Tài liệu Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên theo hướng chuẩn nghề nghiệp ở các trường thpt thạch thất - hà nội

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN VĂN DŨNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƢỠNG GIÁO VIÊN THEO CHUẨN NGHỀ NGHIỆP Ở CÁC TRƢỜNG THPT THẠCH THẤT - HÀ NỘI Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60.14.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN BÁ DƢƠNG THÁI NGUYÊN - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Bản luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi và chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về luận văn của mình. Tác giả Nguyễn Văn Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu đề tài “Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên theo hướng chuẩn nghề nghiệp ở các trường THPT Thạch Thất Hà Nội” đến nay chúng tôi đã hoàn thành. Với tình cảm chân thành, chúng tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo ở khoa Tâm lý - Giáo dục, khoa sau đại học trường Đại học sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ tác giả luận văn trong quá trình học tập. Đặc biệt tác giả luận văn xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS. Nguyễn Bá Dương đã hướng dẫn và động viên tác giả luận văn trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo các nhà trường THPT và đồng nghiệp ở huyện Thạch Thất, cảm ở những người thân trong gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện tốt nhất giúp tôi trong quá trình học tập và làm luận văn tốt nghiệp Hà Nội, tháng 4 năm 2012 Tác giả Nguyễn Văn Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục ............................................................................................................... i Danh mục chữ viết tắt ....................................................................................... v Danh mục bảng................................................................................................. vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 3 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................. 4 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ................................................................................ 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƢỠNG GIÁO VIÊN THEO CHUẨN NGHỀ NGHIỆP Ở CÁC TRƢỜNG THPT THẠCH THẤT - HÀ NỘI ............................................... 5 1.1. Khái quát lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................... 5 1.2. Các khái niệm cơ bản.............................................................................. 7 1.2.1. Khái niệm “quản lý” ..................................................................................... 7 1.2.2. Quản lý giáo dục ............................................................................................ 8 1.2.3. Quản lý nhà trường ..................................................................................... 10 1.2.4. Bồi dưỡng và biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng ......................... 13 1.2.5. Khái niệm chuẩn và quy định chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT ......... 15 1.3. Một số vấn đề lí luận về bồi dưỡng giáo viên và quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên ..................................................................................... 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii 1.3.1. Vai trò công tác bồi dưỡng giáo viên THPT ........................................ 16 1.3.2. Nội dung, phương pháp và hình thức bồi dưỡng cho giáo viên THPT ...................................................................................................... 19 1.3.3. Quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên ................................................... 21 1.4. Đổi mới giáo dục phổ thông và các yêu cầu đặt ra về công tác quản lý bồi dưỡng cho giáo viên THPT ...................................................... 23 1.4.1. Phương hướng đổi mới giáo dục phổ thông ......................................... 23 1.4.2. Yêu cầu đổi mới công tác quản lý bồi dưỡng giáo viên trường THPT hiện nay ................................................................................ 28 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................ 