Tài liệu Quản lý hoạt động dạy học đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học huyện yên thế, tỉnh bắc giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ----------TRỊNH QUANG ĐẠT QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC TRONG CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN YÊN THẾ, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 601405 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS BÙI VĂN QUÂN Thái Nguyên, năm 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU........................................................................................................... .............1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu............................................................................ 3 3.1. Khách thể nghiên cứu .............................................................................................. 3 3.2. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................................. 3 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................... 4 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................. 4 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 4 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận ............................................................ 4 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn .......................................................................... 4 7.3. Phương pháp thống kê ............................................................................................. 5 8. Cấu trúc luận văn ........................................................................................................ 5 Chƣơng 1........................................................................................................................6 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO YÊU CẦU ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC. 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................................... 7 1.2.1. Quản lý ................................................................................................................ .7 1.2.2. Quản lý giáo dục ................................................................................................... 9 1.2.3. Đảm bảo chất lượng giáo dục ............................................................................. 15 1.3. Đổi mới giáo dục tiểu học và yêu cầu về đảm bảo chất lượng giáo dục tiểu học hiện nay......................................................................................................................... 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1.3.1. Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục tiểu học hiện nay ............................. 16 1.3.2. Các yêu cầu cơ bản để đảm bảo chất lượng giáo dục tiểu học hiện nay ............ 19 1.4. Định hướng và nội dung quản lý dạy học theo yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục ở trường tiểu học .................................................................................................... 24 1.4.1. Định hướng đổi mới quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học .................... 24 1.4.2. Nội dung quản lý dạy học theo yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục ở trường tiểu học ......................................................................................................................... 25 Chƣơng 2 ..................................................................................................................... 30 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TIÊỦ HỌC HUYỆN YÊN THẾ, TỈNH BẮC GIANG........................................... .30 2.1. Vài nét khái quát về đặc điểm của các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. ........................................................................................................................... 30 2.1.1. Đặc điểm kinh tế, xã hội huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. ................................ 30 2.1.2. Đặc điểm các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. ........................ 32 2.2. Thực trạng hoạt động dạy học theo chương trình hiện nay ở các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. .................................................................................. 32 2.2.1. Một số kết quả giáo dục của các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. ........................................................................................................................... 32 2.2.2. Thực trạng quy mô và chất lượng đội ngũ ở các trường Tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. ....................................................................................................34 2.2.3. Thực trạng hoạt động dạy học theo chương trình hiện nay ở các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang .................................................................................. 