HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
NGUYỄN MINH HẢI
XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN
CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở TÂY NGUYÊN HIỆN NAY
THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH HỒ CHÍ MINH HỌC
Mã số: 62 31 02 04
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS, TS Nguyễn Thị Kim Dung
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được
trích dẫn đầy đủ theo qui định.
Tác giả
Nguyễn Minh Hải
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................ 6
1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................... 6
1.2. Những vấn đề đã được nghiên cứu và những nội dung luận án tiếp tục
nghiên cứu.................................................................................................... 31
Chương 2. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ
NHÀ GIÁO................................................................................................. 36
2.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài ..................................... 36
2.2. Một số quan điểm cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội
ngũ nhà giáo................................................................................................. 42
2.3. Giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo........ 73
Chương 3. XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Ở TÂY NGUYÊN THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH - THỰC TRẠNG
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA................................................................... 85
3.1. Khái quát đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng đội
ngũ giảng viên và sự ra đời, phát triển các trường đại học ở Tây Nguyên..... 85
3.2. Thực trạng xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây
Nguyên giai đoạn 2013 - 2018 và những vấn đề đặt ra ................................ 92
Chương 4. PHƯƠNG HƯỚNG, NỘI DUNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY
DỰNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở TÂY
NGUYÊN HIỆN NAY THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH ................ 120
4.1. Những nhân tố tác động đến việc xây dựng đội ngũ giảng viên các
trường đại học ở Tây Nguyên..................................................................... 120
4.2. Phương hướng, nội dung xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại
học ở Tây Nguyên giai đoạn 2019 - 2030................................................... 129
4.3. Giải pháp xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây
Nguyên giai đoạn 2019 - 2030.................................................................... 138
KẾT LUẬN............................................................................................... 157
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................. 160
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 161
PHỤ LỤC.................................................................................................. 179
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBQL:
Cán bộ quản lý
CNXH:
Chủ nghĩa xã hội
CMCN:
Cách mạng công nghiệp
DTTS:
Dân tộc thiểu số
GDĐH:
Giáo dục đại học
GD-ĐT:
Giáo dục - đào tạo
GS:
Giáo sư
GV:
Giảng viên
ĐNGV:
Đội ngũ giảng viên
ĐNNG:
Đội ngũ nhà giáo
PGS:
Phó Giáo sư
SV:
Sinh viên
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Số giảng viên cơ hữu và sinh viên các trường đại học ở Tây
Nguyên năm học 2017 - 2018....................................................................... 99
Bảng 3.2. Giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá công tác tuyển chọn
đội ngũ giảng viên ..................................................................................... 101
Bảng 3.3. Giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá công tác qui hoạch đội
ngũ giảng viên theo chức danh nghề nghiệp viên chức giảng dạy............... 102
Bảng 3.4. Giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá công tác sử dụng đội
ngũ giảng viên ........................................................................................... 104
Bảng 3.5. Giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá công tác đào tạo, bồi
dưỡng đội ngũ giảng viên........................................................................... 107
Bảng 3.6: Giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá chính sách đãi ngộ đối
với đội ngũ giảng viên ............................................................................... 108
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh - anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt
xuất, nhà tư tưởng lỗi lạc của dân tộc Việt Nam. Trong hệ thống tư tưởng Hồ
Chí Minh, tư tưởng về xây dựng đội ngũ nhà giáo (ĐNNG) là một trong
những nội dung quan trọng thể hiện lý tưởng sâu xa của Người về xây dựng
con người mới xã hội chủ nghĩa, đưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc
trên thế giới. Ngay sau khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Hồ
Chí Minh đã nhận thức rõ sự cần thiết phải xây dựng nền giáo dục mới, trong
đó có giáo dục đại học (GDĐH), và coi đây là một trong những điều kiện căn
bản, quyết định sự độc lập, giàu mạnh của đất nước, để sánh vai với các
cường quốc năm châu. Trên cương vị là người lãnh đạo cao nhất của Đảng và
Nhà nước, Hồ Chí Minh đã dành nhiều thời gian, tâm huyết lãnh đạo, chỉ đạo
và tổ chức thực hiện xây dựng nền giáo dục cách mạng, trong đó có việc xây
dựng đội ngũ nhà giáo. Thực tế trên đất nước ta đã hình thành một đội ngũ
nhà giáo tâm huyết, tài năng đáp ứng yêu cầu xây dựng nền giáo dục mới,
phục vụ đắc lực cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Những quan điểm về xây dựng ĐNNG trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh để
lại vẫn có giá trị lý luận và thực tiễn quan trọng cần phải được nghiên cứu sâu
hơn và quán triệt, vận dụng vào xây dựng đội ngũ giảng viên (ĐNGV) các
trường đại học ở nước ta hiện nay.
Trong thời kỳ đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn xác định giáo dục
và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04-11-2013
của Ban Chấp hành Trung ương Đảng chỉ ra một trong những giải pháp quan
trọng để đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo là phát triển đội ngũ
nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân
2
chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế. Xây dựng đội ngũ giảng viên đủ về
số lượng, đảm bảo về chất lượng, cơ cấu là một trong những nhân tố quan
trọng có ý nghĩa quyết định chất lượng đào tạo nguồn nhân lực bậc đại học
hiện nay. Tuy nhiên, thời gian qua, việc xây dựng đội ngũ giảng viên các
trường đại học trong cả nước nói chung và các trường đại học ở Tây Nguyên
nói riêng còn nhiều bất cập, hạn chế. Đó là sự thiếu hụt về số lượng, giảm sút
về chất lượng, mất cân đối về cơ cấu đội ngũ giảng viên; một số giảng viên
chưa theo kịp yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo, thiếu tâm huyết, thậm chí
vi phạm đạo đức nghề nghiệp.
Hiện nay, vùng Tây Nguyên có 4 trường đại học, đó là Trường Đại học
Đà Lạt, Trường Đại học Tây Nguyên, Trường Đại học Yersin Đà Lạt và
Trường Đại học Buôn Ma Thuột. Trong bối cảnh Tây Nguyên đang đẩy mạnh
công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì vai trò của các trường đại học, cụ thể là đội
ngũ giảng viên càng trở nên quan trọng. Tuy nhiên, đội ngũ giảng viên các
trường đại học ở Tây Nguyên hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển
cả về số lượng, chất lượng và cơ cấu; tỉ lệ giảng viên có học hàm, học vị cao
còn thấp; tỉ lệ giảng viên chưa đạt chuẩn cao; còn có sự mất cân đối trong cơ
cấu ngành nghề, dân tộc; số lượng giảng viên chưa đáp ứng qui mô đào tạo;
môi trường làm việc chưa giữ chân và thu hút được giảng viên trình độ cao,...
Để phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống đồng bào các dân tộc Tây
Nguyên, các trường đại học của vùng phải là những đầu tàu trong việc đào tạo
nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyển giao tri thức, khoa học - công nghệ.
Thực tế đặt ra cần phải có những giải pháp khả thi để xây dựng ĐNGV các
trường đại học ở Tây Nguyên đảm bảo số lượng, chất lượng, cơ cấu, đáp ứng
yêu cầu phát triển trong giai đoạn tới.
Từ những lý do trên, nghiên cứu sinh lựa chọn vấn đề: “Xây dựng đội
ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên hiện nay theo tư tưởng
Hồ Chí Minh” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học.
3
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Nghiên cứu một cách có hệ thống nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về
xây dựng đội ngũ nhà giáo để vận dụng vào xây dựng đội ngũ giảng viên các
trường đại học ở Tây Nguyên, từ đó đề xuất các giải pháp xây dựng đội ngũ
giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên giai đoạn 2019 - 2030 theo tư
tưởng Hồ Chí Minh
2.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, đánh giá khái
quát kết quả nghiên cứu đã đạt được và chỉ ra những vấn đề luận án cần tiếp
tục nghiên cứu.
- Phân tích, hệ thống hóa nội dung và rút ra giá trị của tư tưởng Hồ Chí
Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo.
- Phân tích làm rõ thực trạng xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại
học ở Tây Nguyên giai đoạn 2013 - 2018 theo tư tưởng Hồ Chí Minh; chỉ ra
những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra đối với việc
xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên hiện nay.
- Nêu lên những nhân tố tác động, phương hướng, nội dung và giải
pháp xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên giai
đoạn 2019 - 2030 theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo và công tác xây
dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên theo tư tưởng Hồ
Chí Minh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung nghiên cứu: Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ
nhà giáo được thể hiện trong các tác phẩm, bài nói, bài viết và thông qua hoạt
4
động chỉ đạo thực tiễn xây dựng nền giáo dục cách mạng của Hồ Chí Minh;
Đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng đội ngũ giảng viên
các trường đại học; công tác xây dựng đội ngũ giảng viên của các trường đại
học ở Tây Nguyên theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Về không gian nghiên cứu: đề tài nghiên cứu bốn trường đại học đóng
trên địa bàn Tây Nguyên gồm Trường Đại học Đà Lạt, Trường Đại học Tây
Nguyên, Trường Đại học Yersin Đà Lạt và Trường Đại học Buôn Ma Thuột.
- Về thời gian nghiên cứu: đề tài nghiên cứu công tác xây dựng đội ngũ
giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên giai đoạn 2013 - 2018.
Năm 2013 là thời gian bắt đầu triển khai thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng “Về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa
trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế”; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học được
Quốc hội thông qua ngày 18/6/2012, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013;
Quyết định số 37/2013/QĐ-TTg ngày 26/6/2013 của Thủ tướng Chính phủ
“Về việc điều chỉnh Quy hoạch mạng lưới các trường đại học, cao đẳng giai
đoạn 2006 - 2020”.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Đề tài luận án được tiến hành trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về
giáo dục - đào tạo, xây dựng đội ngũ nhà giáo.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài luận án tuân thủ phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Đồng thời kết hợp với các phương
pháp cơ bản sau: phân tích - tổng hợp, lịch sử - lôgíc, điều tra xã hội học,
thống kê.
5
5. Đóng góp mới về khoa học của đề tài
- Đề tài đã nghiên cứu làm sâu sắc hơn hệ thống quan điểm của Hồ Chí
Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo, đặc biệt là về nội dung và giá trị của tư
tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo.
- Đề tài đã chỉ ra những thành tựu, hạn chế của công tác xây dựng đội
ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên giai đoạn 2013 - 2018 theo
tư tưởng Hồ Chí Minh, từ đó phân tích làm rõ những vấn đề đặt ra đối với
việc xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học ở Tây Nguyên hiện nay.
- Đề tài đã phân tích làm rõ những nhân tố tác động, đề xuất phương
hướng, nội dung và giải pháp xây dựng đội ngũ giảng viên các trường đại học
ở Tây Nguyên giai đoạn giai đoạn 2019 - 2030 theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
- Đề tài góp phần làm sâu sắc hơn hệ thống quan điểm của Hồ Chí Minh
về xây dựng đội ngũ nhà giáo, đồng thời góp phần tuyên truyền, giáo dục tư
tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay.
- Góp phần cung cấp luận cứ khoa học cho Đảng, Nhà nước, các trường
đại học ở Tây Nguyên đề ra đường lối, chính sách, kế hoạch phù hợp để xây
dựng đội ngũ giảng viên đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục đại học vùng
Tây Nguyên.
- Kết quả của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, phục vụ
nghiên cứu, giảng dạy, học tập chuyên ngành tư tưởng Hồ Chí Minh và Hồ
Chí Minh học tại các trường đại học, học viện ở nước ta hiện nay.
7. Kết cấu của luận án
Luận án được trình bày theo kết cấu: phần mở đầu, phần nội dung chính,
phần kết luận, danh mục công trình của tác giả đã công bố, danh mục tài liệu
tham khảo và phụ lục. Nội dung chính của luận án được trình bày trong 4
chương và 10 tiết.
6
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1.1. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ nhà
giáo và sự vận dụng xây dựng đội ngũ nhà giáo ở nước ta
1.1.1.1. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo
Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, tư tưởng về giáo dục - đào tạo là
một nội dung quan trọng, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn đối với sự phát
triển của dân tộc Việt Nam. Bước vào thời kỳ đổi mới, đặc biệt là từ năm
1990 trở lại đây, nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý giáo dục đã nhận thức rõ
giá trị và tầm quan trọng của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, đi sâu
nghiên cứu nội dung này ở nhiều góc độ, cả về nghiên cứu cơ bản và nghiên
cứu vận dụng. Liên quan đến nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng
đội ngũ nhà giáo, có thể tóm lược thành tựu nghiên cứu đạt được qua một số
công trình sau:
Công trình Bách Khoa thư Hồ Chí Minh, Tập 1, Hồ Chí Minh với Giáo
dục - Đào tạo [89] do Phan Ngọc Liên và Nguyên An biên soạn. Đây là
công trình lớn bàn về tư tưởng giáo dục - đào tạo của Hồ Chí Minh. Nội
dung công trình chia làm ba phần: Phần 1 “Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo
dục”, trong đó giới thiệu một số đoạn trích trong các bài viết, bài nói của Hồ
Chí Minh về giáo dục, thể hiện tư tưởng của Người trên các chủ đề lớn như
mục tiêu, tính chất, nội dung giáo dục, lý luận về giáo dục nói chung, về dạy
học nói riêng; Phần 2 “Tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục”, tập
hợp các bài viết, đoạn trích của các nhà nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ tư
tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục nói chung, quán triệt tư tưởng của Người
vào thực tiễn giáo dục, đào tạo Việt Nam; Phần 3 “Nguyễn Ái Quốc - Hồ
Chí Minh trong nhà trường”, làm rõ việc đưa tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo
7
dục vào nhà trường thông qua dạy học một số bộ môn, chủ yếu là văn học và
lịch sử. Trong phần 2 của cuốn sách, tác giả sưu tầm một số bài nghiên cứu
phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội ngũ nhà giáo.
