Tài liệu Khoá luận tốt nghiệp hình tượng nhân vật andrei bolkonsky và pierre bezukhov trong tiểu thuyết chiến tranh và hòa bình của lev nikolayevich tolstoy

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT KHOA NGỮ VĂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NIÊN KHÓA 2015 – 2016 HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV TRONG TIỂU THUYẾT CHIẾN TRANH VÀ HÒA BÌNH CỦA LEV NIKOLAIYEVICH TOLSTOY Sinh viên thực hiện: Đỗ Hữu Thùy Trang Lớp: D12NV03 Khoá: 2012 - 2016 Hệ: Chính quy ---o0o--- Bình Dƣơng, 04/2016 TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT KHOA NGỮ VĂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NIÊN KHOÁ: 2015 - 2016 HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV TRONG TIỂU THUYẾT CHIẾN TRANH VÀ HÒA BÌNH CỦA LEV NIKOLAIYEVICHTOLSTOY Ngƣời hƣớng dẫn: Nguyễn Văn Kha Sinh viên thực hiện: Đỗ Hữu Thùy Trang Lớp: D12NV03 Khóa: 2012 - 2016 Hệ: Chính quy ---o0o--- Bình Dương, tháng 04 năm 2016 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin cảm ơn chân thành đến quý Thầy, Cô trong khoa Ngữ văn đã truyền dạy cho em những kiến thức bổ ích để hôm nay đây em có đủ điều kiện làm khóa luận tốt nghiệp. Để hoàn thành tốt bài khóa luận, bên cạnh sự nỗ lực của riêng bản thân mình, em còn nhận đƣợc sự động viên, giúp đỡ tận tình từ quý Thầy, Cô, gia đình và bạn bè. Điều quan trọng nhất là nhận đƣợc sự hƣớng dẫn của Thầy Nguyễn Văn Kha - một giảng viên đầy nhiệt huyết, có trách nhiệm, có tâm với nghề và rất quý mến sinh viên. Nhờ có sự hƣớng dẫn nhiệt tình của Thầy, bài khóa luận của em trở nên hoàn thiện. Em cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Cô Lê Thị Kim Út, Cô Hà Thanh Vân và cô Phạm Phƣơng Mai đã tạo điều kiện và giúp đỡ em trong việc tìm tài liệu để em có thể hoàn thành bài khóa luận. Cuối cùng, em xin gửi đến tất cả quý Thầy, Cô lời chúc sức khỏe, thành công trong sự nghiệp trồng ngƣời, mãi là những “ngƣời lái đò” đƣa những thế hệ sinh viên đến những bến bờ tƣơng lai tƣơi sáng. Em xin chân thành cảm ơn! LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong khóa luận là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong các công trình khác. Sinh viên Đỗ Hữu Thùy Trang MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề ....................................................................................................... 3 2.1. Những công trình nghiên cứu về Tolstoy ........................................................ 3 2.2. Những bài viết về Tolstoy .............................................................................. 5 3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.......................................................... 8 3.1. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 8 3.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 9 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 9 5. Cấu trúc của khóa luận tốt nghiệp ......................................................................... 9 CHƢƠNG 1 ............................................................................................................... 11 TIỀN ĐỀ XÃ HỘI – LỊCH SỬ VÀ QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV ........................... 11 1.1. Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp và ý nghĩa của nó trong đời sống xã hội, văn học Nga những năm đầu thế kỉ XIX .............................................................................. 12 1.1.1. Nguyên nhân xảy ra cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp ..................................... 12 1.1.2. Diễn biến và kết quả của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp .............................. 13 1.1.3. Ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp .................................................. 15 1.2. Ý đồ xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov ..... 