36 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo chương trình hiện nay ở các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang ..................................................................... 46 2.3.1. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức, đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý .......................................................................................................................... 46 2.3.2. Thực trạng biện pháp QL thực hiện chương trình hiện nay ............................... 47 2.3.3. Thực trạng biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ............................ 48 2.3.4.Thực trạng QL đổi mới kiểm tra đánh giá của Hiệu trưởng................................ 50 2.3.5. Thực trạng biện pháp QL CSVC, thiết bị phục vụ cho dạy học......................... 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2.3.6. Đánh giá thực trạng HĐDH và QLHĐDH đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục trong các trường tiểu học của huyện yên Thế tỉnh Bắc Giang ...................... 51 2.3.7.Những vấn đề đặt ra trong QL HĐDH đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục trong các trường tiểu học của huyện yên Thế tỉnh Bác Giang ............................ 54 Chƣơng 3 ..................................................................................................................... 55 BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO YÊU CẦU ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC Ở CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC HUYỆN YÊN THẾ, TỈNH BẮC GIANG ......................................................................................... 55 3.1. Căn cứ đề xuất biện pháp ...................................................................................... 55 3.2. Các biện pháp quản lý HĐDH học đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục trong các trường tiểu học của huyện yên Thế tỉnh Bắc Giang ..................................... 56 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ giáo viên, cha mẹ học sinh, học sinh và các lực lượng xã hội về sự cần thiết phải đổi mới giáo dục đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục trong các trường tiểu học ..................................................................... 56 3.2.2. Đẩy mạnh công tác bồi dưỡng nâng cao phẩm chất đạo đức, năng lực chuyên môn cho đội ngũ giáo viên. .......................................................................................... 59 3.2.3. Tăng cường quản lý việc xây dựng kế hoạch; thực hiện kế hoạch, chương trình theo quy định. ............................................................................................................... 66 3.2.4. Tăng cường chỉ đạo đổi mới PPDH, kết hợp sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại. ........................................................................................................................ 68 3.2.5. Tăng cường quản lý đổi mới kiểm tra, đánh giá chất lượng dạy học. ................ 71 3.2.6. Tăng cường CSVC, thiết bị dạy học. Khai thác triệt để có hiệu quả CSVC, thiết bị giáo dục hiện có. ....................................................................................................... 73 3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp .............................. 75 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................... 78 1. Kết luận..................................................................................................................... 78 2. Kiến nghị: ................................................................................................................. 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT XIN ĐỌC LÀ CBQL Cán bộ quản lý CBGV Cán bộ giáo viên CSVC Cơ sở vật chất CT, SGK Chương trình, sách giáo khoa CTTH Chương trình tiểu học GD&ĐT Giáo dục &Đào tạo GV Giáo viên GD Giáo dục HT Hiệu trưởng HĐDH Hoạt động dạy học HĐGD Hoạt động giảng dạy HS Học sinh HSCM Hồ sơ chuyên môn NQ Nghị quyết QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục QĐ Quyết định PHHS Phụ huynh học sinh PPDH Phương pháp dạy học KHTN Khoa học tự nhiên TH Tiểu học TW Trung ương UBND Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.2.1.a. Kết quả xếp loại môn Toán và Tiếng Việt học sinh Tiểu học Yên Thế từ năm học 2007 - 2008 đến năm học 2009 - 2010...........................................................32 Bảng 2.2.1.b. Kết quả xếp loại đạo đức học sinh Tiểu học Yên Thế từ năm học 20072008 đến năm học 2009 - 2010................................................................................ . ..33 Bảng 2.2.1.c. Kết quả học sinh Tiểu học Yên Thế đạt học sinh Giỏi,Tiên tiến, Khen từng mặt từ năm học 2007-2008 đến năm học 2009-2010............................................33 Bảng 2.2.1.d. Tổng hợp kết quả PCGDTH trong 5 năm ............................................. 34 Bảng 2.2.2.a. Cơ cấu CBQL, GV Tiểu học huyện Yên Thế.................................... ....35 Bảng 2.2.2.b. Đội ngũ cán bộ, giáo viên Tiểu học huyện Yên Thế............................. 35 Bảng 2.2.2.c. Số giáo viên tiểu học dạy giỏi cấp huyện, cấp tỉnh huyện Yên Thế...... 36 Bảng 2.2.3.a. Khảo sát nội dung quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang....................................................................................38 Bảng 2.2.3.b. Khảo sát trình độ công tác quản lý HĐDH ở các trường tiểu học ........ 40 Bảng 2.2.3.c.Khảo sát thuận lợi, khó khăn của GV khi dạy chương trình tiểu học hiện nay.................................................................................................................................45 Bảng 2.3.1. Kết quả khảo sát mức độ nhận thức, đánh giá mức độ thực hiện ........... 46 Bảng 2.3.2. Kết quả khảo sát thực trạng QL chương trình dạy học của HT............... 47 Bảng 2.3.3. Kết quả khảo sát thực trạng QL đổi mới phương pháp dạy học........... .48 Bảng2.3.4. Kết quả khảo sát thực trạng QL đổi mới kiểm tra đánh giá của HT.......... 50 Bảng 2.3.5. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý CSVC, thiết bị dạy học của HT.............................. 51 Bảng 3.1. Đánh giá mức độ cần thiết của các biện pháp đề xuất........................... . 76 Bảng 3.2. Đánh giá mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất................................. 77 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết 40/2000/QH khoá X ngày 09/12/2000 đã chỉ rõ: “Chủ trương đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là xây dựng nội dung chương trình, phương pháp giáo dục, SGK phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực, phục vụ công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước phù hợp với thực tiễn và truyền thống Việt Nam, tiếp cận trình độ giáo dục phổ thông ở các nước phát triển trong khu vực và thế giới”…và “ Đổi mới nội dung chương trình, SGK, phương pháp dạy học phải được thực hiện đồng bộ với việc nâng cấp và đổi mới trang thiết bị dạy học, tổ chức đánh giá, thi cử, chuẩn hoá trường sở, đào tạo đội ngũ giáo viên và công tác quản lý giáo dục”. [17] Vì vậy, nghị quyết 37/2004/ QH khoá XI đã yêu cầu nâng cao chất lượng thực hiện nghị quyết 40/2000/QH và nghị quyết 41/2000/ QH khoá X, nghị quyết đã khẳng định: “ Đổi mới toàn diện công tác quản lý nhà nước về giáo dục theo hướng phân công, phân cấp rõ trách nhiệm, quyền hạn của Bộ Giáo dục và đào tạo, của các bộ ngành, UBND cấp tỉnh và cơ sở giáo dục, lấy việc quản lý chất lượng làm nhiệm vụ trọng tâm; củng cố tổ chức thanh tra và đẩy mạnh công tác thanh tra giáo dục, thực hiện kiểm định chất lượng giáo dục hàng năm” và “Tập trung xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đạt chuẩn về trình độ đào tạo; đặc biệt coi trọng việc nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lương tâm, trách nhiệm nghề nghiệp. Hoàn thiện cơ chế, chính sách về đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và tạo điều kiện cho nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục thường xuyên tự học tập để cập nhật kiến thức, nâng cao trình độ, kĩ năng về chuyên môn, nghiệp vụ, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục”. [18] Trong hệ thống giáo dục quốc dân, tiểu học là bậc học có ý nghĩa rất quan trọng liên quan đến mọi nhà, mọi người, mọi tầng lớp trong xã hội. Đây là bậc học nền tảng có nhiệm vụ xây dựng và phát triển tình cảm, đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ, thể chất cho trẻ em nhằm hình thành cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện nhân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 cách con người. Mục tiêu này có đạt được hay không? Cần có những biện pháp nào để thực hiện mục tiêu đó? Để trả lời những câu hỏi như vậy cần phải có sự đánh giá đúng thực trạng công tác quản lý hoạt động giảng dạy và phải xây dựng được các biện pháp quản lý để từ đó nâng cao chất lượng hoạt động giảng dạy ở bậc tiểu học. Việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa, đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới công tác chỉ đạo và đánh giá ở tiểu học được triển khai, thực hiện đại trà trong toàn quốc từ năm học 2002-2003 đến nay đã được hơn tám năm. Trong quá trình tổ chức thực hiện do CT, SGK có nhiều đổi mới so với chương trình cũ về mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục… nên công tác chỉ đạo, quản lý còn gặp nhiều khó khăn cần tháo gỡ. Đánh giá sau 5 năm thực hiện ở tiểu học Bộ GD&ĐT đã nêu: “với sự quan tâm của nhà nước và nỗ lực của các địa phương, tỉ lệ giáo viên trên chuẩn ngày càng tăng lên. Tuy nhiên tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn mới dừng lại ở chuẩn đào tạo, chưa thể hiện đúng thực chất trình độ chuẩn chuyên môn nghiệp vụ. Bởi vậy, việc triển khai nội dung chương trình, sách giáo khoa mới còn gặp nhiều khó khăn, góp phần tạo ra tình trạng “quá tải” trong triển khai thực hiện. Sự yếu kém của một bộ phận đội ngũ GV được đánh giá là một trong những “trở ngại” của việc thực hiện chương trình mới”. [12] Thực tiễn công tác quản lý HĐDH theo chương trình hiện nay ở các trường Tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang còn có những hạn chế, bất cập trong tổ chức thực hiện, cũng như quản lý chỉ đạo, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu đổi mới. Trong những năm qua, bên cạnh thành tích đã đạt được, ngành Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Giang nói chung và huyện Yên Thế nói riêng đang đứng trước những vấn đề cấp thiết cần phải giải quyết. Tuy chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học những năm gần đây đã nâng lên nhưng chất lượng dạy học các môn vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa đạt được “Điều quan trọng là sự đổi mới trong giáo dục tiểu học phải mang lại lợi ích thiết thực cho học sinh ít nhất là trên hai phương diện: tinh thần và phát triển tư duy vừa sức, phù hợp với tâm lý lứa tuổi học sinh tiểu học”[7]. Hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên trong các trường tiểu học của huyện Yên Thế tuy đã đi vào nền nếp song hiệu quả còn khá khiêm tốn do các biện pháp quản lý hoạt động này của các nhà quản lý giáo dục còn nhiều bất cập, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 chưa phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. “Chất lượng đội ngũ làm công tác quản lý vẫn còn nhiều yếu kém, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục- đào tạo”. [19] Xuất phát từ những lý do nêu trên và từ thực tế công tác quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lƣợng giáo dục ở các trƣờng tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang” nhằm đánh giá đúng thực trạng và từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường tiểu học góp phần nâng cao chất lượng và phát triển giáo dục ở Yên Thế nói riêng và tỉnh Bắc Giang nói chung, đáp ứng với yêu cầu đòi hỏi của xã hội đối với giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý HĐDH ở các trường Tiểu học của huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang; đề xuất một số biện pháp quản lý HĐDH học theo yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục ở các trường Tiểu học của huyện nhằm góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục tiểu học hiện nay trên địa bàn huyện. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý HDDH ở trường Tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy trong các trường tiểu học của huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang theo yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục. 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu biện pháp quản lý HĐDH theo chương trình giáo dục tiểu học hiện hành do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định. 5. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý hoạt động dạy học theo chương trình, sách giáo khoa hiện nay đã có những chuyển biến và đạt kết quả nhất định, song vẫn còn bộc lộ một số hạn chế bất cập so với yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục tiểu học trong giai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 đoạn hiện nay. Nếu đánh giá đúng thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học và xác định được các biện pháp quản lý một cách phù hợp thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục tiểu học. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận quản lý hoạt động dạy học đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục tiểu học. 6.2. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo chương trình hiện nay ở các trường Tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang 6.3. Đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục tiểu học ở các trường TH huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, khái quát các tài liệu về lý luận quản lý, quản lý giáo dục, văn kiện Đảng, các văn bản pháp quy về giáo dục - đào tạo của nhà nước... 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Điều tra bằng phiếu hỏi Thu thập thông tin trên cơ sở các biểu mẫu kế hoạch, biểu mẫu thống kê trong hoạt động quản lý của nhà trường. Điều tra: 426 người; trong đó cán bộ quản lý: 38, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên: 388 người. Nội dung phiếu điều tra gồm: + Nhận thức của các cấp quản lý về quản lý HĐDH hiện nay. + Thực trạng công tác quản lý HĐDH theo chương trình hiện nay. + Các biện pháp quản lý động dạy học theo chương trình hiện nay. 7.2.2. Phỏng vấn Phỏng vấn hiệu trưởng, hiệu phó, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên về các biện pháp quản lý HĐDH của nhà trường, từ đó làm rõ thực trạng các biện pháp quản lý đã sử dụng ở nhà trường. 