Trong bài Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục [71], Phạm Minh Hạc
bàn đến quan điểm Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò của nhà giáo, nội dung xây
dựng đội ngũ nhà giáo gồm phẩm chất và năng lực. Hồ Chí Minh luôn đề
cao vị trí, vai trò của cô giáo, thầy giáo trong xã hội mới, nếu không có thầy
giáo, cô giáo thì không có giáo dục, không có thế hệ công dân tốt để xây
dựng xã hội tương lai. Xây dựng đội ngũ nhà giáo phải luôn gắn liền phẩm
chất với năng lực, tuy nhiên phẩm chất chính trị, đạo đức phải được đặt lên
hàng đầu, đó là lòng yêu nghề, yêu trẻ, hết lòng chăm sóc, giáo dục học sinh,
không ngừng rèn luyện đạo đức, tự đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao tay nghề.
Đội ngũ nhà giáo với đầy đủ phẩm chất và năng lực chính là vấn đề then
chốt, quyết định chất lượng giáo dục-đào tạo.
Nguyễn Đình Cống, trong bài Suy nghĩ về chức năng của người thầy
theo lời Bác Hồ [42], khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của thầy
giáo, nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục. Nhưng để thực hiện
được vai trò vẻ vang của mình trước hết thầy phải xứng đáng là thầy, người
thầy phải được lựa chọn cẩn thận, chu đáo vì không phải ai cũng làm thầy
được. Theo tác giả, Hồ Chí Minh yêu cầu người thầy giáo cần có ba phẩm
chất chủ yếu: tâm hồn, kiến thức và phương pháp sư phạm. Tâm hồn của
người thầy được xây dựng trên cơ sở lòng yêu thương vô hạn, lòng quý mến
và tôn trọng con người. Chính lòng yêu quý đó là cội nguồn của mọi tình
cảm cao đẹp, là khởi thủy của đạo đức. Đối với thầy giáo, lòng yêu thương
con người trước hết cần thể hiện ở lòng yêu thương học sinh và đồng nghiệp,
chính nhờ lòng yêu thương ấy mà mỗi lời giảng của thầy là mỗi lời xuất phát
từ đáy lòng và vì thế nói mới dễ thấm sâu vào tâm trí học sinh. Kiến thức
người thầy bao gồm nhiều mặt. Trước hết là kiến thức vững vàng, sâu rộng
8
về chuyên môn, trong đó kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý thuyết, thực tế và
kinh nghiệm, giữa nhận thức và thực hành. Nhưng chỉ giỏi về chuyên môn
thì chưa đủ, còn cần những kiến thức rộng rãi về xã hội, về con người và về
các ngành khoa học khác. Phương pháp sư phạm của người thầy đóng vai trò
quan trọng. Phương pháp sư phạm bao gồm nhiều vấn đề mà trước hết và
quan trọng nhất là cách khơi dậy ở học sinh sự say mê học tập, sự khát khao
hướng về cái thiện, là làm cho học sinh hứng thú trong việc tìm tòi, khám
phá cái mới, cái đẹp. Phương pháp dạy học phải vươn tới chỗ phát triển và
bồi dưỡng tài năng, động viên được sức mạnh nội tâm của con người.
Nguyễn Đăng Tiến, trong bài Hồ Chủ tịch và vấn đề xây dựng đội ngũ
giáo viên [151], phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò của người
thầy: “Trong suốt cuộc đời hoạt động cứu nước, cứu dân của mình, Hồ Chủ
tịch luôn coi trọng giáo dục và vai trò, vị trí của ông thầy”. Người đánh giá
rất cao đội ngũ giáo viên, coi họ là “đội tiên phong trong sự nghiệp tiêu diệt
giặc dốt”, là người “mở mang tri thức phổ thông cho đồng bào”, “xây đắp
nền văn hóa sơ bộ cho dân tộc”, là những “vô danh anh hùng”. Người thầy
trong xã hội cũ và người thầy trong xã hội mới có vị trí hoàn toàn khác nhau.
Trong xã hội cũ nghề thầy giáo là gõ đầu trẻ để kiếm cơm ăn, trong xã hội
mới người thầy có một sự nghiệp vẻ vang, quan trọng là “trồng người”,
“chăm lo dạy dỗ con em của nhân dân thành người công dân tốt, người cán
bộ tốt của nước nhà” [151, tr.309]. Tác giả cũng chỉ ra năng lực và phẩm
chất người thầy giáo là lòng yêu nghề, yêu trẻ, phải làm kiểu mẫu về mọi
mặt tư tưởng, đạo đức, lối làm việc. Để làm tốt công tác giảng dạy của mình,
người giáo viên còn phải hình thành cho mình hàng loạt những năng lực sư
phạm khác như năng lực dạy học, năng lực ngôn ngữ, năng lực tổ chức, năng
lực giao tiếp.
Tác giả Hoàng Trang, trong bài Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục những nội dung cơ bản [155], đã nêu ra và phân tích những nội dung cơ bản
9
của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục - đào tạo. Tác giả phân tích: các thầy
giáo, cô giáo có vai trò nòng cốt trong việc đào tạo thế hệ trẻ, những thầy
giáo, cô giáo trước tiên phải giáo dục, bồi đắp cho thế hệ trẻ lòng yêu quê
hương đất nước, niềm tự hào với truyền thống lịch sử dân tộc mà bắt đầu
ngay từ yêu thương những người ruột thịt, bạn bè và đồng loại, giáo dục tinh
thần pháp luật cho họ mà bắt đầu từ ý thức tôn trọng tập thể, tổ chức, nội quy
nhà trường và trật tự xã hội. Người đặc biệt chú trọng đến phương pháp giảng
dạy của người thầy: "học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản
xuất, nhà trường gắn liền với xã hội", "phải nâng cao và hướng dẫn" khả năng
tự đào tạo cho người học, phải "lấy tự học làm cốt", "phải nêu cao tác phong
độc lập suy nghĩ và tự do tư tưởng", đặc biệt chú ý phương pháp truyền thống
của dân tộc là phương pháp nêu gương (thân giáo) chỉ ra những ưu điểm ở
mỗi con người, khích lệ động viên họ phát huy mặt tốt, hạn chế mặt xấu đi
đến thủ tiêu nó làm cho con người ngày càng hoàn thiện.
Công trình viết chung của hai tác giả Vũ Văn Gầu và Nguyễn Anh Quốc
Tư tưởng Hồ Chí Minh với sự nghiệp phát triển giáo dục [63] là một công
trình chuyên khảo nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục. Tác giả
trình bày khá toàn diện các mặt tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục: nguồn gốc
hình thành, vai trò, mục đích, nội dung, phương pháp, đặc điểm của tư tưởng
Hồ Chí Minh về giáo dục, đồng thời nêu lên một số nội dung vận dụng tư
tưởng giáo dục Hồ Chí Minh trong sự nghiệp đổi mới và phát triển giáo dục
hiện nay. Về vị trí, vai trò của nhà giáo trong tư tưởng Hồ Chí Minh, tác giả
cũng đồng quan điểm với một số tác giả đã nêu trên là Hồ Chí Minh đánh giá
vị trí, vai trò của nhà giáo là “rất quan trọng và vẻ vang”, quyết định sự phát
triển của sự nghiệp giáo dục. Về phẩm chất nhà giáo, Hồ Chí Minh yêu cầu
nhà giáo trước hết phải có đạo đức, có chí khí cao thượng, “tiên ưu hậu lạc”,
thương yêu học trò, luôn tự sửa mình, làm gương, học tập nâng cao trình độ.
Về kiến thức phải học cả chính trị và chuyên môn. Nhà giáo trước hết phải
10
có tinh thần yêu Tổ quốc, yêu chủ nghĩa xã hội, luôn gắn bó với giai cấp lao
động, những người công nông, trung thành tuyệt đối với sự nghiệp cách
mạng của dân tộc, luôn tin tưởng vào đường lối lãnh đạo của Đảng, sẵn sàng
hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Như vậy, nội dung xây dựng nhà giáo
ở đây bao gồm đạo đức, chính trị, chuyên môn. Về giải pháp xây dựng đội
ngũ giảng viên, tác giả nhấn mạnh đến giải pháp tự đào tạo của nhà giáo, đó
là nhà giáo phải tham gia vào hoạt động thực tiễn xã hội để đào sâu kiến thức,
rút kinh nghiệm trong công tác giảng dạy. Các thầy giáo, các cô giáo là lao
động trí óc, phải gần gũi dân chúng, phải biết sinh hoạt của nhân dân, yêu
nhân dân, yêu học trò, gần gũi cha mẹ học sinh. Nếu thầy cô giáo chỉ biết đọc
sách thôi thì không đủ để làm thầy, cô giáo.
Công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục [189] do Lê Văn Yên
chủ biên là một công trình tập hợp nhiều bài viết quan trọng của các nhà lãnh
đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước, các nhà nghiên cứu, nhà giáo dục, chuyên
gia. Công trình là một tập tư liệu quý để giúp nghiên cứu, học tập và vận dụng
tư tưởng Hồ Chí Minh vào sự nghiệp đổi mới giáo dục nước ta hiện nay. Nội
dung sách gồm 3 phần: Tư tưởng Hồ Chí Minh - Tài sản quý giá của Đảng và
Dân tộc; Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và phát triển nền giáo dục Việt
Nam; Quán triệt, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục trong sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Công trình của Lê Văn Yên tập hợp
một số bài nghiên cứu có giá trị liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về xây
dựng đội ngũ nhà giáo.
Tác giả Nghiêm Đình Vỳ, trong bài Nhận thức và quán triệt tư tưởng Hồ
Chí Minh về giáo dục [187], nêu lên sự quan tâm của Hồ Chí Minh với giáo
dục, đào tạo và các thầy cô giáo, học sinh:
Có thể nói, hiếm có một nguyên thủ quốc gia nào đặc biệt quan tâm
đến giáo dục, chăm lo đến thầy giáo, cô giáo, học sinh các cấp như
Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nếu làm một bảng thống kê đầy đủ, chúng
11
ta sẽ nhận thấy tỷ lệ các bài nói, bài viết, những đoạn, những câu
liên quan đến giáo dục chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong tổng số các
ấn phẩm của Hồ Chí Minh đã được thu thập. Nếu tính những lần
đến thăm các lớp học chống mũ chữ, bổ túc văn hóa, các trường,
lớp học từ mẫu giáo, vỡ lòng đến phổ thông, đại học, các cuộc hội
nghị về giáo viên, những buổi họp mặt, gặp gỡ với thầy, cô giáo,
những nhà quản lý giáo dục… của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chúng ta
nhận thấy con số này không dưới 100. Sự quan tâm, chăm lo đến
giáo dục của Hồ Chí Minh vừa thể hiện truyền thống “tôn sư trọng
đạo” của dân tộc, tình cảm của một học sinh, một thầy giáo vĩ đại thầy giáo Nguyễn Tất Thành, vừa thể hiện tầm cỡ của một nhà lãnh
đạo Đảng và Nhà nước [187, tr.273].
Tác giả Lương Gia Ban, trong bài nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về
giáo dục và đào tạo [10], chỉ rõ quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò
của nhà giáo: Hồ Chí Minh coi văn hóa, giáo dục là một mặt trận và các thầy
cô giáo là những chiến sĩ trên mặt trận ấy. Giáo viên trong xã hội mới là
người có nhiệm vụ đào tạo những công dân tiến bộ, những cán bộ có tài đức
cho đất nước. Muốn có trò giỏi, trước hết phải có thầy giáo, cô giáo giỏi.
Người đặt trọng trách của sự nghiệp giáo dục và đào tạo vào các thầy giáo, cô
giáo, luôn nhắc nhở và động viên các nhà giáo trong sự nghiệp “trồng người”,
đồng thời coi đó là “một trách nhiệm nặng nề, nhưng rất vẻ vang”. Tác giả đã
khái quát một số quan điểm của Hồ Chí Minh về giải pháp xây dựng đội ngũ
nhà giáo, đó là: Đảng, Nhà nước và toàn xã hội quan tâm, chăm lo đến phát
triển giáo dục, đào tạo, chăm lo đến đội ngũ thầy giáo, cô giáo; bản thân các
thầy, cô giáo phải luôn tự phấn đấu vươn lên, tự rèn luyện mình, “phải tiếp
tục học thêm để tiến bộ mãi”; đẩy mạnh thi đua trong nhà trường, thi đua dạy
tốt, học tốt, thi đua trao đổi kinh nghiệm; tạo môi trường giáo dục lành mạnh,
trong đó đoàn kết là nhân tố đầu tiên, đoàn kết thật sự, giữa thầy và thầy, giữa
12
thầy và trò, giữa trò và trò, giữa cán bộ và công nhân. Toàn thể nhà trường
phải đoàn kết thành một khối.
Tác giả Thái Duy Tuyên, trong cuốn Triết học giáo dục Việt Nam [181]
đã xác định 12 yếu tố cấu thành tư tưởng giáo dục Hồ Chí Minh, đó là: (1) vị
trí, vai trò của giáo dục, (2) tính chất của nền giáo dục, (3) mục đích hệ thống,
(4) nguyên lý giáo dục, (5) mục đích nhân cách, (6) động cơ học tập, (7) nội
dung giáo dục - dạy học, (8) phương pháp giáo dục - dạy học, (9) hình thức tổ
chức dạy học, (10) đội ngũ giáo viên, (11) tập thể học sinh, (12) quản lý giáo
dục. Tác giả cho rằng, tư tưởng giáo dục Hồ Chí Minh được xem như một hệ
thống gồm 12 yếu tố tương ứng với 12 phạm trù trong giáo dục học có liên hệ
mật thiết với nhau, nhằm chỉ đạo việc nghiên cứu lý luận và cải tạo thực tiễn
giáo dục Việt Nam. Về đội ngũ giáo viên, Hồ Chí Minh đã xác định tầm quan
trọng của người thầy trong công tác giáo dục ở chỗ người thầy quyết định
chất lượng giáo dục, thậm chí không có thầy thì không có lớp, không có giáo
dục. Theo thống kê của tác giả, từ năm 1946 đến năm 1968, Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã phát biểu 26 lần về vấn đề này [181, tr. 96].
Tác giả Nguyễn Thị Kim Dung trong cuốn sách Bác Hồ với sự nghiệp
giáo dục và đào tạo [44] đã tuyển chọn, biên soạn khá công phu những bài
nghiên cứu liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, xây dựng đội
ngũ nhà giáo. Cuốn sách được chia làm bốn phần với các nội dung cụ thể như
sau: Phần thứ nhất: Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đào tạo, tập hợp các
bài nghiên cứu của lãnh đạo Đảng, Nhà nước như Trường Chinh, Phạm Văn
Đồng, Võ Nguyên Giáp và các nhà khoa học nghiên cứu về tư tưởng giáo dục
của Hồ Chí Minh. Phần thứ hai: Giáo dục đào tạo trong sự nghiệp đổi mới
theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Điểm đặc biệt của phần này là các tác giả đã
bước đầu gắn việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục với công cuộc
đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam hiện nay. Phần thứ ba:
Các văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về giáo dục - đào tạo. Tác giả cập
13
nhật các văn bản mới nhất của Đảng và Nhà nước chỉ đạo việc đổi mới căn
bản, toàn diện nền giáo dục - đào tạo nước ta trong thời kì công nghiệp hóa,
hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Phần thứ tư: Chủ tịch Hồ Chí Minh nói về
giáo dục và đào tạo. Đây là phần tập hợp các bài nói, bài viết của Hồ Chí
Minh về giáo dục - đào tạo. Các bài nói, bài viết được tập hợp một cách khoa
học theo từng chủ đề thuộc nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục.
Cuốn sách đã tập hợp được một số bài nghiên cứu có giá trị về tư tưởng giáo
dục Hồ Chí Minh, trong đó có khái quát tư tưởng Hồ Chí Minh về vị trí, vai
trò, nội dung, giải pháp xây dựng đội ngũ nhà giáo.
Công trình nghiên cứu chuyên sâu và đầy đủ nhất về người thầy trong tư
tưởng Hồ Chí Minh cho đến nay là cuốn Tư tưởng Hồ Chí Minh về người
thầy và việc xây dựng đội ngũ giảng viên đại học hiện nay [69] của Ngô Văn
Hà. Cuốn sách chia làm hai phần, phần thứ nhất phân tích, làm rõ hệ thống tư
tưởng Hồ Chí Minh về người thầy bao gồm: vai trò, phẩm chất đạo đức,
chuyên môn nghiệp vụ, phương pháp giảng dạy của người thầy giáo, phương
pháp sử dụng và trọng dụng trí thức, nhân tài của Hồ Chí Minh. Phần thứ hai
phân tích sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về người thầy vào việc xây
dựng đội ngũ giảng viên đại học ở nước ta hiện nay, trong đó tác giả đánh giá
thực trạng đội ngũ giảng viên đại học về số lượng, chất lượng, cơ cấu trình
độ, cơ cấu ngành nghề, thu nhập và vị thế của họ trong xã hội, từ đó đưa ra
giải pháp xây dựng ĐNGV đại học giai đoạn hiện nay.
Trong công trình này, Ngô Văn Hà đã phân tích khá sâu sắc quan điểm
Hồ Chí Minh về vai trò, nhiệm vụ của người thầy giáo, nội dung và giải pháp
xây dựng đội ngũ người thầy, cụ thể là đội ngũ giảng viên đại học ở nước ta.
Tác giả đã dành 8 trang (từ trang 18-25) để phân tích về nội dung quan điểm
Hồ Chí Minh về vai trò, nhiệm vụ của người thầy giáo. Theo tác giả, trong tư
tưởng Hồ Chí Minh, giữa vai trò và nhiệm vụ của người thầy có mối quan hệ
mật thiết không tách rời nhau. Vai trò quan trọng của người thầy trong xã hội
14
được thể hiện qua nhiệm vụ mà họ đảm nhận. Người thầy chỉ có thể khẳng
định được vai trò, vị trí của mình khi họ thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Hồ
Chí Minh chỉ rõ vai trò của người thầy giáo thể hiện ở những nội dung sau:
Người thầy giáo là yếu tố cơ bản của hệ thống giáo dục, quyết định đến quá
trình vận hành và chất lượng giáo dục; Vai trò của người thầy không chí bó
hẹp trong phạm vi trường học mà còn được thể hiện ở ngoài xã hội, “thầy
giáo và học trò, tùy hoàn cảnh và khả năng, cần tham gia những công tác xã
hội, ích nước, lợi dân”; Người thầy giáo của chế độ mới đảm nhận sứ mệnh
cao cả là làm cho mọi người dân được hưởng quyền học hành, tham gia vào
sự nghiệp giải phóng con người, xây dựng nền văn hóa mới, khẳng định vị thế
của dân tộc ta trên trường quốc tế; Người thầy được coi là khâu then chốt
trong quy trình đào tạo để “đào tạo những công dân tốt, những cán bộ tốt sau
này, góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội”; Vai trò của người thầy còn được
thể hiện ở việc xây dựng nội dung chương trình đào tạo phù hợp để thực hiện
nhiệm vụ và mục tiêu giáo dục.
Nội dung xây dựng đội ngũ người thầy trong tư tưởng Hồ Chí Minh là
đạo đức và chuyên môn, có thể hiểu là đức và tài, hồng và chuyên. Người
thầy giáo phải chú ý cả đức và tài, trong đó đức là nền tảng, từ đạo đức để đi
đến tài năng, phải có chính trị trước rồi có chuyên môn, đức phải có trước tài.
Phẩm chất đạo đức người thầy gồm có: phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân;
yêu lao động, kết hợp lao động trí óc và lao động chân tay; yêu nghề và
thương yêu học trò; tinh thần đoàn kết, hy sinh gian khổ; cần kiệm liêm chính,
chí công vô tư. Xuất phát từ mục tiêu, nội dung giáo dục, Hồ Chí Minh cho
rằng, người thầy giáo phải giỏi về chuyên môn, thần thục về phương pháp
giảng dạy. Người thầy trong tư tưởng Hồ Chí Minh vừa phải có biên độ kiến
thức rộng, vừa có kiến thức chuyên sâu. Ngoài kiến thức chuyên môn, người
thầy phải có những kiến thức liên ngành bổ trợ cho chuyên ngành đảm nhận.
Ngô Văn Hà còn chỉ ra tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng ĐNNG về số
15
lượng, chất lượng, cơ cấu. Muốn đưa nền giáo dục phát triển thì trước hết
phải xây dựng đội ngũ người thầy đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng.
Luôn coi trọng tính kế thừa giữa các thế hệ, tức là phải đảm bảo cơ cấu hợp lý
giữa thế hệ trước với thế hệ sau, giữa lớp trẻ và lớp già để bổ sung cho nhau.
Trong chuyên khảo này, Ngô Văn Hà đã chỉ ra một số biện pháp xây
dựng đội ngũ nhà giáo của Hồ Chí Minh, đó là: trọng dụng trí thức - nhân tài
từ thời Pháp thuộc; chọn sinh viên tốt nghiệp loại giỏi ở các trường đại học
bồi dưỡng thêm nghiệp vụ sư phạm để làm cán bộ giảng dạy; đưa cán bộ
giảng dạy đi đào tạo, bồi dưỡng ở nước ngoài; tập trung đầu tư phát triển các
trường sư phạm để đào tạo giáo viên. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, đào tạo,
bồi dưỡng là việc làm gốc để nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo. Thầy
giáo phải được đào tạo, bồi dưỡng về các mặt: đạo đức cách mạng, lý luận,
quan điểm, đường lối giáo dục của Đảng, chuyên môn nghiệp vụ, phương
pháp giảng dạy,... Ngoài chính sách bồi dưỡng của Nhà nước, người thầy giáo
phải nêu cao tinh thần tự bồi dưỡng, coi đây là con đường tốt nhất để tự hoàn
thiện bản thân mình. Thế giới vận động không ngừng, người thầy giáo phải
luôn nỗ lực học tập để theo kịp dự phát triển của thời đại. Người thầy giáo
phải học thêm mãi thì mới đảm nhận được công việc của mình.
1.1.1.2. Nghiên cứu vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng đội
ngũ nhà giáo
Tác giả Đặng Huỳnh Mai, trong bài Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh
trong công tác xây dựng đội ngũ nhà giáo Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước [97], khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục,
đào tạo là một di sản tinh thần vô giá. Việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh
vào quá trình xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục ở nước ta
là tất yếu. Trong đó, nhấn mạnh đến bốn vấn đề: giáo dục phục vụ cho đường
lối chính trị của Đảng và Chính phủ; giáo dục xây dựng con người xã hội chủ
nghĩa; về mục tiêu giáo dục toàn diện; và xây dựng đội ngũ nhà giáo trong sự
- Xem thêm -