18 1.3. Quá trình viết Chiến tranh và hòa bình và xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bonkonsky và Pierre Bezukhov .............................................................................. 21 1.3.1. Quá trình viết Chiến tranh và hòa bình ...................................................... 21 1.3.2. Quá trình xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov ............................................................................................................ 25 CHƢƠNG 2 ............................................................................................................... 31 NHỮNG PHẨM CHẤT TỐT ĐẸP CỦA ANDREI BOLKONSKY VÀ .................... 31 PIERRE BEZUKHOV TRÊN HÀNH TRÌNH ĐI TÌM LẼ SỐNG ............................. 31 2.1. Cách hiểu khái niệm “hình tƣợng”, “hình tƣợng nhân vật” .............................. 31 2.2. Những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật Andrei Bolkonsky trên hành trình đi tìm lẽ sống .................................................................................................................... 32 2.2.1. Thông minh, trung thực, không chịu tha hóa .............................................. 32 2.2.2. Nghị lực sống phi thƣờng và tình yêu thƣơng mãnh liệt đối với con ngƣời 34 2.2.3. Trách nhiệm đối với tổ quốc, hƣớng về nhân dân....................................... 42 2.3. Những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật Pierre Bezukhov trên hành trình đi tìm lẽ sống ........................................................................................................................ 48 2.3.1. Không bằng lòng với đời sống thƣợng lƣu, trăn trở tìm mục đích cuộc sống ............................................................................................................................ 48 2.3.2. Lòng tốt, tâm trong sáng ............................................................................ 53 2.3.3. Lòng yêu nƣớc, trách nhiệm đối với tổ quốc .............................................. 58 CHƢƠNG 3 ............................................................................................................... 71 MỘT SỐ THỦ PHÁP NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV ................................................ 71 TRONG CHIẾN TRANH VÀ HÒA BÌNH ................................................................ 71 3.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật ........................................................... 71 3.1.1. Ánh mắt, nụ cƣời góp phần thể hiện tính cách nhân vật ............................. 72 3.1.2. Miêu tả vẻ mặt diễn tả sự chuyển biến nội tâm .......................................... 74 3.2. Nghệ thuật miêu tả hành động nhân vật ............................................................ 78 3.2.1. Miêu tả hành động làm nổi bật phẩm chất của nhân vật ............................. 79 3.2.2. Miêu tả hành động thể hiện chặng đƣờng phiêu lƣu, dấn thân tìm lẽ sống của nhân vật ............................................................................................................... 80 3.2.3. Miêu tả hành động thể hiện quá trình chuyển biến nội tâm của nhân vật .... 81 3.3. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên ......................................................................... 84 3.3.1. Thiên nhiên đồng hành, chứng giám những bƣớc ngoặt quan trọng của nhân vật trên con đƣờng đi tìm lẽ sống......................................................................... 84 3.3.2. Thiên nhiên là tấm gƣơng phản chiếu diễn biến tâm lí nhân vật ................. 86 3.3.3. Thiên nhiên là ngƣời bạn tâm tình chia sẻ nỗi niềm cùng nhân vật............. 88 3.4. Thủ pháp độc thoại nội tâm .............................................................................. 90 3.4.1. Độc thoại nội tâm soi sáng quá trình tâm lí nhân vật ............................... 91 3.4.2. Độc thoại nội tâm giãi bày những uẩn khúc trong tâm trạng nhân vật ........ 92 3.5. Nghệ thuật tổ chức đối thoại............................................................................. 97 3.5.1. Đối thoại góp phần khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật ...... 97 3.5.2. Đối thoại làm nổi bật những tƣ tƣởng, quan điểm của nhân vật trên hành trình tìm kiếm chân lí .......................................................................................... 99 3.5.2. Đối thoại giúp ngƣời đọc khám phá những cung bậc tình cảm của nhân vật .......................................................................................................................... 103 PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................. 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TƢ LIỆU KHẢO SÁT ....................... 109 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lev Nikolayevich Tolstoy (1828 – 1910) là văn hào lớn nhất, là ngôi sao tiêu biểu cho văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX. Lenin gọi Tolstoy là “nghệ sĩ vĩ đại”, Nguyễn Tuân cũng hết lời ca ngợi Tolstoy: “Trong rừng văn đại ngàn nước Nga, Tolstoy sừng sững và chót vót như một đỉnh Thái Sơn trường tồn cho đến ngày nhân loại du hành vũ trụ đi hết lên các tinh cầu khác” [9; 154, 155]. Là một tấm gƣơng lao động nghệ thuật tuyệt diệu, với hoạt động văn học kéo dài gần 60 năm, Tolstoy đã để lại cho đời một kho tàng văn chƣơng đồ sộ và quý báu, không chỉ là tài sản vô giá của thời đại mà còn ở tƣơng lai. Những tác phẩm của ông đã mở ra một thời đại mới cho sự phát triển của nghệ thuật nhân loại. Với ngòi bút điêu luyện của mình, Tostoy đã phác họa thành công bức tranh sống động về nƣớc Nga đƣơng thời, nhà văn I.Turghenev đã nhận xét: “Mọi sinh hoạt riêng tư và sinh hoạt xã hội của nước Nga trong những năm đầu thế kỉ đều được miêu tả tài tình trong tác phẩm đó. Cả một thời đại giàu những biến cố lớn lao và những nhân vật vĩ đại. Cả một thế giới, vô số điển hình bắt sống được từ mọi người trong xã hội diễn ra trước mắt bạn đọc” [5; 77]. Những tác phẩm của Tolstoy đƣợc đọc và yêu thích ở khắp nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, tìm hiểu nghiên cứu về Tolstoy và các tác phẩm bất hủ của ông là một vấn đề thú vị. Nhắc tới Lev Tolstoy, không thể không nhắc tới kiệt tác Chiến tranh và hòa bình “tác phẩm thuộc về tương lai” [5; 32] có một không hai trên văn đàn thế giới. Chiến tranh và hòa bình đã mang đến vinh quang cho nền văn học Nga và đã nâng danh tiếng của Tolstoy vƣợt ra ngoài lãnh thổ nƣớc Nga, vƣơn ra tầm thế giới, chiếm một vị trí lừng lẫy trong lịch sử văn học nhân loại từ xƣa đến nay. Để thể hiện đƣợc tƣ tƣởng của mình, Tolstoy đã xây dựng hàng loạt các hình tƣợng điển hình trong hoàn cảnh điển hình. Trong một giai đoạn lịch sử đầy biến cố trọng đại từ 1805 đến 1825, Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov là hai tính cách 1 điển hình cho tầng lớp quý tộc tiến bộ Nga không chịu bó mình trong đời sống thƣợng lƣu, mà dũng cảm dấn thân vào con đƣờng đi tìm lẽ sống cao đẹp. Trải qua bao khó khăn, gian khổ, đầy mất mác đau thƣơng, họ đã tìm thấy chân lí của cuộc đời khi hòa mình vào biển cả nhân dân. Thông qua việc tái hiện số phận và bƣớc đƣờng đời của Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov mà lịch sử nƣớc Nga xa xƣa đƣợc tái hiện và giải thích cụ thể và sinh động. Chính vì vậy, nghiên cứu về Hình tượng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy là nghiên cứu về một phƣơng diện quan trọng trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình. Hơn nữa, Chiến tranh và hòa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy là một trong những tác phẩm văn học nƣớc ngoài đặc sắc đƣợc giảng dạy trong nhà trƣờng phổ thông. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài: Hình tượng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy là đối tƣợng nghiên cứu chúng tôi hi vọng sẽ có thêm kiến thức bổ ích cho việc học tập, giảng dạy và nghiên cứu về Lev Nikolayevich Tolstoy nói riêng, văn học Nga thế kỉ XIX nói chung. Tolstoy và Chiến tranh và hòa bình trở thành bí mật thách đố năng lực khám phá của nhiều nhà nghiên cứu văn học xƣa nay. Tiếp nối những công trình đi trƣớc, nghiên cứu về Tolstoy và kiệt tác Chiến tranh và hòa bình ở khía cạnh hình tƣợng nhân vật cũng là một vấn đề cần đƣợc quan tâm. Mặt khác, ở Việt Nam hiện nay chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống mảng đề tài hình tƣợng nhân vật trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài: Hình tượng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy. 2 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Những công trình nghiên cứu về Tolstoy Nhà văn tiến bộ ngƣời Nhật Nobori Xiomu từng nói rằng: “Tài năng Tolstoy là nguồn lửa của toàn nhân loại” [5; 87]. Nguồn lửa ấy truyền những tia sáng cảm hứng, khơi mạch ngầm sáng tạo cho biết bao thế hệ nhà văn khắp thế giới. Chính vì thế mà dù đã hơn một thế kỉ trôi qua, nhƣng khao khát tìm hiểu về Tolstoy cùng với “cuốn tiểu thuyết vĩ đại nhất trong số những cuốn tiểu thuyết đã viết” [5; 40] - Chiến tranh và hòa bình của ông luôn là một ẩn số mà các nhà nghiên cứu, phê bình văn học đều muốn giải mã. Cuốn Lev Tolstoy của Sklovsky đƣợc Hoàng Oanh dịch thành 2 tập do nhà xuất bản Văn hóa ấn hành năm 1978, Sklovsky đã sƣu tầm khá đầy đủ và chi tiết những hồi kí, nhật kí, thƣ từ của chính nhà văn để làm sáng tỏ những bí ẩn về về Tolstoy và những đứa con tinh thần của ông trong đó có Chiến tranh và hòa bình. Để xây dựng thành công hình tƣợng Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov, Sklovsky nhấn mạnh những ý nghĩ manh nha viết về những ngƣời tháng Chạp trong trí óc của nhà văn thiên tài: “Suốt đời Tolstoy suy nghĩ một điều là làm thế nào gắn bó những người tháng Chạp vốn xa rời nhân dân với chính nhân dân. Ông xây dựng những chủ đề về một người cách mạng quý tộc hoặc một quý tộc đôn hậu đơn thuần, rơi vào môi trường nông dân, họ chung sống và cuối cùng thỏa thuận, nhất trí với nhau” [22; 338]. Để xây dựng thành công Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov không thể không nhắc tới tài năng nghệ thuật xây dựng hình tƣợng của Tolstoy. Nhà nghiên cứu, phê bình nổi tiếng Chernyshevsky đã nêu lên phát hiện của mình về tài hoa độc đáo của Tolstoy. Sở dĩ quá trình đi tìm lẽ sống của Andrei và Pierre luôn tự nhiên và sinh động là vì Tolstoy có khả năng “am hiểu những quy luật thầm kín của đời sống tâm lí” [14; 87] từ đó ông “có một cơ sở vững chắc để nghiên cứu cuộc sống con người nói chung, để nắm bắt được các tính cách và các lò xo của hành động” [14; 87]. 3 Tolstoy cùng với Chiến tranh và hòa bình là thỏi nam châm vĩ đại có sức hút mạnh mẽ đối với các nhà nghiên cứu, phê bình khắp nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Trong cuốn Lịch sử văn học Nga (Nhà xuất bản Giáo dục tái bản năm 2009), các tác giả đã cung cấp cho độc giả một cái nhìn toàn diện về tác phẩm vĩ đại của nhà văn vĩ đại: “Chiến tranh và hòa bình đã trở thành một “Iliat hiện đại”, một sáng tạo mới mẻ duy nhất của thể loại tiểu thuyết anh hùng ca không chỉ đối với văn học Nga mà còn cả văn học thế giới thế kỉ XIX, kể từ thời Homer cho đến nay” [2; 406]. Trong bộ giáo trình Lịch sử văn học Nga (nhà xuất bản Giáo dục ấn hành năm 1962) Hoàng Xuân Nhị đã giành một trong năm tập để viết về L.Tolstoy và A.Chekhov. Trong hơn 180 trang viết về Tolstoy, tác giả giành tới 123 trang để tập trung giới thiệu và phân tích Chiến tranh và hòa bình. Tác giả đã đƣa ra những nhận định về hình tƣợng hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov: “Andrei là một người có nghị lực kiên cường, bản chất chàng là tích cực, giàu tính sáng tạo… Giá trị của chàng chính là ở bản lĩnh tốt đẹp, ở tinh thần dũng cảm của chàng, ở khát vọng của chàng nhằm đạt tới chân lí qua những thử thách đau thương nhất, nhằm hoạt động xã hội rộng lớn, ở tâm tư, thái độ căm ghét của chàng đối với xã hội thượng lưu, ở thiện cảm của chàng với nhân dân và với những ai gần gũi nhân dân” [16; 110]. Nhận xét về Pierre, Hoàng Xuân Nhị cho rằng: “Nổi bật ở chàng là sự tìm tòi không mệt mỏi ý nghĩa về cuộc sống, về một cuộc sống sao cho đồng điệu với tinh thần danh dự và với những đòi hỏi của tâm hồn chàng, sao đem lại lại được cho chàng sự thỏa mãn về đạo đức” [16; 112]. Cuốn chuyên luận Thi pháp tiểu thuyết L. Tônxtôi (nhà xuất bản Giáo dục ấn hành năm 2006) của Nguyễn Hải Hà mở ra hƣớng tiếp cận kiệt tác Chiến tranh và hòa bình bằng con đƣờng thi pháp học. Trong chuyên luận này, Nguyễn Hải Hà đánh giá rất cao Tolstoy khi xem ông là bậc thầy của nghệ thuật miêu tả quá trình tâm lí, phép biện chứng tâm hồn con ngƣời. Nguyễn Hải Hà còn chỉ rõ “Tolstoy bao giờ cũng nhìn 4 con người trong thế động, luôn thay đổi, biến chuyển… Đặc điểm nổi bật trong tài năng tả người của Tolstoy là ông dõi theo sự trôi chảy của con người, nhìn thấy cái gốc tốt đẹp trong nhiều người” [9; 111]. Cuốn L. Tônxtôi đỉnh cao hùng vĩ của văn học Nga (Nhà xuất bản Trẻ ấn hành năm 2006) của Nguyễn Văn Kha nằm trong tủ sách Văn học trong nhà trường đƣợc biên soạn nhằm bổ trợ, mở rộng kiến thức cho học sinh, đồng thời có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên và những ai quan tâm đến văn học. Bàn về hai hình tƣợng Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov, Nguyễn Văn Kha trích dẫn “Tolstoy đặc biệt tập trung miêu tả con đường đi tìm lẽ sống của tầng lớp thanh niên ưu tú qua hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov. Andrei và Pierre xuất thân từ tầng lớp quý tộc, không bằng lòng với hoàn cảnh sống, luôn luôn băn khoăn tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống. Họ đã từ bỏ cuộc sống quý tộc, dấn thân vào thực tiễn đầy khó khăn gian khổ. Nhờ nghị lực phi thường và động cơ đúng đắn, họ đã tìm được ý nghĩa cuộc sống: hướng về nhân dân” [11; 22]. Nhà Tolstoy học nổi tiếng ở Việt Nam Nguyễn Trƣờng Lịch trong cuốn chuyên luận Lev Tolstoy xuất bản năm 1986 của mình đã từng đƣa ra nhận xét rất chính xác về phẩm chất của Andrei và Pierre Bezukhov thông qua con đƣờng đi tìm lẽ sống của họ:“Nhân vật của Tolstoy biết yêu thương đậm đà, đau khổ ngậm ngùi khi tìm tòi vật lộn, khi ngờ vực sai lầm, khi thất vọng não nề nhưng cũng tràn đầy hoài bão, tin tưởng, chờ đợi, ước mơ. Cũng trong một nhân vật mà khi vươn lên những khoảnh khắc đẹp đẽ tuyệt vời, nhận thức được những hoạt động tinh thần cao thượng, tinh tế, nhưng rồi có lúc dừng lại sa vào vựa thẳm của những tâm địa xấu xa, vị kỷ, thô bỉ, thấp hèn, có lúc rối rắm, bế tắc không tìm ra lối thoát. Tuy thế không bao giờ trùng lặp, mờ nhạt” [12; 388]. 2.2. Những bài viết về Tolstoy Hoàng Trung Thông trong bài L.Tolstoy và chúng tôi đã từng ca ngợi“L.Tolstoy là nhà văn của hôm qua, hôm nay và mãi mãi mai sau” [23; 152] Chiến tranh và hòa 5 bình – áng văn bất hủ của nhà văn thiên tài mang hơi thở của thời đại, không chỉ gần gũi với nhân dân Nga mà còn“thân thuộc với hai ba thế hệ nối tiếp nhau chiến đấu để giải phóng đất nước chúng ta” [23; 151]. Chính vì thế mà có rất nhiều bài viết khẳng định và ca ngợi tài năng của Tolstoy ở Việt Nam. Nhân dịp kỉ niệm 50 năm ngày lễ Tolstoy mất, Hồ Chủ tịch đã viết một bài đăng trên văn học Liên Xô ngày 19 tháng 11 năm 1960. Trong bài viết của mình, Bác Hồ đã tự nhận mình là “người học trò nhỏ của nhà văn Nga vĩ đại” bởi không những tác phẩm của Tolstoy có nội dung sâu sắc mà cách viết của ông còn “rất giản dị, rõ ràng và dễ hiểu” [15; 29] Trên tạp chí Văn nghệ Nguyễn Tuân – ngƣời am hiểu khá sâu sắc văn học Nga, sau khi đọc Chiến tranh và hòa bình của Tolstoy ông khẳng định: “Đỉnh cao tuyệt đối ở thiên nhiên đã có người vượt, nhưng đỉnh cao trong văn học như đỉnh văn của Tolstoy về chiến tranh và hòa bình thì chưa ai vượt” [26; 31]. Nguyễn Tuân còn đƣa ra những nhận định về hình tƣợng hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong mối tƣơng quan với nhà văn vĩ đại: “Cả hai nhân vật Andrei và Pierre đều là đích thân Tolstoy cả mà thôi. Andrei là hóa thân của tác giả cũng ngang hàng với Pierre phân thân của Tolstoy. Con người Tolstoy có hai mặt: một mặt thiết thực và một mặt lí tưởng. Andrei đại diện cho con người Tolstoy thiết thực cũng như Pierre đại diện cho mặt lí tưởng ở Tolstoy. Ở những vị trí đối lập nhau, hai nhân vật chính ấy cùng chống gậy lên đường mà đi tìm chân lí của sự sống” [26; 36]. Trong Lời giới thiệu tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình, Nguyễn Hải Hà đánh giá: Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov là những ngƣời con ƣu tú của thời đại khao khát “hướng đến những bầu trời cao rộng”. Tác giả nhận xét: “cái lớn lao của Pierre và Andrei bắt đầu ngay ở chỗ họ nhận thức được cuộc sống tồi tệ của giới mình, tính cách đối kháng của hoàn cảnh xung quanh họ… Andrei và Pierre đều phải ra đi. Nhưng họ ra đi không phải để xê dịch. Họ đi tìm lí tưởng sống… Vượt lên những vấp 6 ngã họ lại tiếp tục bước, họ hướng tới những bầu trời lí tưởng cao rộng, thiếu chúng cuộc sống đối với họ sẽ trở thành vô nghĩa” [5; 45, 46, 49]. Trong bài viết Đại văn hào Nga L. Tônxtôi đăng trên tạp chí Nghiên cứu văn học số 11 năm 1960, Nguyễn Hải Hà có đƣa ra những nhận xét về Andrei Bonkonsky và Pierre Bezukhov – những hình tƣợng trung tâm của tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình: “Đó là những thanh niên quý tộc tiến bộ đang khao khát đi tìm ý nghĩa và lí tưởng của cuộc đời. Họ đối lập lại với bọn quý tộc cung đình trong xã hội thượng lưu như cha con Kuraghin, mụ nữ quan Anna Pavlovna Sherera, bọn sĩ quan Berg, Boris… là bọn tách mình ra khỏi vận mệnh chung của dân tộc, là bọn trong lúc toàn dân đang anh dũng kháng chiến thì chỉ nghĩ đến chuyện tiền tài, chuyện lấy vợ giàu, chuyện thăng quan tiến chức. Quá trình tìm tòi gian khổ trong cuộc đời và trong sáng tác khiến Tolstoy có thể chỉ đúng hướng đi tìm lí tưởng cho họ về với nhân dân” [4; 14]. Trong bài viết Chủ nghĩa anh hùng trong Chiến tranh và hòa bình, Trần Vĩnh Phúc khẳng định: “Con đường tìm đến cuộc sống nhân dân, hòa mình vào cuộc đấu tranh của nhân dân và tham gia những chiến công của nhân dân là con đường chủ yếu hình thành nên chủ nghĩa anh hùng tự giác mà nhà văn Tosltoy đã mở ra đối với nhiều nhân vật trung tâm trong văn học Nga và văn học toàn thế giới” [18; 64]. Nhà văn Nguyễn Minh Châu trong bài Trang sách trước đèn đã khẳng định sức hút kì diệu của Chiến tranh và hòa bình và ảnh hƣởng của các hình tƣợng Andrei và Pierre đối với những anh bộ đội cụ Hồ trong thời kì kháng chiến trƣờng kì của dân tộc ta: “Có đồng chí đọc quên ăn quên ngủ… Thương binh thì đông mà Chiến tranh và hòa bình chỉ có một bộ. Đến nỗi đành phải tháo rời từng trang sách, người này đọc chưa xong đã có dăm bảy người khác giục rối lên đòi đổi. Hầu như những người lính giải phóng trẻ tuổi đã quên khuấy vết thương, chỉ còn mải bàn tán về chàng Andrei đẹp trai, yêu nước và nghiêm nghị, hoặc nhân vật Bezukhov được đem ra bàn cãi rất nhiều” [1; 148]. Hành trình đi tìm lẽ sống của Andrei và Pierre không chỉ là con đƣờng lãnh ngộ cách mạng từ tự phát đến tự giác của riêng những ngƣời Nga mà còn là của 7 biết bao dân tộc khác, chính vì thế nên ở cuối bài viết của mình, Nguyễn Minh Châu đƣa ra kết luận: “Hình như cái ông già nhà văn Nga ấy – mà có khi người ta đã ví với tạo hóa – đã đạt tới một mối giao hòa nào đấy đến mức độ bí ẩn với cái tâm hồn Nga đã đi đến kiệt cùng những giá trị tinh thần đẹp đẽ của dân tộc mình cho nên đã bắt gặp tâm hồn của những con người bình thường nhất của các dân tộc khác” [1; 149]. Trong bài viết Thi pháp tự sự và mối quan hệ giữa lịch sử với hư cấu trong tiểu thuyết Lev Tolstoy của Nguyễn Trƣờng Lịch chỉ ra nét độc đáo trong việc xây dựng hình tƣợng của Tolstoy là “số phận các nhân vật luôn luôn gắn bó mật thiết với bước thăng trầm của cuộc sống chiến tranh và hòa bình. Tính cách, tâm lí nhân vật vận động song song với môi trường lịch sử” [13; 71]. Đồng thời tác giả cũng hết lời ca ngợi Tolstoy khi ông đã khám phá đƣợc những “tính cách đang chuyển động theo một quá trình phát triển logic, như chính bản thân cuộc sống hoạt động không ngừng” [13; 77]. Nhƣ vậy, những công trình nghiên cứu, những bài viết về Tolstoy của các nhà nghiên cứu, phê bình trong và ngoài nƣớc có liên quan đến đề tài là những gợi ý tốt giúp chúng tôi trong quá trình xử lí đề tài này. 3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích khi nghiên cứu đề tài này là chỉ ra đƣợc tầm khái quát sâu rộng của hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov. Cụ thể là: - Làm rõ con đƣờng (hành trình) đi tìm lẽ sống của hai nhân vật, buổi thiếu thời của những chiến sĩ tháng Chạp, những ngƣời làm nên cuộc khởi nghĩa tháng Chạp (1825) thức tỉnh cuộc đấu tranh chống chế độ nông nô chuyên chế đầu thế kỷ XIX. - Làm nổi bật phẩm chất cao đẹp của hai nhân vật, những phẩm chất tinh thần thấm đƣợm chất nhân văn, có sức căng thẩm mỹ làm cho hình tƣợng tỏa sáng, hấp dẫn nhiều thế hệ độc giả ở Nga và ở Việt Nam. 8 - Chỉ ra những điểm thành công trong nghệ thuật xây dựng nhân vật để thấy đƣợc đóng góp của L.Tolstoy trong việc xây dựng hình tƣợng nhân vật. 3.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ một khóa luận tốt nghiệp, đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu của chúng tôi là: Hình tượng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy. Phạm vi vấn đề nghiên cứu của chúng tôi là: Bộ tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình (gồm 3 tập) do Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn, Trƣờng Xuyên dịch ra tiếng Việt do nhà xuất bản Văn hóa thông tin ấn hành năm 2010 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã sử dụng kết hợp những phƣơng pháp nghiên cứu sau: - Phƣơng pháp lịch sử xã hội: giúp cho vấn đề cơ sở xã hội, lịch sử của việc xây dựng hình tƣợng nhân vật đƣợc rõ ràng và chính xác hơn. - Lí thuyết thi pháp học đƣợc vận dụng vào việc phân tích hình tƣợng nhân vật. - Các thao tác phân tích, so sánh, tổng hợp đƣợc vận dụng khi triển khai vấn đề 5. Cấu trúc của khóa luận tốt nghiệp Khóa luận ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung gồm 03 chƣơng: Chƣơng 1: Tiền đề xã hội – lịch sử và quá trình xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov Trong chƣơng này, chúng tôi sẽ trình bày một vài nét về cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp và ý nghĩa của nó trong đời sống xã hội, văn học Nga những năm đầu thế kỉ XIX. Sau đó, chúng tôi sẽ giới thiệu sơ lƣợc về ý đồ xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov. Ngoài ra, chúng tôi còn trình bày một vài nét về quá trình viết Chiến tranh và hòa bình và quá trình xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov. 9 Chƣơng 2: Những phẩm chất tốt đẹp của hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trên hành trình đi tìm lẽ sống Trong chƣơng này, chúng tôi sẽ trình bày cách hiểu khái niệm “hình tƣợng” và “hình tƣợng nhân vật”. Sau đó, chúng tôi sẽ trình bày những phẩm chất tốt đẹp của Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trên hành trình đi tìm lẽ sống. Chƣơng 3: Một số thủ pháp nghệ thuật xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov Trong chƣơng này, chúng tôi sẽ trình bày một vài thủ pháp nghệ thuật mà Tolstoy vận dụng trong việc xây dựng hình tƣợng hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov nhƣ: nghệ thuật miêu tả ngoại hình, nghệ thuật miêu tả hành động, nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, thủ pháp độc thoại nội tâm, nghệ thuật tổ chức đối thoại. 10 Chƣơng 1 TIỀN ĐỀ XÃ HỘI – LỊCH SỬ VÀ QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV Năm 1857, trong chuyến đi du lịch vòng quanh châu Âu, khi đến nƣớc Đức, Tolstoy bắt gặp một thành viên của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp có tên là Pierre cùng với vợ là Natalia đi ra nƣớc ngoài nghỉ dƣỡng sau thời gian dài ông ta bị đi đày ở Siberia (1826 – 1856). Mặc dù thời điểm nhà văn gặp ngƣời chiến sĩ Tháng Chạp này thì cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp đã trôi qua hơn 30 năm nhƣng quá khứ oanh liệt của những ngƣời đã dũng cảm đứng lên làm cuộc khởi nghĩa này vẫn rất hấp dẫn những ngƣời cầm bút nhƣ Tolstoy. Tháng 3 năm 1861, Tolstoy bắt tay vào viết truyện Những người Tháng Chạp – nét cọ phác thảo đầu tiên trên bức tranh hoàn mĩ Chiến tranh và hòa bình. Trong lá thƣ gửi cho nhà văn Gersen, Tolstoy kể lại rằng: “Bốn tháng trước đây tôi đã khởi sự viết cuốn tiểu thuyết, trong đó nhân vật chính phải là một người Tháng Chạp trở về… Người Tháng Chạp của tôi phải là một người nhiệt tình, theo thuyết thần bí, tín đồ Cơ đốc, trở về nước Nga năm 56 cùng với vợ, con trai và con gái và đo nước Nga mới bằng cái nhìn nghiêm khắc và hơi lí tưởng của mình” [22; 338]. Nhƣ vậy, có thể thấy rằng, những người Tháng Chạp – những ngƣời con ƣu tú của dân tộc Nga những năm đầu thế kỷ XIX chính là mẫu hình lí tƣởng để Tolstoy xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong Chiến tranh và hòa bình. Vì vậy để làm rõ tiền đề xã hội – lịch sử và quá trình xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong Chiến tranh và hòa bình cần điểm lại đôi nét về cuộc khởi nghĩa tháng Chạp và ý nghĩa lịch sử của nó đối với đời sống xã hội, văn học Nga những năm đầu thế kỷ XIX. 11 1.1. Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp và ý nghĩa của nó trong đời sống xã hội, văn học Nga những năm đầu thế kỉ XIX Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp là một trong những sự kiện chính trị xã hội quan trọng nhất thế kỉ XIX, nó có ý nghĩa vô cùng to lớn và tầm ảnh hƣởng sâu rộng đối với đời sống xã hội Nga. Gắn với sự kiện đó là những con ngƣời đã làm nên lịch sử một thời sôi động của dân tộc Nga – những người Tháng Chạp. Chân dung của những người Tháng Chạp đã truyền cho Tolstoy nguồn cảm hứng để ông xây dựng thành công những nhân vật trung tâm trong kiệt tác Chiến tranh và hòa bình. Do vậy, khóa luận dành một vài trang để mô tả sự kiện này, làm tiền đề xã hội, lịch sử phục vụ cho việc tìm hiểu hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong Chiến tranh và hòa bình. 1.1.1. Nguyên nhân xảy ra cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp đƣợc phôi thai từ cuộc chiến tranh vệ quốc chống 60 vạn quân xâm lƣợc Pháp năm 1812. Nỗi nhục mất nƣớc và lòng căm thù giặc sâu sắc đã đánh thức tinh thần cách mạng, ý thức dân tộc tiềm tàng trong mỗi con ngƣời Nga bừng tỉnh, tạo nên sức mạnh vô địch đánh tan đạo quân bách chiến bách thắng của Napoléon. Sau khi giành đƣợc thắng lợi vẻ vang, nhân dân Nga vô cùng tự hào vì họ ý thức đƣợc rằng chính họ là những ngƣời anh hùng đã viết nên những trang sử vàng cho dân tộc. Hòa bình lặp lại, những ngƣời lính trận hăm hở trở về với công việc trƣớc chiến tranh. Nhƣng những ngƣời làm nên chiến thắng vĩ đại ngày nào vẫn phải tiếp tục kiếp sống nô lệ, bị bóc lột dã man. Chế độ nông nô chuyên chế lạc hậu, lỗi thời mà Alecxandr I cố gắng duy trì và củng cố đã đẩy nƣớc Nga rơi vào khủng hoảng, bởi nó cản trở nặng nề quá trình tƣ bản hóa, hậu quả là năng suất lao động của Nga thuộc vào loại thấp kém nhất châu Âu. Kinh tế Nga ngày càng sa sút nên mức sống của nhân dân không những không đƣợc cải thiện, nâng cao mà ngƣợc lại còn bị hạ thấp, xuống cấp trầm trọng, nhân dân đói khổ lầm than. 12