Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
môc lôc
Môc lôc .......................................................................................................1
Lêi nãi ®Çu ............................................................................................2
Ch¬ng I - C¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong giai ®o¹n hiÖn nay.......3
I.1. Chñ thÓ nÒn kinh tÕ thÕ giíi...................................................................................3
I.2. Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi...............................................7
Ch¬ng II - Nh÷ng xu híng vËn ®éng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y....................................................9
II.1.Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn nhanh nh vò b·o t¸c ®éng vµo
mäi mÆt nÒn kinh tÕ thÕ giíi - Thóc ®Èy sù thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu....9
II.2. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ (quy m«, tèc ®é, mäi lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ, xu híng
toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸)........................................................................................10
II.3. NÒn kinh tÕ thÕ giíi chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i, tõ biÖt lËp sang hîp t¸c.........13
II.4. Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng sù ra ®êi cña mét trËt tù thÕ giíi míi................................14
Ch¬ng III - Nh÷ng Xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ¶nh
hëng tíi viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ
®Çu t quèc tÕ cña viÖt nam.......................................................17
III.1/ T¸c ®éng tíi chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ......................................................17
III.2/ T¸c ®éng tíi chÝnh s¸ch ®Çu t quèc tÕ cña ViÖt Nam......................................22
III.3/ Mét sè gîi ý trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ...... ®Çu t quèc tÕ
trong t×nh h×nh míi hiÖn nay......................................................................................24
KÕt luËn ...............................................................................................30
Tµi LiÖu Tham Kh¶o .....................................................................31
1
Lêi Nãi §Çu
Tr¸i ®Êt mµ loµi ngêi chóng ta ®ang sinh sèng ngµy cµng trë nªn nhá hÑp. Ho¹t
®éng kinh tÕ ngµy cµng vît ra khái biªn giíi quèc gia, h×nh thµnh côc diÖn s¶n xuÊt,
kinh doanh quèc tÕ. Sù ph¸t triÓn cña kü thuËt tin häc vµ giao th«ng hiÖn ®¹i ®· t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tæ chøc, phèi hîp c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trªn ph¹m vi toµn cÇu.
Xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ ph¸t triÓn mét c¸ch
nhanh chãngvµ s©u s¾c.§Ó thÝch øng víi xu thÕ toµn cÇu, c¸c chÝnh phñ ®ang tÝch cùc v¹ch
ra chiÕn lîc toµn cÇu cña m×nh ®Ó tËn dông c¸c ®iÒu kiÖn cã lîi nh vèn, tµi nguyªn cña kinh
tÕ toµn cÇu vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ níc m×nh.
Toµn cÇu ho¸ ®ßi hái ph¶i më cöa víi bªn ngoµi. Tuy nhiªn, chØ më cöa th× cha
®ñ bëi kinh tÕ toµn cÇu ®ßi hái mét thÓ chÕ ®îc nhÊt thÓ ho¸. Nã võa cÇn cã mét c¬
chÕ, qui t¾c, tr×nh tù, tËp qu¸n gÇn gòi víi nhau vµ th«ng suèt ®Ó thùc hiÖn lu th«ng vµ
trao ®æi thuËn lîi c¶ vÒ n¨ng lîng, tµi nguyªn, s¶n phÈm vµ dÞch vô. Kinh tÕ thÞ trêng
hiÖn ®¹i ®ang ®îc thõa nhËn lµ c¬ chÕ t¬ng ®èi cã lîi cho viÖc ph©n phèi tµi nguyªn,
t¨ng thªm søc sèng cho nÒn kinh tÕ vµ ®· phæ biÕn trªn toµn thÕ giíi. Bëi vËy, viÖc nèi
tiÕp quÜ ®¹o hoÆc nhËp quÜ ®¹o thÓ chÕ kinh tÕ diÔn ra song song víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ
toµn cÇu ho¸ ®· trë thµnh mét xu thÕ quan träng trªn thÕ giíi ngµy nay.
ViÖt Nam ®ang trªn con ®êng më cöa nÒn kinh tÕ víi thÕ giíi bªn ngoµi, mét
nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa, chÝnh
v× vËy c¬ héi ®Õn víi chóng ta cã nhiÒu song th¸ch thøc còng l¾m vµ cÇn ®îc gi¶i
quyÕt. T¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi tíi ViÖt Nam ngµy cµng lín vµ vai trß cu¶ ViÖt
Nam trªn trêng quèc tÕ ngµy mét cao. §iÒu nµy ®ßi hái chÝnh phñ ViÖt Nam ph¶i cã
chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ ®Çu t níc quèc tÕ hîp lý ®Ó ®a ®Êt níc héi nhËp vµo nÒn kinh
tÕ thÕ giíi.
§Ò ¸n nµy ®i s©u ®Ò cËp tíi hai xu thÕ: quèc tÕ ho¸ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi
vµ sù ph¸t triÓn cña vßng cung Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng víi nh÷ng t¸c ®éng cña chóng tíi
viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ ®Çu t quèc tÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay.
§Ò ¸n ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn cßn gåm ba ch¬ng:
- Ch ¬ng I: C¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong giai ®o¹n hiÖn nay.
- Ch ¬ng II: Nh÷ng xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y.
- Ch ¬ng III: Nh÷ng xu híng vËn ®éng cña nÒn KTTG ¶nh hëng tíi viÖc ho¹ch
®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ ®Çu t quèc tÕ cña ViÖt Nam
Ch¬ng I
C¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong giai ®o¹n hiÖn nay
NÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ mét tæng thÓ c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia trªn tr¸i
®Êt cã mèi liªn hÖ h÷u c¬ vµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, kh«ng ngõng ho¹t
®éng th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ cïng víi c¸c quan hÖ kinh tÕ
quèc tÕ cña chóng. NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®îc chia lµm hai bé phËn ®ã lµ chñ thÓ
nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ.
2
I.1. Chñ thÓ nÒn kinh tÕ thÕ giíi :
NÒn kinh tÕ thÕ giíi vµo cuèi thÕ kû 20 lµ sù ph©n chia thµnh 4 khu vùc:
B¾c Mü, Ch©u ¢u, Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng vµ phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi.
LÞch sö cËn ®¹i ®· chøng minh chÝnh c¸c chu kú vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña
thÕ giíi ®· sinh ra sù chuyÓn dÞch c¸c trung t©m ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ chÝnh
trÞ, vÒ th¬ng m¹i vµ v¨n ho¸. Cã lÏ v× thÕ mµ cã ý kiÕn cho r»ng “NÕu thÕ kû
19 lµ thÕ kû cña §Þa Trung H¶i, thÕ kû 20 lµ cña §¹i T©y D¬ng th× thÕ kû
21 sÏ lµ thÕ kû cña Ch©u ¸ - Th¸i B×n1h D¬ng”. (1)
Néi dung trong phÇn nµy ®Ò cËp ®Õn c¸c quèc gia, c¸c cêng quèc vÒ
kinh tÕ h«m nay vµ triÓn väng trong t¬ng lai kh«ng xa cã t¸c ®éng lín tíi nÒn
kinh tÕ, thÕ giíi nh : Mü, NhËt B¶n vµ Trung Quèc ngoµi ra cßn ®Ò cËp tíi
c¸c tæ chøc vµ c¸c liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ ®ã lµ: EU, APEC, ASEAN, WTO.
C¸c cêng quèc kinh tÕ: Mü, NhËt B¶n vµ Trung Quèc.
Cã thÓ nãi, nÒn kinh tÕ cña c¸c níc Mü, NhËt B¶n ®· ph¸t triÓn nh vò
b·o sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II do ¸p dông thµnh c«ng nh÷ng thµnh tùu
khoa häc cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt vµo ®êi sèng vµ céng
thªm vµo ®ã lµ ph¬ng thøc vµ tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ tiªn tiÕn. Cßn Trung
Quèc víi chÝnh s¸ch kinh tÕ thÞ trêng cña m×nh ®· më cöa víi thÕ giíi bªn
ngoµi, chØ trong vßng hai thËp kû, nÒn kinh tÕ ®· ph¸t triÓn vît bËc vµ t¸c ®éng
m¹nh ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
Sau chiÕn tranh l¹nh, nÇn kinh tÕ Mü vÉn lµ siªu cêng sè mét trªn thÕ
giíi vµ nÒn kinh tÕ Mü ®· cã ¶nh hëng ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ toµn
cÇu. Søc m¹nh tæng hîp cña Mü mÊy n¨m gÇn ®©y t¨ng lªn nhanh chãng,
ngoµi yÕu tè tù ®iÒu chØnh c¬ cÊu cßn cã phÇn lín lµ ®îc hëng nhiÒu lîi Ých tõ
sù t¨ng trëng nhanh cña c¸c nÒn kinh tÕ §«ng ¸. Tuy thùc lùc kinh tÕ tæng thÓ
cña Mü ®øng ®Çu thÕ giíi nhng tû träng GNP so víi thÕ giíi ®· gi¶m ®i rÊt
nhiÒu: N¨m 1965 Mü cã GNP chiÕm 34,4% nhng ®Õn n¨m 1990 tøc lµ n¨m tríc khi chÊm døt chiÕn tranh l¹nh, tû träng nµy ®· gi¶m xuèng cßn 24,1%. Ngîc l¹i tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt quèc d©n cña c¸c níc EU ®· h¬n h¼n Mü, cßn NhËt
B¶n còng h¬n h¼n Mü vÒ gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc d©n tÝnh theo ®Çu ngêi. Trong
nhiÒu vÊn ®Ò toµn cÇu, Mü ®· lùc bÊt tßng t©m vµ buéc ph¶i cã sù gióp ®ì
hoÆc ñng hé cña c¸c níc ®ång minh. Râ nhÊt lµ trong cuéc chiÕn tranh vïng
VÞnh Pecxic (Persian Gulf war), c¸c níc ®ång minh bá tiÒn vµ b¶n th©n Mü
th× bá c«ng søc.
Sù ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt B¶n sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II ®îc thÕ
giíi biÕt ®Õn nh mét sù thÇn k× cña thÕ kû 20. Nhê vµo nh÷ng tiÕn bé khoa häc
kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt, NhËt B¶n ®· vËn dông vµo thùc tÕ ®a níc m×nh trë
thµnh mét cêng quèc kinh tÕ ®øng thø hai sau Mü trªn thÕ giíi. Tû träng kinh
tÕ NhËt B¶n còng chiÕm mét phÇn lín cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. M« h×nh kinh
tÕ NhËt B¶n ®îc nhiÒu níc noi theo vµ ®· ®îc ¸p dông thµnh c«ng.
1
Quan hÖ quèc tÕ - sè 45 th¸ng 7/1993 - ThÕ giíi n¨m 2000 - Mét vµi ph¸c th¶o trang 10
3
Vµo ®Çu thËp kû 90 tõ sau khi qu¶ bãng ®Çu c¬ vì tung (Cuéc khñng
ho¶ng B×nh Thµnh) sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· hÇu nh ngõng
trÖ, t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t ®ang c¶n trë bÊt cø kh¶ n¨ng thùc tÕ vµo sù phôc håi
nÒn kinh tÕ: §ång yªn gi¶m gi¸ so víi ®ång ®« la... ChØ vµi n¨m tríc ®©y NhËt
B¶n ®îc coi lµ mét siªu cêng cã søc m¹nh phi thêng nhng sau 4 n¨m kinh tÕ
ngõng trÖ, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n r¬i xuèng nh diÒu ®øt d©y, cã dÊu hiÖu bÞ tan
vì. M« h×nh kinh tÕ Ch©u ¸ víi h×nh d¹ng ®µn nh¹n bay mµ NhËt B¶n lµm
chim ®Çu ®µn b©y giê ®ang l©m vµo khñng ho¶ng. Khñng ho¶ng suy tho¸i
kinh tÕ ë NhËt B¶n ®· cã t¸c ®éng mét c¸ch tiªu cùc tíi nÒn kinh tÕ EU ( liªn
hiÖp Ch©u ¢u). §Çu n¨m 1990, sau mét thêi kú t¨ng trëng ng¾n ngñi, nÒn kinh
tÕ EU bÞ mÊt ®µ, tèc ®é ph¸t triÓn chËm l¹i. Còng thªm vµo ®ã lµ hiÖp íc
Mastricht ®Ó ®a EU ®Õn ®ång tiÒn chung vµo n¨m 1999 ®ang gÆp khã kh¨n
trong viÖc thùc hiÖn .
Tuy vËy, c¶ Mü lÉn NhËt B¶n vÉn lµ nh÷ng trô cét chÝnh cña nÒn kinh tÕ
thÕ giíi (Economic Powers)bëi vèn ®Çu t cña hä lín, céng thªm vµo ®ã tr×nh
®é khoa häc vµ qu¶n lý cao. Cho nªn, sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi víi
xu híng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ nÒn kinh tÕ ®Òu chÞu ¶nh hëng lín cña c¸c
nÒn kinh tÕ hïng m¹nh nµy.
VÒ phÇn m×nh, Trung Quèc, mét thùc thÓ kinh tÕ hïng m¹nh cã t¸c
®éng lín tíi qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ®Æc biÖt trong khu vùc
Ch©u ¸-Th¸i B×nh D¬ng.Víi chÝnh s¸ch xuyªn thÕ kû cña m×nh- ®Þnh híng
ph¸t triÓn theo híng nÒn kinh tÕ thÞ trêng - tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung
Quèc t¨ng nh vò b·o, nhiÒu n¨m lªn tíi hai con sè. Trung Quèc ®ang trë thµnh
mét cùc thø 4 cña thÕ giíi. Mét níc §¹i Trung Hoa bao gåm c¶ Hoa Lôc,
Hång K«ng vµ t¬ng lai Ma Cao, næi lªn thµnh mét ®èi thñ ®¸ng gêm ®èi víi
c¸c cùc kh¸c. Nã còng tham gia chi phèi c¸c ho¹t ®éng cña thÕ giíi. Sù ph¸t
triÓn n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng còng mét phÇn
nhê vµo sù ph¸t triÓn cña Trung Quèc.
C¸c tæ chøc vµ c¸c liªn kÕt KTQT; EU, APEC, WTO vµ ASEAN.
Ngoµi ba quèc gia, c¸c cêng quèc vÒ kinh tÕ lµ Mü, NhËt B¶n vµ Trung
Quèc cã t¸c ®éng lín tíi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, th× chóng ta cßn ph¶i ®Ò cËp tíi
c¸c chñ thÓ kinh tÕ quèc tÕ ë cÊp ®é vît ra ngoµi ph¹m vi quèc gia ®ã lµ c¸c tæ
chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ c¸c liªn kÕt KTQT: EU, APEC, WTO vµ ASEAN.
Liªn minh Ch©u ¢u (EU), diÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh
D¬ng (APEC), tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ (WTO), hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng
- Nam ¸ (ASEAN).
Tuyªn bè Schuman, cßn gäi lµ kÕ ho¹ch Schuman ®· ®îc coi lµ "giÊy
khai sinh" cña céng ®ång Ch©u ¢u. Sau gÇn mét n¨m ®µm ph¸n khÈn tr¬ng
c¨ng th¼ng, ngµy 18 / 04/ 1951, s¸u níc: Ph¸p, BØ, Céng hoµ liªn bang §øc,
Italia, Hµ Lan, Luc X¨m Bua ®· ký hiÖp íc thµnh lËp céng ®ång than, thÐp
Ch©u ¢u (CECA) vµ ngµy 13/7/1952, CECA chÝnh thøc ra ®êi. Vµ ®Õn
4
1/1/1958 hiÖp íc thiÕt lËp EEC vµ céng ®ång n¨ng lîng nguyªn tö Ch©u ¢u
(CEEA) ký t¹i Roma ®· cã hiÖu lùc. Nhng ®Õn n¨m 1967, CECA, CEEA vµ
EEC chÝnh thøc hîp nhÊt thµnh mét tæ chøc chung gäi lµ "céng ®ång Ch©u
¢u" (EC). §Õn 1/1/1993 HiÖp íc Maastricht chÝnh thøc cã hiÖu lùc EC gåm
12 níc trë thµnh EU (liªn minh Ch©u ¢u) vµ ®Õn 1/1/1995 kÕt n¹p thªm PhÇn
Lan, ¸o, Thuþ §iÓn ®a sè thµnh viªn lªn 15 níc. Tõ mét céng ®ång chØ cã hai
s¶n phÈm than thÐp ®Õn nay EU ®· trë thµnh céng ®ång chi phèi nhiÒu lÜnh
vùc kinh tÕ, chiÕm tíi gÇn 17% th¬ng m¹i thÕ giíi (khi ®ã Mü chiÕm 12%).
HiÖn nay EU víi d©n sè kho¶ng 300 triÖu ngêi lµ thÞ trêng lín nhÊt thÕ giíi,
céng víi tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ, khoa häc vµ c«ng nghÖ cña m×nh, EU ®ãng vai
trß hÕt søc to lín trong viÖc chi phèi c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ.
DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng ®îc thµnh lËp th¸ng
11 - 1989 ®Õn nay APEC gåm 19 níc thµnh viªn (ViÖt Nam gia nhËp ngµy
14/11/1998) HiÖn nay APEC chiÕm 56%GDP Vµ 46% Th¬ng m¹i thÕ giíi víi
môc tiªu thµnh lËp lµ:
+ Duy tr× sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña khu vùc v× lîi Ých chung cña
c¸c d©n téc trong khu vùc, gãp phÇn vµo sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ thÕ giíi.
- Ph¸t huy c¸c kÕt qu¶ tÝch cùc ®èi víi khu vùc vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi
do sù phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng t¨ng vÒ kinh tÕ t¹o ra, khuyÕn khÝch c¸c
hµng ho¸, dÞch vô, vèn vµ c«ng nghÖ.
- Ph¸t triÓn vµ t¨ng cêng hÖ thèng th¬ng m¹i ®a ph¬ng v× lîi Ých c¸c níc
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng vµ c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c.
- C¾t gi¶m nh÷ng hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan c¶n trë viÖc trao
®æi hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t gi÷a c¸c thµnh viªn phï hîp víi nguyªn t¾c cña
GATT/WTO, ë nh÷ng lÜnh vùc thÝch hîp vµ kh«ng lµm tæn h¹i tíi c¸c nÒn
kinh tÕ kh¸c.
Tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ (WTO): Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai
nh»m cøu nÒn th¬ng m¹i thÕ giíi khái khñng ho¶ng, tr× trÖ nghiªm träng mµ
lÞch sö ®· chøng kiÕn ë ®Çu thËp kû 30. Ngêi ta kÞp nhËn thÊy r»ng mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n ®Èy ®Õn t×nh tr¹ng trªn chÝnh lµ chÝnh s¸ch b¶o hé th¸i
qu¸ mµ mçi quèc gia, v× nh÷ng lîi Ých riªng ®· cã thi hµnh bÊt chÊp ¶nh hëng
tiªu cùc ®Õn th¬ng m¹i chung. Nh÷ng chÝnh s¸ch b¶o hé th¸i qu¸ nµy ®· lµm
cho bu«n b¸n quèc tÕ ph¶i tiÕn hµnh trong m«i trêng kÐm an toµn vµ viÖc dù
®o¸n xu híng ph¸t triÓn còng nh dung lîng trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô rÊt
khã kh¨n. §iÒu nµy t¸c ®éng xÊu tíi nÒn kinh tÕ toµn cÇu, lµm h·m sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña tõng quèc gia. §©y chÝnh lµ bèi c¶nh cho ra ®êi GATT
(General Agreement on Tareffs and Trade) nhng míi ®Çu GATT chØ lµ mét
hiÖp ®Þnh ®a ph¬ng gi÷a c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Ó c¸c níc tham
dùu t¹o mét quy chÕ mËu dÞch, lµ diÔn ®µn quèc tÕ ®Ó c¸c níc thµnh viªn ®µm
ph¸n më réng bu«n b¸n th¬ng m¹i... sau cïng lµ diÔn ®µn quèc tÕ ®Ó c¸c bªn
5
tham gia gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt ®ång hoÆc tranh chÊp trong th¬ng m¹i song ph¬ng hoÆc ®a ph¬ng. Sau mét thêi gian ph¸t triÓn vµ cuèi cïng t¹i vßng ®µm
ph¸n Urugoay kÐo dµi tõ 9/1986 ®Õn 1/1/1995 th× GATT chuyÓn thµnh tæ chøc
th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO).
Víi môc tiªu cao c¶ lµ: t¹o mét m«i trêng th¬ng m¹i quèc tÕ an toµn vµ
réng kh¾p, nh»m ®¹t ®îc sù t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
trªn ph¹m vi toµn cÇu. HiÖn nay WTO thu hót sù tham gia cña 132 thµnh viªn
chiÕm h¬n 90% tæng gi¸ trÞ th¬ng m¹i thÕ giíi.
HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN - The Association of
Southeast ASEAN Nations) ®îc thµnh lËp 8/8/1967 víi sù ra ®êi cña b¶n tuyªn
bè ASEAN do bé trëng ngo¹i giao cña 6 thµnh viªn ®Çu tiªn ký kÕt gåm
Indonexia, Malaixia, Philippin, Singapor, Th¸i Lan, nay cã thªm bèn thµnh
viªn míi ®ã lµ Brunay, Lµo, Myanma vµ ViÖt Nam. ASEAN víi môc tiªu lµ
t¨ng cêng vµ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c níc trong khu vùc thóc ®Èy nhanh qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, tiÕn bé x· héi, duy tr× hoµ b×nh an ninh khu
vùc t¹o c¬ së cho mét céng ®ång c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ thÞnh
vîng. ASEAN lu«n ®îc thÕ giíi biÕt tíi lµ khu vùc cã tiÒm lùc vÒ kinh tÕ lµ
n¬i cã m«i trêng ®Çu t hÊp dÉn, vµ trong t¬ng lai kh«ng xa sÏ trë thµnh khu
vùc cã nÒn kinh tÕ phÊt triÓn n¨ng ®éng nhÊt thÕ giíi.
I.2. Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi:
N¨m 1995 lµ n¨m mµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ - khu vùc ho¸ diÔn ra m¹nh
mÏ ë kh¾p c¸c lôc ®Þa vµ ë c¶ bèn tÇng nÊc: toµn cÇu, liªn khu vùc, cÊp vïng
vµ c¸c tiÓu vïng. Thªm nhiÒu tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ ra ®êi. C¸c tæ chøc liªn
kÕt hiÖn cã ®îc më réng hoÆc ®ang ®Èy nhanh tèc ®é hîp t¸c hay h×nh thµnh
khu vùc mËu dÞch tù do. Liªn hiÖp quèc (UN), QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF),
Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB), Ng©n hµng thÕ giíi ( WB) vµ ®iÓn h×nh lµ
vµo th¸ng 1/1995: WTO (World Trade Organization) - Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ
giíi - ra ®êi thay thÕ cho hiÖp ®Þnh chung vÒ bu«n b¸n vµ thÕ quan GATT,
nh»m thùc hiÖn tù do ho¸ bu«n b¸n trªn thÕ giíi. Ho¹t ®éng cña nã ®· kÝch
thÝch c¸c nÒn kinh tÕ lµ thµnh viªn vµ cha ph¶i lµ thµnh viªn ph¸t triÓn nhanh,
thóc ®Èy bu«n b¸n trªn thÕ giíi t¨ng trëng víi tèc ®é kh¸ cao vµ t¨ng cêng hîp
t¸c ho¸ gi÷a c¸c khu vùc vµ trªn toµn cÇu.
Ngoµi tù do th¬ng m¹i ho¸ ra, c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ, liªn lôc ®Þa,
khu vùc në ré nh EU, ASEAN , NAFTA, TAFTA ( thÞ trêng xuyªn §¹i T©y D¬ng )... C¸c thÞ trêng hµng hãa vµ dÞch vô ph¸t triÓn kh¾p n¬i vµ ®a d¹ng t¹o
nªn mét sù c¹nh tranh toµn cÇu. C¸c nguån vèn t b¶n chuyÓn dÞch dÇn ra
ngoµi vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ( Developing Countries ), hîp t¸c B¾c Nam cã quy m« ngµy cµng lín, ngoµi ra cßn cã hîp t¸c Nam- Nam. ThÞ trêng
tiÒn tÖ, trao ®æi th¬ng m¹i, hµng ho¸ vµ dÞch vô còng ngµy mét s«i ®éng trªn
thÕ giíi.
6
Ngoµi ra cßn cã c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ - NGO( Non Government
Organization), c¸c c«ng ty ®a quèc gia víi h×nh d¹ng mu«n mµu mu«n vÎ
ngµy cµng th©m nhËp mét c¸ch s©u s¾c vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
Cã thÓ nãi xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®ang ®îc thóc ®Èy bëi
mét cuéc c¸ch m¹ng kinh tÕ - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ diÔn ra nh vò b·o trªn thÕ
giíi. Khi sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u s¾c, tÝnh phô thuéc lÉn
nhau vµ sù hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc quèc tÕ,... vµ trªn
toµn cÇu ngµy cµng t¨ng. Víi xu thÕ nµy, sù hîp t¸c c¹nh tranh vÒ kinh tÕ gi÷a
c¸c quèc gia ë tõng khu vùc vµ trªn thÕ giíi diÔn ra ngµy cµng s«i ®éng trong
nh÷ng n¨m cßn l¹i cña thËp kØ 90, gãp phÇn ®a nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn
nhanh h¬n trong thiªn niªn kØ XXI.
7
Ch¬ng II
Nh÷ng xu híng vËn ®éng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y
NÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy nay chÞu sù t¸c ®éng cña rÊt nhiÒu yÕu tè
kh¸c nhau bëi vËy sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi còng diÔn ra víi nhiÒu
xu híng kh¸c nhau. ë ®©y xin ®Ò cËp ®Õn nh÷ng xu híng c¬ b¶n chi phèi
chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña mçi quèc gia nhng chØ ph©n tÝch s©u hai xu
híng cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ vµ
chÝnh s¸ch ®Çu t quèc tÕ, ®ã lµ: Xu híng quèc tÕ ho¸ cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi vµ sù ph¸t triÓn cña vßng cung Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng.
II.1.Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn nhanh nh vò
b·o t¸c ®éng vµo mäi mÆt nÒn kinh tÕ thÕ giíi - Thóc ®Èy sù thèng
nhÊt cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu.
Trong tiÕn tr×nh lÞch sö, nh©n lo¹i ®· tr¶i qua ba cuéc c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp. Néi dung c¬ b¶n cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng ®ã lµ sù thay thÕ c¸c c«ng
cô s¶n xuÊt th« s¬, thñ c«ng còng nh thay thÕ c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt l¹c hËu
®¬n ®iÖu b»ng viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc - kü thuËt vµo s¶n xuÊt,
tiÕn dÇn lªn c¬ khÝ ho¸ ®Õn tù ®éng ho¸, s¶n xuÊt theo kiÓu d©y truyÒn hiÖn
®¹i vµ víi nh÷ng nguån n¨ng lîng míi. Sù thay thÕ trªn cho thÊy mét thùc tÕ
lµ ngµy nay, khoa häc - kü thuËt ®· trë thµnh mét yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp cña
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mét yÕu tè cã vai trß hÕt søc quan träng chø kh«ng nh tríc
®©y, gi÷a khoa häc vµ s¶n xuÊt cßn cã sù c¸ch biÖt.
VÒ tèc ®é ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt còng rÊt nhanh chãng: chu kú
thay thÕ s¶n phÈm ngµy nay chØ cÇn tõ 3 - 5 n¨m thay cho tõ 15 - 20 n¨m nh
tríc ®©y.
Khoa häc - kü thuËt kh«ng chØ dõng ë ®ã mµ cßn ph¸t triÓn liªn tôc,
trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, nã ®· cã sù chuyÓn biÕn vÒ chÊt. V× thÕ, c¸ch
m¹ng khoa häc - kü thuËt ®· trë thµnh c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ.
XÐt tõ gãc ®é ph¬ng thøc s¶n xuÊt, nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ cÊu s¶n xuÊt
nãi trªn do c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ®· t¹o ra sù ph¸t triÓn míi: Sù
nh¶y vät vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt dÉn ®Õn sù t¨ng trëng hÕt søc m¹nh mÏ.
ChØ trong vßng 20 n¨m (1970 - 1990) s¶n xuÊt cña c¶i trªn thÕ giíi ®· t¨ng 2
lÇn, tøc lµ vît khèi lîng ®îc s¶n xuÊt ra trong 230 n¨m tríc (1740 - 1970).
§Ó thÝch øng víi mét tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt cô thÓ, tÊt ph¶i cã
mét tr×nh ®é qu¶n lý t¬ng øng nhng ®Ó ®¹t ®îc tr×nh ®é qu¶n lý cao, tÊt yÕu
c¸c níc cïng ph¶i trao ®æi ph¬ng tiÖn, kinh nghiÖm cho nhau, thËm chÝ cßn
ph¶i gióp ®ì lÉn nhau n©ng cao tr×nh ®é. ViÖc nèi m¹ng Internet, viÖc c¸c níc
ph¸t triÓn më nh÷ng líp båi dìng kiÕn thøc cho c¸c níc kh¸c lµ nh÷ng vÝ dô
cô thÓ cho vÊn ®Ò trªn.
C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ph¸t triÓn lµ cïng víi nã cã nhiÒu vÊn
®Ò kh¸c cÇn ®îc gi¶i quyÕt nh m«i trêng, d©n sè,... mµ xÐt trªn gãc ®é kinh tÕ
8
còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nhiÒu quèc gia, nhiÒu khu vùc trªn thÕ
giíi.
II.2. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ (quy m«, tèc ®é, mäi lÜnh vùc ®êi sèng
kinh tÕ, xu híng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸).
Cã thÓ nãi, b¶n th©n néi t¹i “ng«i lµng kinh tÕ” mµ chóng ta ®ang sèng
biÕn ®æi kh«ng ngõng víi quy m« tõ nhá ®Õn lín vµ t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt ®êi
sèng Kinh tÕ - ChÝnh trÞ - V¨n ho¸,... cña c¸c c¸ thÓ sèng trong ®ã.
Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ nÒn kinh tÕ ThÕ giíi ngµy nay
diÔn ra rÊt nhanh, m¹nh vµ trë thµnh phæ biÕn. T¸c ®éng cña nã ¶nh hëng ®Õn
hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng quèc tÕ vµ ®· g©y ra nh÷ng ph¶n øng thuËn,
nghÞch kh¸c nhau ®èi víi tõng khu vùc, tõng quèc gia. Mét c©u hái cña d luËn
quèc tÕ ®Æt ra lµ: T¹i sao l¹i xuÊt hiÖn xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸
nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi ? vµ ®iÒu ®Æc biÖt lµ ngoµi quan hÖ chÆt chÏ vÒ kinh
tÕ tríc ®©y gi÷a B¾c - B¾c (c¸c níc ph¬ng T©y giµu cã) ngµy nay cã quan hÖ
gi÷a B¾c - Nam (c¸c níc giµu vµ c¸c níc nghÌo) l¹i trë nªn s«i ®éng m¹nh mÏ
®Õn nh vËy. §Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nµy ta ph¶i xÐt ®Õn mét phÇn cña mét xu
thÕ míi - Xu thÕ dung hoµ lîi Ých. Ngµy nay, mçi níc ®Òu ph¶i tù b¶o vÖ lîi
Ých quèc gia vµ d©n téc m×nh. Muèn cã mét nÒn an ninh tèt vµ v÷ng m¹nh ®Ó
b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh th× cÇn ph¶i cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, mµ muèn cã
®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn vµ g×n gi÷ mét nÒn kinh tÕ hïng m¹nh th× tÊt yÕu cÇn
cã mét nÒn an ninh æn ®Þnh c¶ trªn khu vùc lÉn trªn thÕ giíi. Do vËy, mèi quan
hÖ biÖn chøng nµy liªn quan chÆt chÏ, bæ xung lÉn nhau. Vµo thÕ kû XX nµy,
chiÕn tranh nãng vµ chiÕn tranh l¹nh ®· lµm hao tæn lín ®Õn nÒn kinh tÕ toµn
cÇu, nã ®· lµm chËm tiÕn tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ tµn d cña nã
vÉn cßn lµ hiÓm häa cho nh©n lo¹i hiÖn nay vµ trong t¬ng lai. Ngµy nay, nh¾c
®Õn chiÕn tranh xung ®ét, ®æ m¸u th× kh«ng mét quèc gia nµo lµ kh«ng ngao
ng¸n mÆc dï vÉn cßn tiÒm Èn mét vµi ®iÓm nãng côc bé t¹i mét sè khu vùc.
Xu thÕ míi cña thêi ®¹i ngµy nay lµ lo¹i trõ chiÕn tranh nãng nhng l¹i
næi lªn mét cuéc chiÕn tranh míi - ChiÕn tranh kinh tÕ - víi sù c¹nh tranh vµ
hîp t¸c m¹nh mÏ mang tÝnh liªn quèc gia, tÝnh liªn khu vùc vµ tÝnh toµn cÇu.
C¹nh tranh quèc tÕ cµng gay g¾t cµng ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i tù b¶o
vÖ m×nh. Nhng mÆt kh¸c, loµi ngêi còng cã nhiÒu lîi Ých chung vît trªn tÇm
quèc gia nh vÊn ®Ò m«i trêng,... vµ h¬n thÕ n÷a, lîi Ých cña mét níc ph¶i
th«ng qua sù phèi hîp vµ gióp ®ì lÉn nhau gi÷a nhiÒu níc míi cã thÓ ®¹t ®îc.
Bëi vËy, phèi hîp thÕ nµo gi÷a lîi Ých mét níc víi lîi Ých cña níc kh¸c vµ lîi
Ých toµn cÇu ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò lín cña céng ®ång quèc tÕ. Trong qu¸
tr×nh ®èi lËp - thèng nhÊt gi÷a va ch¹m vµ phèi hîp - ®iÒu chØnh lîi Ých còng lµ
mét xu thÕ lín cña thÕ giíi ngµy nay.
Xung ®ét tÊt cã giíi h¹n nhÊt ®Þnh. Th«ng qua dung hoµ lîi Ých, c¸c
cuéc xung ®ét sÏ dÞu dÇn. Tuy vËy, m©u thuÉn gi÷a c¸c níc §«ng - T©y sÏ tiÕp
tôc tån t¹i nhng ë trªn b×nh diÖn kh¸c - m©u thuÉn trong c¹nh tranh kinh tÕ.
9
Cïng víi viÖc kÕt thóc thêi kú chiÕn tranh l¹nh “Cold war“ m©u thuÉn
T©y - T©y l¹i t¨ng lªn. Nh÷ng cuéc tranh c·i gay g¾t ®· liªn tôc næ ra gi÷a EU
(Liªn hiÖp Ch©u ¢ u) - Mü - NhËt B¶n; gi÷a Mü - NhËt B¶n trªn c¸c vÊn ®Ò vÒ
phª chuÈn ra nhËp thÞ trêng bu«n b¸n n«ng s¶n phÈm, trî gi¸ xuÊt khÈu,...
song nh÷ng cuéc tranh c·i nµy cã giíi h¹n. NÒn kinh tÕ c¸c níc trªn ®· ë vµo
t×nh thÕ “trong t«i cã anh, trong anh cã t«i “, dùa vµo nhau, kh«ng bªn nµo
rêi ®îc bªn nµo. Th«ng qua phèi hîp “lîi Ých“ ®Ó cuèi cïng ®i ®Õn dung hoµ,
kh«ng ®Õn møc tan vì. ChÝnh v× vËy, trong thêi gian gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn
nhiÒu tÝn hiÖu cña mét mèi quan hÖ æn ®Þnh gi÷a c¸c cêng quèc lµ: Mçi quèc
gia ®Òu cè g¾ng ®Æt mèi quan hÖ víi c¸c quèc gia kh¸c díi nhiÒu h×nh th¸i vµ
®iÒu kho¶n kh¸c nhau, th¸ng 7/1997 Thñ tíng Hashimoto bµy tá mét kh¸i
niÖm "Quan hÖ ngo¹i giao ¢u - ¸“ vµ ®a ra ba nguyªn t¾c cho mèi quan hÖ
Nga - NhËt lµ " Tin tëng lÉn nhau, lîi Ých t¬ng hç vµ híng tíi t¬ng lai".
Th¸ng 9/1997 t¹i Trung Quèc, Thñ tíng Hashimoto ®· khëi xíng bèn nguyªn
t¾c "HiÓu biÕt lÉn nhau, t¨ng cêng ®èi tho¹i, më réng hîp t¸c vµ t¹o dùng
mét trËt tù chung" víi Trung Quèc. Trong mét cuéc viÕng th¨m Mü th¸ng
10/1997, Chñ tÞch Giang Tr¹ch D©n ®· ®a ra nguyªn t¾c "T¨ng cêng hiÓu
biÕt, më réng c¸c lîi Ých chung, ph¸t triÓn hîp t¸c vµ lµm viÖc v× mét t¬ng
lai chung"...
M©u thuÉn gi÷a Nam - B¾c ®· cã tõ l©u, sau chiÕn tranh l¹nh vÞ trÝ c¸c
níc ®ang ph¸t triÓn t¬ng ®èi gi¶m, kho¶ng c¸ch kinh tÕ Nam - B¾c tiÕp tôc
t¨ng lªn. Nh÷ng cuéc ®Êu tranh kiÓm so¸t vµ chèng kiÓm so¸t, bãc lét vµ
chèng bãc lét gi÷a Nam - B¾c vÉn cßn tån t¹i l©u dµi.
Kinh tÕ toµn cÇu ho¸ mang l¹i lîi Ých vµ còng ®em l¹i rñi do cho mét
quèc gia. §Ó tr¸nh mäi rñi do trong khi më cöa nÒn kinh tÕ cña m×nh ra bªn
ngoµi, c¸c níc còng t¨ng cêng c¸c biÖn ph¸p tù b¶o vÖ m×nh vµ cµng tÝch cùc
thiÕt lËp, ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ khu vùc theo quan hÖ ®Þa lý. Vai trß
cña c¬ chÕ tËp ®oµn ho¸ kinh tÕ nµy lµ ®iÒu tiÕt quan hÖ néi bé tËp ®oµn, u ®·i
lÉn nhau vµ cïng cã lîi, hai lµ cïng ®èi phã víi cuéc c¹nh tranh bªn ngoµi ®Ó
thùc hiÖn b¶o hé khu vùc. VÝ dô : EEC (céng ®ång kinh tÕ Ch©u ©u) ®· trë
thµnh mét tËp ®oµn khu vùc hïng m¹nh, réng 2,36 triÖu Km 2, víi tæng sè d©n
346 triÖu, gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm quèc d©n kho¶ng 7.000 tû USD. Khu vùc mËu
dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA- Nouth American Free Trade Area) do Mü Canada - Mªhic« ®ãng vai trß chÝnh còng b¾t ®Çu vËn hµnh tõ n¨m 1994. Khu
vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng v¬n lªn nhanh tuy khã thùc hiÖn nhÊt thÓ ho¸
kinh tÕ toµn khu vùc nhng hîp t¸c khu vùc nhá ®· ph¸t triÓn nhanh nh viÖc
thµnh lËp HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam¸ - ASEAN (Association of
Southeast Asian Nations), DiÔn ®µn kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ngAPEC (Asia Pacific Economic Conference) ®· thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn trao
®æi, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong toµn khu vùc.
Trong xu híng quèc tÕ ho¸ ngµy nay, kinh tÕ - th¬ng m¹i trë thµnh lÜnh
vùc quan träng nhÊt, tiªu ®iÓm tËp chung vµo hiÖp ®Þnh chung thuÕ quan vµ th-
10
¬ng m¹i (GATT) vµ b©y giê ®îc thay thÕ b»ng WTO (Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ
giíi). Ngoµi ra, cßn cã tæ chøc Quü tiÒn tÖ quèc tÕ - IMF (International
Moneytary Funds) vµ Ng©n hµng thÕ giíi - WB - (World Bank). §©y lµ 3 trô
cét lín ®iÒu hoµ quan hÖ kinh tÕ - th¬ng m¹i quèc tÕ.
Cã thÓ nãi, xu híng quèc tÕ ho¸ toµn cÇu ®· trë thµnh phæ biÕn. Mäi
quèc gia, mäi tæ chøc quèc tÕ, mäi khu vùc kinh tÕ ®Òu cã xu híng më cöa ®Ó
giao lu, hîp t¸c trong c¹nh tranh ®Ó cïng nhau ph¸t triÓn. Nh vËy, c¸c quèc
gia v× cã cïng môc ®Ých chung lµ ph¸t triÓn kinh tÕ cho nªn míi cã sù song
trïng lîi Ých lÉn nhau, tiÕn tíi xu thÕ toµn cÇu vµ khu vùc ho¸.
Víi mét quèc gia coi nÒn kinh tÕ lµ hµng ®Çu th× ®èi víi hä lîi Ých quèc
gia, lîi Ých d©n téc lµ trªn hÕt. Mäi hµnh ®éng cña mét quèc gia ®Òu xoay
quanh viÖc b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh. Nh mét c©u nãi cña Bé trëng ngo¹i giao
¸o - Mettenic “Kh«ng cã b¹n bÌ nµo lµ vÜnh viÔn, kh«ng cã ®ång minh
nµo lµ vÜnh viÔn, mµ chØ cã lîi Ých lµ vÜnh viÔn “(2).
II.3. NÒn kinh tÕ thÕ giíi chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i, tõ biÖt
lËp sang hîp t¸c.
Tõ thÕ kû thø XVIII, t¬ng lai kinh tÕ cña mét quèc gia liªn quan hÕt søc
chÆt chÏ tíi kh¶ n¨ng vò trang vµ sù lùa chän ®ång minh. Sù n¨ng ®éng cña
mét quèc gia lµ ch×a kho¸ ®Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò trªn, sù ®îc thua vÒ
kinh tÕ lµ sù ®îc thua cña mét quèc gia: Bu«n b¸n tay ba, tÝnh h¸m lîi, bao
v©y kinh tÕ cña chiÕn tranh Napoleon. C¸c cuéc tranh chÊp kinh tÕ thêng ®îc
gi¶i quyÕt b»ng biÖn ph¸p qu©n sù. VÝ nh níc Anh ®· trë thµnh cêng quèc th¬ng m¹i ®Çu tiªn trªn thÕ giíi nhê søc m¹nh bÊt kh¶ x©m ph¹m cña H¹m ®éi
H¶i qu©n.
Sù t¬ng quan gi÷a quyÒn lùc kinh tÕ vµ søc m¹nh qu©n sù ®· trë nªn bÞ
lu mê khi chñ nghÜa tù do kinh tÕ ra ®êi. Sù xuÊt hiÖn cña Chñ nghÜa t b¶n
lµm mÊt ®i ý nghÜa cña cuéc tranh luËn vÒ t¬ng quan lùc lîng kinh tÕ gi÷a c¸c
quèc gia. Tõ nöa sau thÕ kû XX, c¸c níc ph¸t triÓn ®· hÇu nh kh«ng ph¶i dïng
®Õn gi¶i ph¸p qu©n sù ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi kinh tÕ cña m×nh.
Ngµy nay, phÇn lín c¸c quèc gia phô thuéc vµo níc ngoµi ®Ó bæ xung
nguån cung øng nguyªn liÖu vµ l¬ng thùc, thùc phÈm sèng cßn kh¸c. Nh÷ng
tho¶ thuËn cña GATT: Xem xÐt l¹i c¸c hµng rµo thuÕ quan,... lµ nh÷ng danh
giíi kinh tÕ cña mét níc, nã k×m h·m vµ lµ trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn th¬ng
m¹i quèc tÕ. Nh÷ng th¸ch thøc chiÕn lîc chñ yÕu l©u dµi ®· dÞch chuyÓn tõ
bµn cê ®Þa lý chÝnh trÞ sang bµn cê ®Þa lý kinh tÕ.
Ranh giíi vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia xÐt vÒ tæng thÓ mµ nãi ®· bÞ mê
nh¹t. NhiÒu quan hÖ míi vÒ kinh tÕ næi lªn gi÷a c¸c níc: B¾c - Nam, Nam Nam, B¾c - B¾c ®an xen chÆt chÏ víi nhau t¹o thµnh tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ
thÕ giíi. Mäi tranh chÊp vÒ lîi Ých ®Òu ®îc ho¸ gi¶i b»ng “th¬ng lîng kinh
tÕ“.2
2
LÞch sö ngo¹i giao 1979 ®Õn nay - Häc viÖn QHQT - Liªn minh tø cêng - S¸ch ®· dÉn
11
Liªn hîp quèc (UN) cïng víi c¸c tæ chøc kinh tÕ, tµi chÝnh kh¸c nh
IMF, WB, G8 (C©u l¹c bé nh÷ng níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn), London club,
Paris club,... ®· ®øng ra lµm ngêi “gióp ®ì“ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp t¸c ®éng
®Õn mäi nÒn kinh tÕ cña c¸c níc ®Ó híng c¸c quèc gia nµy vÒ mét kiÓu kinh tÕ
thÞ trêng toµn cÇu nh»m phôc vô lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ c¸c
quèc gia ®ang ph¸t triÓn.
C¸c quan hÖ kinh tÕ næi cém lªn vÉn lµ quan hÖ gi÷a c¸c níc ph¸t triÓn
vµ ®ang ph¸t triÓn. C¸c níc ph¸t triÓn vèn cã c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n
lý cßn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã nguån nh©n lùc dåi dµo, trÎ, cã kh¶ n¨ng
tiÕp thu nhanh,... Quan hÖ nµy bæ xung cho nhau t¹o nªn mét m«i trêng kinh
tÕ thÕ giíi míi.
II.4. Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng sù ra ®êi cña mét trËt tù thÕ giíi míi:
Vßng cung Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng vµo cuèi thÕ kû XX nµy ®îc
nh¾c ®Õn rÊt nhiÒu kh«ng ph¶i v× c¸i tªn mang tÝnh ®Þa lý häc, mµ lµ do trong
b¶n th©n nã (khu vùc nµy ) bao bäc nhiÒu nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn víi tèc
®é cao, n¨ng ®éng. ChÝnh “vßng cung“ nµy ®· t¹o ra mét trËt tù kinh tÕ thÕ
giíi míi, ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan trong néi t¹i ®ã lµ:
- Søc m¹nh kinh tÕ tiÒm Èn.
- Sù sôp ®æ Chñ NghÜa X· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u.
- Cuéc c¸ch m¹ng trong lÜnh vùc truyÒn th«ng.
§©y chÝnh lµ ba ®iÓm quan träng t¹o nªn mét trËt tù thÕ giíi míi ®Æc
biÖt lµ vÒ kinh tÕ.
Vïng bê biÓn Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng ®îc bao quanh bëi 4 trung
t©m kinh tÕ thÕ giíi: Tokyo - Thîng H¶i - Hång K«ng - Singapore. C¸c
trung t©m nµy ®· vît qua ®îc sù thèng trÞ cña Atlantic (§¹i T©y D¬ng) víi nÒn
v¨n ho¸ c«ng nghiÖp cña New York - Paris - London. N¨m tr¨m n¨m tríc, nÒn
kinh tÕ thÕ giíi ®· chuyÓn tõ §Þa Trung H¶i sang Atlantic vµ ngµy nay,
trung t©m nµy ®ang chuyÓn tõ Atlantic sang Th¸i B×nh D¬ng.
Trªn thùc tÕ, vÊn ®Ò nµy ®· ®îc gi¶i thÝch, nÒn kinh tÕ Atlantic: Mü vµ
EU ®ang tôt hËu vÒ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. Mét Ch©u ¢u giµ cçi ®ang tù l«i
cuèn m×nh víi thÞ trêng chung Ch©u ¢u vµ b¶n th©n níc Mü còng ®ang bËn
t©m tíi Ch©u ¢u - tranh giµnh ¶nh hëng víi Liªn X«, më réng NATO,...
Nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ thùc sù ®· chuyÓn sang vïng Ch©u ¸ - Th¸i
B×nh D¬ng - mét khu vùc ph¸t triÓn nhanh - víi kh¶ n¨ng chi tiªu lín, sù lan
truyÒn c«ng nghÖ míi, sù lín m¹nh vÒ vèn tÝch tô vµ sù gia t¨ng bu«n b¸n néi
khu vùc ®· ®¹t ®Õn møc tíi h¹n cña sù t¨ng trëng kinh tÕ tù lùc vµ ¶nh hëng ra
bªn ngoµi.
Ch©u ¸ víi thÞ trêng s¶n xuÊt bïng næ nhanh trãng m¹nh mÏ ®· kÐo
theo khu vùc tiªu dïng cña nã mÆc dï míi chØ hÐ më so víi Mü vµ Ch©u ¢u.
12
VÝ dô: Nhu cÇu tiªu thô s¾t cña Ch©u ¸ (Trõ NhËt) ®· lín h¬n c¶ Mü vµ
EC. Nhu cÇu chÊt b¸n dÉn cña Ch©u ¸ lín h¬n EU, vËn t¶i container vµ ®êng
hµng kh«ng cña Ch©u ¸ lín h¬n Mü lÉn EC.
Mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó ®¹t ®îc møc tíi h¹n cho sù ph¸t triÓn trong
khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng lµ sù t¨ng trëng cña khèi lîng vèn trong
vïng. Mü vµ sau lµ Ch©u ¢u chÝnh lµ ®éng lùc cho sù t¨ng trëng ®ã. Bëi v× hä
cung cÊp thÞ trêng cho xuÊt khÈu tõ Ch©u ¸ vµ hä còng lµ ngêi cung cÊp phÇn
lín vèn vµ c«ng nghÖ cho c¸c níc ë khu vùc nµy trong giai ®o¹n ®Çu cña sù
ph¸t triÓn.
Ngµy nay, c¸c níc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng ®ang n¾m lÊy vai trß míi
trong céng ®ång thÕ giíi, víi con sè íc tÝnh kho¶ng 2 tØ d©n, chiÕm 40% GNP
toµn thÕ giíi, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó vµ ®a d¹ng céng thªm vµo ®ã
lµ mét nÒn v¨n minh xa rùc rì cña nh©n lo¹i, Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng rÊt
xøng ®¸ng lµ trung t©m kinh tÕ thÕ giíi trong giai ®o¹n tíi.
Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ kinh tÕ häc John Naisbitt th×: Tæng s¶n
phÈm cña Ch©u ¸ céng víi NhËt B¶n vît B¾c Mü n¨m 1996 vµ nÕu kh«ng kÓ
NhËt B¶n th× Ch©u ¸ sÏ vît B¾c Mü vµo n¨m 2018 vµ EEC (Céng ®ång kinh
tÕ ¢u Ch©u) vµo n¨m 2022. Thªm vµo ®ã, Ch©u ¸ (trõ NhËt) sÏ chiÕm 57% nÒn
kinh tÕ thÕ giíi vµo n¨m 2050; 24 níc OECD (Tæ chøc kinh tÕ c¸c níc ph¸t
triÓn) gåm cã c¶ Mü, NhËt vµ hÇu hÕt c¸c níc Ch©u ¢u, sÏ chØ chiÕm 15%. So
s¸nh víi n¨m 1990 c¸c níc OECD chiÕm 75% kinh tÕ thÕ giíi trong khi c¸c níc Ch©u ¸ chØ chiÕm 9%. 3
LiÖu trong vßng 60 n¨m (Tõ 1990 ®Õn 2050) c¸c níc Ch©u ¸ cã thÓ
kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ vµ vai trß nÒn kinh tÕ cña m×nh nh trªn ®Ò cËp hay
kh«ng ?
Trªn khÝa c¹nh kinh tÕ, Ch©u ¸ ®· nhËn biÕt ®îc vai trß míi lín h¬n vµ
quan träng h¬n cña m×nh trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. C¸c níc cßn l¹i còng ®·
nhËn biÕt ®îc vai trß tiÒm Èn cña Ch©u ¸. Nhng cã mét tiÒm n¨ng rÊt lín, mét
c¬ h«i rÊt lín cho Ch©u ¸ tham gia vµo trËt tù thÕ giíi míi, giµnh quyÒn l·nh
®¹o kinh tÕ. Tõ Chilª ®Õn Trung Quèc, giíi quan s¸t ®Òu ch¨m chó theo dâi sù
ph¸t triÓn cña Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng vµ Ch©u Mü.
Nguån t¹p chÝ tµi chÝnh sè 10 (396) - 1997 Bµi nghÞch lý toµn cÇu “Ch©u ¢u cßn ph¶i ®i nh÷ng bíc dµi”
John Naisbitt.
3
13
Ch¬ng III
nh÷ng Xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ¶nh hëng tíi viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ ®Çu t quèc tÕ
cña viÖt nam
Côc diÖn thÕ giíi ®ang thay ®æi nhanh chãng vµ s©u s¾c trªn nhiÒu mÆt.
Mét trËt tù thÕ giíi míi ®ang tõng bíc ®îc h×nh thµnh theo híng t¹o nªn sù
c©n b»ng míi vÒ lùc gi÷a c¸c cuèc gia, tríc hÕt lµ c¸c trung t©m vµ c¸c quèc
gia lín. ChÝnh nh÷ng xu híng vËn ®éng biÕn ®æi nµy ®· t¸c ®éng tíi nÒn kinh
tÕ chung vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i nãi riªng cña c¸c níc trªn thÕ giíi
trong ®ã cã ViÖt Nam.
III.1/ T¸c ®éng tíi chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ.
Sau khi khai th«ng quan hÖ víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh: IMF,
WB, ADB, tõ ngµy 25/7/1995, ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ra nhËp HiÖp héi c¸c
quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN), tõ ngµy 1/1/1995 ®· b¾t ®Çu thi hµnh nghÜa
vô thµnh viªn theo ch¬ng tr×nh CEPT ®Ó thùc hiÖn AFTA,... Th¸ng 12/1994
ViÖt Nam göi ®¬n xin ra nhËp tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) vµ ®· göi tíi
“BÞ väng lôc “ giíi thiÖu chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ViÖt Nam, 3/1996 ViÖt Nam
tham gia víi t c¸ch lµ thµnh viªn s¸ng lËp diÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u (ASEM) vµ
®Æc biÖt vµo ngµy 14/11/1998 ViÖt Nam ®· chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn cña
diÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng (APEC). Ngoµi ra, chóng
ta ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt - Mü víi nh÷ng
®iÒu kiÖn vµ nguyªn t¾c c¬ së WTO .
Nh vËy, trong thêi gian qua ViÖt Nam ®· thùc sù tham gia vµo “Vßng
quay “ cña xu híng quèc tÕ hãa ®iÒu nµy ®· t¸c ®éng tíi chÝnh s¸ch th¬ng
m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam .
Mét lµ: §Ó ®¹t ®îc môc tiªu më réng thÞ trêng níc ngoµi theo xu thÕ
tõng bíc héi nhËp vµo thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi ®ßi hái ViÖt Nam cÇn c¶i
thiÖn h¬n n÷a hÖ thèng thuÕ quan v× hiÖn t¹i hÖ thèng thuÕ quan cña ViÖt Nam
cßn kh¸ phøc t¹p vµ cha hoµn toµn phï hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ.
B¶ng 1. Møc thuÕ b×nh qu©n cña mét sè nhãm hµng nhËp khÈu
chÝnh vµo thÞ trêng ViÖt Nam
«t«, xe m¸y
Rîu
Bia
X¨ng dÇu
M¸y ®iÒu hoµ, tñ l¹nh
55%
60%
50%
55%
40%
14
Dông cô ®iÖn trong gia ®×nh
Xi m¨ng
Nhùa, giÊy, cao su
S¾t thÐp
30%
5%
30%
10%
Tuy hÖ thèng thuÕ ®· ®îc ®¬n gi¶n ho¸ vµ møc thuÕ trÇn ®èi víi c¸c mÆt
hµng nhËp khÈu chÝnh ®· gi¶m tõ 200% xuèng cßn 60%. Sè mÆt hµng chÞu
thuÕ 0 - 5% chiÕm 53,1% tæng sè mÆt hµng nhËp khÈu. Vµ chØ cã 0,78% sè
mÆt hµng chÞu thuÕ xuÊt trªn 60%. Tuy nhiªn cÇn lu ý lµ xÐt vÒ gi¸ trÞ nhËp
khÈu th× phÇn lín lµ c¸c hµng ho¸ chÞu thuÕ xuÊt cao. Møc thuÕ b×nh qu©n gia
quyÒn cña 9 mÆt hµng chñ yÕu nh nªu ë trªn lµ 33,5%,... MÆc dï ®· cã nh÷ng
c¶i c¸ch ®¸ng kÓ trong thêi gian qua, hÖ thèng thuÕ quan ViÖt Nam cßn kh¸
phøc t¹p vµ hoµn toµn cha phï hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ. Thø nhÊt lµ thuÕ
xuÊt dµn tr¶i qu¸ réng vµ cã qu¸ nhiÒu møc thuÕ (150 møc),...V× vËy, hÖ thèng
thuÕ quan ViÖt Nam cÇn tiÕp tôc söa ®æi theo híng ®¬n gi¶n h¬n, râ rµng h¬n.
Hai lµ: Trong xu híng quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt diÔn ra ngµy mét nhanh
chãng nh hiÖn nay ®· t¸c ®éng tíi chÝnh s¸ch s¶n phÈm ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng
nh×n nhËn míi. Chóng ta ph¶i cã nh÷ng söa ®æi bæ sung ®Ó t¹o ra ®îc nh÷ng
chÝnh s¸ch s¶n phÈm ph¶i võa tËn dông ®îc nh÷ng “kÏ hë“ cña thÞ trêng khu
vùc vµ thÞ trêng thÕ giíi võa ph¶i nh»m vµo lÜnh vùc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh
lín nhÊt. Kinh nghiÖm cña c¸c níc NICs vµ c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng
®éng nh Hµn Quèc, §µi Loan, Malaysia, Thailand,... lµ vÝ dô sinh ®éng cho
nhËn ®Þnh nµy.
Ba lµ: Trong nh÷ng n¨m cña thËp kû 80, Liªn X« cò vµ §«ng ¢u vÉn lµ
b¹n hµng chÝnh cña ViÖt Nam chiÕm phÇn lín trong tæng kim ngh¹ch xuÊt nhËp khÈu, nhng ®Õn 1991, thÞ trêng Ch©u ¸ chiÕm 80% tæng kim ngh¹ch
xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, th× n¨m 1994 cßn 75,8% vµ n¨m 1997 chØ cßn chiÕm
67,7%. Riªng thÞ trêng §«ng B¾c ¸ chiÕm 50% tæng kim ngh¹ch vµo n¨m
1995, vµ n¨m 1997 gi¶m xuèng cßn 44,0%.
ThÞ trêng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ph¸t triÓn theo híng më réng sang
Ch©u ¢u, ®Æc biÖt T©y B¾c ¢u, thÞ trêng Liªn bang Nga vµ c¸c níc §«ng ¢u
cã dÊu hiÖu phôc håi. NÕu n¨m 1991, thÞ trêng Ch©u ¢u míi chØ chiÕm tû
träng 9,79% trong tæng kim ngh¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam th× ®Õn n¨m
1994 ®· t¨ng lªn gÊp 2 lÇn, ®¹t tû träng 17,16% vµ n¨m 1997 tiÕp tôc t¨ng lªn
21,5%.Ch©u Mü, mµ ®Æc biÖt lµ Hoa Kú, lµ mét híng míi trong ph¸t triÓn më
réng thÞ trêng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. NÕu n¨m 1991, Ch©u Mü míi chØ
chiÕm tû träng 0,16% trong tæng kim ngh¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam th× n¨m
1994 ®· t¨ng lªn 2,76% vµ n¨m 1997 chiÕm tíi 4,48%. ThÞ trêng xuÊt khÈu
cña ViÖt Nam còng ®ang ®îc më réng ®¸ng kÓ sang Ch©u óc hay Ch©u §¹i
D¬ng - mµ ®Æc biÖt lµ ¤xtr©ylia. N¨m1991, thÞ trêng nµy míi chiÕm tû träng
0,96% trong tæng kim ngh¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, nhng ®Õn n¨m 1997
®· t¨ng lªn 2,78% (xem b¶ng 2):
15
B¶ng 2 : C¬ cÊu khu vùc thÞ trêng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam thêi kú
1991 - 1997 (tÝnh b»ng % cña tæng sè) (4)
C¸c khu vùc thÞ trêng / N¨m 1991
1994
1995
1996
1997
- Ch©u ¸
79,94 75,80
72,40 69,6
67,7
+ §«ng B¾c ¸
50,0
49,0
44,0
+ §«ng Nam ¸
21,0
19,0
22,0
+ Nam ¸ vµ Trung §«ng
1,40
1,60
1,70
- Ch©u ¢u
9,79
17,17
17,80 16,80 21,50
+ T©y B¾c ¢u
15,0
13,0
19,0
+ SNG vµ §«ng ¢u
2,80
3,80
2,5
+ Liªn Bang Nga
8,67
1,04
2,36
1,37
- Ch©u óc
0,96
1,07
1,04
0,82
2,78
- Ch©u Phi
0,68
0,56
0,70
0,70
0,80
- Ch©u Mü
0,16
2,76
4,33
4,22
4,48
4
+ B¾c Mü
0,16
2,59
3,40
3,70
3,80
+ Mü Latinh
0,17
0,93
0,52
0,68
+ Hoa Kú
3,10
3,43
3,21
Tæng céng
100.0 100.00 100.0 100.0 100.00
0
0
0
§Æc ®iÓm vµ xu híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu khu vùc thÞ trêng xuÊt khÈu
cña ViÖt Nam tõ n¨m 1991 ®Õn nay cho thÊy: mét mÆt quan hÖ bu«n b¸n vµ
ph¹m vi kh«ng gian thÞ trêng xuÊt khÈu kh«ng ngõng më réng;mÆt kh¸c ViÖt
Nam kh«ng chØ ph¸t triÓn thÞ trêng gÇn mµ ®· v¬n nhanh ®Õn c¸c thÞ trêng xa
(T©y B¾c ¢u, B¾c Mü, Ch©u §¹i D¬ng). ViÖt Nam ®· chuyÓn dÇn c¬ cÊu thÞ trêng tõ c¸c níc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng lµ chñ yÕu sang c¸c khu vùc thÞ trêng kh¸c phï hîp víi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. NÕu n¨m 1991, ch©u Mü míi
chØ chiÕm tû träng 0,16% trong tæng sè kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam,
th× n¨m 1994 t¨ng lªn 2,76% vµ n¨m 1997 chiÕm tíi 4,48%. ThÞ trêng xuÊt
khÈu cña ViÖt Nam còng ®ang ®îc më réng ®¸ng kÓ sang ch©u óc hay Ch©u
§¹i D¬ng - mµ ®Æc biÖt lµ ¤xtr©ylia. N¨m 1991, thÞ trêng nµy míi chiÕm tû
träng 0,96% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, nhng ®Õn n¨m
1997 ®· t¨ng lªn 2,7%(xem biÓu 2).
Chñ tr¬ng ®a ph¬ng hãa, ®a d¹ng hãa kinh tÕ ®èi ngo¹i. Trong ®ã ®¸ng
chó ý lµ ®· cñng cè vµ më réng thÞ trêng Liªn minh ch©u ¢u (EU), b¾t ®Çu ®i
vµo thÞ trêng B¾c Mü, Trung cËn §«ng vµ Ch©u Phi. MÆt kh¸c, ViÖt Nam
kh«ng chØ ph¸t triÓn vµ më réng thÞ trêng sang c¸c níc ®ang ph¸t triÓn mµ cßn
më réng thÞ trêng xuÊt khÈu tíi toµn bé c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¸c thÞ
trêng ®îc coi lµ khã tÝnh, khã len ch©n vµ cã mËt ®é c¹nh tr¹nh cao. ThÞ trêng
xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cã sù chuyÓn dÞch ngay trong nhãm c¸c níc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn. N¨m 1995, thÞ trêng c¸c níc G7, (7 níc c«ng nghiÖp ph¸t
triÓn) chiÕm tû träng 39,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, riªng NhËt
B¶n chiÕm tû täng 26,8%, c¸c níc cßn l¹i chiÕm 13,0%. §Õn n¨m 1997, NhËt
4
Nguån do vô KÕ ho¹ch - Thèng kª Bé th¬ng m¹i tæng hîp biªn so¹n Hµ Néi Th¸ng 12/1997.
16
B¶n chØ cßn chiÕm tû träng 19,5% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam, 6 níc G7 cßn l¹i chiÕm 14,1%.
Nh÷ng kÕt qu¶ trªn lµ rÊt quan träng, nã t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn më
réng thÞ trêng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh÷ng n¨m tiÕp theo. Tuy nhiªn, cÇn
thÊy r»ng ®èi víi c¸c c¬ quan ®iÒu hµnh vÜ m«, c«ng t¸c tæ chøc c¸c biÖn ph¸p
xóc tiÕn th¬ng m¹i - chñ yÕu lµ khuÕch tr¬ng xuÊt khÈu - thêi gian qua cßn
yÕu kÐm, ph©n t¸n, cha cã t¸c ®éng thóc ®Èy xuÊt khÈu, më réng thÞ trêng cho
hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
Bèn lµ: Khi tham gia héi nhËp th× ®ßi hái cÇn thËn träng trong viÖc ®iÒu
chØnh vµ gia quyÕt ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i nãi chung vµ chÝnh
s¸ch th¬ng m¹i nãi riªng.
Trong qu¸ tr×nh lùa chän ph¶i cã quyÕt t©m vµ nhÊt trÝ cao trong néi bé
trªn nguyªn t¾c t«n träng lîi Ých toµn côc, l©u dµi, thËm chÝ cã thÓ ph¶i hy sinh mét
sè lîi Ých tríc m¾t, côc bé cña mét sè ngµnh ®Þa ph¬ng hay doanh nghiÖp.
VÝ dô: Khi tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, c¸c diÔn ®µn kinh
tÕ,... ®ßi hái ViÖt Nam trong chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña m×nh ph¶i cã
sù ®iÒu chØnh, gi¶m b¶o trî, bá ®éc quyÒn sÏ dÉn tíi gi¶m søc c¹nh tranh cña
c¸c s¶n phÈm trong níc hoÆc trong chõng mùc nµo ®ã gi¶m thu ng©n s¸ch...
Trong xu thÕ nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tõng bíc héi nhËp vµo tù do ho¸ th¬ng m¹i thÕ giíi, cÇn kh¼ng ®Þnh ViÖt Nam lµ mét quèc gia kh«ng lÊy chÝnh
s¸ch b¶o hé mËu dÞch lµm chiÕn lîc ph¸t triÓn cña m×nh. Tuy nhiªn, lµ thµnh
viªn míi cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n c¸c thµnh viªn ASEAN kh¸c, viÖc dì
bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan theo yªu cÇu cña AFTA, APEC vµ
t¬ng lai kh«ng xa lµ cña WTO, sÏ ®Æt c¸c ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa tríc søc Ðp
ghª gím cña luång hµng nhËp khÈu:
VÝ dô: NÕu thÞ trêng ViÖt Nam më cöa å ¹t cho hµng Trung Quèc vµo
th× ch¾c ch¾n sÏ g©y ph¬ng h¹i cho nÒn c«ng nghiÖp trong níc,..
ChÝnh v× vËy, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc hîp lý. ë ®©y, sù b¶o hé sÏ ph¶i ®îc quan niÖm nh lµ sù b¶o hé tÝch cùc
trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th¬ng m¹i. Nã kh¸c hoµn toµn víi sù b¶o hé mËu
dÞch trong nÒn kinh tÕ híng néi khÐp kÝn.
III.2/ T¸c ®éng tíi chÝnh s¸ch ®Çu t quèc tÕ cña ViÖt Nam:
Tríc ngìng cöa cña thÕ kû míi, toµn nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn xu híng Quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi ngµy mét diÔn ra s©u s¾c vµ nhanh chãng
h¬n. Kh«ng nh÷ng thÕ, chóng ta cßn chøng kiÕn sù v¬n lªn cña nÒn kinh tÕ
c¸c níc, sù lín m¹nh kh«ng ngõng cña c¸c tæ chøc vµ c¸c liªn kÕt kinh tÕ
quèc tÕ. §Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña vßng cung Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng.
Trong bèi c¶nh nµy, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam nãi
chung vµ chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t níc ngoµi nãi riªng ®· chÞu nh÷ng t¸c ®éng
kh«ng nhá:
17
Mét lµ: HiÖn nay, ViÖt Nam cã quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc víi 156
níc; quan hÖ bu«n b¸n víi h¬n 100 níc, vïng l·nh thæ; cã h¬n 700 c«ng ty
cña h¬n 50 níc, vïng l·nh thæ ®Çu t vµo ViÖt Nam...
VÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn th¬ng trêng quèc tÕ ®ang ®îc cñng cè, ph¸t
triÓn vµ ngµy cµng cã thªm nhiÒu quèc gia hiÓu biÕt, muèn lµm ¨n víi ViÖt
Nam. H¬n n÷a, khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng ®ang lµ khu vùc ph¸t triÓn
n¨ng ®éng nhÊt - n¬i ®îc coi lµ trung t©m kinh tÕ thÕ giíi vµo ®Çu thÕ kû XXI
- còng ®· cã diÔn ®µn hîp t¸c ph¸t triÓn APEC. C¸c níc §«ng Nam ¸ ®ang cè
g¾ng më réng ph¹m vi ho¹t ®éng vµ vai trß kinh tÕ cña tæ chøc ASEAN. N¨m
1996, t¹i B¨ng Cèc ®· diÔn ra cuéc gÆp gì thîng ®Ønh cña 15 níc EU víi 10
níc Ch©u ¸ nh»m ®Èy m¹nh hîp t¸c ¸- ¢u,...Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn ®©y ®· ®a
khu vùc Ch©u ¸ trë thµnh n¬i cã søc hÊp dÉn lín ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc
ngoµi. Theo b¸o c¸o míi nhÊt cña Héi nghÞ liªn hîp quèc vÒ th¬ng m¹i vµ
ph¸t triÓn (UNCTAD) trong 12 th¸ng n¨m 1998 Ch©u ¸ nhËn ®îc 87 tû USD
vèn FDI...
Víi vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, ViÖt Nam n»m ë trung t©m khu vùc §«ng
Nam ¸, khu vùc cã søc hót m¹nh mÏ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi, ®ang lµ tiªu
®iÓm hÊp dÉn m¹nh c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. C¸c cêng quèc c«ng nghiÖp
muèn chän ViÖt Nam lµm ®Çu cÇu ®Ó hîp t¸c vµ ®Çu t víi c¸c níc trong khu
vùc §«ng vµ §«ng Nam ¸. Cã thÓ nãi ViÖt Nam ®ang ®îc hëng nh÷ng lîi thÕ
kh¸ch quan ®Æc biÖt to lín trong viÖc thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi. Khi ViÖt
Nam n»m trong ý ®å chiÕn lîc cña c¸c nhµ ®Çu t, nhÊt lµ c¸c níc ®Çu t th× ®ã
lµ mét c¬ héi lín ®Ó thu hót vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Thùc tÕ cho thÊy tõ
khi ViÖt Nam ban hµnh luËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam n¨m 1987 th× lîng
vèn ®Çu t vµo ViÖt Nam ngµy cµng gia t¨ng (Tuy nhiªn tõ n¨m 1996 trë l¹i
®©y cã xu híng gi¶m ¶nh hëng chung).
Nhng ®Ó tËn dông ®îc mäi c¬ héi thuËn lîi nh trªn ®ßi hái chÝnh s¸ch
®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng thay ®æi ®Ó t¹o thªm søc hÊp dÉn.
Cã nh vËy th× trong t¬ng lai, ViÖt Nam míi thùc sù lµ ®iÓm hÊp dÉn ®èi víi
c¸c nhµ ®Çu t.
Hai lµ:ViÖc ViÖt Nam ra nhËp ASEAN, cïng x©y dùng AFTA thèng
nhÊt vµo n¨m 2006 vµ lµ thµnh viªn cña DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng (APEC) vµo ngµy 14/11/1998 khiÕn cho c¸c nhµ ®Çu t níc
ngoµi ph¶i tÝnh to¸n: NÕu m«i trêng ®Çu t ë ViÖt Nam cha hÊp dÉn th× cã thÓ
®Çu t vµo c¸c níc thµnh viªn kh¸c cña ASEAN - vèn cã m«i trêng ®Çu t tèt
h¬n- hoÆc më réng quy m«, n¨ng lùc s¶n xuÊt t¹i c¸c c¬ së hiÖn cã cña hä ë
c¸c níc nµy sau ®ã th©m nhËp vµo thÞ trêng ViÖt Nam b»ng con ®êng th¬ng
m¹i bëi hµng rµo thuÕ quan cña c¸c níc thµnh viªn trong khu vùc ®· ®îc c¾t
gi¶m.
Mét yªu cÇu ®ßi hái ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam ph¶i cã nh÷ng söa ®æi c¶i
c¸ch l¹i m«i trêng ®Çu t cña níc m×nh ®Ó nh»m t¹o ®iÒu kiÖn hÊp dÉn, thuËn
lîi cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi khi chän ®Çu t vµo ViÖt Nam b»ng c¸ch ph¸t
18
huy nh÷ng thuËn lîi vµ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t.
Ch¼ng h¹n nh khi ®¸nh gi¸ m«i trêng ®Çu t cña ViÖt Nam, c¸c nhµ ®Çu t cã
nhËn xÐt sau:
- So víi c¸c níc trong khu vùc, thuÕ lîi tøc vµ gi¸ nh©n c«ng cña ViÖt
Nam thÊp ®ång thêi cêng ®é lao ®éng vµ kü n¨ng lao ®éng cña c«ng nh©n
ViÖt Nam còng thÊp, gi¸ thuª dÞch vô v¨n phßng vµ chi phÝ ®Òn bï gi¶i to¶ mÆt
b»ng lín.
- Cßn cã qu¸ nhiÒu lÖ phÝ (Theo thèng kª cha ®Çy ®ñ, hiÖn cã kho¶ng
200 lo¹i lÖ phÝ ®ang ®îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam) g©y ra cho c¸c nhµ ®Çu t cã
c¶m tëng ph¶i ®ãng qu¸ nhiÒu thuÕ.
- Thñ tôc triÓn khai dù ¸n phøc t¹p, kÐo dµi, nhÊt lµ kh©u cÊp ®Êt, gi¶i
phãng mÆt b»ng, xÐt duyÖt vµ söa ch÷a thiÕt kÕ, thñ tôc h¶i quan,...
- ChÝnh s¸ch hai gi¸ trong dÞch vô kh¸ch s¹n, cíc phÝ ®iÖn tho¹i, gi¸
®iÖn níc,...®èi víi ngêi níc ngoµi vµ ngêi ViÖt Nam khiÕn cho c¸c nhµ ®Çu t
níc ngoµi c¶m thÊy bÞ ®èi xö kh«ng c«ng b»ng...
H¬n thÕ n÷a, c¸c níc trong khu vùc ®Òu ®ang t×m c¸ch kh¾c phôc khñng
ho¶ng kinh tÕ võa qua cho nªn hä rÊt cÇn vèn ®Çu t, vèn hç trî tõ bªn ngoµi ®Ó
nh»m kh¾c phôc nÒn kinh tÕ cña níc m×nh. ChÝnh v× vËy, nh÷ng quèc gia nµy
sÏ cã nh÷ng ®iÒu chØnh nh»m t¹o cho m«i trêng ®Çu t cña níc m×nh cã søc hÊp
dÉn cao. H¬n n÷a, chóng ta ®Òu biÕt dßng vèn ®Çu t níc ngoµi rÊt nh¹y c¶m
víi c¸c chÝnh s¸ch còng nh m«i trêng ®Çu t cña mäi quèc gia nã sÏ ch¶y vµo
khu vùc cã nhiÒu lîi nhÊt.
III.3/ Mét sè gîi ý trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ
®Çu t quèc tÕ trong t×nh h×nh míi hiÖn nay.
ë mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn, ®Êt níc l¹i ®øng tríc mét bèi c¶nh trong níc
vµ quèc tÕ kh¸c nhau, nhng cã thÓ nãi cha bao giê chóng ta cã ®îc thêi c¬
quèc tÕ thuËn lîi nh b©y giê. VÊn ®Ò chØ cßn phô thuéc vµo chÝnh chóng ta,
ph¶i chíp lÊy thêi c¬ vµ tranh thñ nguån lùc to lín bªn ngoµi ®Ó thùc hiÖn
nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi nãi chung, ph¸t triÓn quan hÖ th¬ng
vµ ®Çu t quèc tÕ nãi riªng.
III.3.1/ ThuËn lîi vµ khã kh¨n - c¬ héi vµ th¸ch thøc:
Nh÷ng thuËn lîi khi ViÖt Nam tham gia vµo xu híng toµn cÇu ho¸,
khu vùc ho¸:
- Tríc hÕt khi tham gia vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ hay khu vùc sÏ gióp cho
ViÖt Nam n©ng cao ®îc vÞ trÝ quèc tÕ vµ t¹o thÕ ®øng ch¾c h¬n trong quan hÖ
chÝnh trÞ ( tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ®Çu t quèc tÕ
) do t¹o ®îc nh÷ng mèi quan hÖ ®a d¹ng, ®an xen, phô thuéc lÉn nhau trªn c¬ së
®ã b¶o vÖ tèt h¬n lîi Ých quèc gia trong ®ã cã lîi Ých kinh tÕ.
- Trong th¬ng m¹i quèc tÕ, cã thÓ ng¨n ngõa ®îc t×nh tr¹ng c« lËp, ph©n
biÖt ®èi sö hay bÞ chÌn Ðp
19
VÝ dô: Cã thÓ sö dông c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®a biªn ®Ó h¹n chÕ
sù chÌn Ðp cña c¸c níc lín trong quan hÖ song biªn.
- TËn dông ®îc nh÷ng ®èi xö u ®·i dµnh cho c¸c níc chËm ph¸t triÓn
hoÆc ®ang ph¸t triÓn hoÆc cã nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi vÒ møc ®é cam kÕt
më cöa vµ thêi h¹n cam kÕt thùc hiÖn ®Ó võa x©y dùng lé tr×nh héi nhËp cos
hiÖu qu¶, võa b¶o hé hîp lý, cã thêi h¹n vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c c¸c ngµnh s¶n
xuÊt cña ViÖt Nam.
- T¨ng søc thu hót ®Çu t do chÝnh s¸ch dÇn dÇn ®îc ®iÒu chØnh theo c¸c
chuÈn mùc cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, t¹o m«i trêng ®Çu t th«ng tho¸ng
vµ b×nh ®¼ng, tranh thñ ®îc sù hç trî cña c¸c chÝnh phñ vµ c¸c ®Þnh chÕ Tµi
chÝnh quèc tÕ, cñng cè ®îc lßng tin cña giíi kinh doanh quèc tÕ.
Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi ®ã, trong qu¸ tr×nh x©y dùng chÝnh s¸ch
vµ lé tr×nh tham gia xu híng quèc tÕ ho¸ - khu vùc ho¸, chóng ta ®ang
ph¶i ®èi mÆt víi kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc:
- Tuy nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh
tùu ®¸ng khÝch lÖ song do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña chóng ta cã xuÊt ph¸t
®iÓm thÊp, ®Æc biÖt lµ søc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô cña c¸c
doanh nghiÖp cßn yÕu kÐm do quen ®îc b¶o hé trong mét thêi gian qu¸ dµi
trong khi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh quèc tÕ cã ®Çy ®ñ c¸c thÕ m¹nh vÒ kü thuËt,
c«ng nghÖ, tµi chÝnh, qu¶n lý, kinh nghiÖm kinh doanh - tiÕp thÞ,...Bªn c¹nh
®ã, ta l¹i b¾t ®Çu tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ sau nhiÒu níc trong
khu vùc vµ thÕ giíi (GATT, WTO: ®· ho¹t ®éng trªn 1/2 thÕ kû; ASEAN trªn
30 n¨m, APEC tõ n¨m 1989), do ®ã ta ®ang ph¶i cè g¾ng hÕt m×nh ®Ó theo kÞp
tiÕn ®é chung trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ víi quy m« réng h¬n vµ møc ®é s©u
h¬n.
- C¸c c¬ chÕ mang tÝnh chÊt kinh tÕ thÞ trêng cña ta cßn trong giai ®o¹n
®ang ®îc h×nh thµnh, nãi c¸ch kh¸c lµ cßn s¬ khai, cha ®ång bé, hÖ thèng
ph¸p luËt cha hoµn chØnh. Cßn nhiÒu luËt lÖ (§Æc biÖt trong chÝnh s¸ch thu hót
®Çu t níc ngoµi) vµ chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p më cöa cßn thiÕu hoÆc cha phï hîp
víi th«ng lÖ vµ tËp qu¸n quèc tÕ, cßn mang nÆng tÝnh b¶o hé, ph©n biÖt ®èi xö.
-HiÓu biÕt vÒ xu híng quèc tÕ ho¸ vµ khu vùc ho¸ cßn nhiÒu h¹n chÕ,
c«ng t¸c chuÈn bÞ cßn coi nhÑ, nhËn thøc vÒ tÇm quan träng còng nh nh÷ng
yªu cÇu, néi dung cña qu¸ tr×nh tham gia cßn cha ®ång ®Òu gi÷a c¸c bé,
ngµnh, c¬ quan. §Æc biÖt giíi kinh doanh hÇu nh cßn ®øng ngoµi cuéc, cha
s½n sµng tham gia trong khi ®ã c¸c tæ chøc ®Òu x¸c ®Þnh khu vùc doanh
nghiÖp chÝnh lµ ®èi tîng, ®éng lùc cña qu¸ tr×nh tham gia xu híng quèc tÕ
ho¸, khu vùc ho¸. §éi ngò lµm c«ng t¸c nµy cßn thiÕu vÒ sè lîng, yÕu vÒ tr×nh
®é, nghiÖp vô, kh¶ n¨ng x©y dùng chÝnh s¸ch còng nh tr×nh ®é ngo¹i ng÷, ®Æc
biÖt cha cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ kü n¨ng ®µm ph¸n trong c¸c ho¹t ®éng ®a
ph¬ng.
III.3.2/ Mét sè gîi ý vµ gi¶i ph¸p cho ViÖt Nam trong viÖc ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ ®Çu t quèc tÕ trong t×nh h×nh hiÖn nay:
20