29 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƢỠNG GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƢỜNG THPT THẠCH THẤT HÀ NỘI .......................................................................................................... 30 2.1. Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục của huyện Thạch Thất - Hà Nội ......................................................................... 30 2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội .......................................................................... 30 2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục ................................................................... 31 2.2. Thực trạng đội ngũ giáo viên các trường THPT huyện Thạch Thất so với quy định chuẩn giáo viên .......................................................... 34 2.2.1. Khái quát chung về đội ngũ giáo viên .................................................... 34 2.2.2. Đánh giá chung về chất lượng đội ngũ giáo viên THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội ....................................................................... 36 2.2.3. Kết quả tự đánh giá của giáo viên so với quy định về chuẩn giáo viên ở các trường THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội ............... 37 2.2.4. Kết quả đánh giá và xếp loại của tổ chuyên môn và hiệu trưởng về giáo viên so với quy định chuẩn nghề nghiệp ................... 39 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii 2.3. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng của đội ngũ giáo viên các trường THPT huyện Thạch Thất - TP. Hà Nội ..... 41 2.3.1. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng giáo viên các trường THPT huyện Thạch Thất - TP. Hà Nội ............................................................... 41 2.3.2. Thực trạng công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên các trường THPT huyện Thạch Thất - TP. Hà Nội ............................. 43 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 49 Chƣơng 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƢỠNG GIÁO VIÊN CÁC TRƢỜNG THPT THẠCH THẤT HÀ NỘI TỪ NAY ĐẾN 2015 ........................................... 51 3.1. Phương hướng và nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................. 51 3.1.1. Phương hướng về quản lý công tác bồi dưỡng cho giáo viên của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thạch Thất thành phố Hà Nội ..................................................................................................... 51 3.1.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................. 52 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ........................ 54 3.2.1. Biện pháp 1: Hoàn thiện quy hoạch tổng thể phát triển đội ngũ giáo viên các trường THPT Thạch Thất từ nay đến 2015 ......... 54 3.2.2. Biện pháp 2: Bổ xung kế hoạch bồi dưỡng giáo viên của các trường THPT trên cơ sở nghiên cứu nhu cầu, bồi dưỡng và tổ chức đánh giá, xếp loại giáo viên theo quy định chuẩn hóa .............. 56 3.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường trách nhiệm, quyền hạn của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn trong công tác bồi dưỡng giáo viên ......................................................................................................... 57 3.2.4. Biện pháp 4: Đổi mới nội dung, lựa chọn hình thức bồi dưỡng giáo viên cho phù hợp và hiệu quả ............................................. 60 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 3.2.5. Biện pháp 5: Chú trọng hình thức tự học, tự bồi dưỡng của giáo viên ......................................................................................................... 63 3.2.6. Biện pháp 6: Tăng cường kiểm tra việc thực hiện hoạt động bồi dưỡng giảng viên của các tổ chuyên môn ....................................... 65 3.3. Khảo nghiệm tính khả thi và sự cần thiết của các biện pháp quản lý đã đề xuất ................................................................................................. 67 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................ 70 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 71 1. Kết luận .................................................................................................... 71 2. Khuyến nghị............................................................................................. 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 75 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 77 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ĐCSVN : Đảng cộng sản Việt Nam ĐHQGHN : Đại học Quốc gia Hà Nội ĐHSP : Đại học Sư phạm KT - XH : Kinh tế - xã hội QLGD : Quản lý giáo dục QLNT : Quản lý nhà trường SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông BGH : Ban giám hiệu BD : Bồi dưỡng BDGV : Bồi dưỡng giáo viên CBQL : Cán bộ quản lý CBQLGD : Cán bộ quản lý giáo dục CMNV : Chuyên môn nghiệp vụ CSVC : Cơ sở vật chất ĐT : Đào tạo GD : Giáo dục GD và ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên KT-XH : Kinh tế - xã hội ND : Nội dung QLGD : Quản lý giáo dục THPT : Trung học phổ thông XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Số liệu thống kê qua một số tiêu chí về đội ngũ GV THPT huyện Thạch Thất ......................................................................................... 35 Bảng 2: Tự đánh giá của GV ở 4 trường THPT theo 6 tiêu chuẩn quy định theo 4 mức độ đạt được ............................................................ 37 Bảng 3: Kết quả đánh giá của tổ chuyên môn và hiệu trưởng về GV ............ 39 Bảng 4: Kết quả điều tra về hình thức bồi dưỡng giáo viên ........................... 42 Bảng 5. Thống kê đội ngũ Cán bộ quản lý của 4 trường THPT ..................... 44 Bảng 6. kết quả đánh giá tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp ..... 68 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Từ khi ra đời cho đến nay, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta rất quan tâm đến sự nghiệp giáo dục đào tạo nói chung và xây dựng, phát triển đội ngũ giáo viên (GV) nói riêng. Đội ngũ giáo viên trong hệ thống giáo dục quốc dân luôn được xem là lực lượng cốt cán, là nhân tố có tính quyết định đến việc nâng cao chất lượng giáo dục, biến mục tiêu giáo dục ở các cấp thành hiện thực, phục vụ sự nghiệp cách mạng của đất nước qua các thời kỳ. Khi đề cập đến vị trí, vai trò của người thầy giáo, cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã khẳng định: “Thầy giáo là nhân vật trung tâm trong nhà trường, là người quyết định đào tạo nên những con người mới XHCN”. Thủ tướng còn chỉ rõ thêm “Vấn đề lớn nhất trong giáo dục của ta hiện nay là tạo điều kiện thuận lợi nhất để đội ngũ giáo viên dần dần trở thành một đội quân đủ năng lực, đủ tư cách làm tròn sứ mệnh của mình. Chất lượng giáo dục trước mắt và tương lai tuỳ phụ thuộc vào đội ngũ này. Cho nên lo cho chất lượng, lo cho cải cách giáo dục thì khâu quan trong bậc nhất là lo cho đội ngũ giáo viên. Phải thực sự lo và có biện pháp từ Bộ đến địa phương. Bộ phải coi đây là công tác trọng yếu, phải kiên trì làm trong nhiều năm, phải làm cho GV có đạo tốt hơn, có ý thức với nghề, có tâm với học sinh. Không có GV tốt thì không có nhà trường tốt, không có giáo dục tốt thì không có chất lượng cao. Muốn đạt được như vậy điều quan trọng trước tiên là phải lo bồi dưỡng đội ngũ GV của ta làm sao để có đủ trình độ về chính trị, nghiệp vụ văn hoá để ngày mai làm tốt hơn bây giờ”. Phát triển sự nghiệp giáo dục - đào tạo được quan tâm đặc biệt của toàn Đảng, toàn dân từ khi đất nước tiến hành sự nghiệp đổi mới (1986), nhất là từ khi có Nghị quyết TƯ 2 khoá VIII. Trong Nghị quyết này Đảng ta đã khẳng định: “Giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Từ Nghị quyết TƯ 2 cho đến các Nghị quyết sau này của Đảng đều thống nhất quan điểm: Để phát triển bền vững đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân phải chú trọng đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực. Mặt khác để nâng cao chất lượng giáo dục - đào Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 tạo phải đổi mới mục tiêu, nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục; phải quan tâm xây dựng đội ngũ GV có bản lĩnh chính trị vững vàng, say mê với sự nghiệp chồng người, đặc biệt là phải có trình độ chuyên môn, trình độ nghiệp vụ sư phạm đáp ứng với yêu cầu giáo dục - đào tạo phụ vụ sự nghiệp CNH - HĐH đất nước. Trong nhiều năm qua chúng ta đã có nhiều cố gắng trong công tác xây dựng phát triển đội ngũ GV kể cả trong lĩnh vực nghiên cứu lý luận cũng như trong chỉ đạo thực tiễn. Tuy nhiên, cho đến nay chất lượng đội ngũ GV vẫn chưa đồng đều, còn nhiều hạn chế không chỉ về mặt trình độ, chuyên môn mà còn cả về tinh thần, thái độ, về trình độ dạy học và giáo dục. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, trong đó phải kể đến chất lượng và hiệu quả quản lý giáo dục nói chung và quản lý công tác bồi dưỡng GV nói riêng còn hạn chế và bất cập, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, miền núi và hải đảo. Thực trạng này đang đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tìm tòi những biện pháp quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và công tác bồi dưỡng GV phù hợp, khả thi và có tính hiệu quả. 1.2. Trong những năm qua các trường THPT ở huyện Thạch Thất - Hà Nội đã chú ý đến hoạt động bồi dưỡng GV cả về mặt nội dung lẫn phương pháp giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ GV của các trường THPT. Tuy nhiên công tác bồi dưỡng GV còn có hạn chế về chất lượng và hiệu quả do việc xác định mục tiêu, nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng chưa phù hợp; đặc biệt là còn có những hạn chế, bất cập về biện pháp quản lý công tác này. Ngay cả trong đội ngũ GV vẫn còn nhiều người nhận thức về vị trí, vai trò của công tác bồi dưỡng, tự bồi dưỡng còn hạn chế. Chính vì vậy ở các trường THPT của huyện Thạch Thất đội ngũ GV chất lượng chưa cao, chưa đáp ứng được mức độ yêu cầu của chuẩn nghề nghiệp. Cơ cấu độ ngũ GV ở một số trường chưa hợp lý, có bộ môn thừa, có bộ môn còn thiếu. Nhìn chung chất lượng đội ngũ giáo viên của nhà trường còn hạn chế nên đã ảnh hưởng đến chất lượng dạy học và giáo dục, chưa đáp ứng với nhu cầu phát triển ngày càng cao của xã hội. Có thể nói việc đổi mới công tác bồi dưỡng nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên ở các trường THPT Huyện Thạch Thất đang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 trở thành một nhu cầu cấp thiết. Với lý do trên chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên theo hướng chuẩn nghề nghiệp ở các trường THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội Thạch Thất - Hà Nội” làm đề tài luận văn với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng đội ngũ giáo viên của nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng đội ngũ giáo viên của các trường THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý công tác này nhằm nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng GV và chất lượng giáo dục của các nhà trường THPT trong huyện. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các trường THPT huyện Thạch Thất Hà Nội 3.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý công tác bồi dưỡng GV của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội. 3.3. Khách thể điều tra Các nội dung nghiên cứu được điều tra qua đội ngũ GV và cán bộ quản lý của các trường THPT Thạch Thất - Hà Nội 4. Giả thuyết khoa học Có nhiều nguyên nhân dẫn đến chất lượng giáo dục của các trường THPT Thạch Thất - Hà Nội còn nhiều hạn chế, trong đó có nguyên nhân cơ bản là do việc quản lý nhà trường nói chung và quản lý hoạt động bồi dưỡng đội ngũ GV của hiệu trưởng các trường THPT còn kém hiệu quả. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng GV phù hợp, có tính khả thi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 sẽ góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ GV, dần đáp ứng được chuẩn nghề nghiệp mà Bộ Giáo dục - Đào tạo đã quy định. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận liên quan đến đề tài, làm cơ sở cho điều tra thực trạng vấn đề nghiên cứu. 5.2. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội . 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thạch Thất - Hà Nội trong công tác bồi dưỡng GV nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ này theo hướng chuẩn hóa. 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu hoạt động quản lý của người hiệu trưởng đối với hoạt động bồi dưỡng GV nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ này dựa trên các yêu cầu, quy định Chuẩn nghề nghiệp. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, khái quát hoá các tài liệu khoa học có liên quan để xách định hệ thống khái niệm công cụ và khung lý thuyết phục vụ cho việc triển khai quá trình nghiên cứu thực tiễn. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm. - Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến chuyên gia trong quá trình nghiên cứu. - Sử dụng toán thống kê để xử lý số liệu. 8. Cấu trúc của luận văn Luận văn gồm 3 phần, ngoài phần mở đầu, phần kết luận và kiến nghị, kết quả nghiên cứu còn được trình bày trong ba chương. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƢỠNG GIÁO VIÊN THEO CHUẨN NGHỀ NGHIỆP Ở CÁC TRƢỜNG THPT THẠCH THẤT - HÀ NỘI 1.1. Khái quát lịch sử nghiên cứu vấn đề Vấn đề phát triển đội ngũ GV từ lâu đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm. Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “…nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục…”. Người còn chỉ rõ vai trò và ý nghĩa của nghề dạy học. Có gì vẻ vang hơn là đào tạo những thế hệ sau này tích cực xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản… Thực hiện tư tưởng của Hồ Chủ Tịch, suốt nửa thế kỷ qua, Đảng và nhà nước ta không ngừng chỉ đạo, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng và phát triển đội ngũ GV. Nhiều công trình nghiên cứu về đội ngũ GV đã được triển khai dưới sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tiêu biểu trong các nghiên cứu đó là những công trình nghiên cứu về mô hình nhân cách của đội ngũ GV các cấp học, bậc học và mô hình nhân cách của người quản lý nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân. Nghiên cứu về đội ngũ GV còn được thực hiện dưới góc độ quản lý giáo dục ở cấp vĩ mô và vi mô. Nhiều hội thảo khoa học về chủ đề đội ngũ GV dưới góc độ quản lý giáo dục theo ngành, bậc học đã được thực hiện. Có thể kể đến một số nghiên cứu loại này của các tác giả: Vũ Thị Liên: “Một số biện pháp bồi dưỡng nghiệp vụ năng lực quản lý chuyên môn cho hiệu trưởng trường mầm non quận 5 - Thành phố Hồ Chí Minh”; Hoàng Văn Huân: “Một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn cả hiệu trường các trường THPT huyện Quảng Xương - Thanh Hoá”; Nguyễn Văn Diễm: “Hiệu trưởng THPT chỉ đạo thực hiện chất lượng bộ môn”: Nguyễn Văn Hiến: “Thực trạng và giải pháp đào tạo bồi dưỡng đội ngũ GV trung học đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục và đào tạo Bình Thuận”; Lê Thị Hoan: “Các biện pháp quản lý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 của hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT tỉnh Thanh Hoá”... Trong chương trình đào tạo thạc sỹ quản lý giáo dục, vấn đề đội ngũ GV cũng được triển khai nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống. Nhiều đề tài luận văn tốt nghiệp đã chọn đề tài nghiên cứu thuộc lĩnh vực quản lý nhân sự trong giáo dục, trong đó có vấn đề phát triển đội ngũ GV. Các tác giả nghiên cứu về vấn đề phát triển đội ngũ GV theo bậc học và ngành học trong đó chủ yếu đề cập đến đội ngũ GV của các trường đại học, cao đẳng và khối trường trung học. Có thể kể đến nghiên cứu của tác giả Vũ Đình Chuẩn về biện pháp phát triển đội ngũ GV Trung học chuyên nghiệp của Thành Phố Đà Nẵng, nghiên cứu của tác giả Nguyễn Công Chánh về giải pháp quản lý phát triển đội ngũ GV trường Cao Đẳng sư phạm Bạc Liêu, nghiên cứ của tác giả Nguyễn Ngọc Cầu về các biện pháp phát triển đội ngũ GV tin học ở trường THCS. Nghiên cứu về đội ngũ GV còn được thực hiện dưới góc độ là nội dung của công tác quy hoạch phát triển giáo dục của vùng, miền, lãnh thổ. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu của các đề tài đã dẫn ra ở trên, có rút ra một số nhận xét như sau: - Nghiên cứu về đội ngũ GV được triển hai ở nhiều bình diện khác nhau và đặc biệt được quan tâm trên bình diện quản lý giáo dục. - Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ được tập trung vào hai mảng chính: Nghiên cứu phát triển đội ngũ GV theo cấp bậc và ngành học. Nghiên cứu phát triển đội ngũ GV cho từng cơ sở giáo dục thuộc bậc, cấp, ngành học bằng con đường tổ chức các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng. - Tuy đã có một số nghiên cứu cụ thể về quản lý của hiệu trưởng THPT đối với công tác bồi dưỡng GV ở các địa bàn vùng, miền trong cả nước. Tuy nhiên những nghiên cứu trên chủ yếu tập trung ở khu vực thành phố hay ở các nhà trường đại học, cao đẳng, các trường THCS. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động bồi dưỡng GV ở các nhà trường THPT, nhất là ở địa bàn nông thôn, miền núi còn ít và chưa trở thành hệ thống. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 1.2. Các khái niệm cơ bản 1.2.1. Khái niệm “quản lý” Hệ thống giáo dục là một hệ thống xã hội. Quản lý giáo dục (QLGD) là một lĩnh vực quan trọng của quản lý xã hội, cũng chịu sự chi phối của các quy luật xã hội và tác động của quản lý xã hội. Cho đến nay đã có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm quản lý, sau đây là một số quan điểm chính: Theo sự phân tích của K.Mác thì “Bất cứ nơi nào có lao động, nơi đó quản lý” Trong tấc phẩm: “Những vấn đề cốt yếu của quản lý” tác giả HarodKontz viết” Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm về thời gian tiền bạc và sự bất mãn của cá nhân ít nhất”. - Theo tác giả Trần Kiểm: "Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh phối hợp các nguồn (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài nước (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất" [7,Tr127]. - Các tác giả ở trường Đại học Giáo dục - ĐHQGHN là Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc đưa ra quan niệm: “Quản lý là sự tác động có chủ đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu của tổ chức” [19,Tr26]. Từ những quan niệm trên có thể đi đến cách hiểu khái quát của quản lý như sau: Quản lý (một tổ chức/ hệ thống) là tổ hợp các tác động chuyên biệt, có chủ đích của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý và đối tượng quản lý nhằm phát huy những tiềm năng của các yếu tố,các mối quan hệ chức năng, sử dụng hiệu quả các nguồn lực và cơ hội của tổ chức/ hệ thống trên cơ sở đó đảm bảo cho tổ chức, hệ thống vận hành (hoạt động) tốt, đạt được các mục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 tiêu đã đặt ra với chất lượng và hiệu quả tối ưu trong các điều kiện biến động của môi trường. 1.2.2. Quản lý giáo dục * Khái niệm quản lý giáo dục. Quản lý giáo dục là sự vận dụng một cách cụ thể các nguyên lý của quản lý nói chung vào lĩnh vực giáo dục. Tuy nhiên, cần làm rõ nội hàm khái niệm, để từ cơ sở lý thuyết đó giúp xác định nội dung và các biện pháp quản lý giáo dục đạo đức trong công tác quản lý nhà trường. Theo tác giả Đặng Quốc Bảo: Quản lý giáo dục (QLGD) theo nghĩa tổng quát, là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý trong hệ thống giáo dục, là sự điều hành của hệ thống giáo dục quốc dân, điều hành các cơ sở giáo dục nhằm thực hiện mục tiêu đẩy mạnh công tác giáo dục theo yêu cầu phát triển của xã hội (Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài) [1,Tr28]. Theo tác giả Trần Kiểm, khái niệm quản lý giáo dục đối với cấp vĩ mô: “QLGD được hiểu là hệ thống những tác động tự giác, có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật của chủ quản lý đến tập thể GV, công nhân viên, tập thẻ học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường” [18,Tr37]. Từ những quan niệm trên có thể hiểu: QLGD là sự tác động chủ đích, có căn cứ khoa học, hợp quy luật và hợp các điều kiện khách quan…của chủ thể quản lý đối tượng quản lý nhằm phát huy các nguồn giáo dục, từ đó đảm bảo các hoạt động của tổ chức hệ thống giáo dục đạt được các mục tiêu giáo dục đã đề ra với chất lượng hiệu quả cao nhất. Dựa vào phạm vi quản lý, người ta chia ra hai loại QLGD: + Quản lý hệ thống giáo dục: QLGD ở tầm vĩ mô, phạm vi toàn quốc trên địa bàn lãnh thổ (tỉnh, thành phố…). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 + Quản lý nhà trường: QLNT ở tầm vĩ mô, trong phạm vi một sở giáo dục - đào tạo. Cũng như các hoạt động quản lý KT - XH, QLGD có 2 chức năng tổng quát. Chức năng ổn định, duy trì trong quá trình đào tạo đáp ứng nhu cầu hiện hành của nền KT-XH, chức năng đổi mới phát triển quá trình đào tạo đón đầu. QLGD cũng có đầy đủ các chức năng cơ bản của quản lý nói chung, theo sự thống nhất của đa số các tác giả thì QLGD có 4 chức năng: Lập kế hạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra. + Lập kế hoạch: Là quá trình thiết lập các mục tiêu của hệ thống các hoạt động và điều kiện đảm bảo thực hiện được các mục tiêu đó. Kế hoạch là nền tảng của quản lý lập kế hoạch bao gồm: Xác định chức năng, nhiệm vụ và các công việc của đơn vị, dự báo, đánh giá triển vọng đề ra mục tiêu, chương trình xác định tiến độ, xác định ngân sách, xây dụng các nguyên tắc tiêu chuẩn, xây dựng các thể thức thực hiện. + Tổ chức: Là quá trình sắp xếp và phân bổ công việc, quyền hành và quyền lực cho các thành viên của tổ chức để họ có thể hoạt động và đạt được mục tiêu của tổ chức một các hiệu quả. Xây dựng các cơ cấu nhóm tạo sự liên kết, xây dựng các yêu cầu, lựa chọn, sắp xếp cho phù hợp, phân công nhóm và cá nhân. + Chỉ đạo (Lãnh đạo, điều khiển): Là quá trình tác đông đến thành viên của tổ chức làm họ nhiệt tình, tự giác, nỗ lực phấn đấu đạt được mục tiêu của tổ chức. Trong chỉ đạo cần chú ý đến sự kích thích động viên, thông tin hai chiều đảm bảo sự hợp tác trong thực tế. + Kiểm tra: Là quá trình họat động của củ thể quản lý nhằm đánh giá và xử lý những kết quả của quá trình vận hành tổ chức. Xây dựng định mức và tiêu chuẩn, các chỉ số công việc, phương pháp đánh giá rút kinh nghiệm và điều chỉnh. Ngoài 4 chức năng cơ bản trên đây, cần lưu ý rằng, trong mọi hoạt động của quản lý giáo dục, thông tin có vai trò vô cùng quan trọng, nó được Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 coi như “Mạch máu” của hoạt động QLGD. Chính vì vậy trong nhiều nghiên cứu gần đây đã coi thông tin như một chức năng trung tâm liên quan đến các chức năng quản lý khác. Nếu thiếu hoặc sai lệch thông tin thì công tác quản lý gặp nhiều khó khăn, tạo nên những quyết định sai lầm, khiến công tác quản lý kém hiệu quả hoặc thất bại. Quá trình quản lý nói chung, qúa trình QLGD nói riêng là một thể thống nhất trọn vẹn. Sự phân chia thành các giai đoạn chỉ có tính chất tương đối gúp cho người quản lý định hướng thao tác trong hoạt động của mình. Trong thực tế, các giai đoạn không diễn ra tách bạch rõ ràng, thậm trí có chức năng diễn ra cả ở một số các giai đoạn khác nhau trong quá trình đó 1.2.3. Quản lý nhà trường 1.2.3.1. Khái niệm quản lý nhà trường (Quản lý trường học) Nhà trường (Cơ sở giáo dục - đào tạo) là một cơ cấu tổ chức, cũng là một bộ phận cấu thành của một hệ thốn giáo dục. Quản lý nhà trường chính là hoạt động QLGD của một cơ cấu tổ chức giáo dục, đồng thời cùng là tác động quản lý trực tiếp tới các hoạt động giáo dục - học tập trong phạm vi nhà trường. Hoạt động của nhà trường rất đa dạng, phong phú và phức tạp, nên việc quản lý, lãnh đạo một cách khoa học sẽ đảm bảo đoàn kết, thống nhất được mọi lực lượng, tạo nên sức mạnh đồng bộ nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục đích giáo dục. Quản lý nhà trường (QLNT) là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới đạt mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ, với từng học sinh. “Quản lý trường học là một hoạt động của cơ quan quản lý nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của GV, học sinh và lực lượng giáo dục khác, cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong nhà trường” [15, Tr84] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 Quản lý nhà trường chính là sự tác động quản lý có chủ đích của hiệu trưởng tới tất cả các yếu tố, các mối quan hệ chức năng, các nguồn lực nhằm đưa mọi hoạt động của nhà trường đạt đến mức phát triển cao nhất. Có nhiều cấp quản lý trường học: Cấp cao nhất là Bộ giáo dục và đào tạo, nơi quản lý nhà trường bằng các biện pháp quản lý hành chính vĩ mô. Có hai cấp trung gian quản lý trường học là Sở giáo dục và đào tạo, ở tỉnh, thành phố và các phòng giáo dục và đào tạo ở quận, huyện. Cấp quản lý trực tiếp chính là sự tác động của hiệu trưởng quản lý các hoạt động giáo dục, huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường. Mục đích của quản lý nhà trường là đưa trường từ trạng thái hiện có, tiến lên một trạng thái phát triển mới bằng các biện pháp quản lý và phát triển chất lượng giáo dục của nhà trường. * Mục tiêu giáo dục phổ thông: Luật giáo dục, điều 27 ghi rõ mục tiêu: “Gúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Mục tiêu giáo dục và cụ thể hơn là các nhiệm vụ của giáo dục phổ thông sẽ quy định và định hướng toàn bộ nội dung hoạt động của một nhà trường. Từ đó, các nhiệm vụ của nhà trường cũng chính là cơ sở xây dựng các nhiệm vụ quản lý nhà trường và nội dung cơ bản trong công tác quản lý của người hiệu trưởng. Như vậy, công tác tổ chức giảng dạy, học tập có vị trí quan trọng trong nội dung của các nhiệm vụ của trường THPT. Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ đã được quy định trong điều lệ trường Trung học và các nhiệm vụ công tác cụ thể của trường. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn