Tài liệu Giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên

®¹i häc th¸i nguyªn Tr-êng ®¹i häc kinh tÕ vµ qu¶n trÞ kinh doanh ------------------------***------------------------ TRỊNH VIỆT HÙNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ TÀI NGUYÊN ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp Th¸i Nguyªn, n¨m 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ®¹i häc th¸i nguyªn Tr-êng ®¹i häc kinh tÕ vµ qu¶n trÞ kinh doanh --------------------------------------------------- TRỊNH VIỆT HÙNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ TÀI NGUYÊN ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp M· sè: 60.31.10 Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TiÕn sÜ Đoà n Quang Thiệu Th¸i Nguyªn, n¨m 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Luận văn Thạc sỹ kinh tế "Giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên" đã được triển khai nghiên cứu tại tỉnh Thái Nguyên. Đề tài đã khai thác, sử dụng nhiều nguồn thông tin liên quan khác nhau để phục vụ cho việc viết Luận văn, các nguồn thông tin đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin cam đoan rằng: Số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa hề được sử dụng cho bất cứ một học vị nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2010 Người thực hiện Trịnh Việt Hùng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu, thu thập số liệu và hoàn thành Luận văn, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều tập thể và cá nhân trong và ngoài trường, các Sở, Ban, ngành thuộc tỉnh Thái Nguyên. Trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn TS. Đoàn Quang Thiệu – nguyên Phó hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế & Quản trị Kinh doanh đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu Luận văn. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của UBND tỉnh Thái Nguyên, các Sở, Ban, ngành trong tỉnh và UBND các huyện đã nhiệt tình tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc thu thập số liệu giúp tôi triển khai nghiên cứu và hoàn thành đề tài. Xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và người thân trong gia đình đã quan tâm, động viên, đóng góp ý kiến quý báu cho tôi trong quá trình hoàn thiện đề tài. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2009 Người thực hiện Trịnh Việt Hùng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC Mở đầu ..................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................ 3 2.1. Mục tiêu chung ................................................................................ 3 2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................ 3 3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 4 3.1. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 4 4. Bố cục của luận văn............................................................................... 4 Chƣơng 1: Cơ sở khoa học của quản lý nhà nƣớc về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên ................................................................. 5 1.1. Cơ sở khoa học của quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên và phương pháp nghiên cứu ........................................... 5 1.1.1. Vai trò của đất trong sản xuất và đời sống .................................. 5 1.1.1.1. Vai trò của đất đai và phân loại đất đai ........................... 5 1.1.1.2. Quản lý Nhà nước về đất đai ............................................ 15 1.1.2. Kinh nghiệm quản lý và sử dụng đất đai của một số nước trên thế giới và Việt Nam ............................................................................ 22 1.1.2.1. Kinh nghiệm quản lý và sử dụng đất đai của một số nước trên thế giới .................................................................................. 22 1.1.2.2. Quản lý Nhà nước về đất đai ở Việt Nam ......................... 