Tài liệu Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Chứng khoán ACB

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH *** DƯƠNG KHÁNH LINH HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CHỨNG KHOÁN ACB LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH *** DƯƠNG KHÁNH LINH HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CHỨNG KHOÁN ACB Chuyên ngành: KẾ TOÁN Mã số: 60.34.30 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. HUỲNH ĐỨC LỘNG TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tác giả xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến Thầy TS. Huỳnh Đức Lộng đã dành nhiều thời gian và tâm huyết tận tình hướng dẫn, góp ý và chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Đồng thời, tác giả cũng xin cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Đào tạo sau đại học, các giảng viên của trường Đại học Kinh Tế thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt những kiến thức trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn Thạc sĩ. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến các bạn đồng nghiệp, các anh chị Phòng kế toán và Ban Tổng Giám đốc Công ty TNHH Chứng Khoán ACB(ACBS) đã tạo điều kiện nghiên cứu về hệ thống kế toán tại Công ty cũng như quá trình thu thập số liệu phục vụ cho luận văn này. Mặc dù đã cố gắng hoàn thành luận văn này với tất cả năng lực và tâm huyết trong việc nghiên cứu và học hỏi nhưng luận văn này không thể tránh khỏi những thiếu sót và khiếm khuyết. Tác giả mong nhận được những ý kiến đóng góp và chỉ bảo của Quý Thầy, Cô cùng toàn thể bạn đọc quan tâm để tác giả có thể hoàn thiện hơn nữa kiến thức của mình sau này. Xin trân trọng cảm ơn, Tác giả của luận văn Dương Khánh Linh 1 MỤC LỤC Trang MỤC LỤC ........................................................................................................................... 1 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ..................................................................................... 6 DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ ................................................................................. 7 CHỮ VIẾT TẮT................................................................................................................. 8 MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. 9 1. Tính cấp thiết của luận văn .................................................................................9 2. Mục đích của luận văn .........................................................................................9 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ..............................................10 4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................10 5. Nội dung nghiên cứu...........................................................................................10 6. Bố cục của luận văn ............................................................................................10 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ............................. 11 1.1 Khái niệm và vai trò của Kế toán quản trị .......................................................11 1.1.1 Khái niệm Kế toán quản trị..............................................................................11 1.1.2 Vai trò Kế toán quản trị ...................................................................................11 1.2 Khái niệm và vai trò của Kế toán trách nhiệm ................................................13 1.2.1 Lịch sử hình thành của Kế toán trách nhiệm .................................................13 1.2.2 Khái niệm Kế toán trách nhiệm .......................................................................15 1.2.3 Vai trò của Kế toán trách nhiệm .....................................................................15 1.2.4 Sự phân cấp quản lý .........................................................................................16 1.3 1.3.1 Nội dung của Kế toán trách nhiệm ...................................................................17 Các trung tâm trách nhiệm ..............................................................................17 2 1.3.1.1 Trung tâm chi phí (Cost center) ................................................................. 18 1.3.1.2 Trung tâm doanh thu (Revenue Center) ..................................................... 18 1.3.1.3 Trung tâm lợi nhuận (Profit Center) .......................................................... 19 1.3.1.4 Trung tâm đầu tư (Investment Center) ....................................................... 19 1.3.2 Xác định các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả của các trung tâm trách nhiệm....................................................................................................................20 1.3.2.1. Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm chi phí .............................. 20 1.3.2.2 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm doanh thu ....................... 21 1.3.2.3 Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận .......................... 22 1.3.2.4. Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm đầu tư............................... 23 1.3.3 Báo cáo đánh giá thành quả quản lý tại các trung tâm trách nhiệm ............27 1.3.3.1 Báo cáo đánh giá trách nhiệm của các trung tâm chi phí ...........................27 1.3.3.2 Báo cáo đánh giá trách nhiệm của các trung tâm doanh thu ......................27 1.3.3.3 Báo cáo đánh giá trách nhiệm của các trung tâm lợi nhuận .......................28 1.3.3.4 Báo cáo đánh giá trách nhiệm của các trung tâm đầu tư ............................28 1.3.4 Một số nội dung liên quan đến Kế toán trách nhiệm .....................................29 1.3.4.1 Hệ thống dự toán ngân sách.........................................................................29 1.3.4.2 Phân bổ chi phí .............................................................................................30 1.3.4.3 Định giá sản phẩm chuyển giao ...................................................................30 1.3.4.4 Phân tích biến động chi phí ..........................................................................30 KẾT LUẬN CHƯƠNG I ................................................................................................. 32 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG VỀ HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH CHỨNG KHOÁN ACB .......................................................... 33 3 Tình hình tổ chức quản lý và tổ chức công tác kế toán tại Công ty 2.1 Chứng Khoán ACB. ......................................................................................................33 2.1.1 Tình hình tổ chức quản lý tại Công ty Chứng Khoán ACB ...........................33 2.1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển ................................................................ 33 2.1.1.2 Chức năng và nhiệm vụ của công ty........................................................... 34 2.1.1.3 Quy mô hoạt động kinh doanh ................................................................... 35 2.1.1.4 Tổ chức bộ máy quản lý của công ty .......................................................... 35 2.1.1.5 Một số chỉ tiêu kết quả kinh doanh............................................................. 40 2.1.1.6 Những thuận lợi, khó khăn và phương hướng phát triển ........................... 41 2.1.2 Tình hình tổ chức công tác kế toán tại Công ty Chứng Khoán ACB ............43 2.1.2.1 Các chính sách và chế độ kế toán áp dụng ................................................ 43 2.1.2.2 Hình thức tổ chức hệ thống sổ sách kế toán............................................... 43 2.1.2.3 Tổ chức bộ máy kế toán .............................................................................. 45 Hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Chứng khoán ACB (ACBS) .......46 2.2 2.2.1 Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại ACBS ................................................46 2.2.1.1 Sự phân cấp quản lý tại ACBS ................................................................... 46 2.2.1.2 Tổ chức các trung tâm trách nhiệm tại ACBS ............................................ 48 2.2.2 Các chỉ tiêu và báo cáo đánh giá trách nhiệm quản lý tại ACBS ..................51 2.2.2.1 Các chỉ tiêu đánh giá trung tâm chi phí ..................................................... 51 2.2.2.2 Các chỉ tiêu đánh giá trung tâm lợi nhuận .................................................. 57 2.2.2.3 Các chỉ tiêu đánh giá trung tâm đầu tư........................................................ 63 2.2.3 Tình hình thực hiện các nội dung liên quan đến Kế toán trách nhiệm tại ACBS........71 2.2.3.1 Dự toán ngân sách...................................................................................... 71 2.2.3.2 Phân bổ chi phí........................................................................................... 74 4 2.2.3.3 Phân tích biến động chi phí ........................................................................ 77 Đánh giá thực trạng về tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại 2.3 ACBS ..............................................................................................................................77 2.3.1 Những ưu điểm trong tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng khoán ACB .......................................................................................77 2.3.1.1 Về sự phân cấp quản lý và tổ chức các trung tâm trách nhiệm ................. 77 2.3.1.2 Về chỉ tiêu đánh giá thành quả quản lý ...................................................... 78 2.3.1.3 Về hệ thống báo cáo đánh giá các trung tâm trách nhiệm ........................ 78 2.3.2 Những hạn chế trong tổ chức hệ thống Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng khoán ACB .......................................................................................79 2.3.2.1 Về sự phân cấp quản lý .............................................................................. 79 2.3.2.2 Về tổ chức các trung tâm trách nhiệm ....................................................... 80 2.3.2.3 Về chỉ tiêu đánh giá thành quả quản lý ...................................................... 81 2.3.2.4 Về hệ thống báo cáo ................................................................................... 82 KẾT LUẬN CHƯƠNG II................................................................................................ 84 CHƯƠNG III: HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH CHỨNG KHOÁN ACB................................................................... 85 3.1 Mục tiêu hoàn thiện ............................................................................................85 3.2 Các quan điểm hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm ..............................85 3.2.1 Phù hợp với mô hình tổ chức quản lý của công ty .........................................85 3.2.2 Phù hợp với yêu cầu và trình độ quản lý của công ty ....................................86 3.2.3 Phù hợp giữa chi phí và lợi ích .......................................................................86 3.2.4 Phù hợp với các quy định về kế toán tài chính của Bộ Tài Chính ................87 3.3 Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB ...................................................................................................................87 5 3.3.1 Xác định lại các trung tâm trách nhiệm .........................................................88 3.3.2 Hoàn thiện các chỉ tiêu đánh giá thành quả quản lý .....................................90 3.3.3 Hoàn thiện hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm ......................................93 3.3.3.1 Hoàn thiện về phương pháp lập báo cáo trách nhiệm của các trung tâm lợi nhuận ................................................................................................................. 93 3.3.3.2 Hoàn thiện về hình thức của báo cáo đánh giá trách nhiệm ..................... 95 3.3.4 Hoàn thiện một số nội dung liên quan đến kế toán trách nhiệm ..................96 3.3.4.1 Hoàn thiện tiêu thức phân bổ chi phí ...........................................................96 3.3.4.2 Hoàn thiện lập dự toán ngân sách ...............................................................99 3.3.5 Những giải pháp hỗ trợ để hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB...........................................................................102 3.3.5.1 Hoàn thiện các yếu tố về nguồn lực nhằm phát huy hiệu quả của hệ thống kế toán trách nhiệm 102 3.3.5.2 Phát triển ứng dụng công nghệ thông tin vào việc xử lý số liệu ................104 KẾT LUẬN CHƯƠNG III ............................................................................................ 105 KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 107 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 108 6 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1 – Quy mô ACBS qua hai năm 2010 và 2009 Bảng 2.2 – Tình hình doanh thu, lợi nhuận của ACBS qua các năm 2009 và 2010 Bảng 2.3 - Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí- Phòng giao dịch Bảng 2.4- Báo cáo trung tâm lợi nhuận – Chi nhánh Bảng 2.5 – Báo cáo lãi ( lỗ) danh mục đầu tư chứng khoán- Phòng đầu tư và kinh doanh chứng khoán Bảng 2.6- Báo cáo kết quả hoạt động đầu tư và kinh doanh chứng khoán – Phòng đầu tư và kinh doanh chứng khoán Bảng 2.7- Báo cáo trách nhiệm trung tâm đầu tư- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của ACBS Bảng 2.8- Báo cáo trách nhiệm trung tâm đầu tư- Báo cáo tổng hợp các khoản đầu tư thực hiện trong kỳ Bảng 2.9 – Báo cáo dự toán doanh thu – chi phí – Chi nhánh Bảng 2.10- Bảng tóm tắt tiêu chí phân bổ chi phí Bảng 3.1-Báo cáo thu nhập-chi phí theo số dư đảm phí – chi nhánh Bảng 3.2 – Báo cáo bộ phận của trung tâm chi phí trình bày lại – phòng giao dịch Bảng 3.3 – Báo cáo dự toán doanh thu theo nhân viên – Chi nhánh Bảng 3.4 – Báo cáo dự toán doanh thu hòa vốn – chi nhánh Biểu đồ 2.1 Cơ cấu doanh thu ACBS 2010 Biểu đồ 2.2 Tăng trưởng doanh thu qua hai năm 2010 và 2009 7 DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ Sơ đồ 2.1 Sơ đồ tổ chức của Công ty TNHH Chứng Khoán ACB Sơ đồ 2.2- Sô đồ luân chuyển chứng từ kế toán tại ACBS Sơ đồ 2.3- Tổ chức công tác kế toán Sơ đồ 2.4- Cơ cấu tổ chức của Công ty TNHH Chứng Khoán ACB theo các trung tâm trách nhiệm Sơ đồ 3.1- Sơ đồ trung tâm lợi nhuận sau khi xác định lại Sơ đồ 3.2 Quy trình phân bổ chi phí quản lý chung trên cơ sở hoạt động Sơ đồ 3.3 – Phòng Kế toán – tài chính tổ chức lại 8 CHỮ VIẾT TẮT CCDC : Công cụ dụng cụ KD : Kinh doanh KDCK :Kinh doanh chứng khoán MG-TVĐT :Môi giới – tư vấn đầu tư SGDCK : Sở Giao dịch chứng khoán TCDN : Tài chính doanh nghiệp TSCĐ :Tài sản cố định 9 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận văn Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, ra đời nhằm mục tiêu đánh giá trách nhiệm, đưa ra các chỉ tiêu theo dõi và đánh giá thường kỳ kết quả công việc của mỗi người, mỗi bộ phận trong tổ chức. Kế toán trách nhiệm đánh giá trách nhiệm nhiều cấp bậc khác nhau như: các cá nhân trong bộ phận, trưởng các bộ phận, người điều hành. Nó giúp doanh nghiệp đảm bảo mọi sự việc, nghiệp vụ phát sinh đều phải có người gánh vác trách nhiệm, có được chế độ thưởng phạt phân minh để doanh nghiệp ngày càng phát triển hơn. Công ty TNHH Chứng Khoán ACB là một doanh nghiệp cung cấp các sản phẩm và dịch vụ tài chính, chứng khoán, là nhà môi giới chứng khoán hàng đầu trên thị trường chứng khoán Việt Nam với đa dạng sản phẩm dịch vụ. Qua quan sát và nghiên cứu cụ thể về hệ thống kế toán trách nhiệm, Công ty đã từng bước xây dựng cho mình hệ thống kế toán trách nhiệm để phù hợp với hệ thống quản lý chủ yếu dựa trên nền tảng chuyên môn hóa từng bộ phận hoạt động kinh doanh, từng hoạt động quản lý. Tuy nhiên, qua thời gian làm việc thực tế và phân tích hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty, tác giả nhận thấy hệ thống này bên cạnh những ưu điểm vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Do đó, việc hoàn thiện hế thống kế toán trách nhiệm là nhu cầu cần thiết và cấp bách đối với sự phát triển của Công ty. Xuất phát từ nhu cầu khách quan trên, tác giả muốn vận dụng những lý luận của kế toán trách nhiệm và thực tiễn để thực hiện đề tài “ Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Chứng Khoán ACB” cho luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích của luận văn Với luận văn này, tác giả hướng đến các mục tiêu sau: - Hệ thống hóa các lý luận liên quan đến kế toán trách nhiệm. - Đánh giá thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB. - Sau cùng, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty nhằm nâng cao hiệu quả quản lý doanh nghiệp. 10 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB. Hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty bao gồm các trung tâm trách nhiệm, các chỉ tiêu và báo cáo đánh giá thành quả quản lý nhằm cung cấp thông tin cho các nhà quản trị để giúp họ quản lý tốt hơn bộ phận của mình. Luận văn tập trung nghiên cứu hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB. Nó bao gồm các trung tâm trách nhiệm, các chỉ tiêu đánh giá tình hình hoạt động kinh doanh của công ty, hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm của các bộ phận. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp duy vật biện chứng. Đồng thời, luận văn còn sử dụng các phương pháp như: phương pháp so sánh đối chiếu và phương pháp phân tích để làm sang tỏ nội dung nghiên cứu về lý luận, tình hình thực trạng cũng như xác lập các giải pháp cụ thể. 5. Nội dung nghiên cứu Để hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB, đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề sau đây: - Tổ chức và mối quan hệ giữa các bộ phận trong ACBS. - Tổ chức phân quyền quản lý ACBS. - Các chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động của bộ phận. - Hệ thống báo cáo thành quả hoạt động của bộ phận. 6. Bố cục của luận văn Để đạt được mục tiêu đề ra, kết cấu của luận văn sẽ như sau: Chương I: Cơ sở lý luận về hệ thống kế toán trách nhiệm. Chương II: Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB. Chương III: Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH Chứng Khoán ACB. 11 CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM 1.1 Khái niệm và vai trò của Kế toán quản trị 1.1.1 Khái niệm Kế toán quản trị Nói về Kế toán quản trị, chúng ta thu thập được khá nhiều định nghĩa như sau: Theo định nghĩa của Viện kế toán viên quản trị Hoa Kỳ ghi rằng “Kế toán quản trị là quá trình nhận diện, đo lường, tổng hợp, phân tích, soạn thảo, diễn giải và truyền đạt thông tin được quản trị sử dụng để lập kế hoạch, đánh giá và kiểm tra trong nội bộ tổ chức, và để đảm bảo việc sử dụng hợp lý và có trách nhiệm với các nguồn lực của tổ chức.” (Nguồn: Kế toán quản trị, năm 2006). Trong Luật kế toán, khoản 3 điều 4, kế toán quản trị được xác định: “ là việc thu thập, xử lý, phântích và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính theo yêu cầu quản trị và quyết định kinh tế, tài chính trong nội bộ đơn vị kinh tế.” Thông tin hoạt động nội bộ mà kế toán quản trị cung cấp có thể là: Chi phí của từng bộ phận , từng công việc, sản phẩm; phân tích đánh giá tình hình thực hiện với kế hoạch về doanh thu, chi phí, lợi nhuận; phân tích mối quan hệ giữa chi phí với khối lượng và lợi nhuận, lựa chọn thông tin thích hợp cho ra các quyết định đầu tư ngắn hạn dài hạn, lập dự toán ngân sách nhằm phục vụ việc điều hành, kiểm tra và ra quyết định kinh tế. (Theo Thông tư 53_2006/TT-BTC năm 2006). Tóm lại, kế toán quản trị chính là một phần của kế toán phục vụ cho quá trình quản lý nội bộ của đơn vị. Nó tổng hợp, xử lý các thông tin ghi chép ban đầu thành những thông tin cần thiết cho việc ra các quyết định của các cấp quản lý. Kế toán quản trị giúp nhà quản lý sử dụng các nguồn lực doanh nghiêp trong việc thực hiện các mục đích chung một cách hiệu quả nhất. 1.1.2 Vai trò Kế toán quản trị Xuất phát từ định nghĩa về kế toán quản trị, vai trò của kế toán quản trị cũng được thể hiện thông qua các chức năng quản trị, đó là chức năng hoạch định, tổ chức điều hành, kiểm soát - kiểm tra và ra quyết định. Mục tiêu của quản trị là tìm 12 ra phương thức thích hợp để thực hiện công việc nhằm đạt hiệu quả cao nhất với chi phí các nguồn lực ít nhất. - Chức năng hoạch định xác định các mục tiêu và mục đích mà tổ chức phải hoàn thành trong tương lai, đồng thời gắn liền với việc lựa chọn cách thức và chương trình để thực hiện những mục tiêu định trước đó trong các kế hoạch dài hạn, kế hoạch hàng năm và kế hoạch tác nghiệp. Hoạch định có nghĩa là xác định trước phải làm gì, làm như thế nào, vào khi nào và ai sẽ làm. Vai trò hoạch định sẽ là cơ sở để đánh giá trách nhiệm và mức độ hoàn thành nhiệm vụ được giao của các nhà quản trị. - Chức năng tổ chức điều hành là quá trình sắp xếp và bố trí các công việc, giao quyền hạn và phân phối các nguồn lực của doanh nghiệp sao cho chúng đóng góp một cách tích cực và có hiệu quả vào việc thực hiện mục tiêu chung của tổ chức. Kế toán quản trị đóng góp vào công tác xây dựng và tổ chức bộ máy quản lý: có bao nhiêu cấp quản lý, tổ chức các phòng ban chức năng, phân công trách nhiệm và quyền hạn của phòng ban cũng như của mỗi cá nhân..., xây dựng hệ thống sản xuất và kinh doanh: có những bộ phận sản xuất kinh doanh nào, phân công chức năng và nhiệm vụ của từng bộ phận .... - Kế toán quản trị thể hiện chức năng kiểm tra thông qua quá trình theo dõi tình hình hoạt động của doanh nghiệp và so sánh giữa các chỉ tiêu kế hoạch với kết quả thực tế đã đạt được trong từng khoảng thời gian trên cơ sở thiết lập hệ thống thông tin quản trị, các tiêu chuẩn đo lường, đánh giá nhằm xử lý điều chỉnh kịp thời các hoạt động thực tế sao cho quá trình thực hiện phù hợp với mục tiêu của doanh nghiệp. Chức năng phân tích này được định hướng vào việc tính toán, phân tích chi phí, kết quả và mối tương quan giữa chúng. - Vai trò quan trọng của kế toán quản trị được thể hiện nổi bật trong chức năng ra quyết định. Chất lượng của quyết định trong quản lý chính là sự phản ánh chất lượng của quá trình xử lý thông tin kế toán và các thông tin khác. Vì vậy, từ những thông tin kế toán đầy đủ, thích hợp và kịp thời được cung cấp từ kế toán quản trị, nhà quản trị xác định được phương án cần thiết có thể áp dụng được một cách hiệu 13 quả, phù hợp với những đặc điểm của doanh nghiệp để cải tiến quản lý có hiệu quả cao nhất. Vai trò của kế toán quản trị là cung cấp thông tin sao cho quản lý có thể đạt được thông tin có ý nghĩa. Như vậy, ngoài việc hiểu quá trình ra quyết định của nhà quản trị, kế toán quản trị còn phải nắm được loại quyết định mà từng cấp quản trị trong tổ chức phải thực hiện để có thể cung cấp loại thông tin thích hợp. 1.2 Khái niệm và vai trò của Kế toán trách nhiệm 1.2.1 Lịch sử hình thành của Kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, do vậy quá trình hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của kế toán quản trị. Vào năm 1950, Kế toán trách nhiệm được đề cập đầu tiên tại Mỹ trong tác phẩm “ Basic Organisational Planning to tie in with Responsibility Accounting” của Ailam, H.B.1950. Từ đó đến nay, hệ thống kế toán trách nhiệm luôn được xây dựng và phát triển với nhiều quan điểm khác nhau. Theo nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv.D.Banker, Robert S.Kaplan và S.mark Young của chương 12 - tác phẩm “Responsibility Accounting” in “Management Accounting” thì kế toán trách nhiệm là: - Một hệ thống kế toán có chức năng thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu kếtoán có liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý riêng biệt trong một tổ chức, thông qua các báo cáo liên quan đến chi phí, thu nhập và các số liệu hoạt động bởi từng khu vực trách nhiệm hoặc đơn vị trong tổ chức. - Một hệ thống cung cấp thông tin nhằm đánh giá trách nhiệm và thành quả mỗi nhà quản lý, chủ yếu ở khía cạnh thu nhập và những khoản chi phí mà họ có quyền kiểm soát đầu tiên. - Một hệ thống kế toán tạo ra các báo cáo chứa cả những đối tượng có thể kiểm soát và không thể kiểm soát đối với một cấp quản lý. Theo đó, những đối tượng có thể kiểm soát và không thể kiểm soát cần được phân tách rõ ràng, và sự nhận diện 14 những đối tượng có thể kiểm soát được là một nhiệm vụ cơ bản trong kế toán trách nhiệm và báo cáo trách nhiệm. Theo nhóm tác giả Clive Emmanuel, David Otley and Kenneth Marchant của tác phẩm “Managerial Accounting”, quan điểm của họ về kế toán trách nhiệm như sau: kế toán trách nhiệm là sự thu thập tổng hợp và báo cáo những thông tin tài chính về những trung tâm khác nhau trong một tổ chức, cũng còn được gọi là kế toán hoạt động hay kế toán khả năng sinh lợi. Nó lần theo các chi phí, thu nhập hay lợi nhuận đến những nhà quản lý riêng biệt, những người chịu trách nhiệm cho việc đưa ra các quyết định về chi phí, thu nhập, hay lợi nhuận đang được nói đến và thực thi những hành động vì chúng. Kế toán trách nhiệm tỏ ra phù hợp ở những tổ chức mà ở đó nhà quản lý cấp cao thực hiện chuyển giao quyền ra quyết định cho các cấp thuộc quyền. Theo đó, ý tưởng đằng sau kế toán trách nhiệm là kết quả hoạt động của mỗi nhà quản lý, nên được đánh giá bởi việc họ đã quản lý những công việc được giao nằm trong sự ảnh hưởng của họ tốt hoặc xấu như thế nào. Như vậy, có nhiều quan điểm khác nhau về kế toán trách nhiệm, tuy nhiên chúng ta thấy rằng sự khác nhau của các quan điểm trên được thể hiện ở cách thức nhìn nhận của mỗi tác giả về đặc điểm, ý nghĩa và cơ chế tổ chức Kế toán trách nhiệm ở doanh nghiệp, sự khác nhau đó không mang tính đối nghịch mà chúng cùng bổ sung cho nhau nhằm giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về Kế toán trách nhiệm. Từ đó có thể rút ra những vấn đề thuộc bản chất của Kế toán trách nhiệm như sau: Thứ nhất, Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của Kế toán quản trị và là một quá trình tập hợp và báo cáo các thông tin được dùng để kiểm tra các quá trình hoạt động và đánh giá thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận trong một tổ chức. Hệ thống Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin chính thức về mặt tài chính. Các hệ thống này sử dụng cả các thông tin tài chính và cả thông tin phi tài chính. Thứ hai, Kế toán trách nhiệm chỉ có thể được thực hiện trong đơn vị có cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý phải có sự phân quyền rõ ràng. Hệ thống Kế toán trách 15 nhiệm ở các tổ chức khác nhau là rất đa dạng, bao gồm các thủ tục được thể chế hóa cao với cách hoạt động theo lịch trình đều đặn, có những nhà quản lý bộ phận được giao quyền hạn quyết định, song cũng có những nhà quản lý bộ phận hầu như không có quyền hạn về sử dụng các nguồn lực thuộc bộ phận họ quản lý. Thứ ba, một hệ thống Kế toán trách nhiệm hữu ích phải thỏa sự phù hợp, nghĩa là có một cấu trúc tổ chức thích hợp nhất với môi trường tổ chức hoạt động, với chiến lược tổng hợp của tổ chức, và với các giá trị và sự khích lệ của quản trị cấp cao. 1.2.2 Khái niệm Kế toán trách nhiệm Mục tiêu của kế toán trách nhiệm là đánh giá trách nhiệm quản lý dựa vào kết quả hoạt động của từng bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Do đó, kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp liên quan đến các khái niệm và các công cụ để đo lường sự thực hiện của các cá nhân và các bộ phận trong doanh nghiệp nhằm hướng đến mục tiêu chung Gắn với kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp là các trung tâm trách nhiệm. Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận hay một phòng ban chức năng mà kết quả của nó được gắn trách nhiệm trực tiếp của một nhà quản lý cụ thể. Vậy mỗi trung tâm trách nhiệm sẽ đặt dưới sự lãnh đạo của một nhà quản trị cụ thể nhằm thực hiện các nhiệm vụ được giao. Tóm lại, kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị và là một quá trình tập hợp và báo cáo các thông tin, được dùng để kiểm tra các quá trình hoạt động và đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận trong một tổ chức. Kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp là một hệ thống thông tin chính thức về mặt tài chính trong phạm vi hệ thống kiểm soát của Ban quản lý một đơn vị. Các hệ thống này sử dụng cả các thông tin tài chính và cả thông tin phi tài chính. 1.2.3 Vai trò của Kế toán trách nhiệm 16 Qua khái nhiệm trên, kế toán trách nhiệm là một bộ phận kế toán quản trị, nó cung cấp thông tin liên quan đến các chức năng của quản lý. Kế toán trách nhiệm thể hiện các vai trò sau: Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị với chức năng cung cấp các thông tin nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng quản lý. Thông qua hoạt động của mình, kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp thể hiện các chức năng của mình như sau: - Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành của doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm xác định các trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản lý có thể hệ thống hóa các công việc của từng trung tâm mà thiết lập các chỉ tiêu đánh giá. Kế toán trách nhiệm giúp nhà quản trị đánh giá và điều chỉnh các bộ phận cho thích hợp. - Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý. Thông qua kế toán trách nhiệm, nhà quản lý có thể phân tích đánh giá chi phí đã chi, doanh thu và lợi nhuận thực hiện của bộ phận. Báo cáo trách nhiệm phản hồi cho người quản lý biết kế hoạch thực hiện ra sao, nhận diện các vấn đề hạn chế để có sự điều chỉnh các chiến lược mục tiêu sao cho kết quả kinh doanh là tốt nhất. Đây là nguồn thông tin để nhà quản lý nâng cao hiệu suất sử dụng vốn, tăng doanh thu, giảm chi phí một cách hợp lý, tối đa hóa lợi nhuận. - Kế toán trách nhiệm khuyến khích nhà quản lý hướng đến mục tiêu chung của tổ chức. Mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp được gắn với các trung tâm trách nhiệm. Khi kế toán trách nhiệm có thể kiểm soát được tài chính và quản lý thì nhà quản lý sẽ điều chỉnh hoạt động hướng đến các mục tiêu chung. Đồng thời, bản thân các giám đốc trung tâm trách nhiệm được khích lệ hoạt động sao cho phù hợp với các mục tiêu cơ bản của toàn công ty. 1.2.4 Sự phân cấp quản lý Để thực hiện chức năng quản lý trong một doanh nghiệp, mối quan tâm hàng đầu của các nhà quản trị là sự phân cấp quản lý. Sự phân cấp quản lý được thể hiện 17 trong sự phân công trong nội bộ tổ chức, việc sắp xếp nhiệm vụ công tác cho các bộ phận, phòng ban chức năng khác nhau, làm thế nào để thực hiện sự điều hòa, phối hợp cần thiết nhằm bảo đảm thực hiện được mục tiêu tổng thể của doanh nghiệp. Nguyên tắc này đòi hỏi cơ cấu tổ chức quản trị phải được phân công phân nhiệm các bộ phận với những nhà quản trị chuyên môn tương ứng và có đủ quyền hạn. Nói một cách khác, sự phân cấp quản lý trong doanh nghiệp phải dựa trên việc phân chia nhiệm vụ rõ ràng và giữa nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền lực, lợi ích phải cân xứng và cụ thể. Chỉ có phân giao nhiệm vụ trong doanh nghiệp một cách rõ ràng cụ thể với sự tương xứng giữa nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền lực, lợi ích của từng bộ phận, để phân biệt rõ ai làm tốt, ai làm chưa tốt nhiệm vụ được giao thì doanh nghiệp mới có thể tồn tại và phát triển. Sự phân cấp trong quản lý là tiển đề xác định các trung tâm trách nhiệm. Sự phân cấp quản lý sẽ mang lại cho hệ thống quản lý của doanh nghiệp những mặt tích cực sau: - Ra quyết định tốt nhất là ở ngay cấp phát sinh vấn đề. Nhà quản lý các bộ phận và các bộ phận trong tổ chức là những chuyên gia trong lĩnh vực họ quản lý. Do vậy, họ sẽ quản lý bộ phận của họ hiệu quả hơn. - Bằng việc trao một số quyền ra quyết định cho nhiều cấp quản lý, các nhà quản lý cấp cao đỡ phải giải quyết rất nhiều vần đề xảy ra hàng ngày, quyết định mức độ cao hơn, do đó có thời gian tập trung lập các kế hoạch chiến lược và điều phối hoạt động. - Giao trách nhiệm và quyền được ra quyết định thường làm tăng sự hài lòng với công việc và khuyến khích người quản lý bộ phận nổ lực hết mình và có trách nhiệm cao với công việc được giao. - Sự phân cấp quản lý cung cấp một căn cứ tốt hơn để đánh giá sự thực hiện của người quản lý 1.3 Nội dung của Kế toán trách nhiệm 1.3.1 Các trung tâm trách nhiệm