Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I
Ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ ho¹t ®éng
cho vay ®èi víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh
I. Ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ ho¹t ®éng cho vay
1. C¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc kinh
doanh tiÒn tÖ
1.1 Kh¸i niÖm Ng©n hµng th-¬ng m¹i
Ng©n hµng th-¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp l©u ®êi nhÊt.
Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®Çu tiªn ®-îc thµnh lËp vµo n¨m 1782 t¹i Mü.
Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn thóc ®Èy trao ®æi hµng ho¸ vµ l-u th«ng
hµng ho¸ ®-îc më réng trªn nhiÒu vïng. Tuy nhiªn, do cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c
®ång tiÒn ë nh÷ng vïng kh¸c nhau nªn ng-êi ta ph¶i ®æi tiÒn ®Ó mua hµng ho¸. Do
®ã xuÊt hiÖn nh÷ng nh¯ bu«n tiÒn gäi l¯ “c²c th¬ng gia tiÒn tÖ”, c«ng viÖc cña hä
l¯ “®æi tiÒn”. Nhê cã ®æi tiÒn nªn c²c ho³t ®éng giao lu h¯ng ho¸ ph¸t triÓn h¬n.
ViÖc s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn ®· xuÊt hiÖn nhiÒu th-¬ng gia giµu cã, hä kh«ng
biÕt dïng tiÒn ®Ó lµm g× vµ muèn cÊt gi÷ nã ë n¬i an toµn, khi ®ã ho¹t ®éng nhËn göi
xuÊt hiÖn, ng-ßi göi ph¶i tr¶ lÖ phÝ. Cïng víi ho¹t ®éng göi tiÒn, ho¹t ®éng chi tr¶
hé còng h×nh thµnh. TiÒn lu«n n»m trong tay nhµ bu«n tiÒn v× c¸c th-¬ng gia thanh
to¸n cho nhau nh-ng kh«ng ai lÊy tiÒn cña m×nh ra. V× vËy nhµ bu«n tiÒn cã trong
tay mét khèi l-îng tiÒn kh¸ lín, trong khi ®ã nhiÒu ng-êi cã nhu cÇu vèn ®Ó s¶n
xuÊt kinh doanh vµ ho¹t ®éng cho vay xuÊt hiÖn, nhµ bu«n tiÒn sÏ nhËn ®-îc l·i cho
vay. Lóc nµy nh÷ng ho¹t ®éng cña nhµ bu«n tiÒn ®· thµnh mét nghÒ gäi lµ Ng©n
hµng.
Nh- vËy, nh÷ng ho¹t ®éng c¬ b¶n ®Çu tiªn cña Ng©n hµng lµ ®æi tiÒn, nhËn
göi, chi tr¶ hé vµ cho vay. Cïng víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, c¸c ho¹t ®éng kh¸c
cña Ng©n hµng ngµy cµng ph¸t triÓn phong phó vµ ®a d¹ng trªn ph¹m vi réng kh¾p.
Cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ Ng©n hµng th-¬ng m¹i.
Theo LuËt, ph¸p lÖnh Ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®Þnh nghÜa: “Ng©n
hµng th-¬ng m¹i lµ mét doanh nghiÖp thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ vµ
ho³t ®éng tÝn dông”
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Theo luËt c²c tæ chøc tÝn dông ®Þnh nghÜa: “Ng©n h¯ng th¬ng m³i l¯ tæ chøc
tÝn dông mµ ®-îc thùc hiÖn tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, lµm nhiÖm vô
Ng©n h¯ng v¯ c²c ho³t ®éng kh²c cã liªn quan”.
1.2 C¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i
Ng©n hµng th-¬ng m¹i cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n lµ kinh doanh tiÒn tÖ vµ chøc
n¨ng t¹o tiÒn. Trong chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ nh»m môc tiªu lîi nhuËn, Ng©n
hµng th-¬ng m¹i cã nh÷ng häat ®éng chñ yÕu sau:
a. Huy ®éng vèn
Huy ®éng vèn lµ viÖc Ng©n hµng tËp trung c¸c nguån tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi
trong nÒn kinh tÕ d-íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. C¸c h×nh thøc huy ®éng vèn hiÖn cã
cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i bao gåm:
-
TiÒn göi
Ng-êi ta göi tiÒn vµo Ng©n hµng víi nhiÒu môc ®Ých, ®ã lµ ®Ó b¶o qu¶n, ®Ó
thu nhËp, ®Ó sö dông dÞch vô chi tr¶ hé vµ ®Ó vay. Dùa trªn môc ®Ých cña ng-ßi göi
tiÒn, tiÒn göi ®-îc ph©n chia thµnh hai d¹ng c¬ b¶n : tiÒn göi giao dÞch vµ tiÒn göi
phi giao dÞch.
TiÒn göi giao dÞch nh»m môc ®Ých ®Ó thanh to¸n, nã g¾n liÒn víi ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, tiªu dïng cña d©n c-. TiÒn göi giao dÞch gåm
tiÒn göi cã thÓ ph¸t sÐc, uû nhiÖm thu, uû nhiÖm chi,thÎ chuyÓn b»ng th-, m¹ng.
TiÒn göi phi giao dÞch lµ tiÒn göi cã kú h¹n cña doanh nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ,
tæ chøc x· héi, tæ chøc tÝn dông, tiÕt kiÖm d©n c-. §©y lµ nh÷ng kho¶n tiÒn kh«ng
thanh to¸n, t¹m thêi nhµn rçi, hiÖu suÊt sö dông cao v× nã t-¬ng ®èi æn ®Þnh nh-ng
l·i suÊt cao h¬n tiÒn göi giao dÞch.
-
Ng©n hµng huy ®éng vèn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh kú phiÕu, chøng chØ tiÒn göi.
-
Nguån vay m-în Ng©n hµng Trung -¬ng hoÆc c¸c Ng©n hµng kh¸c nh»m bï ®¾p
dù tr÷ thiÕu hôt, ®¶m b¶o thanh to¸n khi cÇn thiÕt.
- Ngoµi ra Ng©n hµng cßn huy ®éng trªn c¸c nguån kh¸c nh- nguån tiÕp nhËn uû
th¸c ®Çu t-, ®Çu t- tµi chÝnh ... nh÷ng nguån nµy kh«ng th-êng xuyªn.
b. Ho¹t ®éng cho vay
Cho vay lµ ho¹t ®éng kinh doanh chñ chèt cña Ng©n hµng th-¬ng m¹i ®Ó t¹o ra
lîi nhuËn. ChØ cã l·i suÊt thu ®-îc tõ cho vay míi bï næi chi phÝ tiÒn göi, chi phÝ
tiÒn dù tr÷, chi phÝ kinh doanh vµ qu¶n lý,thuÕ c¸c lo¹i vµ c¸c rñi ro ®Çu t-.
Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn, l-îng cho vay cña c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i cµng t¨ng
nhanh vµ lo¹i h×nh cho vay còng trë nªn ®a d¹ng. Dùa vµo kú h¹n ng-êi ta ph©n chia
cho vay thµnh hai lo¹i : cho vay ng¾n h¹n, cho vay trung vµ dµi h¹n.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Cho vay ng¾n h¹n lµ lo¹i cho vay truyÒn thèng, th-êng chiÕm tû träng lín trong
danh môc cho vay cña c¸c Ng©n hµng, bao gåm nh÷ng kho¶n cho vay cã thêi h¹n
d-ãi 1 n¨m.
Cho vay trung vµ dµi h¹n ®-îc ¸p dông cho nh÷ng dù ¸n s¶n xuÊt kinh doanh,
ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, ®Çu t- x©y dùng c¬ b¶n. Cho vay trung, dµi
h¹n lµ nh÷ng kho¶n vay cã thêi h¹n trªn 1 n¨m. Xu h-íng hiÖn nay nhu cÇu vÒ vèn
tÝn dông Ng©n hµng trung, dµi h¹n ngµy cµng t¨ng, v× vËy c¸c Ng©n hµng th-¬ng
m¹i ®ang cè g¾ng dïng mäi biÖn ph¸p nh»m më réng lo¹i h×nh tÝn dông nµy.
c. C¸c ho¹t ®éng trung gian kh¸c
-
NghiÖp vô trung gian thanh to¸n: bao gåm thanh to¸n hé, chuyÓn tiÒn hé th«ng
qua sÐc, uû nhiÖm thu, uû nhiÖm chi, th- tÝn dông ®-îc thùc hiÖn theo sù uû
nhiÖm cña kh¸ch hµng trªn c¬ së kh¸ch hµng ®ã cã kho¶n tiÒn göi thanh to¸n.
Qua ho¹t ®éng nµy Ng©n hµng nhËn ®-îc mét kho¶n thu nhËp gäi lµ phÝ vµ còng
gióp Ng©n hµng t¹o nguån ®Ó cho vay.
-
Ho¹t ®éng b¶o l·nh: lµ nghiÖp vô Ng©n hµng cam kÕt tr¶ tiÒn thay cho kh¸ch
hµng ®-îc b¶o l·nh nÕu hä kh«ng thùc hiÖn ®óng, ®ñ nghÜa vô víi bªn yªu cÇu
b¶o l·nh. Ho¹t ®éng nµy còng t¹o thªm thu nhËp cho Ng©n hµng th«ng qua phÝ
b¶o l·nh.
-
Ho¹t ®éng ®Çu t-: lµ viÖc Ng©n hµng n¾m gi÷ c¸c chøng kho¸n vµ c¸c giÊy tê cã
gi¸ kh¸c nh»m nhiÒu môc ®Ých nh- t¨ng thu nhËp, ®a d¹ng ho¸ tµi s¶n Ng©n
hµng, ®Ó thanh to¸n.
-
C¸c ho¹t ®éng kh¸c nh- dÞch vô cho thuª kÐt s¾t, t- vÊn...
2. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ cho vay
2.1 Kh¸i niÖm cho vay
Ho¹t ®éng cho vay lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng mang tÝnh truyÒn thèng cña
Ng©n hµng, cho ®Õn nay nã kh«ng nh÷ng tån t¹i mµ cßn ph¸t triÓn ngµy cµng ®a
d¹ng, phong phó. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng, nhu cÇu vèn cµng gia
t¨ng vµ tÊt nhiªn ho¹t ®éng cho vay cña Ng©n hµng lµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc.