7.2.3. Tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm các đơn vị điển hình về quản lý HĐDH theo chương trình hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 7.2.4. Khảo nghiệm Khảo nghiệm một số biện pháp quản lý HĐDH theo chương trình hiện nay ở Tiểu học. 7.3. Phương pháp thống kê Phương pháp được sử dụng đề xử lý, phân tích số liệu thu thập được. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: cơ sở lý luận về quản lý HĐDH theo yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Chương 3: Biện pháp quản lý HĐDH theo yêu cầu đảm bảo chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học của huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO YÊU CẦU ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Dạy học là hoạt động xương sống đối trong hoạt động của trường học. Theo đó, đã có nhiều công trình nghiên cứu về vị trí, vai trò của việc tổ chức quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học. Những ưu và nhược điểm của các hình thức tổ chức dạy học hiện nay, bản chất của mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học, vai trò của người dạy và người học, việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học như Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, Nguyễn Ngọc Bảo, Nguyễn Ngọc Quang, Hoàng Đức Nhuận, Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Thái Duy Tuyên, Trần Kiều, Hồ Ngọc Đại v.v... Để nâng cao chất lượng giáo dục, thì việc đổi mới toàn diện và với quy mô rộng lớn là điều dễ hiểu. Một trong những yếu tố không thể thiếu và nó định hướng cho việc phát triển giáo dục đó là việc quản lý việc nâng cao chất lượng dạy và học. Điều này đã được Đảng ta khẳng định: “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp và quản lý giáo dục - đào tạo”. Tuy nhiên, do khoa học quản lý giáo dục còn non trẻ nên thành quả nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học cũng rất khiêm tốn. Các giáo trình của Trường đại học Sư phạm Hà Nội, Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục, Học viện Quản lý cán bộ giáo dục và đào tạo đã bàn đến việc quản lý hoạt động dạy học. Các luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục cũng có một số tác giả đề cập đến vấn đề này nhưng chỉ mang tính định hướng và khu vực ở các trường phổ thông như: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường tiểu học tại Thành phố Thanh Hoá của tác giả Viên Thị Dung, Những biện pháp quản lý của Hiệu trưởng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học ở các trường THPT tại Thành phố Đà Nẵng của tác giả Nguyễn Hữu Dũng, Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường THCS thực hiện chương trình SGK mới tại huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh của Nguyễn Kim Phụng và Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường THPT huyện Ứng Hoà, tỉnh Hà Tây của Vũ Trí Thức v.v… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Trong trường tiểu học được việc thực hiện CT, SGK hiện nay được thực hiện theo chương trình quy định của Bộ GD&ĐT, song việc tổ chức thực hiện lại xuất phát từ trình độ, khả năng tiếp thu của người học. Người giáo viên, cùng với tổ chuyên môn đề xuất với hiệu trưởng việc thực chương trình đảm bảo phù hợp với đối tượng học sinh, với vùng miền và yêu cầu chuẩn kiến thức, kỹ năng môn học, từ đó khắc phục cách dạy học dập khuân máy móc, hàn lâm. Xuất phát từ thực tiễn này, các dự án ODA của Bộ Giáo dục và Đào tạo về phát triển giáo dục tiểu học, phát triển giáo viên tiểu học đều có cấu phần nghiên cứu đảm bảo, chất lượng giáo dục tiểu học. Đáng chú ý là Dự án phát triển giáo dục tiểu học vùng khó khăn đã tổ chức nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn mức chất lượng tối thiểu đối với các trường tiểu học. Theo đó, các trường tiểu học phải phấn đấu đạt mức chất lượng tối thiểu trong đó có yêu cầu về chất lượng dạy học. Đây là vấn đề mới đối với các trường tiểu học, nhất là với các trường tiểu học ở vùng khó khăn. Cũng vì thế, những nghiên cứu về quản lí HĐDH theo yêu cầu đảm bảo chất lượng ở trường tiểu học còn rất hạn chế. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý “Khi xã hội loài người xuất hiện, một loạt các quan hệ: Quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên, giữa con người với xã hội và giữa con người với chính bản thân mình xuất hiện theo. Điều này làm nảy sinh nhu cầu về quản lý. Trải qua tiến trình lịch sử phát triển xã hội, từ xã hội lạc hậu đến xã hội văn minh, trình độ sản xuất, tổ chức, điều hành xã hội cũng phát triển theo. Đó là tất yếu lịch sử”.[15, tr 5] Ngày nay, quản lý đã trở thành một nhân tố của sự phát triển xã hội, một hoạt động phổ biến diễn ra trong mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và liên quan đến tất cả mọi người. Các Mác coi quản lý là một đặc điểm vốn có bất biến về mặt lịch sử của đời sống xã hội, bất cứ lao động xã hội nào đều cần một chừng mực nhất định của sự quản lý. Ông viết “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào mà tiến hành trên quy mô khá lớn đều yêu cầu phải có một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân. Sự chỉ đạo đó phải là những chức năng chung, tức là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 những chức năng phát sinh từ sự khác nhau giữa sự vận động chung của cơ thể sản xuất với những vận động cá nhân của những khách quan độc lập hợp thành cơ thể sản xuất đó. Một người độc tấu vĩ cầm thì tự điều khiển lấy mình, nhưng một dàn nhạc thì phải có một nhạc trưởng”.[6, tr 480] Khái niệm “quản lý ” là một khái niệm rất chung, tổng quát. Tuỳ theo mỗi góc độ tiếp cận và hoạt động, người ta có thể đưa ra những quan niệm quản lý khác nhau. - Quan niệm truyền thống: “ Quản lý là quá trình tác động có ý thức của chủ thể vào một bộ máy(đối tượng quản lý) bằng cách vạch ra mục tiêu cho bộ máy, tìm kiếm biện pháp tác động để bộ máy đạt đến mục tiêu xác định‟‟. [8, tr 2] Như vậy theo quan niệm truyền thống, thì quản lý có các thành phần: Chủ thể quản lý; đối tượng quản lý và mục tiêu quản lý. Ba thành phần này gắn bó chặt chẽ tạo nên hoạt động của bộ máy. - Quan niệm hiện nay: “ Quản lý là những hoạt động có phối hợp nhằm định hướng và kiểm soát quá trình tiến tới mục tiêu”. [8, tr 2] Theo quan niệm này thì: Quản lý là hoạt động nhiều người, nhiều yếu tố; định hướng các hoạt động theo một mục tiêu nhất định và kiểm soát được tiến trình của hoạt động trong quá trình tiến tới mục tiêu. - Các nhà nghiên cứu về quản lý giáo dục nước ta đã đưa ra rất nhiều quan niệm khác nhau về quản lý như: + Hai tác giả Nguyễn Quốc Trí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Quản lý là một quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động chức năng kế hoạch hóa, tổ chức chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra”.[9, tr 12] + Tác giả Nguyễn Minh Đạo: “Quản lý là sự tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể; quản lý trong một tổ chức làm cho tổ chức đó vận hành và đạt mục tiêu của tổ chức”. [ 2,tr 25 ] + Theo Trần Kiểm:“Quản lý giáo dục là những tác động tự giác của chủ thể quản lý nhằm huy động, tổ chức, điều phối, điều chỉnh, giám sát... một cách có hiệu quả các nguồn lực giáo dục (nhân lực, vật lực, tài lực) phục vụ cho mục tiêu giáo dục, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế -xã hội.”[ 4, tr 37] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 + Nguyễn Ngọc Quang cho rằng: “Quản lý là những tác động có định hướng, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý trong tổ chức để vận hành tổ chức, nhằm đạt mục tiêu nhất định”. [ 4, tr7] - Từ các quan niệm trên về quản lý, một cách khái quát có thể thấy khái niệm quản lý có một số đặc điểm sau: + Quản lý bao giờ cũng là một tác động có mục đích, có mục tiêu xác định. + Quản lý thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, đó là quan hệ ra lệnh, phục tùng, không đồng cấp và có tính bắt buộc. + Quản lý là thuộc tính bất biến nội tại của mọi quá trình lao động xã hội. Lao động quản lý là điều kiện quan trọng để xã hội vận động và phát triển. + Quản lý là sự tác động mang tính chủ quan nhưng phải phù hợp với quy luật khách quan. Các quan niệm trên cũng có những nội dung cơ bản chung là: + Lao động quản lý là điều kiện quan trọng để làm cho xã hội loài người tồn tại, vận hành và phát triển. + Yếu tố con người trong đó bao gồm người quản lý và người bị quản lý. + Quản lý vừa là khoa học, vừa là một nghệ thuật. Vì vậy trong hoạt động quản lý, người quản lý phải hết sức sáng tạo, linh hoạt, mềm dẻo để hoạt động của tổ chức đi đến đích đề ra. 1.2.2. Quản lý giáo dục Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt. Bản chất của giáo dục là quá trình truyền đạt và lĩnh hội hệ thống kinh nghiệm xã hội. Giáo dục là một loại hình hoạt động cơ bản của xã hội loài người nhằm chuyển giao những giá trị vật chất và tinh thần của loài người cho thế hệ sau. Giáo dục cũng là một nhu cầu không thể thiếu được của mỗi cá nhân và cả cộng đồng trong các hình thái kinh tế-xã hội khác nhau. Nhờ có giáo dục mà xã hội loài người được duy trì và phát triển. Như vậy giáo dục là một bộ phận của xã hội nên QLGD là một loại hình của quản lý xã hội. Nghị quyết TW2 đã nêu: “Quản lý giáo dục là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý với khách thể quản lý nhằm đưa hoạt động sư phạm của hệ thống giáo dục đạt tới kết quả mong muốn bằng cách hiệu quả nhất”.[ 21] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 Chỉ thị 40-CT/TƯ của Ban Bí thư TW nêu:“Quản lý giáo dục theo nghĩa tổng quan là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội nhằm đẩy mạnh công tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển của xã hội hiện nay”.[14] Như vậy, QLGD chính là quá trình tác động có định hướng của nhà QLGD trong việc vận hành các nguyên lý giáo dục. Sử dụng phương pháp quản lý vào lĩnh vực giáo dục nhằm đạt mục tiêu giáo dục đề ra. QLGD chứa đầy những nhân tố đặc trưng bản chất sau: phải có chủ thể QLGD ở tầm vĩ mô là quản lý nhà nước mà cơ quan quản lý trực tiếp là Bộ, Sở, Phòng. Ở tầm vi mô là quản lý của người hiệu trưởng các trường học. Phải có hệ thống quản lý theo nội dung, chương trình kế hoạch thống nhất từ trung ương đến địa phương nhằm thực hiện mục đích giáo dục trong mỗi giai đoạn cụ thể. Phải có lực lượng những người làm công tác giáo dục, làm công tác QLGD cùng với hệ thống CSVC tương ứng đáp ứng yêu cầu của quá trình giáo dục và QLGD. QLGD thực chất là quản lý quá trình giáo dục và đào tạo của nhà trường. QLGD và đào tạo là quản lý hoạt động của người dạy và người học và quản lý các tổ chức sư phạm ở các cơ quan khác nhau trong việc thực hiện kế hoạch, nội dung, CT giáo dục đào tạo nhằm đạt mục tiêu giáo dục đề ra. 1.2.2.1. Quản lý nhà trường Tác giả Phạm Viết Vượng: “Quản lý trường học là hoạt động của các cơ quan quản lý nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của giáo viên học sinh và các lực lượng giáo dục khác, cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong nhà trường‟‟. [11] Tác giả Trần Kiểm cho rằng: “Quản lý giáo dục thực chất là những tác động của chủ thể quản lý vào quá trình giáo dục ( được tiến hành bởi tập thể giáo viên và học sinh, với sự hỗ trợ đắc lực của các lực lượng xã hộ) nhằm hình thành và phát triển toàn diện nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo của nhà trường”.[5, tr 38] Qua các khái niệm về quản lý nhà trường ta thấy mục đích của quản lý là đưa nhà trường đạt tới mục tiêu giáo dục đã đặt ra, và đưa nhà trường từ trạng thái đang có đến một trạng thái mới phát triển mới về chất. Bằng phương thức xây dựng và phát triển mạnh mẽ các nguồn lực và hướng nguồn lực đó vào việc tăng cường chất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 lượng giáo dục. Nội dung của quản lý là phải quản lý toàn diện trên cơ sở những quy luật chung của quản lý, đồng thời nó được chi phối bởi các quy luật như quy luật kinh tế, quy luật tâm lý, quy luật xã hội. Tuy nhiên quản lý nhà trường trước hết là quản lý hoạt động dạy và hoạt động học để hoạt động đó diễn ra phù hợp với các quy luật, nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đề ra. Như vậy, quản lý trường học là một hệ thống những tác động sư phạm hợp lý và có tính hướng đích của chủ thể quản lý đến tập thể GV, HS và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm làm cho nhà trường vận hành theo đường lối giáo dục của Đảng, biến đường lối đó thành hiện thực. Quản lý trường học chính là QLGD trong một phạm vi nhất định là nhà trường. Do vậy, quản lý nhà trường phải vận dụng tất cả các nguyên lý chung của giáo dục để đẩy mạnh hoạt động của nhà trường theo mục tiêu đặt ra. Quản lý nhà trường bao gồm 2 loại quản lý: 1. Tác động của những chủ thể quản lý bên trên và bên ngoài nhà trường. + Quản lý nhà trường là những tác động quản lý của cơ quan QLGD cấp trên nhằm hướng dẫn và tạo điều kiện cho HĐDH, học tập, giáo dục của nhà trường. + Quản lý nhà trường cũng gồm những chỉ dẫn quyết định của các thực thể bên ngoài nhà trường, có liên quan trực tiếp đến nhà trường như cộng đồng đại diện dưới hình thức hoạt động giáo dục nhằm định hướng sự phát triển của nhà trường, tạo điều kiện để thực hiện phương hướng phát triển đó. 2. Quản lý nhà trường do chủ thể quản lý bên trong nhà trường tác động vào hoạt động quản lý gồm các hoạt động. + Quản lý đội ngũ giáo viên, cán bộ công nhân viên. + Quản lý học sinh. + Quản lý quá trình dạy học. + Quản lý CSVC, trang thiết bị . + Quản lý mối quan hệ giữa nhà trường và cộng đồng. 1.2.2.2. Quản lý hoạt động dạy học Dạy học là một chức năng của xã hội, nhằm truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích luỹ được nhằm biến kiến thức, kinh nghiệm xã hội Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 thành phẩm chất và năng lực cá nhân” [3, tr 18]. Chức năng trên của dạy học được hiện thực hóa ở cấp độ HĐDH và hoạt động này cần được quản lý. Quản lý hoạt động dạy học Quản lý HĐDH là quá trình người hiệu trưởng hoạch định, tổ chức, điều khiển, kiểm tra HĐDH của giáo viên nhằm thực hiện mục tiêu đề ra. Trong toàn bộ quá trình quản lý nhà trường thì quản lý HĐDH của hiệu trưởng là hoạt động cơ bản nhất, quan trọng nhất. Quản lý HĐDH thực chất là quản lý quá trình truyền thụ tri thức của đội ngũ CBGV và kĩ năng lĩnh hội kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo của học sinh. Quản lý điều kiện CSVC, trang thiết bị, phương tiện phục vụ HĐDH của CBQL nhà trường. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học Là nội dung cách thức, cách giải quyết một vấn đề cụ thể nào đó của chủ thể quản lý. Trong QLGD, biện pháp quản lý là tổ hợp nhiều cách thức tiến hành của chủ thể quản lý nhằm tác động đến đối tượng quản lý để giải quyết những vấn đề trong công tác quản lý, làm cho hệ quản lý vận hành đạt mục tiêu mà chủ thể quản lý đề ra và phù hợp với quy luật khách quan. Trong nhà trường biện pháp quản lý HĐDH là những cách thức tổ chức điều hành, kiểm tra đánh giá. Hoạt động dạy và học của giáo viên, cán bộ, học sinh nhằm đạt được kết quả đã đề ra. 1.2.2.3. Quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học Hoạt động dạy và học là hoạt động trung tâm chi phối tất cả các hoạt động khác trong nhà trường. Đó là con đường trực tiếp và thuận lợi nhất để giúp học sinh lĩnh hội tri thức của xã hội loài người. HĐDH làm cho học sinh nắm vững tri thức khoa học một cách có hệ thống, cơ bản, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo trong học tập, lao động và sản xuất. Hoạt động này làm phát triển tư duy độc lập sáng tạo, hình thành những năng lực cơ bản về nhận thức và hành động của học sinh, hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội. Chịu trách nhiệm quản lý nhà trường là hiệu trưởng và giúp việc cho hiệu trưởng là một số phó hiệu trưởng. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng do UBND huyện bổ nhiệm. Hiệu trưởng có thẩm quyền cao nhất về hành chính và chuyên môn trong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13 nhà trường. Chịu trách nhiệm trước Đảng và Nhà nước, cơ quan quản lý cấp trên về mọi hoạt động của nhà trường. Trong nhà trường còn có các tổ chức như: chi bộ Đảng, Công đoàn, Đoàn thanh niên,…là các tổ chức chính trị, hoạt động trong khuôn khổ của nhà trường cùng phối hợp để thực hiện nhiệm vụ giáo dục của trường, góp phần thực hiện dân chủ trong quản lý nhà trường. Quản lý HĐDH học của hiệu trưởng. Điều 54 luật giáo dục 2005 ghi: “1. Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động của nhà trường do cơ quan nhà nước có thẩm quyền bổ nhiệm, công nhận. 2. Hiệu trưởng các trưòng thuộc hệ thống giáo dục quốc dân phải được đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ quản lý trường học”. [16] Hiệu trưởng có các nhiệm vụ và quyền hạn, Điều 20 thông tư số 41/2010/TTBGDĐTngày 30/12/2010 của Bộ GD&ĐT về việc ban hành Điều lệ Trường tiểu học đã nêu: "1. Hiệu trưởng trường tiểu học là người chịu trách nhiệm tổ chức, quản lí các hoạt động và chất lượng giáo dục của nhà trường. Hiệu trưởng do Trưởng phòng giáo dục và đào tạo bổ nhiệm đối với trường tiểu học công lập, công nhận đối với trường tiểu học tư thục theo quy trình bổ nhiệm hoặc công nhận Hiệu trưởng của cấp có thẩm quyền. 2. Người được bổ nhiệm hoặc công nhận làm Hiệu trưởng trường tiểu học phải đạt chuẩn hiệu trưởng trường tiểu học. 3. Nhiệm kì của Hiệu trưởng trường TH là 5 năm. Sau 5 năm, Hiệu trưởng được đánh giá và có thể được bổ nhiệm lại hoặc công nhận lại. Đối với trường tiểu học công lập, Hiệu trưởng được quản lí một trường TH không quá hai nhiệm kì. Mỗi Hiệu trưởng chỉ được giao quản lí một trường tiểu học. 4. Sau mỗi năm học, mỗi nhiệm kì công tác, Hiệu trưởng trường tiểu học được CBGV trong trường và cấp có thẩm quyền đánh giá về công tác quản lí các hoạt động và chất lượng giáo dục của nhà trường theo quy định. 5. Nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 14 a) Xây dựng quy hoạch phát triển nhà trường; lập kế hoạch và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học, giáo dục; báo cáo, đánh giá kết quả thực hiện trước Hội đồng trường và các cấp có thẩm quyền; b) Thành lập các tổ chuyên môn, tổ văn phòng và các hội đồng tư vấn trong nhà trường; bổ nhiệm tổ trưởng, tổ phó; c) Phân công, quản lí, đánh giá, xếp loại; tham gia quá trình tuyển dụng, thuyên chuyển; khen thưởng, thi hành kỉ luật đối với giáo viên, nhân viên theo quy định; d) Quản lí hành chính; quản lí và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài chính, tài sản của nhà trường; e) Quản lí học sinh và tổ chức các hoạt động giáo dục của nhà trường; tiếp nhận, giới thiệu học sinh chuyển trường; quyết định khen thưởng, kỉ luật, phê duyệt kết quả đánh giá, xếp loại, danh sách học sinh lên lớp, ở lại lớp; tổ chức kiểm tra, xác nhận việc hoàn thành chương trình tiểu học cho học sinh trong nhà trường và các đối tượng khác trên địa bàn trường phụ trách; g) Dự các lớp bồi dưỡng về chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ quản lí; tham gia giảng dạy bình quân 2 tiết trong một tuần; được hưởng chế độ phụ cấp và các chính sách ưu đãi theo quy định; h) Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở và tạo điều kiện cho các tổ chức chính trị xã hội trong nhà trường hoạt động nhằm nâng cao chất lượng giáo dục; i) Thực hiện xã hội hoá giáo dục, phối hợp tổ chức, huy động các lực lượng xã hội cùng tham gia hoạt động giáo dục, phát huy vai trò của nhà trường đối với cộng đồng." Tuy nhiên trách nhiệm của hiệu trưởng nằm trong phạm vi “ Nhà trường có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: 1) Tổ chức giảng dạy, học tập và các HĐGD theo mục tiêu, chương trình giáo dục, xác nhận hoặc cấp văn bằng chứng chỉ theo thẩm quyền. 2) Tuyển dụng quản lý nhà giáo, cán bộ nhân viên tham gia vào quá trình điều động của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền đối với nhà giáo, cán bộ, nhân viên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn