhau. Một Dự án mang tính chất sản xuất kinh doanh hay còn gọi là Dự án đầu tu thì công tác đánh giá thuờng tập trung vào phân tích hiệu quả kinh tế. Nguợc lại một Dự án hỗ trợ sản xuất lại tập trung vào phân tích khía cạnh xã hội. Và Dự án bảo tồn lại tập trung vào phân tích khía cạnh về môi truờng. Thời điểm và mục tiêu đánh giá khác nhau thì yêu cầu và nội dung đánh giá cũng khác nhau. Trong một số truờng hợp đối với Dự án có qui mô lớn và triển khai đồng thời nhiều mảng hoạt động có tính chất tách biệt thì công tác đánh giá thuờng tách riêng ra từng mảng hoạt động hay còn gọi là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 đánh giá theo chuyên đề. Theo FAO [44], thì đánh giá về mặt kinh tế thƣờng dùng để phân tích các lợi ích và chi phí của xã hội, nên các lợi ích và chi phí đó phải đuợc tính chi suốt thời gian mà chúng còn có tác dụng, nhất là đối với dự án trồng rừng, phải sau một khoảng thời gian dài thì chúng mới tạo ra một đầu ra nhất định, đồng thời lại có những tác động về môi truờng có thể còn có tác dụng lâu dài hơn nhiều so với Dự án sau khi kết thúc. Vậy thì vận dụng khoảng thời gian nào là đánh giá thích hợp? Nhiều công trình của FAO [44], Lyn Squire đã chỉ rằng, trong truờng hợp các chi phí hoặc lợi ích môi truờng kéo dài trong tuơng lai thì các lợi ích và chi phí đó phải đuợc đua vào phân tích. Không phải là do Dự án đã kết thúc về mặt hành chính mà chúng ta phải bỏ qua các lợi ích và chi phí về môi truờng. Tuy nhiên thực tế do vấn đề tỷ suất triết khấu và lý do muốn giản đơn việc tính toán đã làm cho nhiều nguời chọn các thời hạn phân tích và đánh giá ngắn hơn nhiều; đối với các Dự án quản lý rừng đầu nguồn hoặc trồng rừng thì thời hạn đánh giá phải đủ lớn chừng 15 đến 20 năm để thấy đầy đủ và rõ ràng về các lợi ích về chi phí kinh tế. UNEP [45] đã xây dựng bản huớng dẫn đánh giá tác động môi truờng của các Dự án phát triển. Đây là một phuơng pháp nghiên cứu chính thức để dự báo các tác động môi trƣờng của Dự án phát triển chủ yếu đang đuợc dự kiến, nhƣng cũng có thể vận dụng để đánh giá những tác động đã qua đối với môi truờng. Việc đánh giá tác động môi truờng nhằm trả lời 5 câu hỏi: Điều gì sẽ xẩy ra sau khi Dự án kết thúc? Phạm vi của các biến đổi đó là gì? Các biến đổi thực sự có phải là vấn đề lớn không? Có thể làm gì đối với chúng? Cần phải thông báo cho những ngƣời ra quyết định nhƣ thế nào về những việc phải làm?.v.v… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 1.2 Ở Việt nam 1.2.1.Khái niệm về Dự án Dự án là một tập hợp các hoạt động theo không gian và thời gian nhằm đáp ứng một hoặc một số mục tiêu nào đó do con nguời đƣa ra. Trong bải giảng phuơng pháp đánh giá Dự án có sự tham gia của nguời dân [28] Vũ Nhâm có đua ra mô hình khái niệm về Dự án nhu sau: Mục tiêu phát triển Mục tiêu truớc mắt Thời gian Hiện tại Mong muốn Trong tác phẩm phát triển cộng đồng, Nguyễn Thị Oanh [29] đƣa ra 2 định nghĩa về Dự án nhusau: Dự án là sự can thiệp một cách có kế hoạch nhằm đạt một hoặc một số mục tiêu đã định truớc tại một địa bàn và trong một khoảng thời gian nhất định, có huy động sự tham gia thực sự của những nhân tố và tổ chức cụ thể. Dự án là tổng thể những kế hoạch (công việc) nhằm đạt một số mục tiêu cụ thể trong một khoảng thời gian và khuôn khổ chi phí nhất định. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Theo Tô Duy Hợp và Lƣơng Hồng Quang [ 24 ] Dự án đƣợc hiểu nhƣ một kế hoạch can thiệp để giúp một cộng đồng dân cƣ hoặc cá nhân cải thiện điều kiện sống trên một địa bàn nhất định. Tuỳ theo lĩnh vực xã hội, đối tuợng hoạt động mà Dự án đƣa ra các mục tiêu cụ thể cho riêng mình. Trong xã hội hiện nay có rất nhiều loại Dự án khác nhau nhu Dự án về lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, giao thông, y tế.v.v … Chỉ riêng về lĩnh vực lâm nghiệp tuỳ theo mục tiêu mà có các Dự án khác nhau. Hiện nay trong lâm nghiệp có rất nhiều Dự án với các mục tiêu khác nhau: + Dự án trồng rừng phòng hộ đầu nguồn Sông Đà. + Dự án trồng rừng nguyên liệu giấy nhà máy giấy Bãi Bằng. + Dự án nông lâm kết hợp.v.v … Nhìn chung các Dự án đều có các can thiệp nhằm đem lại những thay đổi trong nhận thức và hành động tập thể của cộng đồng. Nhờ đó các lực lƣợng bên trong và bên ngoài cộng đồng quyết tâm thực hiện các kế hoạch hành động nhằm đem lại một sự thay đổi về điều kiện hay môi trƣờng sống. Khi có Dự án các nhận thức, năng lực, kỹ năng tổ chức, các hoạt động tập thể đuợc nâng cao, tạo cơ sở cho việc hình thành những Dự án mới. Do đó tình trạng xã hội, môi truờng của cộng đồng lại đuợc cải thiện ở mức cao hơn. Trong bài giảng về Quản lý lâm nghiệp xã hội của Trung tâm lâm nghiệp xã hội [34], hiện nay để nhìn nhận Dự án một cách đầy đủ nhất phải đứng trên nhiều khía cạnh khác nhau, về hình thức, về quản lý, về kế hoạch, về nội dung. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 Về hình thức: Dự án là một tập tài liệu trình bày chi tiết, có hệ thống các hoạt động và chi phí dƣới dạng một văn bản kế hoạch để đạt đƣợc những kết quả và thực hiện những mục tiêu nhất định trong tƣơng lai. Về quản lý: Dự án là một công cụ quản lý việc sử dụng vật tƣ lao động, để tạo ra kết quả kinh tế, tài chính, xã hội, môi trƣờng trong tƣơng lai. Về mặt kế hoạch: Dự án là một công cụ thể hiện kế hoạch chi tiết để đầu tƣ sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế xã hội, làm tiền đề cho các quyết định đầu tƣ và tài trợ. Về mặt nội dung: Dự án đƣợc coi là tập hợp các hoạt động có liên quan đến nhau, đƣợc kế hoạch hoá nhằm đạt các mục tiêu đã định bằng việc tạo ra các kết quả cụ thể trong một thời gian nhất định thông qua việc sử dụng hợp lý các nguồn lực xác định. 1.2.2 Đánh giá tác động của Dự án Đánh giá tác động của Dự án là một quá trình phân tích và so sánh sự khác biệt về giá trị các chỉ tiêu kinh tế, xã hội, môi trƣờng ở các thời điểm trƣớc khi thực hiện Dự án và sau khi thực hiện Dự án đồng thời có thể so sánh các chỉ tiêu đó ở vùng có Dự án với vùng không có Dự án. Mục tiêu của đánh gia