Ng-êi ta th-êng hiÓu cho vay ®ång nghÜa víi tÝn dông. Cho ®Õn nay, ch-a cã
mét kh¸i niÖm thèng nhÊt vÒ tÝn dông còng nh- cho vay. Nh-ng trong bµi viÕt nµy ta
thèng nhÊt quan ®iÓm cho r»ng cho vay lµ mét h×nh thøc cÊp tÝn dông. Danh tõ tÝn
dông dïng ®Ó chØ mét sè hµnh vi kinh tÕ nh-: b¸n chÞu hµng ho¸, cho vay, chiÕt
khÊu, b¶o l·nh, ký th¸c, ph¸t hµnh giÊy b¹c.
Trong mçi hµnh vi tÝn dông, hai bªn cam kÕt víi nhau nh- sau:
-
Mét bªn trao ngay mét sè tµi ho¸ hay tiÒn b¹c.
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
-
Bªn kia cam kÕt sÏ hoµn l¹i ®èi kho¶n cña sè tµi ho¸ ®ã trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh vµ theo mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.
Nh¯ kinh tÕ Ph²p, «ng Louis Baundin, ®± ®Þnh nghÜa tÝn dông nh l¯ “mét sù trao
®æi tµi ho² hiÖn t³i lÊy mét t¯i ho² t¬ng lai”. ë ®©y, yÕu tè thêi gian ®· xen vµo vµ
còng v× thÕ dÉn ®Õn cã thÓ cã sù bÊt tr¾c, rñi ro x¶y ra vµ cÇn cã sù tÝn nhiÖm gi÷a
hai bªn ®-¬ng sù víi nhau. Nh÷ng hµnh vi tÝn dông cã thÓ ®-îc thùc hiÖn bëi bÊt cø
ai, tuy nhiªn víi thêi gian, chóng ta thÊy mét sù chuyªn nghiÖp ®· x¶y ra, vµ ngµy
nay khi nãi ®Õn tÝn dông, ng-êi ta nghÜ ngay tíi Ng©n hµng v× Ng©n hµng lµ c¬ quan
chuyªn thùc hiÖn c¸c viÖc nh- cho vay, b¶o l·nh, chiÕt khÊu, ký th¸c vµ ph¸t hµnh
giÊy b¹c. Xu h-íng hiÖn nay, ng-ßi ta Ýt vay m-în lÉn nhau mµ th-êng tíi Ng©n
hµng. §ã lµ lý do ®Ó ng-êi ta ®ång nhÊt tÝn dông víi cho vay cña Ng©n hµng.
Theo QuyÕt ®Þnh sè 28/2001/Q§ - NHNN1 ngµy 15/8/2001 cña Thèng ®èc Ng©n
hµng Nhµ n-íc ®Þnh nghÜa cho vay nh- sau:
Cho vay lµ mét h×nh thøc cña cÊp tÝn dông, theo ®ã tæ chøc tÝn dông giao cho
kh¸ch hµng sö dông mét kho¶n tiÒn ®Ó sö dông vµo môc ®Ých vµ thêi gian nhÊt ®Þnh
theo tho¶ thuËn víi nguyªn t¾c cã hoµn tr¶ c¶ gèc vµ l·i.
Nh- trªn ®· ph©n tÝch th× cho vay chØ lµ mét h×nh thøc cña tÝn dông, nh-ng trong
bµi viÕt nµy xin ®-îc thèng nhÊt vÒ mÆt tõ ng÷ r»ng nãi ®Õn tÝn dông nghÜa lµ cho
vay.
2.2 Ph©n lo¹i cho vay
Cho vay cña Ng©n hµng lµ ho¹t ®éng rÊt phøc t¹p, v× vËy øng víi mçi tiªu chÝ
kh¸c nhau sÏ cã c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau.
-
C¨n cø vµo kú h¹n, ng-êi ta ph©n chia thµnh:
Theo QuyÕt ®Þnh cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n-ícViÖt nam
+ Cho vay ng¾n h¹n: lµ nh÷ng kho¶n vay cã kú h¹n tèi ®a ®Õn 12 th¸ng,
®-îc x¸c ®Þnh phï hîp víi chu kú s¶n xuÊt, kinh doanh vµ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña
kh¸ch hµng.
+ Cho vay trung, dµi h¹n: Thêi h¹n cho vay ®-îc x¸c ®Þnh phï hîp víi thêi
h¹n thu håi vèn cña dù ¸n ®Çu t-, kh¶ n¨ng tr¶ nî cña kh¸ch hµng vµ tÝnh chÊt
nguån vèn cho vay cña tæ chøc tÝn dông.
Thêi h¹n cho vay trung h¹n lµ tõ trªn 12 th¸ng ®Õn 60 th¸ng.
Thêi h¹n cho vay dµi h¹n : Tõ trªn 60 th¸ng trë lªn nh-ng kh«ng qu¸ thêi h¹n
ho¹t ®éng cßn l¹i theo QuyÕt ®Þnh thµnh lËp hoÆc GiÊy phÐp thµnh lËp ®èi víi
ph¸p nh©n vµ kh«ng qu¸ 15 n¨m ®èi víi cho vay c¸c dù ¸n ®Çu t- phôc vô
®êi sèng.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
-
C¨n cø vµo môc ®Ých sö dông vèn vay, cho vay gåm:
+ Cho vay tiªu dïng
+ Cho vay kinh doanh
-
C¨n cø vµo tÝnh chÊt b¶o ®¶m vèn vay:
+ Cho vay cã b¶o ®¶m: lµ viÖc cho vay cã cÇm gi÷ c¸c vËt thÕ chÊp cô thÓ nµo
®ã,vËt thÕ chÊp lµ c¸c lo¹i tµi s¶n nh- bÊt ®éng s¶n, biªn nhËn ký göi hµng ho¸,
c¸c kho¶n ph¶i thu, nhµ m¸y vµ trang thiÕt bÞ,vËn ®¬n cã thÓ chuyÓn ho¸ ®-îc,
cæ phiÕu c«ng ty vµ c¸c tr¸i kho¸n, vµ nh÷ng tµi s¶n kh¸c víi ®iÒu kiÖn lµ nã cã
thÓ b¸n ®-îc. Cho vay cã b¶o ®¶m nh»m môc ®Ých h¹n chÕ rñi ro mÊt m¸t cña
Ng©n hµng trong tr-êng hîp ng-êi vay kh«ng muèn hoÆc kh«ng thÓ tr¶ ®-îc nî,
t¹o t©m lý yªn t©m cho Ng©n hµng vµ ng-êi vay sÏ cã ý thøc hoµn tr¶ nî.
+ Cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m: kh¸c víi cho vay cã b¶o ®¶m,viÖc cho vay
kh«ng cã b¶o ®¶m dùa trªn uy tÝn cña ng-ßi vay, t×nh h×nh tµi chÝnh cña ng-êi
vay, lîi tøc thu ®-îc trong t-¬ng lai, quan hÖ tr-íc ®©y gi÷a Ng©n hµng vµ
kh¸ch hµng ....ë ViÖt nam hiÖn nay viÖc cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m chñ yÕu
vÉn lµ ®èi víi ChÝnh phñ vµ mét sè doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
-
C¨n cø theo ngµnh nghÒ gåm cho vay n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, th-¬ng
nghiÖp...
-
C¨n cø theo ®èi t-îng vay, gåm: cho vay c¸ nh©n, tæ chøc, ChÝnh phñ...
-
C¨n cø vµo ph-¬ng thøc cho vay:
Trªn c¬ së nhu cÇu sö dông cña tõng kho¶n vèn vay cña kh¸ch hµng vµ kh¶ n¨ng
kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc kh¸ch hµng sö dông vèn vay cña Ng©n hµng vµ sù tho¶ thuËn
gi÷a Ng©n hµng víi kh¸ch hµng vÒ viÖc lùa chän ph-¬ng ¸n cho vay theo mét trong
c¸c ph-¬ng thøc cho vay sau ®©y:
+ Cho vay tõng lÇn: Mçi lÇn vay vèn kh¸ch hµng vµ Ng©n hµng lµm thñ tôc vay
vèn cÇn thiÕt vµ ký kÕt hîp ®ång tÝn dông.
+ Cho vay theo h¹n møc tÝn dông: Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng x¸c ®Þnh vµ tho¶
thuËn mét h¹n møc tÝn dông duy tr× trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh hoÆc theo chu kú s¶n
xuÊt, kinh doanh.
+ Cho vay theo dù ¸n ®Çu t-: Ng©n hµng cho kh¸ch hµng vay vèn ®Ó thùc hiÖn dù
¸n ®Çu t- ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ c¸c dù ¸n ®Çu t- phôc vô ®êi
sèng.
+Cho vay hîp vèn: Mét nhãm tæ chøc tÝn dông cïng cho vay ®èi víi mét dù ¸n
vay vèn hoÆc ph-¬ng ¸n vay vèn cña kh¸ch hµng; trong ®ã, cã mét tæ chøc tÝn dông
lµm ®Çu mèi giµn xÕp, phèi hîp víi c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Ngoµi ra cho vay hîp
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
vèn cßn ph¶i thùc hiÖn theo quy chÕ ®ång tµi trî cña c¸c tæ chøc tÝn dông do Thèng
®èc Ng©n hµng Nhµ n-íc ban hµnh.
+ Cho vay tr¶ gãp: Khi vay vèn, Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng x¸c ®Þnh vµ tho¶ thuËn
sè l·i tiÒn vay ph¶i tr¶ céng v¬Ý sè nî gèc ®-îc chia ra ®Ó tr¶ nî theo nhiÒu kú h¹n
trong thêi h¹n cho vay.
+ Cho vay theo h¹n møc tÝn dông dù phßng: Ng©n hµng cam kÕt b¶o ®¶m s½n
sµng cho kh¸ch hµng vay vèn trong ph¹m vi h¹n møc tÝn dông nhÊt ®Þnh. Ng©n hµng
vµ kh¸ch hµng tho¶ thuËn thõi h¹n hiÖu lùc cña h¹n møctÝn dông dù phßng, møc phÝ
tr¶ cho h¹n møc tÝn dông dù phßng.
+ Cho vay th«ng qua nghiÖp vô ph¸t hµnh vµ sö dông thÎ tÝn dông: Ng©n hµng
chÊp thuËn cho kh¸ch hµng sö dông vèn vay trong ph¹m vi h¹n møc tÝn dông ®Ó
thanh to¸n tiÒn mua hµng ho¸, dÞch vô vµ rót tiÒn t¹i m¸y rót tiÒn tù ®éng hoÆc ®iÓm
øng tiÒn mÆt lµ ®¹i lý cña Ng©n hµng.
+ C¸c ph-¬ng thøc cho vay kh¸c phï hîp víi nh÷ng Quy ®Þnh vµ Quy chÕ cña
Ng©n hµng Nhµ n-íc.
2.3 Quy ®Þnh trong cho vay
a. §iÒu kiÖn cho vay
Ng©n hµng xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh cho vay khi kh¸ch hµng ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn
sau:
- Cã n¨ng lùc ph¸p luËt d©n sù, n¨ng lùc hµnh vi d©n sù vµ chÞu tr¸ch nhiÖm d©n
sù theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®¶m b¶o tr¶ nî trong thêi h¹n cam kÕt.
- Môc ®Ých sö dông vèn vay hîp ph¸p.
- Cã dù ¸n ®Çu t-, ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô kh¶ thi, cã hiÖu qu¶
hoÆc cã dù ¸n ®Çu t-, ph-¬ng ¸n phôc vô ®êi sèng kh¶ thi kÌm theo ph-ên ¸n tr¶ nî
kh¶ thi.
- Thùc hiÖn c¸c Quy ®Þnh vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay.
b. Nguyªn t¾c cho vay
Kh¸ch hµng vèn vay cña Ng©n hµng ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c sau:
- Sö dông vèn vay ®óng môc ®Ých ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång tÝn dông.
- Ph¶i hoµn tr¶ nî gèc vµ l·i tiÒn vay ®óng h¹n ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång tÝn
dông.
- ViÖc b¶o ®¶m tiÒn vay ph¶i thùc hiÖn quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ cña Thèng ®èc
Ng©n hµng Nhµ n-íc.
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c. §èi t-îng vèn vay
- Gi¸ trÞ vËt t-, hµng ho¸, m¸y mãc, thiÕt bÞ bao gåm c¶ thuÕ gi¸ trÞ gi¸ t¨ng n»m
trong tæng gi¸ trÞ l« hµng vµ c¸c kho¶n chi phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t-, ph-¬ng
¸n s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô hoÆc dù ¸n ®Çu t-, ph-¬ng ¸n phôc vô ®êi sèng;
- C¸c nhu cÇu tµi chÝnh cña kh¸ch hµng :
+ Sè tiÒn thuÕ xuÊt nhËp khÈu kh¸ch hµng ph¶i nép ®Ó lµm thñ tôc xuÊt, nhËp
khÈu mµ gi¸ trÞ l« hµng ®ã Ng©n hµng cã tam gia cho vay;
+ Sè tiÒn vay tr¶ cho Ng©n hµng cho vay trong thêi h¹n thi c«ng, ch-a bµn giao vµ
®-a tµi s¶n cè ®Þnh vµo sö dông ®èi víi cho vay trung, dµi h¹n ®Ó ®Çu t- tµi s¶n cè
®Þnh mµ kho¶n l·i ®-îc tÝnh trong gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh ®ã;
+ Sè tiÒn kh¸ch hµng vay ®Ó tr¶ cho c¸c kho¶n tµi chÝnh cho n-íc ngoµi mµ c¸c
kho¶n ®ã ®· ®-îc Ng©n hµng trong n-íc baá l·nh;
+ C¸c nhu cÇu tµi chÝnh phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô, ®êi
sèng theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n-íc.
d. Quy tr×nh cho vay
§Ó ®¶m b¶o tÝnh an toµn trong cho vay vµ thùc hiÖn ®óng Quy ®Þnh cña Nhµ
n-íc, khi cho vay, dï mãn vay thuéc lo¹i nµo th× c¸c Ng©n hµng còng ph¶i thùc hiÖn
theo c¸c b-íc sau:
B-íc 1: Ph©n tÝch c¸c yÕu tè tÝn dông
- Thu thËp th«ng tin:
Ng©n hµng tiÕp nhËn hå s¬ vay vèn vµ c¸c giÊy tê kh¸c tõ kh¸ch hµng. Khi kh¸ch
hµng cã nhu cÇu, hä ph¶i ®Õn Ng©n hµng xin vay vµ nép c¸c giÊy tê cÇn thiÕt theo
yªu cÇu cña Ng©n hµng nh- hå s¬ vay vèn, hå s¬ kinh tÕ kh¸ch hµng, hå s¬ tµi s¶n
thÕ chÊp, b¶o l·nh, cÇm cè.
Ngoµi ra, Ng©n hµng cßn thu thËp th«ng tin trªn nhiÒu nguån kh¸c nhau nhth«ng qua viÖc pháng vÊn ng-êi xin vay, ®iÒu tra n¬i ho¹t ®éng, s¶n xuÊt, kinh
doanh cña ng-êi vay diÔn ra hoÆc tõ c¸c c¬ quan cung øng th«ng tin ...
- Xö lý th«ng tin:
Khi cã ®-îc c¸c giÊy tê vµ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt Ng©n hµng tiÕn hµnh ph©n tÝch
chóng dùa trªn 5 yÕu tè: uy tÝn cña ng-êi vay, kh¶ n¨ng t¹o ralîi nhuËn cña ph-¬ng
¸n sö dông vèn vay, n¨ng lùc vay nî cña ng-êi vay, quyÒn së h÷u tµi s¶n, c¸c diÒu
kiÖn kinh tÕ kh¸c.
ViÖc xö lý th«ng tin nh»m môc ®Ých ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n vay vèn, xem
xÐt c¸c tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña c¸c giÊy tê..., tõ ®ã dù ®o¸n kh¶ n¨ng thu nî vµ thu
nhËp cña Ng©n hµng.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Toµn bé qu¸ tr×nh thu thËp vµ xö lý ë trªn gäi lµ thÈm ®Þnh dù ¸n vay vèn, ®©y lµ
kh©u ®Çu tiªn nh-ng rÊt quan träng, nã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶ kinh doanh
cña Ng©n hµng. Kh©u thÈm ®Þnh ®ßi hái rÊt cao vÒ tr×nh ®é c¸n bé, viÖc thÈm ®Þnh
kh«ng nh÷ng ph¶i ®-îc tiÕn hµnh chÆt chÏ, chi tiÕt mµ cßn rÊt cÇn ®Õn tÝnh linh ho¹t,
sù nh¹y c¶m trong c«ng viÖc cña c¸n bé tÝn dông. Nh- ta ®· biÕt, trong ho¹t ®éng
kinh doanh cña Ng©n hµng còng nh- ho¹t ®éng cho vay nãi riªng, Ng©n hµng lu«n
®øng tríc sù lùa chän gi÷a “an to¯n” v¯ “sinh lêi”, hai vÊn ®Ò n¯y võa bæ sung cho
nhau, võa ng-îc nhau, v× vËy ®Ó kinh doanh hiÖu qu¶ Ng©n hµng ph¶i kÕt hîp c¶ hai
yÕu tè. ViÖc thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n vay theo ®óng nguyªn t¾c chÆt chÏ sÏ gióp Ng©n
hµng t¨ng thªm tÝnh an toµn trong ho¹t ®éng cho vay, tuy nhiªn, kh«ng ph¶i lóc nµo
ta còng ¸p dông tÝnh nguyªn t¾c trong c«ng viÖc v× khi ®ã Ng©n hµng cã thÓ bá lì
nhiÒu c¬ héi cho vay c¸c dù ¸n sinh lêi cao.
KÕt thóc b-íc nµy, ng-êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®ång ý hoÆc tõ chèi cho
vay. Trong c¸c tr-êng hîp cÇn thiÕt, gi¸m ®èc hoÆc ng-êi ®-îc uû quyÒn quyÕt ®Þnh
cho vay cã thÓ chØ ®Þnh mét sè c¸n bé cã kinh nghiÖm thùc hiÖn t¸i thÈm ®Þnh dù ¸n
hoÆc th«ng qua Héi ®ång tÝn dông tr-íc khi ra quyÕt ®Þnh cho vay. Sau khi ®-a ra
quyÕt ®Þnh cho vay, Ng©n hµng tiÕn hµnh c¸c b-íc tiÕp theo.
B-íc 2: Ký kÕt hîp ®ång b¶o ®¶m
§Ó ®¶m b¶o tÝnh an toµn trong cho vay th× viÖc yªu cÇu kh¸ch hµng ký kÕt hîp
®ång b¶o ®¶m vèn vay víi Ng©n hµng lµ rÊt cÇn thiÕt. Cã nhiÒu h×nh thøc b¶o ®¶m
kh¸c nhau nh- b¶o ®¶m b»ng thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n, b¶o l·nh, tÝn chÊp...Tuú theo
cho vay ®èi t-îng nµo mµ yªu cÇu b¶o ®¶m kh¸c nhau, vÝ nh-, khi cho vay doanh
nghiÖp Nhµ n-íc cã uy tÝn, cã quan hÖ l©u dµi víi Ng©n hµng th× kh«ng cÇn tµi s¶n
thÕ chÊp mµ b¶o ®¶m b»ng tÝn chÊp, nh-ng hiÖn nay viÖc cho vay doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh b¾t buéc ph¶i b¶o ®¶m b»ng thÕ chÊp.
B-íc 3: Ký kÕt hîp ®ång tÝn dông
Sau khi quyÕt ®Þnh cho vay, Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng ký kÕt hîp ®ång tÝn dông
theo mÉu thèng nhÊt trong toµn hÖ thèng Ng©n hµng. C¨n cø t×nh h×nh thùc tÕ, ®Æc
®iÓm tõng mãn vay, Ng©n hµng cho vay cã thÓ söa ®æi bæ sung mét sè chi tiÕt trong
hîp ®ång mÉu, nh-ng hîp ®ång tÝn dông ph¶i cã néi dung vÒ ®iªï kiÖn vay, sè tiÒn
vay, l·i suÊt, thêi h¹n vay, c¸ch thøc gi¶i ng©n vµ sö dông vèn vay, môc ®Ých sö
dông tiÒn vay, ph-¬ng thøc vµ kú h¹n tr¶ nî, h×nh thøc ®¶m b¶o tiÒn vay, gi¸ trÞ tµi
s¶n ®¶m b¶o, biÖn ph¸p xö lý tµi s¶n lµm ®¶m b¶o, chuyÓn nh-îng hoÆc kh«ng
chuyÓn nh-îng hîp ®ång tÝn dông vµ nh÷ng cam kÕt kh¸c ®-îc hai bªn tho¶ thuËn.
B-íc 4: Gi¶i ng©n vµ kiÓm so¸t trong khi cho vay
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i ng©n ph¶i g¾n liÒn víi c¸c ®iÒu kiÖn gi¶i ng©n, ®iªï kiÖn
gi¶i ng©n lµ mét néi dung cña hîp ®ång tÝn dông. Tuú theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
vµ do ho¹t ®éng kinh doanh cña hä mµ Ng©n hµng tiÕn hµnh gi¶i ng©n mét lÇn hay
nhiÒu lÇn.
Khi cho vay, Ng©n hµng ph¶i thùc hiÖn kiÓm so¸t tr-íc, trong vµ sau khi cho vay
nh»m ®¶m b¶o tÝnh an toµn tÝn dông. Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ møc ®é tÝn nhiÖm
®èi víi kh¸ch hµng mµ Ng©n hµng x©y dùng quy chÕ kiÓm tra th-êng xuyªn hay ®ét
xuÊt viÖc sö dông vèn vay cña kh¸ch hµng.
KiÓm so¸t tr-íc khi cho vay lµ viÖc kiÓm tra c¸c ®iÒu kiÖn vay vèn, hå s¬ vay vèn
vµ c¸c néi dung kh¸c.
KiÓm so¸t trong khi cho vay tøc lµ kiÓm tra trong giai ®o¹n gi¶i ng©n bao gåm
c¸c c«ng viÖc kiÓm tra chøng tõ, tµi liÖu göi kÌm giÊy nhËn nî khi kh¸ch hµng rót
vèn vay ®Ó ®¶m b¶o phï hîp víi môc ®Ých xin vay quy ®Þnh trong hîp ®ång. Tr-êng
hîp cÇn thiÕt ph¶i kiÓm tra thùc tÕ t×nh h×nh sö dông vèn t¹i ®¬n vÞ kh¸ch hµng nhNg©n hµng ®i kÌm víi kh¸ch hµng trong viÖc chi tr¶ tiÒn hµng( tiÒn ®ã do Ng©n
hµng cho vay ).
KiÓm so¸t sau khi cho vay gåm: kiÓm tra thùc tÕ t×nh h×nh sö dông vèn vay, t×m
hiÓu t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh, khã kh¨n thuËn lîi trong viÖc thu nî, ph¸t hiÖn
kÞp thêi c¸c vi ph¹m quy chÕ cho vay, vi ph¹m hîp ®ång tÝn dông ®Ó cã biÖn ph¸p
xö lý kÞp thêi.
B-íc 5: Thu nî vµ gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n
ViÖc thu nî kh«ng chØ thùc hiÖn khi ®Õn h¹n mµ cßn cã thÓ tiÕn hµnh thu nî tr-íc
trong nh÷ng tr-êng häp ®Æc biÖt nh-: sö dông vèn vay kh«ng ®óng môc ®Ých, cã dÊu
hiÖu lõa ®¶o, ph¸ s¶n.
Thu nî ®Õn h¹n lµ tr-êng hîp tèt nhÊt mµ Ng©n hµng mong muèn.
Khi x¶y ra nî qóa h¹n, Ng©n hµng ph¶i cã biÖn ph¸p xö lý thÝch hîp ®èi víi tõng
tr-êng hîp, viÖc xö lý kho¶n cho vay cã vÊn ®Ò lµ c¶ mét nghÖ thuËt. §èi víi nh÷ng
kh¸ch hµng thµnh thËt vµ cã mong muèn tr¶ nh-ng do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch
quan khiÕn hä kh«ng thÓ tr¶ nî cho Ng©n hµng ®óng thêi h¹n th× Ng©n hµng cã thÓ
gia h¹n nî, cÊp thªm vèn ®Ó hä tiÕp tôc ho¹t ®éng, t- vÊn cho kh¸ch hµng ... NÕu
kh¸ch hµng tá ra dèi tr¸, lõa ®¶o, vì nî, ph¸ s¶n th× Ng©n hµng cÇn ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p chÕ tµi vµ nh÷ng biÖn ph¸p cøng r¾n kh¸c ®Ó b»ng mäi gi¸ thu ®-îc nî.
2.4 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cho vay
Mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®-îc vµ chi phÝ bá ra ®-îc gäi lµ hiÖu qu¶. NhvËy, hiÖu qu¶ cã ph¹m vi rÊt réng vµ ®-îc xem xÐt d-íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau.
HiÖu qu¶ cho vay cã thÓ hiÓu lµ sù ®¸p øng nhu cÇu vay vèn cña kh¸ch hµng phï
hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña Ng©n hµng.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy, hiÖu qu¶ cho vay bao gåm c¶ vÒ mÆt chÊt l-îng vµ sè
l-îng cho vay. V× vËy, ta cã thÓ ®-a ra mét sè chØ tiªu lµm th-íc ®o ®¸nh gi¸ hiÖu
qu¶ cho vay nh- sau:
- D-íi gi¸c ®é cña mét nhµ Ng©n hµng th× mét mãn vay ®-îc gäi lµ cã hiÖu qu¶
tr-íc hÕt ph¶i lµ mãn vay mµ vèn vay ®ã mang l¹i lîi nhuËn cho nhµ ®Çu t- vµ lîi
nhuËn ®ã cã thÓ tr¶ ®-îc c¶ gèc vµ l·i ®óng h¹n. V× môc ®Ých cña viÖc Ng©n hµng
cho vay lµ ®Ó thu lîi nhuËn, do ®ã viÖc nhËn ®-îc thu nhËp theo ®óng thêi gian ®·
®Þnh lµ ®iÒu mµ Ng©n hµng lu«n mong muèn. Ng-îc l¹i, vÒ phÝa kh¸ch hµng vay
vèn th× viÖc sö dông vèn vay mang l¹i lîi nhuËn còng lµ môc ®Ých cña hä khi vay
vèn Ng©n hµng.
- Mét chØ tiªu n÷a n»m trong hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cho vay lµ kh¸ch hµng sö dông
vèn vay ®óng môc ®Ých, v× khi ®ã, vèn cho vay cña Ng©n hµng ®· ®-îc sö dông cã
Ých cho nÒn kinh tÕ, cho x· héi vµ còng h¹n chÕ ®-îc rñi ro tÝn dông cña Ng©n hµng.
- Ng©n hµng cho vay ®-îc gäi lµ cã hiÖu qu¶ cßn thÓ hiÖn sù t¨ng tr-ëng tÝn
dông, biÓu hiÖn qua doanh sè cho vay, tæng sè l·i thu ®-îc, doanh sè thu nî gèc, dnî.
- V× Ng©n hµng th-¬ng m¹i ho¹t ®éng trªn c¬ së ®i vay ®Ó cho vay nªn khi nãi
®Õn hiÖu qu¶ cho vay kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn chi phÝ vµ doanh sè huy ®éng vµo
cña Ng©n hµng. Cho vay cã hiÖu qu¶ ph¶i cã doanh sè cho vay t-¬ng ®èi c©n b»ng
víi l-îng vèn huy ®éng ®-îc, nÕu huy ®éng ®-îc nhiÒu nh-ng cho vay ®-îc Ýt h¬n
sÏ dÉn tíi t×nh tr¹ng ø ®äng vèn, khi ®ã chi phÝ tr¶ l·i cho ®Çu vµo sÏ t¨ng dÇn mµ
thu nhËp tõ viÖc cho vay th× cã thÓ kh«ng bï ®¾p næi. VÒ doanh sè thu l·i khi cho
vay ph¶i lín h¬n chi phÝ huy ®éng vèn ®Ó võa bï ®¾p ®-îc chi phÝ ®Çu vµo võa t¹o
thªm cho Ng©n hµng mét kho¶n vèn tù cã lín h¬n. Nh- vËy, cho vay cã hiÖu qu¶ lµ
ph¶i tÝnh ®Õn tÝnh c©n ®èi gi÷a huy ®éng vèn vµ cho vay ra, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh lu©n
chuyÓn vèn cña Ng©n hµng nhÞp nhµng.
- Ng©n hµng cho vay cã hiÖu qu¶ cßn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn mèi quan hÖ l©u dµi
víi kh¸ch hµng, c¶ ®èi víi kh¸ch hµng truyÒn thèng vµ kh¸ch hµng tiÒm n¨ng nh»m
më réng thÞ phÇn còng nh- uy tÝn cña Ng©n hµng trªn thÞ tr-êng tµi chÝnh trong
n-íc còng nh- quèc tÕ.
- §i liÒn víi hiÖu qu¶ lµ yÕu tè rñi ro, rñi ro lµ tiÒm Èn trong mäi ho¹t ®éng tÝn
dông. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cho vay, Ng©n hµng ph¶i dù tÝnh ®-îc møc ®é rñi ro cã
thÓ x¶y ra ®èi víi tõng mãn vay vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi. Th«ng qua
c¸c chØ tiªu ®Þnh l-îng sau ng-êi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®-îc møc ®é rñi ro Ng©n hµng
gÆp ph¶i khi cho vay :
+ Nî qu¸ h¹n
+ Nî qu¸ h¹n/ D- nî
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
+ Nî khã ®ßi/ Nî qu¸ h¹n
+ Nî khoanh
+ Tæn thÊt do mÊt vèn
Ngoµi ra, hiÖu qu¶ cho vay cña Ng©n hµng trong mét thêi kú cßn ®-îc ®¸nh
gi¸ b»ng c¸c tû lÖ nh-:
+ Doanh sè cho vay / Sè l-ît cho vay
Tû lÖ nµy cµng lín cã nghÜa lµ doanh sè cho vay trung b×nh mçi l-ît vay lín th×
mãn vay ®ã cã hiÖu qu¶ v× chi phÝ bá ra trong khi thùc hiÖn mãn vay Ýt h¬n nhiÒu so
víi tæng l·i thu vÒ.
+ Doanh sè thu nî/ D- nî b×nh qu©n
Tû lÖ nµy biÓu hiÖn vßng quay vèn tÝn dông, tû lÖ nµy cµng lín cã nghÜa lµ dßng
vèn cña Ng©n hµng ®-îc lu©n chuyÓn nhanh chãng, ®ã còng lµ hiÖu qu¶ cho vay.
II. Kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong mèi quan hÖ víi ho¹t
®éng cho vay cña Ng©n hµng
1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh
1.1 Kh¸i niÖm kinh tÕ ngoµi quèc doanh
Víi ®-êng lèi ®æi míi ®Ò ra tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø 6 (1986), Nhµ n-íc ta ®· cã
nhiÒu v¨n b¶n luËt vµ d-íi luËt nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ. N-íc ta hiÖn nay cã n¨m thµnh phÇn kinh tÕ c¬ b¶n lµ: thµnh
phÇn kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc, kinh tÕ t- b¶n tnh©n vµ kinh tÕ c¸ thÓ. Tuy nhiªn nÕu xÐt theo h×nh thøc së h÷u th× nÒn kinh tÕ ViÖt
nam gåm cã hai khu vùc kinh tÕ chÝnh lµ kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ ngoµi quèc
doanh.
- Kinh tÕ quèc doanh, c¶ trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng. Kinh tÕ quèc doanh dùa trªn së
h÷u Nhµ n-íc vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, chñ yÕu bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ toµn bé sè
vèn thuéc vÒ Nhµ n-íc hoÆc Nhµ n-íc chiÕm phÇn khèng chÕ. Nhµ n-íc bá vèn ®Çu
t-, ho¹t ®éng víi môc ®Ých chñ yÕu lµ cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng céng phôc vô sù
nghiÖp ph¸t triÓn x· héi, lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n-íc vµ
ph¸t huy t¸c ®éng cña vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, t¹o nªn nh÷ng sù c©n ®èi
cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.
- Kinh tÕ ngoµi quèc doanh bao gåm toµn bé nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së do t- nh©n
(bao gåm mét hoÆc mét tËp thÓ c¸c c¸ nh©n) bá vèn ®Çu t- d-íi mäi h×nh thøc,
nh»m môc ®Ých chñ yÕu lµ lîi nhuËn vµ chÞu sù chi phèi cña c¸c chñ ®Çu t-. C¸c lo¹i
h×nh doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ nµy rÊt ®a d¹ng, t¹o ra c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ kh¸c nhau nh- kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t- nh©n, kinh tÕ t- b¶n t11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nh©n vµ ®-îc tæ chøc d-íi h×nh thøc: c«ng ty t- nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n,
c«ng ty cæ phÇn, hîp t¸c x·, kinh tÕ hé gia ®×nh, hé c¸ thÓ...
ViÖc ph©n lo¹i c¸c khu vùc kinh tÕ vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh- trªn lµ phï hîp,
v× trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng kinh tÕ quèc doanh lµ mét c«ng cô cña Nhµ n-íc cã
vai trß ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ x· héi chø kh«ng ph¶i chØ nh»m
môc tiªu lîi nhuËn. Cô thÓ, kinh tÕ quèc doanh sÏ ®¶m b¶o nh÷ng c©n ®èi lín trong
toµn bé nÒn kinh tÕ nh- ®Çu t- vµ c¸c ho¹t ®éng ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng céng,
c¸c c«ng tr×nh ®ßi hái vèn ®Çu t- lín, thu håi vèn chËm vµ kh«ng cã l·i nh- c¸c dÞch
vô giao th«ng cÇu ®-êng, thuû lîi...Thªm vµo ®ã, ®Ó b¶o ®¶m æn ®Þnh cho nÒn kinh
tÕ, Nhµ n-íc ph¶i ®Çu t- vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ thiÕt yÕu cho nÒn kinh tÕ
nh- ®iÖn n¨ng, dÇu khÝ, m¸y mãc, c«ng cô... Kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã môc tiªu
ho¹t ®éng chñ yÕu lµ lîi nhuËn vµ lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Nghiªn cøu
ho¹t ®éng cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong mèi quan hÖ víi khu vùc kinh tÕ quèc
doanh, ta sÏ thÊy râ ®-îc vai trß tÊt yÕu cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Qu¶n lý kinh tÕ ngoµi quèc doanh kh«ng ph¶i lµ
c¶i t¹o vÒ mÆt së h÷u, biÕn chóng thµnh kinh tÕ quèc doanh, mµ cÇn t¹o m«i tr-êng
cho khu vùc kinh tÕ nµy ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, ®Ó cïng víi kinh tÕ quèc
doanh thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh chãng, bÒn v÷ng cho nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc. Nãi
®Õn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã cã hai
khu vùc kinh tÕ lín nªu trªn, c¶ hai khu vùc kinh tÕ nµy lu«n cã sù ®an xen vµo
nhau. Nh-ng tuú tõng hoµn c¶nh, tõng giai ®o¹n cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh c¬ cÊu hîp lý
gi÷a hai khu vùc. Trong giai ®o¹n b-íc ®Çu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, nhu cÇu tÝch
tô tËp trung ngµy cµng t¨ng, m«i tr-êng kinh tÕ ch-a hoµn chØnh, thÞ tr-êng kinh tÕ
ch-a ph¸t triÓn th× khu vùc kinh tÕ quèc doanh cã vai trß rÊt quan träng. Khi m«i
tr-êng kinh tÕ vÜ m« ®· æn ®Þnh, hÖ thèng ph¸p luËt ®· hoµn chØnh, ®ñ søc ®¶m b¶o
cho thÞ tr-êng ho¹t ®éng trong c¬ chÕ c¹nh tranh hoµn h¶oth× vai trß cña kinh tÕ
ngoµi quèc doanh ngµy cµng ®-îc ®Ò cao. Khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh ngµy
cµng chiÕm tû träng lín trong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP ), t¹o nªn nguån tµi
chÝnh cho Nhµ n-íc nh»m phôc vô nhiÒu môc tiªu quan träng, t¨ng c-êng dù tr÷ tµi
chÝnh, gi¶i quyÕt viÖc lµm, æn ®Þnh ®êi sèng x· héi...
Trong nh÷ng n¨m qua, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc
doanh bªn c¹nh khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc ®· x©y dùng mét nÒn kinh tÕ s«i ®éng
h¬n, sù c¹nh tranh trë nªn quyÕt liÖt h¬n, thÞ tr-êng hµng ho¸ phong phó, chÊt l-îng
vµ tû lÖ t¨ng kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh tõ 8% ®Õn 9% trong giai ®o¹n 1992- 1997.
Kinh tÕ ngoµi quèc doanh gãp phÇn tËp trung vèn cña x· héi t¹o c¬ së vËt chÊt
ban ®Çu cho nÒn kinh tÕ. Mét bé phËn rÊt lín trong nguån lùc kinh tÕ cña n-íc ta
hiÖn vÉn cßn n»m r¶i r¸c, do cã sù h×nh thµnh cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· tËp
trung nh÷ng bé phËn ho¹t ®éng kinh tÕ nhá lÎ trë thµnh c¸c hîp t¸c x·, c¸c doanh
nghiÖp lín h¬n. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· kh¾c
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phôc phÇn nµo sù l·ng phÝ nguån lùc kinh tÕ quèc gia. Bëi c¸c nhµ doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh víi nhiÒu ph-¬ng thøc, nhiÒu lo¹i
h×nh hµng ho¸ dÞch vô ®a d¹ng nªn cã thÓ lÊp ®Çy nh÷ng kho¶ng trèng trong mét sè
lÜnh vùc mµ nh÷ng nhµ ®Çu t- lín còng nh- Nhµ n-íc Ýt quan t©m. VÝ nh- hiÖn nay
c¸c hîp t¸c x· thñ c«ng, c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng ®ang ph¸t triÓn gióp ng-êi d©n
cã c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng nguån thu nhËp cho quèc gia.
Kinh tÕ ngoµi quèc doanh ë ViÖt nam míi ®-îc kh«i phôc vµ cßn ë tr×nh ®é ph¸t
triÓn thÊp nªn cã nhiÒu kh¶ n¨ng ch-a ®-îc khai th¸c, cßn n»m d-íi d¹ng tiÒm
n¨ng. TiÒm n¨ng quan träng nhÊt cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh lµ kh¶ n¨ng v« tËn
cña s¸ng kiÕn c¸ nh©n, trÝ tuÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, tay nghÒ... Kinh nghiÖm ë c¸c
n-íc ®i tr-íc cho thÊy chÝnh nguån lùc con ng-êi ®· kh¾c phôc ®-îc sù h¹n chÕ vÒ
mÆt t¯i nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu kh«ng thuËn lîi. HiÖn nay, nguån “chÊt x²m” cña
khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cßn rÊt dåi dµo vµ ®a d¹ng. Thªm vµo ®ã, sù ®a
d¹ng cña c¸c tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh vµ sù phong phó cña s¶n phÈm lµ mét
tiÒm n¨ng lín cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh. ChÝnh nh÷ng tiÒm n¨ng to lín ®ã mµ
hiÖn nay khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®ang trë thµnh m«i tr-êng thuËn lîi ®Ó
më réng hîp t¸c kinh tÕ víi n-íc ngoµi. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, ë ViÖt nam míi chØ
xuÊt hiÖn lo¹i h×nh liªn doanh gi÷a bªn n-íc ngoµi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc,
nh- vËy lµ kinh tÕ ngoµi quèc doanh cña n-íc ta cßn lµ mét tiÒm n¨ng ch-a ®-îc
khai th¸c ®óng møc.
