Tài liệu Một số giải pháp giảm nghèo trên địa bàn huyện hữu lũng, tỉnh lạng sơn

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các tài liệu được sử dụng trong công trình đều có nguồn gốc rõ ràng. Những đánh giá, nhận định trong công trình đều do cá nhân tôi nghiên cứu và thực hiện. Hà Nội, ngày tháng Tác giả Tô Khánh Vân i năm 2019 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực tập và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ. Trước tiên, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến thầy giáo TS Trương Đức Toàn, người đã tận tình hướng dẫn và động viên tác giả trong suốt thời gian hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu cùng toàn thể Thầy, Cô giáo Trường Đại học Thủy Lợi đã truyền đạt, trang bị cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm quý giá trong suốt hai năm học vừa qua. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Ủy ban nhân dân; Phòng Lao động - Thương binh và xã hội huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thu thập số liệu để thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè, đồng nghiệp những người đã luôn tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ, cổ vũ và động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Tô Khánh Vân ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii DANH MỤC HÌNH .......................................................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... viii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO .6 1.1 Một số khái niệm .......................................................................................................6 1.1.1 Quan niệm về nghèo........................................................................................... 6 1.1.2 Quan niệm về chuẩn nghèo ................................................................................8 1.1.3 Khái niệm về giảm nghèo ................................................................................10 1.2 Nội dung công tác giảm nghèo ở cấp huyện ........................................................... 11 1.2.1 Công tác lập kế hoạch thực hiện các chính sách giảm nghèo .......................... 11 1.2.2 Công tác tổ chức thực hiện các chính sách giảm nghèo ..................................11 1.2.3 Công tác kiểm tra, giám sát ..............................................................................14 1.3 Các tiêu chí đánh giá hộ nghèo và công tác giảm nghèo ........................................16 1.3.1 Các tiêu chí đánh giá hộ nghèo ........................................................................16 1.3.2 Các tiêu chí đánh giá công tác giảm nghèo ...................................................... 19 1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến hộ nghèo và công tác giảm nghèo .............................. 21 1.4.1 Các nhân tố ảnh hưởng đến hộ nghèo .............................................................. 21 1.4.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác giảm nghèo ...........................................24 1.5 Kinh nghiệm giảm nghèo ở một số nước trong khu vực và một số huyện của Việt Nam ............................................................................................................................... 25 1.5.1 Kinh nghiệm giảm nghèo ở một số nước trong khu vực .................................25 1.5.2 Kinh nghiệm giảm nghèo ở một số huyện của Việt Nam ................................ 27 1.5.3 Bài học kinh nghiệm về công tác giảm nghèo cho huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn............................................................................................................................. 29 1.6 Một số công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài.............................................30 Kết luận Chương 1.........................................................................................................33 iii CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG NGHÈO VÀ CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HỮU LŨNG TỈNH LẠNG SƠN GIAI ĐOẠN 2016 - 2018 ............... 34 2.1 Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội của huyện Hữu Lũng ........................................ 34 2.1.1 Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên .................................................................... 34 2.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................. 36 2.2 Thực trạng hộ nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn trong thời gian qua ................................................................................................................................. 43 2.2.1 Khái quát về thực trạng hộ nghèo trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn ........................ 43 2.2.2 Thực trạng hộ nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng ........................................ 45 2.2.3 Nguyên nhân gây ra tình trạng nghèo của các hộ dân trên địa bàn huyện Hữu Lũng .......................................................................................................................... 53 2.3 Thực trạng thực hiện các chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn ................................................................................................................ 57 2.3.1 Công tác lập kế hoạch thực hiện các chính sách giảm nghèo .......................... 57 2.3.2 Công tác tổ chức thực hiện các chính sách giảm nghèo .................................. 64 2.3.3 Công tác kiểm tra, giám sát.............................................................................. 71 2.4 Đánh giá chung về công tác giảm nghèo tại huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn ...... 75 2.4.1 Những kết quả đạt được trong công tác giảm nghèo ....................................... 75 2.4.2 Những hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 81 2.4.3 Bài học rút ra từ thực tiễn trong công tác giảm nghèo .................................... 83 Kết luận Chương 2 ........................................................................................................ 84 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HỮU LŨNG, TỈNH LẠNG SƠN................................................. 86 3.1 Quan điểm, định hướng và mục tiêu giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn ................................................................................................................ 86 3.1.1 Quan điểm, mục tiêu chính sách của Đảng và Nhà nước về công tác giảm nghèo ......................................................................................................................... 86 3.1.2 Định hướng, mục tiêu giảm nghèo của tỉnh Lạng Sơn .................................... 89 3.1.3 Định hướng và mục tiêu giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn ............................................................................................................................ 90 3.2 Cơ hội và thách thức của giảm nghèo tại huyện Hữu Lũng .................................... 91 iv 3.3 Các giải pháp thúc đẩy công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn ........................................................................................................................ 92 3.3.1 Nhóm giải pháp tạo điều kiện cho hộ nghèo phát triển sản xuất, tăng thu nhập ...................................................................................................................................92 3.3.2 Nhóm giải pháp tạo điều kiện cho người nghèo cải thiện đời sống vật chất và tiếp cận các dịch vụ xã hội ........................................................................................ 96 3.3.3 Nhóm giải pháp nâng cao công tác tổ chức thực hiện công tác giảm nghèo ...99 3.4 Một số vấn đề cần quan tâm khi thực hiện các giải pháp ......................................105 Kết luận Chương 3.......................................................................................................107 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .....................................................................................109 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................113 v DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Sơ đồ nội dung quy trình tổ chức thực hiện giảm nghèo .............................. 15 Hình 2.1: Biểu đồ tỷ lệ các hộ được phỏng vấn trong từng nhóm thu nhập năm 2018 47 Hình 2.2: Biểu đồ nguồn thu nhập (không tính trợ giúp) giữa các nhóm thu nhập năm 2018 ............................................................................................................................... 48 Hình 2.3: Biểu đồ tỷ lệ của khu vực phi chính thức năm 2018 ..................................... 50 Hình 2.4: Biểu đồ những khó khăn trong việc tiếp cận việc làm năm 2018 ................. 51 Hình 2.5: Biểu đồ thể hiện trình độ học vấn của các chủ thể được khảo sát (lớn hơn 10 tuổi) năm 2018 ............................................................................................................... 51 Hình 2.6: Biểu đồ tỷ lệ người được hưởng bảo hiểm y tế năm 2018 ............................ 53 Hình 2.7: Sơ đồ tổ chức Ban chỉ đạo giảm nghèo huyện Hữu Lũng ............................ 58 vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Chuẩn hộ nghèo và hộ cận nghèo ở Việt Nam .............................................18 Bảng 2.1: Tình hình sản xuất lương thực của huyện Hữu Lũng năm 2016 - 2018 .......37 Bảng 2.2. Giá trị sản xuất huyện Hữu Lũng giai đoạn 2016 - 2018.............................. 40 Bảng 2.3: Tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo tỉnh Lạng Sơn năm 2016 - 2018 ...................44 Bảng 2.4: Tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo huyện Hữu Lũng năm 2016 - 2018 ..............45 Bảng 2.5: Tỷ lệ các gia đình được hưởng hỗ trợ của nhà nước theo thu nhập năm 2018 .......................................................................................................................................49 Bảng 2.6: Mối liên hệ giữa trình độ học vấn và thu nhập của các chủ hộ năm 2018 ...52 Bảng 2.7: Các nguyên nhân nghèo tại huyện Hữu Lũng...............................................56 Bảng 2.8: Nhân lực tham gia Ban chỉ đạo giảm nghèo tại huyện Hữu Lũng qua 3 năm 2016 - 2018 ..................................................................................................59 Bảng 2.9: Tình hình ban hành văn bản và kế hoạch thực hiện XĐGN trên địa bàn huyện Hữu Lũng qua 3 năm 2016 - 2018 ......................................................................61 Bảng 2.10: Kết quả khảo sát đánh giá công tác lập kế hoạch thực hiện các chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng ....................................................................63 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát đánh giá công tác tổ chức thực hiện các chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng .............................................................................70 Bảng 2.12: Kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện giảm nghèo tại huyện Hữu Lũng qua 3 năm 2016 - 2018 .........................................................................................................72 Bảng 2.13: Kết quả khảo sát đánh giá công tác kiểm tra, giám sát tỉnh hình thực hiện các chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng ............................................74 Bảng 2.14: Kết quả cho vay hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo và học sinh, sinh viên thông qua các tổ chức hội, đoàn thể giao đoạn 2016 - 2018.......................... 76 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Giải thích BHYT Bảo hiểm Y tế CSHT Cơ sở hạ tầng GDP Tổng sản phẩm trong nước HĐND Hội đồng nhân dân KT-XH Kinh tế - xã hội LLLĐ Lực lượng lao động NHCSXH Ngân hàng chính sách xã hội PTNN Phát triển nông thôn TB-XH Thương binh - Xã hội UBND Ủy ban nhân dân XĐGN XĐGN WB Ngân hàng thế giới viii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đói nghèo là vấn đề xã hội mang tính toàn cầu. Hiện nay trên thế giới có khoảng 1,3 tỷ người sống trong cảnh đói nghèo (chiếm khoảng 18% dân số) và kể cả nước có thu nhập cao vẫn có một tỷ lệ dân số sống trong tình trạng nghèo nàn cả về vật chất và tinh thần. Trong khi đó đến cuối năm 2018 Việt Nam còn gần 2 triệu hộ nghèo (chiếm khoảng 7% tổng số hộ dân). Đói nghèo không chỉ làm cho hàng triệu người không có cơ hội được hưởng những thành quả văn minh tiến bộ của loài người mà còn gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Đói nghèo luôn đi liền với trình độ dân trí thấp, tệ nạn xã hội, bệnh tật phát triển, mất trật tự an ninh chính trị. Cũng như các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam ta luôn đặt con người là vị trí trung tâm của sự phát triển, coi xóa giảm nghèo (XĐGN) là một trong những mục tiêu cơ bản của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Kết quả là trong vòng 3 thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu lớn trong công tác xóa đói, giảm nghèo, được cộng đồng Quốc tế công nhận và đánh giá cao. Tỷ lệ nghèo của Việt Nam năm 1993 là 58,1% đã giảm nhanh chóng xuống còn 28,9% năm 2002 và còn khoảng 7% vào năm 2018. Có được sự thành công như vậy là do Đảng và Nhà nước ta đã rất quan tâm đến công tác xóa đói, giảm nghèo, coi xóa đói, giảm nghèo là một trong những nhiệm vụ chính trị quan trọng. Nhiều chương trình, dự án xóa đói, giảm nghèo đã được thực hiện kết hợp với các chính sách phát triển khác đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển giữa các vùng, địa bàn và các dân tộc. Mặc dù tỷ lệ nghèo trên cả nước đã giảm, ở một số vùng miền, địa phương tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao do điều kiện kinh tế - xã hội gặp nhiều khó khăn cũng như công tác giảm nghèo được thực hiện chưa hiệu quả. Tỉnh Lạng Sơn, đặc biệt huyện Hữu Lũng là một trường hợp như vậy. Hữu Lũng là huyện miền núi nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Lạng Sơn, với tổng diện tích tự nhiên 806,74 Km2, số dân 118.538 người (Số liệu tại Cục Thống kê tỉnh Lạng Sơn năm 2018), với 7 dân tộc bao gồm: Tày, Nùng, Kinh, Dao, Hoa, Cao Lan, Sán 1 Dìu. Huyện có 01 thị trấn, 25 xã với 247 thôn, bản, khối phố. Toàn huyện có 08 xã đặc biệt khó khăn; 86 thôn đặc biệt khó khăn của 06 xã khu vực II và 08 xã khu vực III thuộc diện được hưởng Chương trình 135 giai đoạn II của Chính phủ. Thu nhập của người dân trên địa bàn huyện còn thấp, cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư đồng bộ, kinh tế phát triển không đồng đều, trình độ dân trí thấp. Trong những năm qua, thực hiện chương trình xóa đói, giảm nghèo, với sự phấn đấu, nỗ lực không ngừng các cấp, các ngành và Nhân dân trong huyện, Hữu Lũng đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, công tác giảm nghèo đang đứng trước những khó khăn, thách thức. Tỷ lệ hộ nghèo còn cao và tình trạng tái nghèo còn phổ biến. Vấn đề giảm nghèo đạt mục tiêu của tỉnh và huyện đề ra là cực kỳ khó khăn. Vì vậy việc phân tích, đánh giá, đồng thời nghiên cứu đưa ra các giải pháp đồng bộ nhằm giảm nghèo có hiệu quả trên địa bàn huyện Hữu Lũng là nhiệm vụ hết sức cần thiết. Xuất phát từ ý nghĩa, tầm quan trọng và sự cần thiết của công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện miền núi như đã trình bày ở trên, tác giả chọn đề tài “Một số giải pháp giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn” làm đề tài nghiên cứu với mong muốn tìm ra được những giải pháp nhằm tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng. 2. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về đói nghèo và công tác giảm nghèo, đánh giá thực trạng công tác giảm nghèo tại vùng nghiên cứu để tìm ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế; qua đó đề xuất được các giải pháp phù hợp, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu về các hộ nghèo và công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. 2 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: 26/26 xã, thị trấn trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. - Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng giai đoạn 2016 - 2018. - Phạm vi về nội dung: Tập trung nghiên cứu thực trạng nghèo, nguyên nhân gây nghèo và những hạn chế trong công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, từ đó đề xuất một số các chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2020 - 2025. 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cách tiếp cận Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác giảm nghèo nói chung, liên hệ với địa bàn tỉnh Lạng Sơn và huyện Hữu Lũng nói riêng. Khảo sát đánh giá thực trạng đói nghèo, các giải pháp thực hiện giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, từ đó rút ra kết quả đạt được cần phát huy, những hạn chế và nguyên nhân cần đề xuất giải pháp khắc phục. Đề xuất các các chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp cụ thể được áp dụng trong nghiên cứu gồm: Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản quy định và chính sách có liên quan đến công tác giảm nghèo, phương pháp kế thừa, phương pháp điều tra khảo sát, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp so sánh. Số liệu được sử dụng trong luận văn bao gồm số liệu sơ cấp và số liệu thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được khai thác, thu thập thông qua phương pháp điều tra xã hội học như phỏng vấn và điều tra khảo sát: + Đối tượng điều tra: Đối tượng điều tra là các cán bộ xã trực tiếp và gián tiếp làm công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện để đánh giá thực trạng công tác thực hiện chính sách 3 giảm nghèo trên địa bàn huyện. + Nội dung điều tra khảo sát: Các nội dung của bảng câu hỏi tập trung vào đánh giá các khía cạnh liên quan đến tình trạng nghèo của các hộ dân và công tác thực hiện giảm nghèo tại địa phương, những điểm mạnh, điểm yếu, tồn tại và hạn chế trong việc thực hiện công tác giảm nghèo, giảm nghèo bền vững hiện nay. Trong đó tập trung vào hiệu quả của các các chính sách giảm nghèo được chính quyền huyện Hữu Lũng áp dụng thực hiện hiện nay. Số liệu thứ cấp bao gồm các tài liệu, báo cáo tổng hợp, số liệu thống kê có liên quan đến công tác giảm nghèo và thực hiện chính sách giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn trong một số năm gần đây. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn 5.1. Ý nghĩa khoa học Đề tài nghiên cứu và hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo; tổng hợp, phân tích những kinh nghiệm thực tiễn để đề xuất những giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả giảm nghèo. Những kết quả của luận văn có giá trị tham khảo trong nghiên cứu, quản lý liên quan đến công tác giảm nghèo trên phạm vi cả nước. 5.2. Ý nghĩa thực tiễn Những phân tích, đánh giá thực trạng và các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Những giải pháp đề xuất có thể được áp dụng trên địa bàn huyện Hữu Lũng và là tài liệu tham khảo cho các huyện khác trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn cũng như các địa phương khác trong cả nước. 6. Dự kiến kết quả đạt được - Nghiên cứu và hệ thống hóa được cơ sở lý luận, thực tiễn trong công tác giảm nghèo bao gồm nội dung, tiêu chí đánh giá, những nhân tố ảnh hưởng, những bài học kinh nghiệm và những công trình nghiên cứu có liên quan; - Phân tích được thực trạng nghèo và công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu 4 Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Phân tích, đánh giá những kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế trong công tác giảm nghèo và tìm ra nguyên nhân cần khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng. - Đề xuất được những giải pháp phù hợp, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2020 - 2025. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, lời cảm ơn, mục lục và các danh mục, nội dung chính của luận văn gồm có 3 chương sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác giảm nghèo Chương 2: Thực trạng nghèo và công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2016 - 2018 Chương 3: Các giải pháp thức đẩy công tác giảm nghèo trên địa bàn huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO 1.1 Một số khái niệm 1.1.1 Quan niệm về nghèo 1.1.1.1 Quan niệm của thế giới Đói nghèo là một vấn đề được loài người quan tâm cả trong thực tiễn và lý luận. Có rất nhiều nghiên cứu về vấn đề này, dĩ nhiên cũng có nhiều quan điểm bất đồng và gây ra những tranh cãi lớn nhưng nhìn chung đều coi đói nghèo là tình trạng một nhóm người trong xã hội không có khả năng được hưởng một “cái gì đó” ở mức tối thiểu cần thiết. Sự khác nhau về “cái gì đó” đã được đề cập đến ở ba lý thuyết chủ yếu đó là lý thuyết của trường phái Phúc lợi, trường phái Nhu cầu cơ bản và trường phái Khả năng. Trường phái thứ nhất, trường phái phúc lợi, xem một xã hội có hiện tượng đói nghèo khi một hay nhiều cá nhân trong xã hội đó không có được một mức phúc lợi kinh tế được coi là cần thiết để đảm bảo một cuộc sống tối thiểu hợp lý theo tiêu chuẩn của xã hội đó. Cách hiểu này coi “cái gì đó” là phúc lợi kinh tế của cá nhân, hay độ thỏa dụng cá nhân. Tuy nhiên, vì độ khả dụng vốn là một khái niệm mang tính ước lệ, không thể đo lường hay lượng hóa được, nên người ta thường đồng nhất nó với một khái niệm khác cụ thể hơn, đó là mức sống. Khi đó, tăng thu nhập được xem là điều quan trọng nhất để nâng cao mức sống hay độ thỏa dụng cá nhân. Theo cách hiểu này, các các chính sách giảm nghèo sẽ phải tập trung vào việc tăng năng suất, tạo việc làm... qua đó nâng cao thu nhập cho người dân để họ có thể có được mức phúc lợi kinh tế cần thiết như xã hội mong muốn. Quan niệm về đói nghèo như vậy tuy được coi là cần, nhưng chưa đủ vì đói nghèo còn bao hàm nhiều khía cạnh khác chứ không chỉ riêng thu nhập. Trường phái thứ hai, trường phái dựa vào nhu cầu cơ bản, coi “cái gì đó” mà người nghèo thiếu là một tập hợp những hàng hóa và dịch vụ được xác định cụ thể mà việc thỏa mãn chúng là điều kiện tiên quyết để đảm bảo chất lượng cuộc sống. Những nhu cầu cơ bản đó bao gồm lương thực thực phẩm, nước, điều kiện vệ sinh, nhà ở, quần áo, giáo dục, y tế cơ sở, và giao thông công cộng. Trong những nhu cầu cơ bản đó, nhu cầu về dinh dưỡng là quan trọng nhất. Điểm khác biệt chính của trường phái này so 6 với trường phái phúc lợi là nó không đi vào xác định mức sống hay độ thỏa dụng cá nhân, mà là một hệ thống các hàng hóa cơ bản được coi là mọi cá nhân có quyền được hưởng. Một khó khăn lớn nhất đối với quan niệm đói nghèo theo trường phái nhu cầu cơ bản là nhu cầu cơ bản cũng thay đổi tùy theo tuổi tác, giới tính... và các đặc điểm nhân khẩu khác, cũng như mức độ tham gia các hoạt động của từng cá nhân. Vì thế, trường phái thứ ba không quan tâm đến những gì thiếu để thỏa mãn độ khả dụng cá nhân hay nhu cầu cơ bản của con người, mà chú trọng đến khả năng hay năng lực của con người. Do vậy, trường phái này còn được gọi là trường phái dựa vào năng lực, mới nổi lên từ những năm 80 với người đi tiên phong là nhà kinh tế học người Mỹ gốc Ấn Độ Amartya. Theo ông, giá trị cuộc sống của con người không chỉ phụ thuộc duy nhất vào độ khả dụng hay thỏa mãn các nhu cầu cơ bản, mà đó là khả năng mà một con người có được, là quyền tự do đáng kể mà họ được hưởng, để vươn tới một cuộc sống mà họ mong muốn. Theo cách hiểu này, điều mà các các chính sách giảm nghèo cần làm là phải tạo điều kiện để người nghèo có được năng lực thực hiện các chức năng cần thiết, đi tìm những thứ rất cơ bản như đủ dinh dưỡng, có sức khỏe tốt, tránh được nguy cơ tử vong lớn... đến những nhu cầu cao hơn như được tôn trọng, được tham gia vào đời sống xã hội, có tiếng nói và quyền lợi. Như vậy, trường phái này khác cơ bản so với các trường phái trên ở chỗ nó chú trọng đến việc tạo cơ hội cho người nghèo để họ có thể phát huy năng lực theo cách mà họ tự chọn. Ngày nay, hầu hết các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới [7,tr45], Liên Hiệp Quốc [4,tr79] đều đã mở rộng khái niệm đói nghèo. Theo đó, đói nghèo gồm những khía cạnh cơ bản như sau: Trước tiên và trên hết là sự khốn cùng về vật chất, được đo lường theo một tiêu chí thích hợp về thu nhập hoặc tiêu dùng hay nói cách khác khía cạnh đầu tiên của đói nghèo là đói nghèo theo thu nhập. Đi kèm với sự khốn cùng về vật chất là sự hưởng thụ thiếu thốn về giáo dục và y tế. Tiếp đến nguy cơ dễ bị tổn thương và dễ gặp rủi ro, tức là khả năng một hộ gia đình hay cá nhân bị rơi vào cảnh nghèo đói về thu nhập hoặc về sức khỏe. Cuối cùng là tình trạng không có tiếng nói và quyền lực của người nghèo. 7 Với phát hiện đói nghèo là đa chiều, các khía cạnh đó có mối quan hệ chặt chẽ với nhau cho thấy để giải quyết vấn đề đói nghèo cần có một hệ thống các giải pháp hoàn chỉnh và đồng bộ. Việc chỉ ra bản chất đói nghèo sẽ là cơ sở cho các quốc gia xây dựng một chiến lược hành động phù hợp cho mình. Đặc biệt hệ thống giải pháp được xây dựng trên cơ sở phân tích bản chất đói nghèo sẽ tác động một cách hiệu quả đa chiều đến vấn đề này. 1.1.1.2 Quan niệm của Việt Nam Cũng như nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của công tác giảm nghèo. Chính vì vậy, thời gian qua Chính phủ đã có nhiều nỗ lực trong hoạt động giảm nghèo cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Trong đó, việc thống nhất quan niệm đói nghèo của Việt Nam cũng được xác định là một vấn đề cần được quan tâm. Quan niệm về đói nghèo ở Việt Nam khá phong phú. Nó được thay đổi và ngày một gần với quan niệm đói nghèo của thế giới. Trên cơ sở đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư [6,tr26] đề nghị thống nhất dùng khái niệm nghèo đói theo nghĩa hẹp như sau: Hộ đói là hộ cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, con cái thất học, ốm đau không có tiền chữa trị, nhà ở rách nát (nếu theo thu nhập thì các hộ này chỉ có thu nhập bình quân đầu người của loại hộ này quy ra gạo dưới 25 kg/tháng ở thành thị, 20 kg/tháng ở nông thôn đồng bằng và trung du, dưới 15 kg/tháng ở nông thôn miền núi). Huyện nghèo là huyện có trên 40% tổng số hộ nghèo đói, không có hoặc có rất ít những cơ sở hạ tầng thiết yếu, trình độ dân trí theo tỉ lệ mù chữ cao. 1.1.2 Quan niệm về chuẩn nghèo 1.1.2.1 Tiêu chí xác định chuẩn nghèo trên thế giới Theo ngân hàng thế giới (WB)[7,tr51], từ những năm 80 cho đến nay chuẩn mực để xác định gianh giới giữa người giàu với người nghèo ở các nước đang phát triển và các nước ở khu vực ASEAN được xác định bằng mức chi phí lương thực, thực phẩm cần thiết để duy trì cuộc sống với mức tiêu dùng nhiệt lượng từ 2100 - 2300 calo/ngày/người hoặc mức thu nhập bình quân tính ra tiền là 370USD/người/năm. 8 * Ở Ấn Độ: Lấy tiêu chuẩn là 2250 calo/người/ngày. * BănglaĐesh lấy tiêu chuẩn là 2100 calo/người/ngày. * Ở Inđônêxia: Vào đầu những năm 80 lấy mức tiêu dùng nhiệt lượng là 2100calo/người/ngày làm mức chuẩn để xác định gianh giới giữa giàu với nghèo. * Ở Trung Quốc: năm 1990 lấy mức tiêu dùng là 2150calo/người/ngày. * Các nước công nghiệp phát triển châu âu: 2570 calo/người/ngày 1.1.2.2 Tiêu chí xác định chuẩn nghèo ở Việt Nam Căn cứ vào mức sống thực tế và trình độ phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH), từ năm 1993 đến nay Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã 6 lần công bố tiêu chí cụ thể để đánh giá hộ nghèo. Các tiêu chí này cũng thay đổi theo thời gian điều tra cùng với sự thay đổi mặt bằng thu nhập quốc gia. Một số mốc thời gian áp dụng mức chuẩn nghèo theo từng giai đoạn ở Việt Nam như sau: Chuẩn nghèo giai đoạn 2006 - 2010 được áp dụng theo Quyết định số 170/2005/QĐTTg ngày 08/7/2005 của Thủ tướng Chính phủ ban hành chuẩn nghèo áp dụng cho giai đoạn 2006 - 2010, quy định những người có mức thu nhập sau được xếp vào nhóm hộ nghèo.[17] - Thu nhập bình quân đầu người đối với khu vực nông thôn dưới 200.000đồng/người/tháng. - Thu nhập bình quân đầu người đối với khu vực thành thị dưới 260.000đồng/người/tháng. Chuẩn nghèo giai đoạn 2011 - 2015 theo quyết định số 09/2011/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ : Về việc ban hành chuẩn hộ nghèo, hộ cận nghèo áp dụng cho giai đoạn 2011 - 2015 [18] nêu rõ: - Hộ nghèo ở nông thôn là hộ có mức thu nhập bình quân từ 400.000 đồng/người/tháng (từ 4.800.000 đồng/người/năm) trở xuống. - Hộ nghèo ở thành thị là hộ có mức thu nhập bình quân từ 500.000 đồng/người/tháng 9 (từ 6.000.000 đồng/người/năm) trở xuống. - Hộ cận nghèo ở nông thôn là hộ có mức thu nhập bình quân từ 401.000 đồng đến 520.000 đồng/người/tháng. - Hộ cận nghèo ở thành thị là hộ có mức thu nhập bình quân từ 501.000 đồng đến 650.000 đồng/người/tháng. Chuẩn nghèo giai đoạn 2016 - 2020 theo Quyết định số 59/2015/QĐ-TTg ban hành chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều giai đoạn 2016 - 2020 [20] như sau: - Chuẩn nghèo: 700.000 đồng/người/tháng ở khu vực nông thôn và 900.000 đồng/người/tháng ở khu vực thành thị. - Chuẩn cận nghèo: 1.000.000 đồng/người/tháng ở khu vực nông thôn và 1.300.000 đồng/người/tháng ở khu vực thành thị. Tóm lại, đến nay quan niệm về đói nghèo ở Việt Nam đã ngày càng phản ánh đúng bản chất của đói nghèo. Nếu như nhu cầu hỗ trợ của người nghèo vào những năm 90 của thế kỷ 20 chỉ giới hạn đến nhu cầu “ăn no, mặc ấm”, thì ngày nay, người nghèo còn có nhu cầu được hỗ trợ về nhà ở, giáo dục, y tế, văn hóa... Tiếp đến là nhu cầu được trợ giúp để hạn chế rủi ro, quan trọng hơn là được quyền tham gia nhiều hơn và có hiệu quả hơn vào các hoạt động của xã hội. Điều này cho thấy Việt Nam đang hướng đến mục tiêu giảm nghèo bền vững theo đó, việc xây dựng chuẩn nghèo sẽ theo hướng sử dụng kết hợp cả chuẩn nghèo về thu nhập và mức độ thiếu hụt tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như: tiếp cận về y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và vệ sinh, tiếp cận thông tin. 1.1.3 Khái niệm về giảm nghèo Giảm nghèo là công tác, chính sách của nhà nước nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo, góp phần thu hẹp khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư; đồng thời thể hiện quyết tâm trong việc thực hiện Mục tiêu thiên niên kỷ của Liên hợp quốc đã cam kết. Giảm nghèo là một trọng tâm của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 10 nhằm cải thiện và từng bước nâng cao điều kiện sống của người nghèo, trước hết là ở khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện ở các vùng nghèo; thu hẹp khoảng cách chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư. 1.2 Nội dung công tác giảm nghèo ở cấp huyện 1.2.1 Công tác lập kế hoạch thực hiện các chính sách giảm nghèo Để đảm bảo cho các chính sách giảm nghèo nhanh chóng và dễ dàng đi vào đời sống xã hội, chúng cần phải được cụ thể hóa bằng những kế hoạch hành động cụ thể để các cơ quan nhà nước triển khai thực hiện một cách chủ động và có kết quả, hiệu quả. Công tác lập kế hoạch triển khai thực hiện các chính sách giảm nghèo được xây dựng trước khi đưa giải pháp vào đời sống xã hội. Trong quá trình tổ chức thực hiện giải pháp, căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của mình, các cơ quan có trách nhiệm lập kế hoạch và tổ chức triển khai thực hiện giải pháp từ trung ương đến địa phương. Công tác lập kế hoạch triển khai thực hiện các chính sách giảm nghèo bao gồm những nội dung cơ bản như; kế hoạch về tổ chức, điều hành; kế hoạch cung cấp các nguồn vật lực; kế hoạch thời gian triển khai thực hiện; kế hoạch kiểm tra, đôn đốc thực hiện các chính sách giảm nghèo; dự kiến những nội quy, quy chế về tổ chức, điều hành... Kế hoạch thực hiện các chính sách giảm nghèo ở cấp nào sẽ do cơ quan chủ trì của cấp đó xây dựng. Sau khi được quyết định thông qua, kế hoạch thực hiện giải pháp sẽ mang giá trị pháp lý, được các chủ thể triển khai thực hiện giải pháp và cả đối tượng của giải pháp nghiêm chỉnh thực hiện. 1.2.2 Công tác tổ chức thực hiện các chính sách giảm nghèo a) Phổ biến, tuyên truyền về chính sách giảm nghèo Sau khi bản kế hoạch tổ chức thực hiện các chính sách giảm nghèo được thông qua, các cơ quan nhà nước tiến hành tổ chức triển khai thực hiện theo kế hoạch. Việc trước tiên cần làm trong quá trình này là tuyên truyền vận động nhân dân tham gia thực hiện các chính sách giảm nghèo. Đây là một hoạt động quan trọng, có ý nghĩa lớn với cơ quan nhà nước và các đối tượng thực hiện giải pháp. Phổ biến, tuyên truyền giải pháp tốt giúp cho các đối tượng giải pháp và mọi người dân hiểu rõ về mục đích, yêu cầu 11 của giải pháp; về tính đúng đắn của giải pháp và tính khả thi của giải pháp...trong điều kiện hoàn cảnh nhất định để họ tự giác thực hiện theo yêu cầu quản lý của nhà nước. Đồng thời phổ biến, tuyên truyền giải pháp còn giúp cho mỗi cán bộ, công chức có trách nhiệm tổ chức thực hiện nhận thức được đầy đủ tính chất, quy mô của giải pháp cũng như vai trò của các chính sách giảm nghèo đối với đời sống xã hội để họ chủ động tích cực tìm kiếm các giải pháp thích hợp cho việc thực hiện mục tiêu giải pháp và triển khai thực hiện có hiệu quả kế hoạch tổ chức thực hiện giải pháp được giao. Phổ biến, tuyên truyền, vận động thực hiện các chính sách giảm nghèo được thực hiện thường xuyên, liên tục, kể cả khi giải pháp đang được thực hiện, để mọi đối tượng cần tuyên truyền luôn được củng cố lòng tin vào giải pháp và tích cực tham gia vào thực hiện giải pháp. Phổ biến, tuyên truyền giải pháp bằng nhiều hình thức như trực tiếp tiếp xúc, trao đổi với các đối tượng là người nghèo, hộ nghèo qua các phương tiện thông tin đại chúng v.v. Tuỳ theo yêu cầu của các cơ quan quản lý, tính chất của giải pháp và điều kiện cụ thể mà có thể lựa chọn hình thức tuyên truyền, vận động cho phù hợp với điều kiện hiện có của cơ quan, đơn vị mình. b) Huy động nguồn lực để thực hiện các chính sách giảm nghèo Nguồn lực để thực hiện các chính sách giảm nghèo là các điều kiện cần có về con người, nguồn vốn và các phương tiện cần thiết khác để đảm bảo thực hiện các mục tiêu mà giải pháp đã đề ra. Quá trình triển khai thực hiện giải pháp đòi hỏi rất nhiều nguồn lực khác nhau, trong đó phải kể đến các nguồn lực sau: - Nguồn lực về con người (nguồn nhân lực). Trong số các nguồn lực thì nguồn nhân lực được xem là một trong những nguồn lực quan trọng nhất. Bởi lẽ, nguồn nhân lực là nguồn lực sống duy nhất có thể sử dụng và kiểm soát các nguồn lực khác, có thể khai thác tối đa khả năng, năng suất và hiệu quả của nguồn lực này. Nguồn nhân lực để thực hiện các chính sách giảm nghèo là tất cả các cán bộ, công chức, các đối tượng của giải pháp và các cá nhân khác trong xã hội tham gia vào quá trình triển khai thực hiện giải pháp nhằm đưa giải pháp vào đời sống xã hội. Để triển khai thực hiện các chính sách giảm nghèo đúng đắn và hiệu quả, điều tất yếu là cần đến một đội ngũ cán bộ, công chức có năng lực. Quá trình tổ chức thực hiện giải 12