28 1.2. Phương pháp nghiên cứu đề tài ........................................................... 33 1.2.1. Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu ........................................... 33 1.2.2. Các phương pháp nghiên cứu ..................................................... 33 1.2.2.1. Phương pháp tiếp cận ...................................................... 33 1.2.2.2. Phương pháp kế thừa ....................................................... 33 1.2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu ........................................... 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1.2.2.4. Phương pháp xử lý số liệu ................................................ 34 1.2.2.5. Phương pháp phân tích thống kê ...................................... 34 1.2.2.6. Phương pháp tính toán so sánh ........................................ 34 1.2.2.7. Hệ thống chỉ tiêu phân tích .............................................. 34 Chƣơng 2: Thực trạng công tác quản lý nhà nƣớc về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên ................................................................. 35 2.1. Đặc điểm tỉnh thái nguyên .......................................................................................35 2.1.1. Điều kiện tự nhiên: ..................................................................... 35 2.1.1.1. Vị trí địa lý và phạm vi hành chính .................................. 35 2.1.1.2. Tiềm năng và tài nguyên thiên nhiên ................................ 37 2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội .............................................................. 42 2.1.2.1. Dân số, nguồn nhân lực, truyền thống văn hoá và ngành nghề của dân cư ............................................................... 42 2.1.2.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội ............................... 42 2.1.2.3. Kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên năm 2009.............. 44 2.1.2.4. Triển vọng phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020............................................................................................. 45 2.1.2.5. Nhận định chung .................................................................... 48 2.1.2.6. Công nghiệp ........................................................................... 49 2.1.2.7. Nông, lâm, ngư nghiệp ........................................................... 53 2.1.2.8. Dịch vụ ................................................................................... 56 2.1.2.9. Các tiểu vùng kinh tế của tỉnh ................................................ 62 2.1.3 Điều kiện xã hội .......................................................................... 63 2.1.4. Ảnh hưởng của các điều kiện trên đến công tác quản lý nhà nước về đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ........................................... 63 2.2. Thực trạng công tác quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên ......................................................................................... 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2.2.1.Quỹ đất và tình hình biến động đất của tỉnh Thái Nguyên: ......... 65 2.2.1.1. Quỹ đất của tỉnh Thái Nguyên .......................................... 65 2.2.2. Tình hình quản lý Nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên......................................................................................... 71 2.2.2.1. Quá trình đổi mới bộ máy quản lý Nhà nước về tài nguyên đất tỉnh Thái Nguyên ........................................................ 71 2.2.2.2. Thực trạng của công tác quản lý đất ................................ 72 2.3. Đánh giá chung................................................................................... 98 2.3.1. Những kết quả cụ thể đạt được ................................................... 98 2.3.2. Những tồn tại .............................................................................. 99 2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại đó là .......................................... 101 Chƣơng 3: Giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nƣớc về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên .............. 103 3.1. Quan điểm của việc quản lý nhà nước về tài nguyên đất .................... 103 3.1.1. Quan điểm kết hợp giữa quyền sở hữu với quyền sử dụng và đảm bảo sự quản lý tập trung thống nhất của Nhà nước ....................... 103 3.1.2. Quan điểm kết hợp quản lý đất với vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái và các vấn đề phát triển kinh tế xã hội.................................... 105 3.1.3. Quan điểm quản lý đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ................ 106 3.1.4. Chủ động xây dựng và quản lý tốt thị trường bất động sản ......... 107 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh thái nguyên .......................................... 108 3.2.1. Đào tạo đội ngũ cán bộ địa chính ................................................ 108 3.2.2. Đẩy mạnh cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất .................... 109 3.2.3. Nâng cao ý thức pháp luật về đất đai của các đối tượng sử dụng đất ........................................................................................................ 112 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3.2.4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra của các cơ quan quản lý Nhà nước .......................................................................................... 113 3.2.5. Tăng cường công tác quy hoạch sử dụng đất .............................. 114 3.2.6. Đẩy mạnh công tác giải quyết khiếu kiện về đất đai ................... 115 3.2.7. Đẩy mạnh công tác đô thị hoá nông thôn và xây dựng nông thôn mới. ...................................................................................................... 116 3.2.8. Đổi mới cách thức quản lý đô thị ................................................ 117 3.2.9. Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế ........................................ 117 Kết luận và kiến nghị .............................................................................. 118 1. Kết luận ................................................................................................. 118 2. Kiến nghị ............................................................................................... 120 2.1. Đối với trung ương ........................................................................ 120 2.2. Đối với tỉnh .................................................................................. 121 Danh mục tài liệu tham khảo .................................................................. 123 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong lịch sử phát triển của loài người, đất đai luôn được coi là tài nguyên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt quan trọng, là nguồn nội lực to lớn của đất nước, trong nền kinh tế thị trường nó còn được gọi là bất động sản. Từ xưa đến nay, đất đai vẫn là vấn đề quan tâm hàng đầu, vấn đề sống còn của mỗi quốc gia. Đất đai gắn liền với đời sống con người và những lợi ích về kinh tế, văn hóa, an ninh, quốc phòng. Vì thế bất kỳ quốc gia, xã hội nào muốn phát triển kinh tế và ổn định trật tự xã hội đều phải quản lý chặt chẽ, sử dụng thật tốt nguồn tài nguyên đất đai của mình, đặc biệt là những nước mà dân số sống chủ yếu bằng nghề nông - lâm nghiệp. Đất nước ta đang trong thời kỳ quá độ, phát triển trên quan điểm nền kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa, nên đất đai lại càng trở nên vô cùng quý giá. Với đặc tính là tài nguyên vừa tự tái tạo và không tự tái tạo, bị hạn chế về số lượng, nước ta với tổng diện tích tự nhiên là 331.212 km², là một đất nước có quy mô diện tích trung bình, xếp thứ 59/200 trên thế giới. Dân số nước ta gần 86 triệu người, đứng thứ 13 trên thế giới, với gần 70% dân số sống chủ yếu bằng nghề nông; bình quân diện tích đất nông nghiệp trên đầu người là 0,41ha (1/7 bình quân trên thế giới là 3,0ha). Cùng với sự phát triển của thế giới, sự gia tăng dân số và quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường, đa dạng hóa thành phần kinh tế… đã gây áp lực rất lớn đối với đất đai. Vấn đề quản lý và sử dụng hợp lý, tiết kiệm, có hiệu quả nguồn tài nguyên đất đai hiện nay đang là một vấn đề cấp bách cần được sự quan tâm của các cấp, các ngành từ Trung ương đến các địa phương. Trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành những chính sách đúng đắn kịp thời trong việc điều chỉnh mối quan hệ giữa quản lý và sử dụng đất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 cho phù hợp với từng thời kỳ. Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992, Quyết định số 201/CP ngày 01/7/1980 về tăng cường thống nhất quản lý ruộng đất, Luật Đất đai năm 1988, Luật Đất đai năm 1993, Luật Đất đai sửa đổi bổ sung năm 1998, 2001 và gần đây nhất tại Chương I, Điều 5 Luật Đất đai năm 2003 vẫn khẳng định: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu” và cũng Chương này Điều 6 nêu rõ: “Nhà nước thống nhất quản lý về đất đai” Luật Đất đai năm 2003 đã cụ thể hóa thành 13 nội dung quản lý Nhà nước về đất đai nhằm xây dựng hệ thống pháp luật về đất đai ngày càng hoàn thiện hơn. Thái Nguyên là một tỉnh Trung du miền núi, nằm trong vùng Đông Bắc bộ. Phía bắc giáp tỉnh Bắc Kạn, phía nam giáp thành phố Hà Nội, phía đông giáp các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang, phía tây giáp các tỉnh Tuyên Quang, Vĩnh Phúc. Diện tích tự nhiên toàn tỉnh là 3.562,82km², dân số Thái Nguyên khoảng 1,2 triệu người. Thái Nguyên là tỉnh có diện tích không lớn, chiếm 1,13% diện tích và 1,41% dân số cả nước. Thái Nguyên là một trong những trung tâm chính trị, kinh tế của Việt Nam nói riêng, của vùng Trung du miền Đông Bắc nói chung. Đây là một trong những vùng chè nổi tiếng, một trung tâm công nghiệp gang thép của miền bắc, cửa ngõ giao lưu kinh tế - xã hội giữa trung du miền núi với đồng bằng Bắc Bộ. Sự giao lưu được thực hiện thông qua hệ thống đường bộ. đường sắt, đường sông hình dẻ quạt mà thành phố Thái Nguyên là đầu nút. Đường Quốc lộ số 3 từ Thái Nguyên lên Bắc Kạn, Cao Bằng chạy qua thành phố Thái Nguyên; nối Thái Nguyên với thủ đô Hà Nội, các tỉnh đồng bằng sông Hồng, các tỉnh khác trong cả nước và với quốc tế. Các quốc lộ 37, 1B, 279 cùng với hệ thống đường tỉnh lộ, huyện lộ là những mạch máu quan trọng nối Thái Nguyên với các tỉnh xung quanh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Tuyến đường sắt Thái Nguyên - Quán Triều là đường giao lưu quan trọng nối vùng đồng bằng với khu công nghiệp Sông Công và thành phố Thái Nguyên. Xác định được tầm quan trọng của đất đai, vấn đề quản lý và sử dụng đất đai là một trong những vấn đề quan trọng, cấp bách hiện nay, nếu quản lý và sử dụng một cách có hiệu quả sẽ góp phần vào mục tiêu chung là xây dựng và phát triển đất nước. Xuất phát từ thực tế khách quan đó, tôi lựa chọn đề tài: "Giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên" làm đề tài Luận văn Thạc sĩ. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 2.1. Mục tiêu chung Từ việc đánh giá thực trạng công tác quản lý Nhà nước về đất đai của tỉnh Thái Nguyên, những thành tựu đạt được và những hạn chế còn tồn tại và những nguyên nhân trong công tác quản lý Nhà nước về đất đai, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước về đất đai trong thời gian tiếp theo, góp phần sử dụng nguồn tài nguyên đất có hiệu quả để phát triển kinh tế, xã hội. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Tổng kết và hệ thống hóa những vấn đề mang tính tổng quan về hiệu quả quản lý Nhà nước về tài nguyên đất. - Đánh giá được thực trạng công tác quản lý Nhà nước về đất đai của tỉnh Thái Nguyên theo 13 nội dung của Luật Đất đai, đề xuất những giải pháp chủ yếu có ý nghĩa nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Đề tài nghiên cứu đánh giá công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Về thời gian: - Những tư liệu tổng quan được thu thập từ các tài liệu đã công bố từ năm 2000 đến nay. - Đánh giá thực trạng quản lý Nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên được thu thập thông tin, số liệu từ tháng 01 năm 2007 đến tháng 12 năm 2009. Về nội dung nghiên cứu: - Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề chính, những chỉ tiêu chủ yếu về nâng cao hiệu quả công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên theo Luật Đất đai năm 2003. - Đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh. 4. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn gồm có 3 Chương: Chương 1: Cơ sở khoa học của quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Chương 2: Thực trạng công tác quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về tài nguyên đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ TÀI NGUYÊN ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ TÀI NGUYÊN ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1.1. Vai trò của đất trong sản xuất, đời sống 1.1.1.1. Vai trò của đất đai và phân loại đất đai * Vai trò của đất đai: Đất đai do tự nhiên tạo ra, có trước con người và là cơ sở để tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người cho thấy đất đai là một tài nguyên vô giá và chứa đựng sẵn trong đó các tiềm năng của sự sống, tạo điều kiện cho sự sống của thực vật, động vật và con người trên trái đất. Chính vì vậy,đất đai có vai trò ngày càng quan trọng. Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt, tham gia vào hoạt động của đời sống Kinh tế xã hội, có vị trí cố định, không di chuyển được cũng không thể tạo ra thêm tuy nhiên đất đai lại có khả năng tái tạo thông qua độ phì của đất. Con người không thể tạo ra đất đai nhưng bằng lao động của mình con người tác động vào đất, cải tạo đất để tạo ra các sản phẩm cần thiết phục vụ cho cuộc sống của con người. Vì thế đất đai vừa là sản phẩm của tự nhiên lại vừa là sản phẩm của lao động. Luật Đất đai năm 1993 đã khẳng định vai trò to lớn của đất đai như sau: “Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố khu dân cư, xây dựng các cơ sở hạ tầng xã hội, an ninh quốc phòng…” Đối với mỗi lĩnh vực, đất đai lại có vai trò quan trọng khác nhau. Trong ngành nông nghiệp, đất đai có vai trò đặc biệt quan trọng, nó vừa là đối tượng lao động, vừa là tư liệu lao động. Con người khai phá đất hoang để Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 chăn nuôi trồng trọt, cũng nhờ có đất mà cây trồng mới có thể sinh trưởng và phát triển được, cung cấp lương thực thực phẩm để nuôi sống con người. Cho nên nếu không có đất, các hoạt động sản xuất nông nghiệp sẽ không thể tiến hành được. Trong công nghiệp và các ngành khai khoáng, đất được khai thác để làm gạch ngói, đồ gốm phục vụ cho ngành xây dựng. Đất còn làm nền móng, là địa điểm để tiến hành các hoạt động thao tác, là chỗ đứng cho công nhân trong sản xuất công nghiệp. Trong cuộc sống, đất đai còn là địa bàn phân bố khu dân cư, là nơi để con người xây dựng nhà ở, hệ thống đường sá giao thông, các tòa nhà cao tầng, các công trình văn hóa kiến trúc tạo nên bộ mặt tổng thể của một quốc gia. Ngoài ra, đất đai còn là nơi để xây dựng các tụ điểm vui chơi giải trí, thể dục thể thao, xây dựng các di tích lịch sử, các danh lam thắng cảnh để thỏa mãn nhu cầu cuộc sống hàng ngày của con người. Mặt khác, đất đai còn là bộ phận lãnh thổ quốc gia. Nói đến chủ quyền của một quốc gia là phải nói đến sự toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia đó. Để bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, Nhà nước phải sử dụng quyền lực của mình để bảo vệ đất đai, ngăn chặn sự xâm lấn của các thế lực bên ngoài. Trải qua các cuộc đấu tranh dựng nước và giữ nước, đất đai của nước ta ngày nay là thành quả của bao thế hệ đã hi sinh xương máu, dày công vun đắp mới có được. Từ đó đất đai trở thành giá trị thiêng liêng và vô cùng quý giá, đòi hỏi chúng ta phải giữ gìn, sử dụng hợp lý đất đai. Vai trò to lớn của đất đai chỉ có thể phát huy một cách đầy đủ khi mà có sự tác động tích cực của con người một cách thường xuyên. Nếu như con người sử dụng, khai thác kiệt quệ độ phì nhiêu của đất mà không bồi dưỡng cải tạo đất thì vai trò to lớn của đất đai sẽ không thể được phát huy. Sự hạn chế về mặt diện tích đất cùng với sự hạn chế trong việc khai thác tiềm năng đất do tiến bộ khoa học kỹ thuật đòi hỏi con người phải biết tính toán đánh giá đầy đủ về đất đai để có thể khai thác hiệu quả nhất. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 * Phân loại đất a. Đất nông nghiệp: Đất nông nghiệp là đất được xác định chủ yếu để sử dụng vào sản xuất nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản hoặc nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp. Đất nông nghiệp vừa là đối tượng lao động vừa là tư liệu lao động cho nên nó có vai trò hết sức quan trọng để tạo ra lương thực thực phẩm nuôi sống con người. Đất nông nghiệp cũng hình thành một loại quỹ đất và có sự biến động theo hướng sau: - Do quá trình đô thị hóa, do sự phát triển cả hệ thống kết cấu hạ tầng nông thôn, sự hình thành các trung tâm công nghiệp mới làm cho quỹ đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp lại. Đây là xu hướng diễn ra phổ biến hiện nay, không chỉ ở trên địa bàn thành phố Thái Nguyên mà còn diễn ra trên phạm vi toàn quốc. Nhưng vấn đề đặt ra là cần phải bố trí sắp xếp địa điểm xây dựng đô thị và các khu công nghiệp như thế nào để không ảnh hưởng đến việc sản xuất nông nghiệp. Mặt khác, do sức ép về lao động và việc làm, do dân số ngày càng tăng nên phải cung cấp một lượng nông sản đủ lớn trong khi đó quỹ đất nông nghiệp ngày càng giảm. Chính vì vậy việc khai khẩn đất hoang, đất chưa sử dụng là mọt việc làm tích cực để mở rộng diện tích đất nông nghiệp. Quỹ đất nông nghiệp được cấu thành từ các loại đất khác nhau tùy theo mục đích sử dụng. Khi mục đích sử dụng đất nông nghiệp thay đổi làm cho số lượng loại đất này tăng lên, loại đất kia giảm đi. Vì vậy quỹ đất nông nghiệp cũng có sự biến động trong nội bộ của nó theo hướng: Giảm dần diện tích trồng cây lương thực để chuyển sang trồng các loại cây trồng khác. Diện tích đất nông nghiệp sẽ được tăng cường cho ngành sản xuất nào đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã tác động đến vấn đề này. Trước đây do trình độ sản xuất thấp cho nên người ta đã phải trồng cây lương thực trên hầu hết quỹ đất nông nghiệp để đáp ứng nhu cầu lương thực cho mọi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 tầng lớp nhân dân. Nhưng khi áp dụng khoa học kỹ thuật, người ta có thể tạo ra những cây trồng vật nuôi có giá trị kinh tế cao, thay thế cho những cây trồng có giá trị thấp. Đất nông nghiệp được phân thành các loại sau: - Theo thời hạn canh tác của từng loại cây trồng: + Đất trồng cây hàng năm. + Đất trồng cây lâu năm. - Theo công dụng của đất: + Đất trồng cây lương thực. + Đất trồng cây thực phẩm. + Đất trồng cây công nghiệp. + Đất trồng cây dược liệu, cây cảnh. + Đất đồng cỏ. + Đất trồng cây ăn quả. + Đất chăn nuôi. - Theo tiêu chuẩn phân hạng đất: + Đất trồng cây hàng năm được phân ra làm 6 hạng. + Đất trồng cây lâu năm được phân ra làm 5 hạng. - Căn cứ phân hạng đất theo nghị định 73/NĐ-CP là: + Chất đất. + Vị trí. + Địa hình. + Điều kiện tưới tiêu. Nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Chính vì thế quản lý đất nông nghiệp phải được chú trọng và quan tâm chặt chẽ để nhằm phát triển một nền nông nghiệp bền vững. Thực hiện đa canh, đa dạng hóa sản phẩm, kết hợp nông nghiệp, lâm nghiệp và công nghiệp chế biến để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu đạt hiệu quả cao. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 b. Đất lâm nghiệp: Đất lâm nghiệp là đất được xác định chủ yếu để sử dụng vào sản xuất lâm nghiệp, gồm đất có rừng tự nhiên, đất đang có rừng trồng và đất để sử dụng vào mục đích lâm nghiệp như trồng rừng, khoanh nuôi bảo vệ rừng để phục hồi tự nhiên, nuôi dưỡng làm giàu rừng, nghiên cứu thí nghiệm về lâm nghiệp. Rừng không những tạo môi trường sinh thái cân bằng, điều hòa khí hậu dòng chảy mà còn cung cấp cho con người những loại gỗ quý, những cây dược liệu có giá trị cao, các loài động vật quý hiếm và hệ thực vật đa dạng phong phú. Ở Thái Nguyên, đất lâm nghiệp còn chiếm một tỉ lệ lớn trong diện tích đất tự nhiên của toàn tỉnh và chủ yếu phân bố ở một số huyện miền núi như Võ Nhai, Đại Từ, Định Hóa. Ở khu vực thành phố còn có hệ thống công viên cây xanh, cây xanh sinh thái ở các đường phố có tác dụng làm giảm bớt sự ô nhiễm của thành phố. Trong những năm gần đây, việc khai thác sử dụng đất lâm nghiệp trên toàn địa bàn tỉnh đã có nhiều tiến bộ theo trào lưu chung của công cuộc đổi mới. Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã có tác dụng tích cực đến việc khai thác đất lâm nghiệp, việc nhân giống cây trồng, lựa chọn cây trồng phù hợp với từng vùng đã đem lại những hiệu quả to lớn trong việc trồng rừng. Nhưng diện tích rừng vẫn có xu hướng giảm xuống nhất là ở khu vực có đất lâm nghiệp. Xu hướng biến đổi tích cực như chuyển một bộ phận đất lâm nghiệp sang trồng rừng, cây công nghiệp lâu năm và cây ăn quả, thúc đẩy việc hình thành những vùng nông thôn mới, hình thành quan hệ chặt chẽ giữa nông nghiệp với lâm nghiệp. Sự biến đổi tiêu cực của đất lâm nghiệp như diện tích đất trống đồi trọc ngày càng tăng, khai thác rừng bừa bãi làm trữ lượng các cây gỗ quý và các loài động vật quý hiếm ngày càng giảm, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái. Quỹ đất lâm nghiệp có đặc điểm: - Phân bố ở vùng trung du miền núi, dân cư thưa thớt, cơ sở hạ tầng kém phát triển gây khó khăn cho việc khai thác đất lâm nghiệp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 - Địa hình phức tạp, độ dốc lớn, chất đất không đồng đều. - Nhiều vùng vẫn còn đất trống đồi trọc trơ sỏi đá chưa được phủ xanh. - Bình quân diện tích đất lâm nghiệp trên đầu người cao. c. Đất ở nông thôn: Đất khu dân cư nông thôn là đất thuộc vùng nông thôn được sử dụng để xây dựng nhà ở và các công trình phục vụ cho sinh hoạt ở nông thôn. Ngoài ra một bộ phận đáng kể đất khu dân cư nông thôn dùng cho chăn nuôi gia súc, gia cầm như gà, lợn, trâu bò… Đất ở của hộ gia đình nông dân là đất để làm nhà ở, chuồng trại chăn nuôi, kho tàng nhà xưởng. - Đất khu dân cư nông thôn có vai trò quan trọng trong sản xuất và đời sống của người dân. + Đối với sản xuất: Đất khu dân cư nông thôn là địa điểm để chăn nuôi và trồng trọt trong phạm vi diện tích của mỗi gia đình nông thôn. Đất khu dân cư nông thôn còn là nơi để xây dựng nhà ở đảm bảo các yêu cầu cuộc sống của người nông dân, để có thể tái sản xuất sức lao động phục vụ cho các quá trình sản xuất tiếp theo. + Đối với đời sống: Đất khu dân cư nông thôn là địa điểm để xây dựng các công trình văn hóa vui chơi giải trí, thỏa mãn các nhu cầu sinh hoạt của người dân. Quá trình đô thị hóa cùng với những tác động của cơ chế thị trường cũng làm cho đất khu dân cư nông thôn có nhiều biến động. Một bộ phận diện tích đất khu dân cư nông thôn chuyển sang đất đô thị để xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng như đường sá giao thông, các khu công nghiệp, khu chế xuất, các khu nhà cao tầng. Điều đó làm cho bộ mặt khu dân cư nông thôn có nhiều thay đổi tích cực, làm rút ngắn khoảng cách giữa nông thôn và thành