Víi trªn 70 triÖu d©n, ViÖt nam cã tiÒm n¨ng vÒ thÞ tr-êng hÊp dÉn ®èi víi nhiÒu
kinh doanh trªn thÕ giíi. Nhu cÇu tiªu thô cña d©n còng rÊt phong phó. V× vËy, kinh
tÕ ngoµi quèc doanh cã thÓ t¹o ®-îc nhiÒu mÆt hµng cao cÊp xuÊt khÈu hoÆc s¶n
xuÊt nh÷ng mÆt hµng thÝch hîp víi gi¸ c¶ võa ph¶i, dÔ tiªu thô trong n-íc. Trong
khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp Nhµ nø¬c còng s¶n xuÊt ®-îc nhiÒu mÆt hµng cã chÊt
l-îng cao nh-ng do chi phÝ qu¶n lý t¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh¸ cao nªn gi¸
thµnh s¶n phÈm ch-a phï hîp víi søc mua cña ng-êi d©n.
Kinh tÕ ngoµi quèc doanh võa lµ b¹n ®ång hµnh, võa lµ ®èi thñ c¹nh tranh víi
kinh tÕ quèc doanh. Cïng víi kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· vµ
®ang cung cÊp ra thÞ tr-êng mét khèi l-îng hµng ho¸, dÞch vô rÊt lín nh»m ®¸p øng
nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Víi c¬ chÕ ho³t ®éng “tho²ng”, n¨ng ®éng trong s°n xuÊt,
t×m kiÕm b¹n hµng, nh¹y c¶m víi nhu cÇu thÞ tr-êng, s¶n phÈm ®a d¹ng... Kh¸c víi
kinh tÕ ngoµi quèc doanh, tr-íc kia kinh tÕ quèc doanh ho¹t ®éng theo sù chØ ®¹o
cña Nhµ n-íc tõ trªn xuèng d-íi nªn cã phÇn kÐm n¨ng ®éng h¬n, v× vËy hµng ho¸
kh«ng phï hîp víi thÞ tr-êngvµ cã nh÷ng lóc s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh ®· v-ît tréi h¬n s¶n phÈm cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. §øng tr-íc t×nh
h×nh ®ã b¾t buéc doanh nghiÖp Nhµ n-íc ph¶i ®æi míi c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ nh- vËy
kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· thùc sù c¹nh tranh víi kinh tÕ Nhµ n-íc khiÕn kinh tÕ
Nhµ n-íc ph¶i lµm ¨n hiÖu qu¶ h¬n.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh gãp phÇn vµo sù thóc ®Èy qu¸ tr×nh lµnh m¹nh
ho¸ trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Bëi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh
th-êng g¾n liÒn víi sù qu¶n lý trùc tiÕp cña chñ së h÷u, nªn trong c¸c quyÕt ®Þnh
qu¶n trÞ cã sù c©n nh¾c cÈn thËn, còng nh- sù æn ®Þnh trong néi bé, Ýt x¶y ra t×nh
tr¹ng tham nhòng.
Kinh tÕ ngoµi quèc doanh gãp phÇn t¨ng c-êng thu cho Ng©n s¸ch Nhµ n-íc.
ThuÕ lµ nguån thu chÝnh cña Ng©n s¸ch Nhµ n-íc, nguån nµy sÏ ®-îc dïng cho lîi
Ých chung cña quèc gia. HiÖn nay, kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®ãng gãp kho¶ng 50%
vµo nguån thu nµy. Tõ ®ã gãp phÇn gi¶m sù mÊt c©n ®èi cña c¸n c©n Ng©n s¸ch,
ph¸t huy vai trß qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n-íc.
Môc ®Ých chÝnh cña c¸c nhµ doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc
doanh lµ lîi Ých kinh tÕ, tuy nhiªn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nã ®· t¹o ra kh«ng
Ýt nh÷ng lîi Ých x· héi vµ mét trong nh÷ng t¸c ®éng ®ã lµ sù gãp phÇn ®¸ng kÓ c¶
nã vµo viÖc gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. ViÖt nam hµng n¨m cã kho¶ng 1,6 triÖu
ng-êi ®Õn ®é tuæi lao ®éng. Ngoµi ra, cßn mét sè l-îng lín lµ nh÷ng ng-êi bµn thÊt
nghiÖp ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ. §©y lµ nguån lao ®éng rÊt dåi dµo mµ quèc gia
ch-a khai th¸c hÕt ®-îc. NÕu chØ th«ng qua c¸c doanh nghiÖp quèc doanh th× sÏ
kh«ng bao giê gi¶i quyÕt hÕt sè lao ®éng nµy. Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy, ë
thêi ®iÓm cao nhÊt quèc doanh chØ thu hót kho¶ng 2 triÖu lao ®éng. Trong khi ®ã,
chØ riªng khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ trong c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n¨m 1993 ®· thu hót
®-îc thªm 1,2 triÖu lao ®éng. Trong n¨m 1994, khu v-c kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ dÞch
vô ngoµi quèc doanh thu hót 2,8 triÖu lao ®éng, ®Õn nay lªn tíi 4 triÖu ng-êi.
Mét vai trß ®Æc biÖt cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®èi víi riªng ngµnh Ng©n hµng,
®ã lµ kinh tÕ ngoµi quèc doanh trë thµnh mét thÞ tr-êng vèn tÝn dông réng lín, ®Çy
tiÒm n¨ng. Víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh th× nhu
cÇu vÒ vèn cµng t¨ng, nh- vËy t¹o thÞ tr-êng cã tiÒm n¨ng lín cho c¸c nghiÖp vô tÝn
dông Ng©n hµng nh- huy ®éng tiÒn göi, cho vay, thanh to¸n...Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ
thËt ®¸ng tiÕc lµ c¸c Ng©n hµng hiÖn nay cßn ngÇn ng¹i khi lùa chän kinh tÕ ngoµi
quèc doanh lµm kh¸ch hµng, ®Æc biÖt lµ trong ho¹t ®éng cho vay.
T¹i c¸c n-íc §«ng Nam ¸, khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®ang ®-îc ®¸nh
gi¸ lµ nguån lùc chñ yÕu, mét m« h×nh ph¸t triÓn thµnh c«ng vµ lµ mét c«ng cô lµm
t¨ng tr-ëng nÒn kinh tÕ nãi chung, ®Æc biÖt ®èi vãi lÜnh vùc xuÊt khÈu. §iÒu quan
träng lµ ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp nh»m ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña kinh
tÕ ngoµi quèc doanh ®ang cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi hiÖu qu¶ cao vµ ®Çy søc sèng,
cã thÓ trë thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn trong thêi hÖn ®¹i hiÖn nay.
1.2 Kinh tÕ ngoµi quèc doanh ë ViÖt nam qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn
a. Kinh tÕ ngoµi quèc doanh tr-íc ®æi míi ( 1945 – 1986 )
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tõ n¨m 1945 ®Õn nay, kinh tÕ ngoµi quèc doanh cña ViÖt nam ®· tr¶i qua nhiÒu
b-íc th¨ng trÇm, nh-ng søc sèng m·nh liÖt vµ sù ®ãng gãp cho nµn kinh tÕ trong
tõng giai ®o¹n còng rÊt ®¸ng kÓ.
Trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, khu vùc kinh tÕ quèc doanh cßn
rÊt nhá bÐ. Do ®ã, kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· ®¶m nhËn vai trß s¶n xuÊt vµ cung
cÊp hÇu hÕt l-¬ng thùc, thùc phÈm vµ nhu yÕu phÈm trong suèt nh÷ng n¨m kh¸ng
chiÕn. Riªng phÇn ®ãng gãp cho Ng©n s¸ch Nhµ n-íc, kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®·
chiÕm tû träng lín trong tæng sè thu trong n-íc cña ng©n s¸ch ( tõ 67,3% n¨m 1947
t¨ng lªn 93% n¨m 1953 ).
Tõ sau ngay tiÕp qu¶n Thñ ®« (10/ 1954), kinh tÕ ngoµi quèc doanh b¾t ®Çu r¬i
vµo giai ®o¹n c¶i t¹o, gÆp nhiÒu khã kh¨n. Kinh tÕ t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa bÞ xo¸
bá, kinh tÕ c¸ thÓ bÞ h¹n chÕ, thu hÑp. Theo sè liÖu thèng kª trong giai ®o¹n 1955 –
1974 th× khu vùc t- nh©n, c¸ thÓ ngµy cµng bÞ gi¶m sót trªn mäi lÜnh vùc.
B¶ng1: B¶ng thèng kª c¬ cÊu tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n:
Khu vùc kinh tÕ
C¬ cÊu tæng s¶n phÈm x· C¬ cÊu tæng thu nhËp
héi
quèc d©n
1957
1965
1974
1957
1965
1974
100
100
100
100
100
100
-
Quèc doanh, CTH 17,8
doanh
45,5
47,5
15,5
37,3
33,0
-
Hîp t¸c x·
0,2
44,6
40,2
0,2
51,6
50,7
-
C¸ thÓ, t- nh©n
82,0
9,9
12,3
84,3
11,1
16,3
Tæng sè
Tæng côc thèng kª - Niªn gi¸m thèng kª 1975.
Nh- vËy lµ th«ng qua c«ng cuéc c¶i t¹o X· héi Chñ nghÜa ë miÒn B¾c ( so s¸nh
t×nh h×nh kinh tÕ n¨m 1955 – 1957 víi n¨m 1974, trong c¬ cÊu tæng s¶n ph¶m x·
héi vµ thu nhËp quèc d©n ) ta thÊy kinh tÕ quèc doanh vµ c«ng t- hîp doanh ngµy
cµng ph¸t triÓn vµ chiÕm -u thÕ tuyÖt ®èi, cßn kinh tÕ c¸ thÓ ngµy cµng gi¶m sót râ
rÖt.
Gi÷a n¨m 1975, ®Êt n-íc thèng nhÊt nh-ng vÒ mÆt kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch cã
liªn quan ®Õn thÞ tr-êng, tiÒn tÖ, gi¸ c¶ cßn kh¸c nhau. Riªng ë miÒn Nam, ho¹t
®éng c«ng th-¬ng nghiÖp t- nh©n ®ang tån t¹i trong ph¹m vi réng lín.T- b¶n tnh©n trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Æc biÖt lµ ngµnh dÞch vô,
th-¬ng nghiÖp vÉn gi÷ vai trß quan träng.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Cuèi thËp kû 70 vµ ®Çu thËp kû 80, kinh tÕ t- nh©n – c¸ thÓ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh
vµ trªn mét sè lÜnh vùc ®· lÊn ¸t kinh tÕ X· héi chñ nghÜa. ë miÒn Nam, tuy b¾t ®Çu
c«ng cuéc c¶i t¹o c«ng th-¬ng nghiÖp t- b¶n t- doanh tõ n¨m 1978 nh-ng vai trß
cña kinh tÕ t- nh©n, c¸ thÓ cßn kh¸ lín. Thu nhËp x· héi ®-îc ph©n phèi kh«ng hîp
lý vµ trªn mét sè mÆt ph¸t triÓn theo chiÒu h-íng tiªu cùc, trèn lËu thuÕ, hµng gi¶,
ho¹t ®éng phi ph¸p.
Trong b¸o c¸o ChÝnh trÞ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø V (1982) vµ NghÞ quyÕt
sè 14 cña Bé ChÝnh trÞ n¨m 1982 cïng ®Ò ra yªu cÇu khÈn cÊp hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n
c«ng cuéc c¶i t¹o th-¬ng nghiÖp t- b¶n t- doanh; ®-a c¸c hé s¶n xuÊt kinh doanh
nhá trong c¶ n-íc, chñ yÕu ph¶i chuyÓn sang s¶n xuÊt trong c¸c c¬ së tËp thÓ, phÊn
®Êu hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n vµo n¨m 1985.
ViÖc chñ tr-¬ng thùc hiÖn chñ tr-¬ng më réng vµ cñng cè vai trß cña kinh tÕ
quèc doanh, xo¸ bá kinh tÕ ngoµi quèc doanh ( chñ yÕu lµ t- b¶n t- doanh), cã
kh«ng Ýt tr-êng hîp chØ mang tÝnh chÊt h×nh thøc. NhiÒu c¬ së c«ng t- hîp doanh,
tuþªt ®¹i bé phËn tiÒn vèn lµ cña t- nh©n ®-îc c¶i t¹o vµ chuyÓn thµnh xÝ nghiÖp
quèc doanh mét c¸ch nhanh chãng. Hé t- nh©n, c¸ thÓ kh«ng ®-îc hîp thøc ho¸,
nh-ng thùc tÕ v× cuéc sèng vµ nhu cÇu tiªu dïng x· héi, vÉn tån t¹i lÐn lót d-íi
nhiÒu d¹ng ho¹t ®éng kh¸c nhau. Do ®ã, mét sè chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch kinh tÕ –
x· héi ch-a khíp víi quy luËt kh¸ch quan, c«ng cuéc c¶i t¹o c«ng th-¬ng nghiÖp tb¶n t- doanh, s¾p xÕp hé c¸ thÓ, cÊm ®o¸n nhiÒu ngµnh hµng thiÕt yÕu trong khu vùc
kinh tÕ c¸ thÓ kh«ng thµnh c«ng nªn ph¶i lµm ®i lµm l¹i nhiÒu lÇn. Hµng ho¸ bÞ khan
hiÕm, ®êi sèng khã kh¨n cho c¶ c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng. Chñ tr-¬ng
thu hÑp khu vùc kinh tÕ t- nh©n, c¸ thÓ ®· phÇn nµo g©y t¸c ®éng kh«ng tèt ®Õn nÒn
kinh tÕ, hËu qu¶ lµ lµm nghÌo kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ®a d¹ng cña khu vùc kinh tÕ nµy,
g©y l·ng phÝ tiÒm n¨ng cña mét khu vùc kinh tÕ réng lín vµ còng dÉn ®Õn sù suy
tho¸i cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh. T×nh h×nh nµy ®Æt ra mét nhu cÇu cÊp b¸ch
vÒ ®æi míi chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch ®Ó t¹o sù b×nh ®¼ng vµ c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a
c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ.
b. Kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong qu¸ tr×nh ®æi míi ( tõ 1986 ®Õn nay)
Ph-¬ng h-íng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi
§¶ng toµn quèc lÇn thø VI, tiÕp tôc ®-îc kh¼ng ®Þnh trong §¹i héi §¶ng lÇn thø VII
vµ ®-îc cô thÓ ho¸ trong NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban chÊp hµnh trung -¬ng §¶ng lÇn
thø 2 (kho² VII) víi néi dung: “ Kinh tÕ tËp thÓ, c² thÓ, t nh©n ®îc ph²t triÓn
kh«ng h¹n chÕ vÒ quy m«vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng, trong lÜnh vùc mµ ph¸p luËt kh«ng
cÊm, ®-îc lùa chÞn h×nh thøc kinh doanh kÓ c¶ liªn doanh víi n-íc ngoµi, t¹o m«i
tr-êng æn ®Þnh vµ an toµn cho mäi ng-êi yªn t©m ®Çu t-, xo¸ bá nh÷ng cÊm ®o¸n
rµng buéc v« lý, nh÷ng thñ tôc phiÒn hµ g©y khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt,
kinh doanh cña nh©n d©n...”.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
VÒ c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc ®· t¹o ra nh÷ng khu«n khæ ph¸p lý cÇn
thiÕt ®Ó c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ho¹t ®éng thuËn lîi, t¹o niÒm tin ban
®Çu cho chñ doanh nghiÖp kh¾c phôc nh÷ng mÆc c¶m tr-íc ®©y cña hä ®èi víi chÝnh
s¸ch c¶i t¹o vµ th¸i ®é cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®èi víi hä, khu vùc kinh tÕ ngoµi
quèc doanh ®· ®-îc c¶i thiÖn.
B¶ng 2: Tæng s¶n phÈm trong n-íc ( GDP) chia theo khu vùc kinh tÕ
§¬n vÞ: %
1991
1992
1993
1994
1995
Tæng sè
100
100
100
100
100
-
Quèc doanh
32,5
33,3
36,2
39,2
40,2
-
Ngoµi quèc doanh
67,5
66,7
63,8
60,8
59,8
Nh- vËy lµ tõ n¨m 1986 ®Õn 1995, khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· dÇn dÇn
®-îc kh«i phôc vµ tõng b-íc ph¸t triÓn, ®· t¹o ra kháng 60% tæng s¶n phÈm trong
n-íc, chiÕm tû träng gÊp hai lÇn so víi ®ãng gãp cña kinh tÕ Nhµ n-íc vµo GDP.
C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh«ng cßn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ thõa hµnh; ®ang ®-îc
s¾p xÕp l¹i theo h-íng tù chñ vÒ tµi chÝnhvµ kinh doanh cã h¹ch to¸n; mét bé phËn
®· thÝch øng víi c¬ chÕ míi, lµm ¨n cã l·i. Kinh tÕ c¸ thÓ thêi bao cÊp bÞ dån nÐn,
nay nhê ®æi míi ®· ph¸t triÓn nhanh chãng; ®Õn cuèi n¨m 1997, c¶ n-íc ®· cã
2215000 c¬ së víi 4380000lao ®éng, doanh thu 40740 tû ®ång trªn 26500 tû ®ång
vèn kinh doanh. §Æc biÖt, chÝnh s¸ch ®æi míi ®· më ®-êng cho hai lo¹i h×nh kinh
tÕ: t- b¶n Nhµ n-íc vµ t- b¶n t- nh©n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ.
§Õn cuèi n¨m 1997, khu vùc kinh tÕ TBTN ®· cã 1648 doanh nghiÖp, thu hót
208100 lao ®éng, doanh thu 45398 tû ®ång trªn 121130 tû ®ång vèn ®Çu t- kinh
doanh, nép ng©n s¸ch 9022 tû ®ång.
VÒ sù t¨ng tr-ëng(n¨m 1999): C¸c c¬ së ngoµi quèc doanh t¨ng tr-ëng víi tèc ®é
t-¬ng ®èi nhanh. So sè liÖu thèng kª th¸ng 7/ 1996, sè doanh nghiÖp t¨nglªn 57%;
vèn sö dông so víi vèn ®¨ng ký t¨ng 17,06% trong ®ã doanh nghiÖp t¨ng 71,3%; hé
c¸ thÓ t¨ng 90,82%; Sè vèn kinh doanh tÝnh b×nh qu©n cho mét lao ®éng trong
doanh nghiÖp theo giÊy phÐp kinh doanhlµ 33,75 triÖu ®ång, theo sè vèn thùc tÕ, sö
dông lµ 57,8 triÖu ®ång. T-¬ng tù hé c¸ thÓ lµ 3,2 triÖu vµ 6,3 triÖu ®ång.
§Ó so s¸nh víi khu vùc kinh tÕ quèc doanh vÒ sù ®ãng gãp GDP ( th«ng qua sè
tuyÖt ®èi) trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xem b¶ng 3.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
B¶ng 3: Tæng s¶n phÈm trong n-íc theo gi¸ so s¸nh 1995 ph©n theo thµnh phÇn
kinh tÕ
§¬n vÞ: Tû ®ång
1996
1997
1998
1999
S¬ bé
2000
Tæng sè
195567
213833
231264
244596
256269
-
Kinh tÕ quèc doanh
78367
87208
95638
100953
105286
-
Kinh tÕ ngoµi quèc
doanh
+ Kinh tÕ tËp thÓ
18978
19654
20173
20879
21630
+ Kinh tÕ t- nh©n
5978
6838
7507
8103
8607
+ Kinh tÕ c¸ thÓ
70287
74913
79128
81819
85020
+ Kinh tÕ hçn hîp
8802
9511
9848
10249
10115
Trªn ®©y lµ nh÷ng con sè cô thÓ cho thÊy sù t¨ng tr-ëng rÊt nhanh cña khu vùc
kinh tÕ ngoµi quèc doanh nhê cã sù ®æi míi vÒ chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ
Nhµ n-íc.
Tuy nhiªn, c¸c chÝnh s¸ch hiÖn hµnh cña Nhµ n-íc vÉn ch-a phï hîp ®Ó c¸c
doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµm ¨n thùc sù cã hiÖu qu¶. Mét trong nh÷ng sù yÕu
kÐm lín cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh lµ t×nh tr¹ng vèn Ýt, ®iÒu nµy thÓ hiÖn qua
b¶ng sè liÖu sau:
B¶ng 4: B¶ng thèng kª sè l-îng doanh nghiÖp , sè l-îng lao ®éng vµ tiÒn vèn
cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ n¨m 1999
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ
Doanh nghiÖp
Lao ®éng
Sè l-îng Tû träng Sè
l-îng
(%)
Tû
träng
(1000
ng-êi)
(%)
Tæng sè
24.124
100
2.027
100
-
5.912
24,7
1.513
75
DN quèc doanh
18
Vèn
b×nh
qu©n
(®ång)
9-10 tû
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
-
DN t- nh©n
10.818
44,8
131
-
DNcæ phÇn
138
0,6
18
250
triÖu
-
C«ng ty TNHH
4.015
16,6
173
9-10 tû
-
DN cã vèn n-íc ngoµi
668
2,8
102
2 tû
-
Chi nh¸nh cña DNCNNN 713
-
DN tËp thÓ
1810
40 tû
3
7,5
90
750
triÖu
Nh- vËy, sè doanh nghiÖp chÞu sù ®iÒu chØnh cña luËt C«ng ty vµ luËt Doanh
nghiÖp t- nh©n chiÕm tû träng rÊt cao: 75,3% ( quèc doanh chiÕm 24,7%), nh-ng sè
l-îng lao ®éng th× ng-îc l¹i, chØ chiÕm kho¶ng 25% ( quèc doanh 75%). VÒ tiÒn
vèn, quèc doanh chiÕm 60%, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn l¹i chiÕm 40%. Tõ nh÷ng
sè liÖu trªn cho thÊy hiÖn t¹i l-îng vèn trong khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cßn
rÊt nhá so víi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt, kinh doanh cña nã.
2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n h×nh thµnh nªn nhu cÇu vèn cña kinh tÕ ngoµi
quèc doanh
Vèn lµ mét ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc ®Ó mét doanh nghiÖp h×nh thµnh vµ
tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh. Tuy nhiªn, nguån vèn cña mçi doanh nghiÖp kh«ng
gièng nhau do qu¸ tr×nh huy ®éng vµ sö dông vèn phô thuéc vµo c¸c nh©n tè kh¸c
nhau nh- lo¹i h×nh së h÷u doanh nghiÖp, ngµnh nghÒ kinh doanh, quy m« vµ c¬ cÊu
tæ chøc, tr×nh ®é qu¶n lý cña doanh nghiÖp, tr×nh ®é ¸p dông khoa häc kü thuËt,
chiÕn l-îc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp...C¬ cÊu vèn cña mét doanh nghiÖp gåm hai
phÇn:
-Vèn tù cã: gåm vèn ban ®Çu vµ vèn bæ sung hµng n¨m. §èi víi doanh nghiÖp
Nhµ n-íc ban ®Çu lµ vèn do Ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp. Doanh nghiÖp t- nh©n cã ban
®Çulµ vèn cña c¸ nh©n bá ra vµ ®èi víi c«ng ty cæ phÇn lµ vèn gãp cña c¸c cæ ®«ng.
Vèn bæ sung hµng n¨m gåm tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i vµ Ng©n s¸ch cÊp thªm nÕu lµ doanh
nghiÖp Nhµ n-íc, tõ b¸n thªm cæ phiÕu nÕu lµ c«ng ty cæ phÇn...vµ c¸c h×nh thøc
hîp ph¸p kh¸c.
- Nguån vèn vay: C¸c doanh nghiÖp ®i vay vèn d-ãi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau
nh-ng vÒ c¬ b¶n cã hai h×nh thøc chÝnh lµ: tÝn dông th-¬ng m¹i vµ tÝn dông Ng©n
hµng. TÝn dông th-¬ng m¹i lµ nguån vèn tÝn dông cña c¸c nhµ cung cÊp nh- quan
hÖ mua b¸n chÞu, mua hµng tr¶ chËm hay tr¶ gãp. §©y chØ lµ mét nguån vèn ng¾n
h¹n vµ sÏ gÆp rñi ro khi quy m« v-ît qóa giíi h¹n an toµn. Kh¸c víi tÝn dông th-¬ng
m¹i, tÝn dông Ng©n hµng cã c¶ kú h¹nng¾n, trung vµ dµi h¹n. HiÖn nay ë ViÖt nam,
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
thÞ tr-êng tµi chÝnh ch-a hoµn chØnh, viÖc thu hót vèn cña c¸c doanh nghiÖp ch-a
phæ biÕn th× tÝn dông Ng©n hµng lµ mét h×nh thøc huy ®éng vèn phæ biÕn nhÊt cña
c¸c doanh nghiÖp.
Kh¸c víi doanh nghiÖp Nhµ n-íc, doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng cã yÕu
tè së h÷u Nhµ n-íc, chñ së h÷u toµn quyÒn quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng kinh doanh cña
m×nh ( theo khu«n khæ ph¸p luËt) vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ho¹t ®éng ®ã. Do vËy,
c²c th¯nh phÇn kinh tÕ ngo¯i quèc doanh ph°i “ tù th©n vËn ®éng”trong c¬ chÕ thÞ
tr-êng ®Ó t×m c¸c nguån vèn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt. Mét trong nh÷ng nguån vèn
quan träng mµ c¸c doanh nghiÖp quèc doanh huy ®éng ®-îc lµ tõ sù trî gióp cña
Nhµ n-íc. Trong khi ®ã nhu cÇu vèn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ rÊt
lín nh-ng viÖc huy ®éng vèn ph¶i do doanh nghiÖp tù t×m kiÕm. TÝnh tù lùc cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã tÝnh hai mÆt. Nã võa t¹o ra sù n¨ng ®éng,
s¸ng t¹o, tù chñ trong s¶n xuÊt, kinh doanh nh-ng sù tù do nµy ®«i khi v-ît qu¸ tÇm
kiÓm so¸t cña Nhµ n-íc g©y nªn nhiÒu tiªu cùc trong ho¹t ®éng cña khu vùc kinh tÕ
nµy. T×nh tr¹ng v× ch¹y theo lîi nhuËn mµ cã nh÷ng ph-¬ng ¸n kinh doanh m¹o
hiÓm g©y ra thua lç, ph¸ s¶n, xem th-êng ph¸p luËt,...t¹o ra sù thiÕu lßng tin ®èi víi
c¸c chñ thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ vµ ®ã còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
khiÕn c¸c Ng©n hµng ng¹i cho vay ®èi víi khu vùc nµy.
Kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã ph¹m vi ho¹t ®éng réng, ho¹t ®éng trªn nhiÒu
ngµnh: n«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n, c«ng nghiÖp, x©y dùng, th-¬ng nghiÖp...Thªm
vµo ®ã h×nh thøc kinh doanh còng hÕt søc ®a d¹ng. TiÒm n¨ng trong khu vùc kinh tÕ
ngoµi quèc doanh cña n-íc ta hiÖn nay vÉn ch-a ®-îc khai th¸c hÕt vµ mét ®iÒu
kiÖn quan träng ®Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy chÝnh lµ vèn. Do vËy, tæng l-îng vèn cÇn cho
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë khu vùc kinh tÕ nµy lµ rÊt lín.
ë n-íc ta, kinh tÕ ngoµi quèc doanh cßn non trÎ v× nã míi thùc sù ®-îc c«ng
nhËn lµ mét khu vùc kinh tÕ chÝnh thøc tõ h¬n 10 n¨m. Do vËy, vÒ quy m« doanh
nghiÖp cßn rÊt nhá bÐ, 90% doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc khu vùc kinh tÕ ngoµi
quèc doanh. Quy m« vèn ®Çu t- cña c¸c doanh nghiÖp t- nh©n lµ rÊt nhá. Doanh
nghiÖp cã sè vèn d-íi 500 triÖu ®ång chiÕm 68,3% tæng sè doanh nghiÖp ( trong ®ã,
doanh nghiÖp cã vèn trªn 100 triÖu ®ång chiÕm 25,4%). Doanh nghiÖp cã sè vèn
trªn 500 triÖu ®ång chiÕm 31,7% ( trong ®ã, doanh nghiÖp cã vèn trªn 1 tû chØ
chiÕm 18,9%). MÆt kh¸c ë n-íc ta hiÖn nay, trong khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc
doanh chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp t- nh©n. MÆc dï lo¹i h×nh kinh doanh ë khu vùc
kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh nh-ng do vèn Ýt vµ h¹n chÕ vÒ kh¶
n¨ng tÝch luü vèn, kinh tÕ ngoµi quèc doanh kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t- khoa häc
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i; s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nÆng còng nh- ®Çu t- vµo c¬ së h¹ tÇng lµ
nh÷ng lÜnh vùc cã yªu cÇu vèn lín vµ thêi gian thu håi vèn l©u. C¸c doanh nghiÖp
ngoµi quèc doanh míi chØ kinh doanh nhá lÎ, chñ yÕu lµ ngµnh dÞch vô mang tÝnh
chÊt “ tøc thêi” nªn vèn vay chØ cã thÓ l¯ ng¾n h³n.
20
.PDF 
91 
79885 
127 