Dự án là nhằm xác định ảnh hƣởng của Dự án đến môi trƣờng xung quanh, kết quả thực hiện của Dự án những thay đổi về kinh tế, xã hội, môi trƣờng. Tóm lại đánh giá tác động của Dự án về các mặt kinh tế, xã hội, môi trƣờng hiện nay đã và đang đƣợc chú ý đầu tƣ một cách đáng kể. Các kết quả nghiên cứu tác động của Dự án phần nào nói lên hiệu quả sản xuất kinh doanh. Công tác đánh giá Dự án nói chung và Dự án Lâm nghiệp nói riêng còn rất mới mẻ đang ở giai đoạn đầu của sự phát triển. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 1.2.3 Một số kết quả nghiên cứu mô hình trồng rừng công nghiệp ở Việt nam 2.1.3.1.Kết quả sinh truởng của Keo lai ở Bầu Bàng (Bình Duơng) Rừng đuợc trồng tháng 7/1998, kết quả đo đếm tháng 12 năm 1998 và tháng 10 năm 2000 [18] cho thấy sau 5 tháng ở các khu trồng rừng thâm canh có đuờng kính bình quân là 6,49 cm, và chiều cao bình quân là 1,3m. Sinh truởng bình quân của các loài cây hiện nay thuờng đạt 2cm về đuờng kính và 2m về chiều cao, thì với lƣợng tăng truởng nhu vậy là khá cao. Số liệu thu đuợc sau 21 tháng tuổi cũng cho kết quả tuơng tự nhƣ vậy đạt 9, 05 cm về đuờng kính và 10, 8m về chiều cao. Nếu tính trữ luợng trên 1 ha thì sau 27 tháng tuổi đạt 53, 78m3. Từ đó ta có năng suất bình quân cho 1 ha trên 1 năm là 23,9m3/ha/năm. 2.1.3.2.Kết quả sinh truởng Bạch đàn và Keo lai [18] ở Pleiku (Gia Lai) Kết quả điều tra cho thấy nhìn chung sinh truởng của Bạch đàn và Keo lai ở đây chậm. Với Keo lai sau 16 tháng chỉ đạt 3, 77cm về đuờng kính và 2,51 m về chiều cao. Với Bạch đàn trị số về đuờng kính đạt 3,99cm, về chiều cao đạt 2,63m. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 Chƣơng 2 MỤC TIÊU - ĐỐI TƢỢNG - NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Mục tiêu nghiên cứu - Phân tích một số tác động của Dự án đến phát triển kinh tế, xã hội và môi trƣờng trên địa bàn nghiên cứu. - Đề xuất giải pháp để duy trì và phát triển các kết quả của Dự án. 2.2. Đối tƣợng nghiên cứu Dự án trồng rừng nguyên liệu cho Công ty Ván Dăm Thái Nguyên đƣợc bắt đầu từ năm 1999. Trong quá trình thực hiện có sự tham ra đông đảo của các bên liên quan, do đó đối tƣợng chọn nghiên cứu là quá trình thực hiện các hoạt động của của Dự án tại Công ty Ván Dăm Thái Nguyên và sự tham ra của các hộ gia đình vào các hoạt động của Dự án. 2.3 Giới hạn nghiên cứu + Về nội dung: - Đánh giá tác động của Dự án đến phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trƣờng chỉ áp dụng một số chỉ tiêu phù hợp với đối tƣợng và nội dung nghiên cứu của luận văn. + Về thời gian: - Luận văn tập trung nghiên cứu đánh giá trong khoảng thời gian từ năm 1999 đến năm 2009. 2.4 Nội dung nghiên cứu Căn cứ vào mục tiêu và giới hạn nghiên cứu, nôi dung nghiên cứu của đề tài đƣợc xác định nhƣ sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 2.4.1. Nghiên cứu bối cảnh ra đời của Dự án và tình hình triển khai thực hiện các hoạt động của Dự án tại Công ty ván Dăm Thái Nguyên từ năm 1999 đến năm 2009 2.4.2. Đánh giá kết qủa thực hiện các hoạt động của Dự án trồng rừng nguyên liệu tại Công ty Ván Dăm Thái Nguyên. 2.4.3. Bƣớc đầu đánh giá một số tác động của Dự án đến phát triển kinh tế, xã hội và môi trƣờng, sự thay đổi về cơ cấu sử dụng đất, cơ cấu thu nhập và chi phí của hộ gia đình, trong đó: + Về kinh tế Nghiên cứu sự thay đổi về loại hình kinh tế hộ và các tiêu chí phân loại kinh tế hộ gia đình. + Về xã hội Nghiên cứu mức độ tham gia của ngƣời dân đối với quá trình thực hiện Dự án. Nghiên cứu tác động của Dự án đến nhận thức của ngƣời dân trong công tác trồng rừng, chăm sóc rừng và bảo vệ rừng. Tác động của Dự án đến chất lƣợng cuộc sống của ngƣời dân. + Về môi trƣờng Tác động của Dự án đến khả năng chống xói mòn, bảo vệ đất. Tác động của Dự án đến tiểu khí hậu xung quanh. 2.4.4. Đề xuất một số giải pháp để duy trì, phát triển các kết quả mở rộng phạm vi hoạt động của Dự án. 2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu 2.5.1. Quan điểm và phương pháp luận Dự án trồng rừng nói chung và trồng rừng công nghiệp nói riêng là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 một tập hợp các hoạt động có liên quan đến nhau nhằm đạt đuợc mục đích nhất định. Bất kỳ một Dự án đầu tƣ nào khi đi vào hoạt động cũng có những tác động đến kinh tế, xã hội, môi trƣờng. Dựa theo mục tiêu của Dự án sẽ lựa chọn tác động nào là ƣu tiên. Những tác động đó cũng có thể là trực tiếp hoặc giám tiếp, có thể là tích cực hay tiêu cực. Tuy nhiên những tác động đó luôn thay đổi theo thời gian và không gian, cụ thể nắm đuợc sự thay đổi đó con nguời có thể điều chỉnh theo mục đích của mình. Cũng nhu các hoạt động của Dự án chúng ta có thể nghiên cứu và điều chỉnh sao cho đạt hiệu quả cao nhất cả về kinh tế, xã hội và môi trƣờng, hạn chế thấp nhất những tác động xấu. Dự án trồng rừng nguyên liệu cho nhà máy ván dăm Thái Nguyên là một trong những Dự án do Tổng công ty lâm nghiệp Việt Nam làm chủ quản đầu tƣ và Công ty lâm nghiệp Thái Nguyên làm chủ đầu tƣ [5]. Dự án bắt đầu từ năm 1999, mục tiêu của Dự án là hàng năm cung cấp đủ nguyên liệu gỗ cho nhà máy ván dăm Thái Nguyên công suất 16.500m3/năm. Bất kỳ Dự án nào đi vào hoạt động, tác động của nó đều liên quan đến kinh tế, xã hội và môi trƣờng. Về nguyên tắc khi đánh giá tác động của Dự án phải đứng trên tổng thể các mối quan hệ của nó và quá trình đánh giá phải đuợc thực hiện trong một thời gian dài. Tuy nhiên do thời gian không cho phép nên đề tài chỉ giới hạn ở một số yếu tố và các yếu tố này có liên quan mật thiết đến các hoạt động của Dự án. Trong quá trình đánh giá các yếu tố ta có thể đánh giá bằng định lƣợng (Đƣợc tính bằng đơn vị đo lƣờng) và định tính (bằng những chỉ tiêu khó lƣợng hoá hoặc không thể lƣợng hoá đuợc). 2.5.2. Phương pháp thu thập số liệu + Kế thừa các tài liệu có liên quan đến đề tài nghiên cứu bao gồm: - Những thông tin về Dự án, các văn bản của Nhà nƣớc nhƣ các văn bản pháp luật, các Nghị định của Chính phủ, thông tƣ, hƣớng dẫn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn