BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
--------------------
LÂM MAI TÙNG
KHẢO SÁT CHỌN GIỐNG KHOAI TÂY KHÁNG BỆNH
SƯƠNG MAI BẰNG CHỈ THỊ PHÂN TỬ DNA
LUẬN VĂN THẠC SĨ
HÀ NỘI, NĂM 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
--------------------
LÂM MAI TÙNG
KHẢO SÁT CHỌN GIỐNG KHOAI TÂY KHÁNG BỆNH
SƯƠNG MAI BẰNG CHỈ THỊ PHÂN TỬ DNA
CHUYÊN NGÀNH
: CÔNG NGHỆ SINH HỌC
MÃ SỐ
: 60.42.02.01
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. NGUYỄN ĐỨC BÁCH
HÀ NỘI, NĂM 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung
thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được
cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày 15 tháng 7 năm 2015
Tác giả luận văn
Lâm Mai Tùng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đề tài tốt nghiệp ngoài sự cố gắng của bản thân tôi đã nhận
được rất nhiều sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình của thầy cô, bạn bè và người thân.
Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới thầy
giáo TS. Nguyễn Đức Bách người đã định hướng nghiên cứu, tận tình chỉ bảo, giúp
đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp này.
Tôi xin được cám ơn chân thành PGS.TS. Phan Hữu Tôn, ThS. Tống Văn Hải,
Bộ môn Sinh học phân tử và Công nghệ Sinh học ứng dụng, Khoa Công nghệ Sinh
học đã tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình tôi thực hiện luận văn tại Bộ môn.
Tôi cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các Thầy, Cô trong Khoa
Công nghệ sinh học, Học viện Nông nghiệp Việt Nam những người đã trực tiếp
giảng dạy, trang bị những kiến thức bổ ích trong suốt khoảng thời gian tôi học tập
và nghiên cứu.
Cuối cùng, với tất cả lòng kính trọng và biết ơn vô hạn, tôi xin gửi lời cảm
ơn tới gia đình và bạn bè, những người luôn bên cạnh động viên giúp đỡ tôi trong
quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Hà Nội, ngày 15 tháng 7 năm 2015
Học viên
Lâm Mai Tùng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 3
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................... 1
LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... iii
MỤC LỤC .............................................................................................................iv
DANH MỤC BẢNG ..............................................................................................vi
DANH MỤC HÌNH ..............................................................................................vii
DANH MỤC VIẾT TẮT......................................................................................viii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1
Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2
Mục tiêu và yêu cầu của đề tài ...................................................................... 2
2.1
Mục tiêu........................................................................................................ 2
2.2
Yêu cầu......................................................................................................... 2
Chương I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .................................................................... 3
1.1
Giới thiệu chung về cây khoai tây ................................................................. 3
1.1.1 Nguồn gốc .................................................................................................... 3
1.1.2 Phân loại ....................................................................................................... 3
1.1.3 Đặc điểm thực vật học................................................................................... 4
1.1.4 Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh của cây khoai tây ............................................
5
1.1.5 Giá trị dinh dưỡng của cây khoai tây ..............................................................
7
1.2
Tình hình sản xuất khoai tây trên thế giới...................................................... 8
1.3
Tình hình sản xuất khoai tây ở Việt nam ..................................................... 10
1.4
Bệnh mốc sương trên cây khoai tây............................................................. 11
1.4.1 Lịch sử phát hiện......................................................................................... 11
1.4.2 Phạm vi phân bố ......................................................................................... 12
1.4.3 Triệu chứng................................................................................................. 12
1.4.4
13
Nguyên nhân gây bệnh ................................................................................
1.4.5 Điều kiện phát sinh phát triển...................................................................... 15
1.5
Chỉ thị phân tử và những ứng dụng ............................................................. 16
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 4
1.5.1 Khái niệm về chỉ thị phân tử ....................................................................... 16
1.5.2 Chỉ thị phân tử và chọn tạo giống khoai tây kháng bệnh sương mai ............
21
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 5
Chương II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 30
2.1
Vật liệu nghiên cứu ..................................................................................... 30
2.2
Địa điểm và thời gian nghiên cứu ................................................................ 31
2.3
Nội dung nghiên cứu ................................................................................... 31
2.4
Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 31
2.4.1 Ngoài đồng ruộng ....................................................................................... 31
2.4.2 Phương pháp đánh giá một số chỉ tiêu nông sinh học .................................. 32
2.4.3 Phương pháp PCR phát hiện gen kháng sương mai R1 và R3a .................... 34
2.4.4 Phân lập mẫu bệnh sương mai khoai tây Phytophthora infestans ................. 36
2.4.5 Đánh giá bệnh bằng lây nhiễm nhân tạo ...................................................... 37
Chương III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................ 38
3.1
Đặc điểm nông sinh học một số mẫu giống khoai tây vụ đông xuân ............ 38
3.1.1 Thời gian sinh trưởng qua các giai đoạn ...................................................... 38
3.1.2 Đặc điểm thân ............................................................................................. 44
3.1.3 Đặc điểm lá ................................................................................................. 48
3.1.4 Đặc điểm hoa, quả của các mẫu giống khoai tây ......................................... 52
3.1.5 Đặc điểm củ khoai tây ................................................................................. 56
3.1.6 Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất ............................................... 60
3.2
Đánh giá mức độ nhiễm bệnh ngoài đồng ruộng.......................................... 63
3.2.1 Bệnh sương mai hay mốc sương.................................................................. 66
3.2.2 Bệnh đốm lá ................................................................................................ 67
3.2.3 Bệnh héo xanh ............................................................................................ 67
3.2.4 Bệnh héo vàng ............................................................................................ 67
3.2.5 Bệnh hại do virut gây ra .............................................................................. 68
3.2.6 Sâu xám ...................................................................................................... 68
3.3
Kết quả PCR phát hiện gen kháng sương mai R1 và R3a ............................ 68
3.4
Phân lập nấm bệnh sương mai và lây nhiễm đánh giá khả năng nhiễm ........ 72
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................................... 74
1
Kết luận ...................................................................................................... 74
2
Đề nghị ....................................................................................................... 74
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 75
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 5
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1
Năng suất protein và năng lượng của một số cây lương thực................. 7
Bảng 1.2
.. 10
Năng suất khoai tây của 5 nước đứng đầu thế giới trong 2 năm 2012- 2013
Bảng 2.1
Bảng các mẫu giống nghiên cứu ......................................................... 30
Bảng 2.2
Các chỉ thị phân tử DNA sử dụng để phát hiện gen R1, R3a kháng
sương mai ........................................................................................... 36
Bảng 3.1
Thời gian sinh trưởng ......................................................................... 41
Bảng 3.2
Đặc điểm thân của các mẫu giống ....................................................... 46
Bảng 3.3
Đặc điểm lá của các mẫu giống.......................................................... 49
Bảng 3.4
Đặc điểm hoa, quả của các mẫu giống khoai tây ................................. 54
Bảng 3.5
Đặc điểm củ khoai tây ........................................................................ 56
Bảng 3.6
Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất. ...................................... 60
Bảng 3.7
Mức độ nhiễm một số bệnh ngoài đồng ruộng .................................... 64
Bảng 3.8
Mức độ nhiễm một số bệnh ngoài đồng ruộng .................................... 70
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 6
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1
Hình 1.2
Cây khoai tây....................................................................................... 5
Thành phần dinh dưỡng trong 100 gam củ khoai tây sau khi luộc và
nướng. 8
Hình 1.3
Bản đồ các gen kháng đặc hiệu chủng bệnh mốc sương ở khoai tây... 22
Hình 1.5
Bản đồ gen RB/Rpi-blb1 .................................................................... 23
Hình 1.6
Bản đồ gen Rpi-blb2 .......................................................................... 25
Hình 3.1
Các dạng lá khoai tây......................................................................... 52
Hình 3.2
Các dạng thân lá khoai tây ................................................................. 52
Hình 3.3
Hoa và quả khoai tây ......................................................................... 55
Hình 3.4
Một số hình ảnh về màu vỏ củ .......................................................... 59
Hinh 3.5
Điện di sản phẩm PCR phát hiện gen kháng R1 ................................. 69
Hình 3.6
Điện di sản phẩm PCR phát hiện gen kháng R3a ............................... 69
Hình 3.7
Lây nhiễm đánh giá nhân tạo ............................................................. 73
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page vii
DANH MỤC VIẾT TẮT
DNA
Deoxyribo Nucleic Acid
PCR
Polymerase Chain Reaction
CTAB
Cetyl trimethyl Ammonium Bromide
PCR
Polymerase Chain Reaction
EDTA
Ethylendiamin Tetraacetic Acid
ALP
Amplicon length polymorphism
AFLP
Amplified fragment lenght polymorphism
RAPD
Random amplified polymorphic DNA
RGA
Resistance Gene Analog
SSR
Single sequence repeat, microsetellite
SNPs
Single nucleotide polymorphism
SSCP
Single strand confortmation polimophism
STS
Sequence Tagged site
MRDHV
Moderately repeat, dispersed and highly
variable DNA, minisatelite
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page viii
MỞ ĐẦU
1 Tính cấp thiết của đề tài
Khoai tây có tên khoa học là Solanum tuberosum L., thuộc họ Solanaceae,
có nguồn gốc từ vùng núi Andes của Bolivia và Peru, là cây trồng ngắn ngày, chiếm
một vị trí quan trọng trong các cây lương thực, thực phẩm phục vụ cho con người.
Hiện nay, khoai tây là loài cây trồng lấy củ rộng rãi nhất thế giới, được trồng phổ
biến thứ tư về mặt sản lượng lương thực sau lúa, lúa mì và ngô. Chúng có đặc điểm
rất dễ trồng, cho thu hoạch nhanh và thích ứng với các điều kiện môi trường khác
nhau (International Year of the Potato. 2008; Jeff Chapman và cs. 2011). Tuy nhiên,
khoai tây thường hay nhiễm một số bệnh hại làm ảnh hưởng không nhỏ đến năng
suất và chất lượng củ. Bệnh hại trên khoai tây rất đa dạng, phong phú về thành phần
và nguyên nhân gây bệnh như: bệnh sương mai, bệnh héo vàng, bệnh đốm lá, bệnh
héo rũ vi khuẩn, bệnh xoăn lá do virus….Trong đó bệnh sương mai do nấm
Phytophthora infestans gây ra bệnh hại nghiêm trọng bậc nhất, gây thiệt hại 16%
năng suất trên toàn thế giới (Haverkort A và cs. 2009). Bệnh có thể lây nhiễm toàn
bộ cây, bao gồm thân lá và củ (Fry W. 2008).
Để đối phó với dịch bệnh, tạo sự phát triển bền vững và giảm lượng thuốc
bảo vệ thực vật tạo ra sản phẩm sạch thì việc tạo ra giống khoai tây mới với khả
năng kháng cao với Phytophthora infestans được coi là chiến lược bền vững cho
việc trồng khoai tây trong tương lai.
Nhờ sự phát triển mạnh mẽ của sinh học phân tử, công nghệ chọn tạo giống
nhờ chỉ thị phân tử ra đời đã rút ngắn thời gian chọn tạo giống, đảm bảo độ chính
xác và quy tụ được nhiều gen mục tiêu vào một giống mà phương pháp chọn giống
truyền thống rất khó hoặc không thể thực hiện được. Để tạo được giống khoai tây
mới thì việc đầu tiên là phải có nguồn gen kháng và chỉ thị phân tử liên kết với các
gen kháng đó, sau đó đánh giá và xác định khả năng kháng bệnh sương mai của các
giống để sử dụng trong công tác lai tạo giống sau này.
Gen kháng bệnh sương mai đã được lai tạo từ các loài dại S. demissum, S.
stoloniferum và S. tuberosum subsp. andigena, S. phureja là các loài khoai tây trồng
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 1
phổ biến ở khắp nơi trên thế giới (Bradshaw và cs. 2006). Loài S. demissum của
Mexico mang gen kháng bệnh sương mai là nguồn cung cấp 11 gen trội R (R1-R11)
đã được lai với S. tuberosum trong những năm 1950 và 1960 để tạo giống kháng
(Bradshaw và Ramsay, 2005). Gen R1, R3a là gen kháng chủng đặc hiệu với
Phytophthora infestans đã được lai tạo vào giống khoai tây truyền thống (Umaerus
và Umaerous, 1994).
Bên cạnh đó, người ta đã xác định được một hệ thống các marker phân tử
DNA liên kết với các gen kháng đã được phát triển và hỗ trợ đắc lực cho chương
trình chọn tạo giống khoai tây kháng bệnh sương mai. Các chỉ thị phân tử DNA dựa
trên PCR cho gen R1 là R1F/R(76-2sf2/76-2SR)), gen R3a là R3-1380 đã được
nhiều nhà chọn giống trên thế giới sử dụng để phát hiện và chọn lọc giống khoai tây
kháng bệnh sương mai.
Trong những năm gần đây, Trung tâm Bảo tồn và Phát triển Nguồn gen Cây
trồng, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã thu thập và lưu trữ được tập đoàn các
mẫu giống khoai tây rất đa dạng và phong phú. Để khai thác được nguồn gen này
phục vụ công tác lai tạo giống kháng bệnh sương mai chúng tôi đã tiến hành thực
hiện đề tài: “Khảo sát chọn giống khoai tây kháng bệnh sương mai bằng chỉ thị
phân tử DNA”
2. Mục tiêu và yêu cầu của đề tài
2.1. Mục tiêu
Đánh giá được đặc điểm nông sinh học của các giống khoai tây từ đó chọn
được các giống khoai tây cho năng suất cao, chất lượng tốt;
Phát hiện được các giống khoai tây chứa gen kháng bệnh sương mai R1 và R3a
2.2. Yêu cầu
Đánh giá được đặc điểm nông sinh học và khả năng kháng sâu bệnh.
Phân lập các mẫu nấm sương mai (Phytophthora infestans) trên khoai tây.
Đánh giá khả năng kháng nhiễm của các mẫu giống trên đồng ruộng.
Dùng chỉ thị phân tử DNA phát hiện được các gen kháng R1, R3a trong
các mẫu giống khoai tây.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 2
Chương I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Giới thiệu chung về cây khoai tây
1.1.1 Nguồn gốc
Cây khoai tây ( Solanumtuberosum L.) có nguồn gốc ở vùng cao nguyên
thuộc dãy núi Andes (Nam-châuMỹ) ở độ cao 2000 - 5000 mét. Người Tây Ban
Nha lần đầu tiên phát hiện ra cây khoai tây khi họ đặt chân lên thung lũng
Magdalenna (Nam Mỹ) của người bản xứ chạy trốn, họ đã tìm thấy cây đậu, ngô và
khoai tây. Lúc đó người ta gọi khoai tây là Truffles vì hoa có màu sặc sỡ
(Salaman,1949).
Các nhà khoa học đã phát hiện ra nhiều di tích lịch sử chứng minh cây khoai
tây có từ khoảng 500 năm trước công nguyên. Thời kỳ người Tây Ban Nha chinh
phục châu Mỹ thế kỷ 16, nông dân đã trồng hàng trăm giống khoai tây dọc miền
núi, bây giờ là Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador và Peru (Horton,1987). Ngày nay
người da đỏ ở vùng Titicaca vẫn còn trồng những giống khoai tây khởi thủy
(Ducreux, 1989).
Khoai tây được du nhập vào nước ta là do một người Pháp là giám đốc vườn
bách thảo Hà Nội đem vào trồng thử, và nó nhanh chóng được trồng ở nhiều địa
phương. Do người Pháp là người đem cây về nước ta và phổ biến cách trồng nên
nhân dân ta gọi cây này là "khoai tây" (Vũ Hướng Văn, 2007). Hiện nay, khoai tây
được trồng tập trung chủ yếu ở đồng bằng sông Hồng, Sapa, Đà Lạt những vùng có
khí hậu mát mẻ, ôn hòa… (Đỗ Kim Chung, 2003).
1.1.2. Phân loại
Theo Hawkerkks (1991), khoai tây được phân thành 18 nhóm, trong đó có 68
loài hoang dại, chỉ có 8 loài trồng trọt, chia thành 4 nhóm chủ yếu dựa vào số lượng
NST (Tạ Thu Cúc, 2007).
Nhóm 1: Diploids : 2n = 2x = 24.
S.x arjanhuiri juz.et Buk
S. gomiocalyx juz.et Buck
S. stenotomum Juz.et Buk
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 3
S. phueja Juz.et Buk.
Trong các loài trên, loài S. phueja Juz.et Buk có ý nghĩa lớn nhất với trồng trọt.
Nhóm 2 : Triploids : 2n = 3x = 36.
S.x chaucha Juz. Et Buk. là dạng lai tự nhiên giữa S. tuberosum subp.Andigena và
S. stenotomum.
S.xjuzepczukii Buk. Là dạng lai tự nhiên giữa S. acuale và S. snenotomum,
phân bố ở trung Peru đến Nam Bolivia, có khả năng kháng bệnh sương mai.
Nhóm 3: Tetraploids: 2n = 4x = 48.
Có 1 loài là : S. tuberosum L. và 2 loài phụ là :
Phân loài tuberosum
Phân loài Andigena (juz. Et Buk) Hawkes
Nhóm 4 : Pentaploids : 2n = 5x = 60.
Có 1 loài là: S. x curtilobum juz et Buk.
1.1.3. Đặc điểm thực vật học
Rễ khoai tây trồng từ củ giống chỉ phát triển rễ chùm, có rễ cọc khi trồng
bằng hạt, từ rễ cọc phát triển nhiều rễ phụ khác. Ở các thân ngầm dưới mặt đất (còn
gọi là tia củ) cũng có khả năng ra rễ, nhưng rễ ngắn và ít phân nhánh. Bộ rễ phân bố
chủ yếu trên đất canh tác 0 – 40 cm, nhưng cũng có rễ ăn sâu tới 1.5 – 2m (Tạ Thu
Cúc, 2007).
Thân khoai tây mọc thẳng, đôi khi có cấu tạo zích zắc, có 3-4 cạnh, cao trung
bình từ 40-70cm đến 1-1,2m. Phụ thuộc vào giống, thời kỳ chăm sóc mà chiều cao
cây có thể khác nhau. Thân thường có màu xanh hoặc xanh nhạt hay đậm, đôi khi
có màu phớt hồng hoặc tím tùy thuộc vào giống
Lá hình thành và hoàn thiện theo sự tăng trưởng của cây, bản lá to, lá kép xẻ
lông chim, có 3 – 7 đôi mọc đối xứng qua trục và một lá lẻ trên cùng thường lớn
hơn gọi là lá chét đỉnh, màu sắc lá phụ thuộc vào giống, thời vụ, điều kiện chăm sóc
mà có thể màu xanh, xanh đậm hoặc xanh nhạt, …
Hoa khoai tây thường mọc tập trung trên một chùm hoa. Nó thuộc loại hoa
lưỡng tính và có cấu tạo 5 : 5 : 5, cuống ngắn. Màu sắc hoa thường trắng, cũng có
thể là phớt hồng, tím, hồng, vàng hoặc đỏ v.v... phụ thuộc vào từng loại và giống.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 4
Quả khoai tây thuộc loại quả mọng, quả có dạng hình cầu, hình trứng hoặc
hình nón. Vỏ quả có màu xanh đôi khi có xọc vằn hoặc đốm, trong quả có hai ngăn
chứa hạt và thịt quả, (Tạ Thu Cúc ,2007).
Hạt khoai tây thuộc loại rất nhỏ, trọng lượng 1000 hạt chỉ đạt khoảng 0,7g
đến 1g. Hạt có dạng ovan dẹt, bên ngoài là vỏ, bên trong có nội nhũ và phôi. Phôi
khoai tây có hình chữ U, bên trong chứa hai lá mầm phôi và rễ mầm.
Củ khoai tây còn có tên gọi là thân củ hay thân ngầm bởi củ được hình thành là
do thân phát triển dưới đất, trong điều kiện bóng tối. Hình dạng củ khoai tây có thể là
tròn, elíp, tròn dài, đôi khi hình vuông. Màu sắc củ tuỳ thuộc vào từng giống, có thể
là màu trắng, trắng nhạt, vàng, hay vàng nhạt v.v...
Mầm khoai tây phát triển từ điểm sinh trưởng của mắt củ, là cơ quan sinh sản
vô tính của khoai tây. Màu sắc của mầm khác nhau phụ thuộc vào từng giống có thể
màu trắng hoặc màu tím, khi gặp ánh sáng mầm có màu xanh.
Hình 1.1 Cây khoai tây
1. Củ khoai tây
3. Hoa khoai tây
2. Lá khoai tây
4. Rễ khoai tây
5. Thân khoai tây
1.1.4 . Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh của cây khoai tây
• Nhiệt độ
Nhiệt độ trong vụ trồng khoai tây là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả
năng phân bố, thời vụ gieo trồng, quá trình sinh trưởng, phát triển và năng suất của
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 5
cây. Tổng nhu cầu nhiệt cho cây khoai tây sinh trưởng và phát triển dao động từ
0
0
o
o
16 C đến 18 C. Nhiệt độ trong vụ trồng bình quân dao động từ 16 C – 18 C là thích
hợp và cho năng suất cao nhất. Các thời kỳ sinh trưởng và phát triển khác nhau sẽ
yêu cầu điều kiện nhiệt độ khác nhau.
o
o
+ Hạt nảy mầm ở nhiệt độ tối thiểu 12 C –15 C và nhiệt độ thích hợp nhất là
o
o
o
18 C – 22 C. Nhiệt độ lớn hơn 25 C làm mầm phát triển chậm và dễ
thối.
0
0
+thời kỳ sinh trưởng thân lá nhiệt độ thích hợp là 20 C- 22 C.
+ Thời kỳ phát triển tia củ yêu cầu thời gian chiếu sáng ngắn để thúc đẩy
hình thành thân và củ (Mai Thạch Hoành, 2003).
• Ánh sáng
Khoai tây là cây ưa sáng, cường độ ánh sáng thích hợp cho khoai tây sinh
trưởng và cho năng suất cao là từ 40.000 - 60.000 lux. Thời kì từ cây non đến giai
đoạn hình thành củ khoai tây đòi hỏi ánh sáng ngày dài (trên 14 h ánh sáng/ngày
đêm) để quang hợp và tích luỹ chất dinh dưỡng, đồng thời ra hoa, đậu quả. Thời kì
sinh trưởng sinh thực và khi củ bắt đầu hình thành, cây khoai tây cần có thời gian
chiếu sáng ngắn.
• Độ ẩm
Khoai tây là cây có bộ rễ ăn nông, chính vì vậy trong thâm canh để năng suất
cao cần phải cung cấp nước thường xuyên cho cây để cây sinh trưởng và phát triển
tốt. Các thời kỳ sinh trưởng khác nhau yêu cầu về nước cũng khác nhau.
+ Thời kỳ trồng đến xuất hiện tia củ cần đảm bảo độ ẩm tối thiểu 60-80 %.
+ Thời kỳ phát triển củ cần thường xuyên giữ độ ẩm đất là 80 %.
Thiếu nước hoặc thừa nước đều ảnh hưởng xấu đến sinh trưởng và phát triển
của cây (Mai Thạch Hoành, 2003).
• Đất trồng và pH đất
Đất trồng khoai tây thích hợp nhất là đất phù sa nhẹ, đất cát pha, đất nhẹ tơi
xốp có lượng mùn cao, lớp đất canh tác dày, giữ ẩm tốt, tưới tiêu tốt.
Khoai tây có thể phát triển trên đất có pH từ 4,8 - 7,1; pH lý tưởng đối với
cây khoai tây là 5,2 - 6,4. Nếu pH trên 7 thì cây khoai tây dễ bị nhiễm bệnh ghẻ củ.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 6
Đất có hàm lượng Chloride cao sẽ làm giảm hàm lượng chất khô của củ. (Trương
Văn Hộ, 1990).
1.1.5. Giá trị dinh dưỡng của cây khoai tây
Khoai tây vừa là cây lương thực, vừa là cây thực phẩm có giá trị dinh dưỡng
cao, hàm lượng dinh dưỡng của khoai tây chỉ kém trứng (Leviel,1986). Sử dụng
100g khoai tây có thể đảm bảo ít nhất 8% nhu cầu protein, 3% năng lượng, 10% sắt,
10% vitaminB1 và 20 - 50% nhu cầu vitamin C cho một người trong một ngày đêm
(Beukemaetal., 1990; Horton, 1987). Khi xem xét các cây trồng nhiệt đới và cận
o
o
nhiệt đới (từ 30 vĩ Bắc đến 30 vĩ Nam) VanderZaag (1976) cho rằng, cây khoai
tây sinh lợi hơn bất cứ cây trồng nào khác vì đem lại năng suất năng lượng và năng
suất protein cao nhất.
Bảng 1.1. Năng suất protein và năng lượng của một số cây lương thực
L
N
KS
o c
n
a
ă
ạ
l
Ki 9 n
ho 0
Sắ 1
n
8
K
1
ho 3
Đ
4
ậu
0
L
4
úa
2
N
1
gô 3
T
ỷ
l
ệ
p
N
S
p
r1
0
0
0
0
0
(Nguồn: VanderZaag, 1976)
Người ta cho rằng khoai tây không chỉ là lương thực, mà còn là dược phẩm.
Qua nghiên cứu, GS.Venket Rao, Khoa dinh dưỡng Trường đại học Y Toronto,
Canada cho hay, trong khoai tây có nhiều chất chống ôxy hóa, có khả năng ngăn
ngừa quá trình lão hóa, hạn chế sự phát triển của ung thư và một số bệnh khác.
Đã phát hiện ra rằng tác dụng giảm ung thư tuyến tiền liệt khi hấp thụ khoai tây
thường xuyên.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 7
Nước ép củ khoai tây tươi có tác dụng trung hòa độ axít cao trong dạ dày, kích
thích tiêu hóa và chữa viêm tuyến dịch vị. Do vậy nhân dân Nga từ xưa đã có kinh
nghiệm dùng nước ép khoai tây để uống chữa đau dạ dày.
Hình 1.2. Thành phần dinh dưỡng trong 100 gam củ khoai tây sau khi luộc
và nướng
1.2. Tình hình sản xuất khoai tây trên thế giới
Sản xuất khoai tây trên thế giới đã trải qua những thay đổi lớn. Tính đến
đầu những năm 1990, hầu hết khoai tây đã được trồng và tiêu thụ ở châu Âu, Bắc
Mỹ và các nước thuộc Liên Xô cũ. Kể từ đó, đã có một sự gia tăng đáng kể trong sản
xuất và nhu cầu ở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh, sản lượng khoai tây tăng từ dưới
30 triệu tấn vào đầu năm 1960 với hơn 165 triệu tấn trong năm 2007.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 8
Hình 1.3. Bản đồ phân bố địa lý của trồng khoai tây trên toàn thế giới
(Nguồn: RTB Maps)
Châu Á và Châu Âu là khu vực sản xuất khoai tây lớn, chiếm hơn 80% sản
lượng thế giới trong năm 2007. Trong khi ở châu Phi và châu Mỹ Latinh diện tích
trồng chiếm khoảng hơn 20% của toàn thế giới. Bắc Mỹ là nơi sản xuất khoai tây
đứng đầu thế giới, khoảng hơn 40 tấn/ha. Châu Á chiếm gần một nửa nguồn tiêu thụ
khoai tây của thế giới, nhưng dân số lớn nên sức tiêu thụ bình quân trên đầu người ở
mức khiêm tốn 24 kg vào năm 2005, nơi tiêu thụ khoai tây nhiều là châu Âu. Ở
châu Phi và châu Mỹ Latinh, tiêu thụ bình quân đầu người thấp nhất, nhưng có dấu
hiệu ngày càng tăng. Trung Quốc hiện là nước sản xuất khoai tây lớn nhất, và gần
một phần ba tất cả khoai tây được thu hoạch ở Trung Quốc và Ấn Độ.
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 9
Bảng 1.2. Năng suất khoai tây của 5 nước đứng đầu thế giới trong 2 năm 20122013
S N K
T c
T
1 T 8
r 0
2 Ấ 4
n 0
3 L 2
i
2
4 U 2
k 0
5 H 1
o 5
K
h
o
a88
.
45
.
30
.
22
.
19
.
(Nguồn: FAOSTAT, 2014)
1.3. Tình hình sản xuất khoai tây ở Việt nam
Sản xuất khoai tây tại Việt Nam đã đạt đỉnh điểm vào những năm 1979 và
1980 sau đó giảm dần. Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến năng suất
thấp và diện tích trồng giảm dần là do thiếu nguồn củ giống tốt (tỷ lệ nhiễm bệnh
virus cao, già sinh lý và độ thuần chủng thấp).
Biểu đồ 1.1. Diễn biến diện tích, sản lượng khoai tây Việt Nam
(giai đoạn 2009 – 2013)
(Nguồn: FAOSTAT. 2014)
Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp
Page 10
- Xem thêm -