thị. Nhưng nó cũng mang lại những tác động tiêu cực của cơ chế thị trường. Đó là do quá trình đô thị hóa làm cho giá đất ngày càng tăng dẫn đến người dân ở khu vực nông thôn bán nhà bán đất, làm xáo trộn cuộc sống của họ, làm nảy sinh các cuộc tranh chấp đất đai ở nông thôn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 Đất khu dân cư nông thôn phải được quy hoạch để sử dụng một cách hợp lý, sắp xếp địa điểm không gian cho phù hợp với từng mục đích sử dụng. Hệ thống đường sá, trường học, bệnh viện … phải được bố trí gần nơi ở của người dân. Để sử dụng một cách hợp lý đất khu dân cư nông thôn, công tác quản lý nhà nước về đất khu dân cư nông thôn phải được tăng cường từ cấp xã để ổn định đời sống xã hội nông thôn. Nhà nước có chính sách tạo điều kiện cho những người ở nông thôn có chỗ ở trên cơ sở tận dụng những khu dân cư sẵn có. Mỗi hộ gia đình ở nông thôn được sử dụng không quá 400m2 theo quy định của chính phủ tùy theo từng vùng. d. Đất đô thị: Đất đô thị là đất nội thành, nội thị xã, thị trấn được quy hoạch sử dụng để xây dựng nhà ở, trụ sở cơ quan, tổ chức, cơ sở sản xuất kinh doanh, cơ sở hạ tầng phục vụ lợi ích công cộng, an ninh quốc phòng và các mục đích khác. Ngoài ra theo quy định tại Nghị định số 88/NĐ-CP ngày 17/8/1994 của chính phủ về quản lý đất đô thị và đất ngoại thành, ngoại thị xã, những loại đất này nếu đã có quy hoạch của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phê duyệt để phát triển đô thị cũng được tính vào đất đô thị. Quá trình đô thị hóa làm tăng thêm các đô thị, sự phát triển của các đô thị là do yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của từng vùng để phù hợp với sự phát triển chung của cả nước. Sự phát triển tất yếu này làm cho đất đô thị tăng lên và đất nông, lâm nghiệp giảm đi. Đất đô thị có những đặc điểm sau: - Nguồn gốc đất đô thị là do hình thành tự nhiên hoặc do đất nông, lâm nghiệp và đất chưa sử dụng được chuyển đổi mục đích sử dụng sau khi có quy hoạch và các dự án đầu tư, được xây dựng cơ sở hạ tầng khi sử dụng. - Muốn chuyển đổi mục đích sử dụng đất phải được cơ quan có thẩm quyền cho phép. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 - Từng lô đất, từng khu đất trong đô thị có vị trí cố định, mỗi vị trí có đặc thù riêng, không giống với bất cứ một vị trí nào. - Đất đô thị là tài sản đặc biệt có giá trị cao, giá trị từng lô đất phụ thuộc vào vị trí và mục đích sử dụng của chúng. - Đất đô thị đan xen nhiều hình thức sử dụng. Giá trị sử dụng và mục đích sử dụng của từng lô đất có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá đất đô thị. Theo mục đích sử dụng, đất đô thị được phân thành các loại sau: - Đất sử dụng vào mục đích công cộng như: đường giao thông, bến xe, công viên, các công trình giao thông tĩnh, cấp thoát nước, đường dây tải điện. - Đất sử dụng cho quốc phòng, an ninh, các cơ quan ngoại giao và các khu hành chính đặc biệt. - Đất ở đô thị. - Đất chuyên dùng. - Đất nông, lâm, ngư nghiệp đô thị. - Đất chưa sử dụng. Trong đô thị, đất đai được sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, chuyên dùng và đất ở chiếm một tỉ lệ cao. Vì đây chính là đất để xây dựng các công trình tạo nên bộ mặt, mỹ quan của đô thị. Ngoài ra còn có một số diện tích đất được sử dụng vào sản xuất nông, lâm nghiệp. Việc sử dụng đất nông, lâm nghiệp trong khu vực đô thị phải tuân theo các quy định về bảo vệ mỹ quan đô thị và các quy định về quản lý - quy hoạch sử dụng đất đô thị. - Căn cứ vào quy hoạch xây dựng đô thị, đất đô thị gồm: + Đất dân dụng: bao gồm đất để xây dựng các khu ở, các trung tâm phục vụ công cộng, cây xanh, giao thông, cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị. + Đất ngoài khu dân dụng: bao gồm đất xây dựng công nghiệp, kho tàng bến bãi, các trung tâm đối ngoại, an ninh quốc phòng, các cơ quan ngoài đô thị và các loại đất khác. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn