Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lêi giíi thiÖu :
Rñi ro lu«n cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo, ®iÒu ®ã l¹i cµng cã thÓ dÔ x¶y
ra trong lÜnh vùc kinh doanh. ChÊp nhËn rñi ro trong kinh doanh lµ quy luËt
tÊt yÕu cña c¸c th¬ng gia tõ ngµn xa, ®©y lµ mét quy luËt song hµnh “lîi
nhuËn cµng t¨ng th× rñi ro cµng cao”. Trong kinh tÕ thÞ trêng th× rñi ro trong
kinh doanh lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, díi gi¸c ®é lµ mét tæ chøc kinh doanh,
NHTM còng chÞu sù t¸c ®éng vµ chÞu t¸c ®éng cña m«i truêng chÝnh yÕu vµ
m«i trêng thø yÕu. Mèi quan hÖ gi÷a hai m«i trêng nµy xoay quanh trung
t©m h¹t nh©n “VËn héi vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c tæ chøc kinh tÕ ” hay cßn
gäi lµ rñi ro m«i trêng. Trong m«i trêng c¹nh tranh toµn cÇu, xu híng hîp
nhÊt khu vùc ngµy cµng ph¸t triÓn, c¸c vËn héi sÏ xuÊt hiÖn, lµ thêi c¬ cho
c¸c ng©n hµng lín m¹nh. Song bªn c¹nh ®ã còng tån t¹i song hµnh c¸c nguy
c¬ rÊt lín tõ m«i trêng kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ, ph¸p luËt, c¹nh tranh ¶nh hëng to lín ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng, mµ ®Æc biÖt lµ rñi ro
trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng cã ph¶n øng d©y truyÒn, l©y lan vµ
ngµy cµng cã nh÷ng biÓu hiÖn phøc t¹p. Rñi ro trong c¸c ho¹t ®éng kinh
doanh cña ng©n hµng nãi chung vµ rñi ro tÝn dông nãi riªng lµ mét ph¹m trï
tiÒm Èn, nã cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo vµ lµm sai lÖch, ®¶o lén kÕt qu¶ ho¹t
®éng kinh doanh ng©n hµng. Mµ nh chóng ta ®· biÕt ng©n hµng cã vai trß v«
cïng quan träng, sù sôp ®æ cña ng©n hµng sÏ ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn toµn bé
®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ vµ x· héi cña cña níc ®ã. Do vËy qu¶n trÞ kinh
doanh mµ ®Æc biÖt lµ qu¶n trÞ rñi ro kinh doanh ng©n hµng ®ãng vai trß quan
träng vµ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng kh«ng chØ
diÔn ra trªn ph¬ng diÖn lý thuyÕt mµ cßn ®îc ¸p dông trong ho¹t ®éng thùc
tiÔn cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i. Trªn thÕ giíi lÜnh vùc qu¶n trÞ rñi ro ng©n
hµng ®· ®¹t ®îc ®Õn tr×nh ®é tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i, cßn ë VN nã míi trong
giai ®o¹n ph«i thai mÆc dÇu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi sù ®æi míi
cña ®Êt níc, hÖ thèng NHVN ®· thu ®îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng khÝch lÖ.
Nh×n chung th× nh÷ng rñi ro ®Æc thï trong kinh doanh NH bao gåm:
Rñi ro vÒ l·i suÊt.
Rñi ro ngo¹i hèi.
Rñi ro c«ng nghÖ vµ ho¹t ®éng.
Rñi ro tÝn dông.
Rñi ro thanh kho¶n.
1
Rñi ro ho¹t ®éng ngo¹i b¶ng.
Rñi ro quèc gia.
Tuy nhiªn gÇn ®©y trong hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i VN ®ang tån
t¹i mét vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n. §ã chÝnh lµ rñi ro tÝn dông mµ cô thÓ h¬n lµ
t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n. ChÝnh v× vËy ë ®©y em chØ nghiªn cøu, ph©n tÝch thùc
tr¹ng nî qu¸ h¹n cña hÖ thèng NHTM VN hiÖn nay ®Ó hiÓu mét c¸ch s©u s¾c
thùc tr¹ng nµy. Tõ ®ã cã thÓ ®Ò ra mét sè biÖn ph¸p kh¾c phôc nh»m lµm cho
hÖ thèng NHTM VN ho¹t ®éng mét c¸ch lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶ h¬n, gãp
phÇn t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ héi nhËp hiÖn
nay.
§Ò ¸n nµy cña em ®îc viÕt trong ®iÒu kiÖn nhËn thøc cña b¶n th©n cha
®Çy ®ñ vµ s©u s¾c, tµi liÖu tham kh¶o cha phong phó nªn kh«ng tr¸nh khái
nhiÒu sai sãt. Em rÊt mong cã sù gãp ý vµ söa ch÷a cña ThÇy, C« gi¸o, cïng
b¹n bÌ. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ThÇy, C« gi¸o ®· trang bÞ kiÕn thøc
cho em, ®Æc biÖt lµ ThÇy gi¸o §Æng Ngäc §øc - Gi¸o viªn trùc tiÕp híng dÉn
em thùc hiÖn ®Ò ¸n nµy.
2
Ch ¬ng I:
Lý luËn chung vÒ nî qu¸ h¹n.
I- Lý luËn chung vÒ nî qu¸ h¹n:
HiÖu qu¶ ho¹t ®éng tÝn dông lµ mét chØ tiªu tiÕn quyÕt ®èi víi sù tån
t¹i vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng NH. Khi ho¹t ®éng Êy ë møc cao th× b¶n
th©n nh÷ng néi dung kinh tÕ vµ x· héi cña nã sÏ t¹o ®µ cho mäi ho¹t ®éng
kinh doanh cña NH tiÕn triÓn ngµy mét tèt ®Ñp. Ngîc l¹i, hiÖu qu¶ cña ®ång
vèn ®¹t thÊp sÏ dÔ dµng ®a ng©n hµng ®Õn thÕ bÊt æn ®Þnh vµ chËm ph¸t triÓn.
§iÒu nµy ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt
níc. Nãi nh vËy ®Ó thÊy r»ng viÖc t¨ng cêng qu¶n lý chÊt lîng tÝn dông t¹i
c¸c NHTM lu«n lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt, lµ ®iÒu kiÖn sèng cßn cho b¶n th©n
mçi ng©n hµng th¬ng m¹i, cho ngµnh ng©n hµng vµ réng h¬n lµ cho toµn bé
nÒn kinh tÕ.
Ph¶i nh×n nhËn r»ng ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng lµ mét ho¹t ®éng kinh
tÕ nhiÒu rñi ro so víi nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c. Quan ®iÓm nµy hÕt søc
®óng ®¾n vÒ c¶ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn.
+ XÐt vÒ mÆt lý luËn:
Víi ®Æc ®iÓm kinh doanh ng©n hµng lµ mét lo¹i h×nh kinh doanh ®Æc biÖt,
s¶n phÈm mµ ng©n hµng kinh doanh lµ mét s¶n phÈm ®éc quyÒn “tiÒn tÖ” vµ
chØ kinh doanh lo¹i s¶n phÈm nµy. Kinh doanh tÝn dông ng©n hµng chØ b¸n “
gi¸ trÞ sö dông tiÒn tÖ” vµ gi¸ b¸n “l·i suÊt” quyÒn sö dông tiÒn tÖ ®ã, thêng
rÊt nhá so víi gi¸ trÞ kho¶n vay, nªn nh÷ng kho¶n thu ®îc lµ t¬ng ®èi nhá so
víi c¸i ®· mÊt. Bëi vËy kinh doanh ng©n hµng cho ®Õn nay chñ yÕu vÉn lµ
kinh doanh tÝn dông vµ thêng gÆp rÊt nhiÒu rñi ro.
+ XÐt vÒ mÆt thùc tiÔn:
Qu¸ khø cña nh÷ng n¨m th¸ng qua ®· chøng minh mét c¸ch “hïng hån”
hµng lo¹t c¸c vô ph¸ s¶n cña NH trªn thÕ giíi. Mét sè quèc gia cã nÒn kinh
tÕ ph¸t triÓn nh NhËt B¶n, Ph¸p, Anh... còng cã nhiÒu vÊn ®Ò mµ ®iÓn h×nh lµ
sù sôp ®æ cña ng©n hµng Baring, viÖc thÊt tho¸t cña ng©n hµng Daiwa... H¼n
chóng ta vÉn cha quªn c¬n b·o biÓn tÝn dông trong nh÷ng n¨m 1989-1990
lµm cho hµng lo¹t c¸c hîp t¸c x· tÝn dông bÞ sôp ®æ, nÒn tµi chÝnh trong
tr¹ng th¸i bÞ khñng ho¶ng, cã nhiÒu ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn t×nh h×nh
kinh tÕ x· héi trong níc. Ph¶i ch¨ng t¬ng lai cha cã g× ®¶m b¶o ch¾c ch¾n
cho mét qu¸ tr×nh vËn hµnh kinh tÕ th«ng suèt mµ kh«ng gÆp ph¶i nh÷ng
cam go, ®iÒu nµy kh¼ng ®Þnh thªm kinh doanh ng©n hµng lµ mét lo¹i kinh
doanh cã nhiÒu rñi ro.
3
Ho¹t ®éng tÝn dông bao gåm c¶ huy ®éng vèn vµ cho vay vèn. Trong
cho vay bao gåm c¶ kh©u cho vay, thu l·i thu vèn. Mong íc lín nhÊt cña c¸c
tæ chøc tÝn dông lµ thu vÒ ®îc vèn vµ l·i cho vay. Nhng trªn thùc tÕ th× ®ã
còng chØ lµ mong íc v× lu«n lu«n ph¸t sinh rñi ro. §èi víi tõng mãn vay th×
rñi ro lµ tõ 0% ®Õn 100%. §èi víi mét tæ chøc tÝn dông th× rñi ro còng lu«n
lu«n lín h¬n 0%. NÕu nî ®¸o h¹n mµ kh«ng thu ®îc th× coi lµ nî qu¸ h¹n.
VËy thùc chÊt cña nî qu¸ h¹n lµ g× ?
II- Kh¸i niÖm nî qu¸ h¹n:
Nî qu¸ h¹n trong kinh doanh cña ng©n hµng lµ hiÖn tîng mµ kh¸ch
hµng kh«ng tr¶ ®îc nî gèc vay cho ng©n hµng vµo ngµy ®Õn h¹n tr¶ tuy ®·
cam kÕt trong khÕ íc vay tríc ®©y.
Nî qu¸ h¹n cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn rñi ro kinh doanh chÝnh v× vËy ta cÇn
t×m hiÓu b¶n chÊt cña rñi ro kinh doanh:
+ Rñi ro vµ kinh doanh lµ mét cÆp ph¹m trï, khi xuÊt hiÖn mét c«ng
viÖc kinh doanh th× còng b¾t ®Çu còng xuÊt hiÖn rñi ro.
+ Rñi ro vµ kinh doanh lµ hai mÆt ®èi lËp nhau trong mét thÓ thèng
nhÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh. Chóng lu«n tån t¹i vµ m©u thuÉn víi nhau,
chØ khi nµo kinh doanh khèng chÕ ®îc rñi ro th× kinh doanh míi tån t¹i vµ
ph¸t triÓn ®îc.
+ Trong qu¸ tr×nh kinh doanh rñi ro lu«n ph¸t sinh vµ tån t¹i duíi
nhiÒu h×nh thøc lµm ¶nh hëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh kinh doanh.
+ Rñi ro trong kinh doanh cã thÓ nhËn thøc ®îc, dù ®o¸n tríc ®îc vµ
cã thÓ khèng chÕ ®îc.
Nh vËy nî qu¸ h¹n lµ mét hiÖn tîng khã tr¸nh khái trong qu¸ tr×nh kinh
doanh cña ng©n hµng. Tuy nhiªn víi c¸c ng©n hµng kh¸c nhau th× nã phô
thuéc vµo nhËn thøc, vµo dù ®o¸n vµ hµnh ®éng khèng chÕ rñi ro cña mçi
ng©n hµng.
III -Ph©n lo¹i nî qu¸ h¹n:
Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i nî qu¸ h¹n:
- NÕu chia theo kh¶ n¨ng thu håi th× gåm:
Nî qu¸ h¹n th«ng thêng: §¶m b¶o ®ßi ®ñ 100%.
Nî qu¸ h¹n khã ®ßi: Kh¶ n¨ng thu håi kh«ng ®ñ vµ ph¶i kÐo dµi.
Nî qu¸ h¹n mÊt tr¾ng.
- NÕu chia theo nguyªn nh©n:
4
Nî qu¸ h¹n do mÊt kh¶ kh¸ng nh do thiªn tai, do thay ®æi c¬ chÕ
chÝnh s¸ch, do khñng ho¶ng. Nguyªn nh©n kh«ng thuéc lçi cña bªn cho vay
vµ ngêi ®i vay.
Nî qu¸ h¹n do lçi cña ngêi ®i vay: YÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý
nh
yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, kh¶ n¨ng c¹nh tranh hoÆc cè t×nh kh«ng tr¶
nî...
Nî qu¸ h¹n do lçi cña ngêi cho vay: Thêng bao giê còng g¾n víi
lçi cña ngêi vay do cã sù th«ng ®ång, ®ång t×nh.
- NÕu chia theo thêi gian:
Nî qu¸ h¹n díi 180 ngµy.
Nî qu¸ h¹n tõ 181 ngµy trë lªn ®Õn 360 ngµy.
Nî qu¸ h¹n trªn 360 ngµy.
- NÕu chia theo biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay
Nî qu¸ h¹n cã b¶o l·nh cña ngêi hay bªn thø ba.
Nî qu¸ h¹n cßn vËt t, hµng ho¸ tån kho chê b¸n vµ cã tµi s¶n h×nh
thµnh tõ vèn vay.
Nî qu¸ h¹n cã tÝn chÊp.
Nî qu¸ h¹n cã x¸c nhËn cña cÊp chñ qu¶n.
Nî qu¸ h¹n cã ngêi thõa kÕ hîp ph¸p theo luËt ph¶i tr¶ thay.
- NÕu chia theo kh¶ n¨ng thu håi vèn:
Nî qu¸ h¹n b×nh thêng: Lµ nî qu¸ h¹n do ®Þnh kú cho vay sai thùc
tÕ, lµ nî qu¸ h¹n cã thêi gian qu¸ h¹n díi 6 th¸ng kÓ tõ sau ngµy ®Õn h¹n tr¶
nî.
Nî khª ®äng: Lµ nî qu¸ h¹n cã thêi gian qu¸ h¹n tõ 6 th¸ng ®Õn 12
th¸ng kÓ tõ ngµy sau ngµy ®Õn h¹n tr¶ nî mµ vÉn cha thu håi ®îc vèn v× ®·
tiÒm Èn nh÷ng rñi ro.
5
Nî khã ®ßi: Lµ nî qu¸ h¹n cã thêi gian qu¸ h¹n trªn 12 th¸ng kÓ tõ
sau ngµy ®Õn h¹n tr¶ nî mµ vÉn cha thu håi ®îc vèn v× ®· n¶y sinh nh÷ng rñi
ro cha kh¾c phôc ®îc.
Nî mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn: Lµ nî qu¸ h¹n kh«ng cßn kh¶ n¨ng
thu håi vèn sau khi ®· ph©n tÝch c¸c kh¶ n¨ng thu håi vèn.
Nh vËy nî qu¸ h¹n nãi chung míi chØ thÓ hiÖn ®îc mét phÇn vÒ chÊt lîng tÝn dông mµ cha nãi râ ®Õn kh¶ n¨ng mÊt vèn cña ng©n hµng, chØ cã lo¹i
nî mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn míi chØ râ ph¹m vi mÊt vèn cña ng©n hµng.
Lo¹i nî qu¸ h¹n b×nh thêng tøc lµ lo¹i nî qu¸ h¹n díi 6 th¸ng lµ cã thÓ chÊp
nhËn ®îc trong ®iªï kiÖn t×nh h×nh kinh doanh ë níc ta hiÖn nay. Bëi v× khi
chuyÓn ®æi tõ quan liªu bao cÊp sang kinh doanh th× còng ph¸t sinh nh÷ng
yÕu tè míi ¶nh hëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh kinh doanh mµ ta cha ph¸t hiÖn vµ
n¾m b¾t ®¬c kip thêi. §ã lµ nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan do thÞ trêng g©y ra.
Khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng dÇn dÇn ®îc h×nh thµnh râ nÐt vµ æn ®Þnh th× míi cã
thÓ khèng chÕ vµ gi¶m ®îc c¸c nî qu¸ h¹n nµy. C¸c lo¹i nî qu¸ h¹n tõ 6
th¸ng ®Õn 12 th¸ng vµ trªn 12 th¸ng lµ nh÷ng lµ nh÷ng lo¹i nî ®· tiÒm Èn
nh÷ng rñi ro ®èi víi ng©n hµng. Lo¹i nî qu¸ h¹n sau cïng míi lµ lo¹i nî mµ
mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn cña ng©n hµng. §èi víi lo¹i nî qu¸ h¹n nµy th× c¸c
ng©n hµng ®îc phÐp trÝch tõ quü dù tr÷ ®Æc biÖt ®Ó bï ®¾p. HiÖn nay quü ®îc
h×nh thµnh tõ lîi nhuËn sau thuÕ 10% cho ®Õn khi b»ng vèn ®iÒu lÖ cña ng©n
hµng.
Ch ¬ng II:
Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n nî qu¸
h¹n hiÖn nay Trong hÖ thèng NHTM VN.
I – Thùc tr¹ng nî qu¸ h¹n trong c¸c NHTM hiÖn nay
Nî qu¸ h¹n lµ vÊn ®Ò cña tÊt c¶ c¸c ng©n hµng trªn ThÕ giíi vµ còng
lµm ®au ®Çu nh÷ng nhµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc nµy. B¶n th©n nî qu¸ h¹n
lµ hiÖn tîng tù nhiªn, hîp víi quy luËt ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn víi rñi ro
trong ho¹t ®éng ng©n hµng- Mét ho¹t ®éng kinh tÕ quan träng trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng. Song vÊn ®Ò trë nªn nghiªm träng khi møc ®é nî qu¸ h¹n
hay tû lÖ nî qu¸ h¹n trªn tæng d nî cho vay vît qu¸ ngìng cho phÐp (NhiÒu
nhµ kinh tÕ thèng nhÊt ngìng an toµn nµy ®èi víi mét nÒn kinh tÕ lµ 3% 5%). VÊn ®Ò nî qu¸ h¹n hiÖn nay cßn liªn quan ®Õn mèi quan hÖ gi÷a nhµ níc vµ hÖ thèng tµi chÝnh, tøc lµ sù can thiÖp vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ®èi víi hÖ
thèng ng©n hµng lµm cho nî qu¸ h¹n kh«ng cßn mang tÝnh chÊt thuÇn tuý
kinh tÕ nh tríc ®©y.
6
Trªn ThÕ giíi, theo Washington Post ngµy 30/3/98 t×nh tr¹ng nî khã
®ßi cña c¸c níc §«ng vµ §«ng Nam ¸ rÊt c¨ng th¼ng, ®e do¹ lµm tan r· nÒn
kinh tÕ toµn cÇu. Nî khã ®ßi cña Th¸i Lan chiÕm tíi 30% tæng d nî vµ cÇn
tíi 15 tû USD ®Ó t¸i t¹o vèn cho c¸c ng©n hµng, con sè t¬ng tù ë Hµn Quèc
lµ 25% vµ 34 tû USD, ë Indonªxia lµ 70% vµ 20 tû USD. Sè nî kh«ng cã
hiÖu qu¶ ë c¸c ng©n hµng NhËt b¶n lªn tíi con sè khæng lå 500 tû USD. Vµo
th¸ng 1/1997 nî qu¸ h¹n cña Nga lªn tíi 522.000 tû Rbl, cßn ë Trung Quèc
nî khã ®ßi chiÕm kho¶ng 30% tæng tÝn dông. Cßn ®èi víi VN th× ®Õn cuèi
n¨m 1997 tû lÖ nî qu¸ h¹n lªn tíi 10% trong khi ®ã sè liÖu c«ng bè cuèi
n¨m 1996 lµ 5,7%.
Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ t×nh h×nh nî qu¸ h¹n ë VN hiÖn nay:
+ Trong sè nî qu¸ h¹n hiÖn nay chñ yÕu lµ ph¸t sinh tõ thêi bao cÊp.
Tríc ®©y c¬ chÕ qu¶n lý tÝn dông mang h×nh thøc cÊp ph¸t chø kh«ng ph¶i
kinh doanh nh hiÖn nay, nªn ®Õn nay ph¸t sinh nî qu¸ h¹n còng lµ ®iÒu dÔ
hiÓu. Cßn nh÷ng mãn nî míi ph¸t sinh trong thêi kú thêi gian gÇn ®©y phÇn
lín tËp trung vµo mét sè Ýt doanh nghiÖp kinh doanh thua lç, qu¶n lý kÐm do
kh«ng theo kÞp víi sù chuyÓn ®æi, ®æi míi thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng. TÊt nhiªn còng ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng mãn nî qu¸ h¹n do kh¸ch hµng lõa
®¶o hoÆc c¸n bé ng©n hµng kÐm phÈm chÊt g©y ra. Tuy nhiªn sè ®ã lµ rÊt Ýt
so víi tæng sè nî qu¸ h¹n cña ng©n hµng vµ cµng Ýt h¬n n÷a trong toµn bé
khèi lîng tÝn dông cña ng©n hµng ®· ph¸t ra.
+ HiÖn nay, nî qu¸ h¹n lµ qu¸ cao, h¬n c¶ møc giíi h¹n cho phÐp lµ
5% ®ang lµm cho ho¹t ®éng tÝn dông trong c¸c NHTM thiÕu lµnh m¹nh, rñi
ro cao, g©y ¸ch t¾c, ø ®äng vèn, ®e do¹ nÒn tµi chÝnh cña c¶ hÖ thèng
NHTM. H¬n nòa hiÖn tîng nî qu¸ h¹n trong c¸c NHTM l¹i ®ang cã xu híng
t¨ng lªn. VÊn ®Ò quan träng, ®¸ng lo ng¹i ®èi víi c¸c NHTM hiÖn nay lµ
chÊt lîng ho¹t ®éng tÝn dông, t×nh h×nh nî qu¸ h¹n trë nªn kh¸ phæ biÕn, tû
träng nî qu¸ h¹n cao l¹i cã xu híng t¨ng lªn. Theo b¸o c¸o cña c¸c ng©n
hµng nhµ níc th× hÇu hÕt c¸c NHTM ®Òu cã nî qu¸ h¹n. Trong toµn hÖ thèng
NHTM, chØ tÝnh riªng nî qu¸ h¹n khã ®ßi ®· ®¹t tíi con sè hµng ngµn tû
®ång. So víi n¨m 1995, d nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i quèc
doanh t¨ng lªn 1,18%, nhng do d nî tÝn dông t¨ng nªn xÐt vÒ sè tuyÖt ®èi th×
d nî qu¸ h¹n cña n¨m 1996 cao h¬n møc d nî qu¸ h¹n cña n¨m 1995 kh«ng
ph¶i lµ 1,18% mµ lªn tíi 1,4%. §iÒu nµy cµng cho thÊy møc ®é thiÖt h¹i cã
thÓ x¶y ra cµng lín, bëi lÏ d nî tÝn dông t¨ng chñ yÕu nhê vµo nguån huy
®éng t¨ng, cßn vèn tù cã cña c¸c ng©n hµng thêng t¨ng lªn víi mét tiÕn ®é
chËm ch¹p nªn tû lÖ rñi ro so víi vèn tù cã còng theo xu híng t¨ng lªn, lµm
lung lay nÒn t¶ng cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i.
Bªn c¹nh ®ã d nî qu¸ h¹n cña hÖ thèng ng©n hµng cæ phÇn th¬ng m¹i
còng rÊt ®¸ng quan t©m, tû lÖ nî qu¸ h¹n thêng ë møc trªn 5% trªn tæng d
7
nî, ë nhiÒu ng©n hµng tû lÖ nî qu¸ h¹n chiÕm trªn 20% d nî, mét con sè
kh«ng cã biÖn ph¸p ng¨n ngõa kÞp thêi sÏ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm
träng kh«ng thÓ lêng tríc ®îc.
+ Trong sè nî qu¸ h¹n trªn mét n¨m, nî khã ®ßi, nî kh«ng cã kh¶
n¨ng thu håi chiÕm tû träng lín.
Khi ph©n tÝch chÊt lîng tÝn dông, ®iÒu lµm cho ngêi ta lo l¾ng kh«ng ph¶i
®¬n gi¶n chØ lµ sù chËm trÔ, sai hÑn trong viÖc tr¶ nî cña kh¸ch hµng dï sù
chËm trÔ Êy cã lµm ¶nh hëng ®Õn kÕ ho¹ch sö dông vèn cña ng©n hµng, mµ
c¸i chÝnh cña sù lo l¾ng lµ kh¶ n¨ng thu håi cña nî ®ã. ChÝnh v× thÕ mµ trong
nî qu¸ h¹n, ngêi ta cßn chia ra nî qu¸ h¹n trªn mét n¨m, nî khã ®ßi, nî
kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi... vµ theo trËt tù nµy th× sù lo l¾ng còng t¨ng theo
gÊp béi cßn niÒm hy väng th× gi¶m dÇn. Nh vËy míi thÊy r»ng ho¹t ®éng tÝn
dông qu¶ lµ kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo.
Thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy sè nî qu¸ h¹n trªn mét n¨m, nî khã
®ßi chiÕm mét tû träng rÊt cao trong tæng sè nî qu¸ h¹n, thêng lµ trªn 50%,
ë mét sè NHTM cæ phÇn t×nh h×nh cßn ®¸ng sî h¬n nhiÒu 80%, 90%, thËm
trÝ cßn 100%. Mét con sè lµm kinh hoµng cho nh÷ng ai hiÓu vÒ ho¹t ®éng
ng©n hµng. Song kh«ng chØ cã vËy, nî khã ®ßi kh«ng ph¶i chØ ®¬n gi¶n lµ
khã ®ßi, mµ trong sè ®ã mét tû lÖ kh«ng nhá lµ nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu
håi, tøc lµ d nî rñi ro 100%.
+ Rñi ro tiÒm Èn trong sè d nî kh«ng cã vÊn ®Ò còng rÊt cao:
NÕu t¸ch hÕt sè d qu¸ h¹n ra khái tæng d nî, ta cßn l¹i sè d nî b×nh thêng,
hay d nî kh«ng cã vÊn ®Ò g× lo ng¹i. Song ë mét sè ng©n hµng, sè d nî nµy
vÉn buéc c¸c nhµ ph©n tÝch ph¶i quan t©m, bëi trong sè d nî tëng chõng b×nh
thêng ®ã l¹i Èn chøa rÊt nhiÒu vÊn ®Ò kh«ng b×nh thêng, kh«ng ®óng quy
chÕ, luËt ph¸p nh:
Sè d nî ®ã ®· ®îc gia h¹n nhiÒu lÇn, thËm trÝ thêi gian gia h¹n cßn
nhiÒu h¬n kú h¹n cho vay lÇn ®Çu.
Sè d nî ®ã ®îc ®¶o nî nhiÒu lÇn (Cho vay míi ®Ó thu håi nî cò), cã
nhiÒu trêng hîp kÕ to¸n ®· kh«ng chuyÓn sang nî qu¸ h¹n, l¹i chuyÓn vµo
h¹ch to¸n trong h¹n. Kh¸ch hµng sö dông vèn vay cña ng©n hµng nµy ®Ó tr¶
nî cho ng©n hµng kh¸c. §©y còng lµ mét h×nh thøc ®¶o nî nhng cã sù tham
gia cña nhiÒu ng©n hµng.
NhiÒu ng©n hµng cïng cho vay mét kh¸ch hµng víi cïng mét tµi s¶n
thÕ
chÊp mµ hoµn toµn kh«ng hÒ hay biÕt.
8
T×nh h×nh trªn cho thÊy, sè d nî ph¸t sinh trong c¸c trêng hîp ®· nªu tuy
n»m trong tæng sè d nî b×nh thêng nhng xÐt vÒ b¶n chÊt nã khã cã kh¶ n¨ng
thu håi ngay tõ khi cho vay.
Tríc nh÷ng khã kh¨n trong vÊn ®Ò nî qu¸ h¹n trong hÖ thèng NHTM nh ®·
nªu trªn th× mÆc dï c¸c ng©n hµng ®· ®Ò ra thùc hiÖn mét sè gi¶i ph¸p ®Ó
nh»m h¹n chÕ, gi¶m thiÓu vµ xö lý møc nî qu¸ h¹n, nhng møc nî qu¸ h¹n
vÉn ë møc cao vµ ®ang bÕ t¾c trong kh©u xö lý.
II- Nguyªn nh©n nî qu¸ h¹n cña hÖ thèng NHTM VN hiÖn nay:
Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra c¸c kho¶n nî qu¸ h¹n cña VN trong thêi
gian qua:
1 - Nhãm nguyªn nh©n kh¸ch quan:
- Do thiªn tai b·o lôt, ho¶ ho¹n, chiÕn tranh... hay nh÷ng biÕn ®éng trªn
thÞ trêng quèc tÕ, thÞ trêng gi¸ c¶, l·i suÊt, cung cÇu... Lµm cho nh÷ng ngêi
®i vay mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî.
Do thiªn nhiªn g©y ra: HÇu nh n¨m nµo ë níc ta còng x¶y ra b·o
lôt, ngoµi ra cßn cã h¹n h¸n, ho¶ ho¹n lµm cho mét sè ®Þa phîng ph¶i chÞu
hËu qu¶ kh¸ nÆng nÒ, do ®ã lµm cho mét sè doanh nghiÖp vay vèn cña ng©n
hµng bÞ thiÖt h¹i vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng hoµn tr¶ l¹i vèn cho ng©n hµng. Nh
trong n¨m 2000 do c¬n b·o sè 5 ®· lµm cho c¸c ngµnh n«ng ng h¶i s¶n bÞ
tæn thÊt kh¸ nÆng nÒ, do hiÖu øng d©y truyÒn còng lµm cho mét sè ngµnh,
®¬n vÞ, c¸nh©n liªn quan nh th¬ng m¹i, cung øng dÞch vô, c«ng nghiÖp chÕ
biÕn... còng l©m vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n, s¶n xuÊt kinh doanh bÞ ®×nh trÖ vµ
kh«ng tr¶ nî ®îc ng©n hµng kÐo dµi ®Õn nay vÉn cha kh¾c phôc ®îc hÕt.
Do sù biÕn ®éng cña thÞ trêng, thÞ trêng cã lóc biÕn ®éng m¹nh
vÒ gi¸ c¶ nh trong thêi gian võa qua gi¸ c¶ cµ phª gi¶m m¹nh, lµm cho mét
sè doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt nhËp khÈu kh«ng kÞp ®èi phã nªn
®· bÞ thua lç nÆng.
Do l·i suÊt biÕn ®éng: Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× l·i suÊt
lu«n
biÕn ®éng vµ sù biÕn ®éng cña l·i suÊt sÏ lµm ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn c«ng
t¸c tÝn dông. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y níc ta ®· khèng chÕ ®îc t×nh tr¹ng
l¹m ph¸t, nhng l·i suÊt l¹i gi¶m liªn tôc. Trong trêng hîp l·i suÊt cho vay
gi¶m nhng l·i suÊt tiÒn göi vÉn gi÷ nguyªn lµm cho chªnh lÖch gi÷a ®Çu ra
vµ ®Çu vµo gi¶m dÉn ®Õn chi phÝ nguån vèn lín h¬n chi phÝ sö dông. Nh vËy
ho¹t ®éng tÝn dông râ rµng lµ kh«ng thÓ cã hiÖu qu¶ ®îc.
9
- Vai trß qu¶n lý cña nhµ níc: Qu¶n lý cña nhµ níc cßn nhiÒu s¬ hë,
t¹o ®iÒu kiÖn cho mét sè doanh nghiÖp hoÆc c¸ nh©n cã nh÷ng hµnh vi lõa
®¶o, nhµ níc cho phÐp nhiÒu doanh nghiÖp ®îc s¶n xuÊt kinh doanh víi
nhhiÒu chøc n¨ng, tr×nh ®é, n¨ng lùc qu¶n lý, quy m« ho¹t ®éng lµ qu¸ lín
so víi nguån vèn tù cã cña NH. Do ®ã sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng vay vèn cña NH
nhiÒu.
§èi víi vai trß qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ níc, hiÖu qu¶ gi¸m s¸t thanh
tra vµ xö lý sau thanh tra cßn bÞ h¹n chÕ, thiÕu kiªn quyÕt, kh«ng døt ®iÓm,
do ®ã kh«ng ph¸t huy t¸c dông trong viÖc cñng cè sù ph¸t triÓn cña ng©n
hµng th¬ng m¹i. Ho¹t ®éng ng©n hµng lµ lÜnh vùc rÊt nh¹y c¶m ®èi víi
nh÷ng biÕn ®éng cña t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, ®ßi hái sù nh¹y bÐn, thÕ nhng
mét sè quy chÕ qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ níc l¹i chËm ®îc ban hµnh hoÆc
chËm ®îc bæ sung söa ®æi cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ nh c¸c quy chÕ
vÒ an toµn vèn, vÒ quü dù phßng bï ®¾p rñi ro, vÒ thÕ chÊp tµi s¶n, vÒ híng
dÉn sö lý vi ph¹m trong lÜnh vùc ng©n hµng. Qua ®ã thÊy ®îc vai trß qu¶n lý
cña ng©n hµng nhµ níc nhÊt lµ c¸c chi nh¸nh bÞ lu mê hay nãi ®óng h¬n lµ
cha ®Çy ®ñ, cha thêng xuyªn trong viÖc gi¸m s¸t, kiÓm tra, nh¾c nhë ®èi víi
c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i.
- Do ng©n hµng nhµ níc quy ®Þnh thêi h¹n cho vay trung vµ dµi h¹n tèi
®a chØ cã 3 n¨m: Thêi h¹n cho vay nµy chØ phï hîp víi tÝnh chÊt nguån vèn
cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i (chñ yÕu lµ vèn ng¾n h¹n, cã khi ph¶i dïng
mét bé phËn vèn ng¾n h¹n ®Ó cho vay trung vµ dµi h¹n). Song ®èi víi ngêi
vay th× kh«ng cã mét doanh nghiÖp nµo cã kh¶ n¨ng tr¶ nî ®Çy ®ñ cho ng©n
hµng trong thêi gian 3 n¨m ®èi víi c¸c dù ¸n vay trung vµ dµi h¹n. Ngay tõ
khi ®Æt vÊn ®Ò vay ng©n hµng, c¸c doanh nghiÖp hoµn toµn ý thøc ®îc vÊn ®Ò
nµy, nhng v× cã sù khèng chÕ tèi ®a vÒ thêi h¹n cña ng©n hµng nhµ níc nªn
c¶ ngêi vay vµ ngêi cho vay ph¶i nh¾m m¾t ký hîp ®ång, ®Ó råi kh«ng cã
kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ thu nî ®óng h¹n. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n lµm cho
nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i “ ®Ònh lªn” nhanh chãng.
- Do m«i trêng kinh tÕ kinh doanh cha æn ®Þnh: Sù rñi ro trong kinh
doanh tiÒn tÖ ®· lµ rñi ro lín nhÊt trong mäi ho¹t ®éng kinh doanh, nhng ë
VN th× rñi ro ng©n hµng cßn ®îc nh©n lªn v× ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng ®îc thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn hµnh lang ph¸p lý võa thiÕu võa kh«ng æn ®Þnh
l¹i cßn kh«ng ®ång bé, ®«i khi l¹i kh«ng râ rµng, hoÆc cã luËt råi mµ kh«ng
thùc hiÖn ®îc nh vÊn ®Ò vÒ xiÕt nî, g¸n nî, ph¸t m¹i, cÇm cè thÕ chÊp, ®Êt
®ai, quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông. Do m«i trêng ph¸p lý kinh doanh ng©n
hµng cha ®Çy ®ñ, cha ®ång bé, thÓ hiÖn ë viÖc ban hµnh vµ híng dÉn thùc
hiÖn c¸c quy ®Þnh, th«ng t, híng dÉn cha thèng nhÊt gi÷a c¸c ngµnh cã liªn
quan, hiÖu lùc cña c¬ quan hµnh ph¸p cha cao, cha nhÊt qu¸n trong viÖc thùc
thi nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n hµng do vËy dÉn ®Õn t×nh
tr¹ng khi thùc hiÖn t¹i ng©n hµng c¬ së cã nhiÒu lóc bÞ vi ph¹m, lÖch l¹c. Nh
10
vËy do chÝnh s¸ch, thÓ lÖ, chÕ ®é tÝn dông ng©n hµng cha chÆt chÏ, nªn ¶nh
hëng kh«ng nhá ®Õn chÊt lîng tÝn dông. Ch¼ng h¹n do sù kh«ng thèng nhÊt
cña mét sè v¨n b¶n quy ®Þnh chÕ ®é tÝn dông nªn cã mãn vay vît 10% vèn
tù cã, vµ chÝnh nh÷ng mãn vay nh vËy kh«ng hoµn tr¶ ®îc ®· g©y thiÖt h¹i
rÊt lín cho ng©n hµng. VÒ cho vay doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng quy ®Þnh râ
rµng nh thÕ nµo th× ®îc phÐp cho vay tÝn chÊp, nh thÕ nµo th× ph¶i cã tµi s¶n
cÇm cè, thÕ chÊp míi ®îc vay, chÝnh v× vËy khi x¶y ra nî qu¸ h¹n ë nh÷ng
doanh nghiÖp nµy rÊt khã xö lý. ViÖc quy ®Þnh theo dâi kiÓm tra sau khi vay
còng kh«ng cô thÓ, râ rµng, do vËy nh÷ng c¸n bé tÝn dông cha cã kinh
nghiÖm rÊt khã theo dâi viÖc sö dông tiÒn vay cña kh¸ch hµng, nªn cã mét
sè trêng hîp ®· bÞ mét sè kÎ lõa ®¶o lîi dông s¬ hë vÒ thÓ chÕ ®Ó chiÕm
dông sè tiÒn lín. ViÖc cho phÐp vay chång chÐo hoÆc cho vay c¸c doanh
nghiÖp ë x· trô së ho¹t
®éng cña ng©n hµng tríc ®©y ®· lµm cho viÖc theo dâi qu¶n lý tiÒn vay khã
kh¨n vµ rÊt dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n ë nh÷ng doanh nghiÖp ®ã vµ
g©y nªn tæn thÊt...
Bªn c¹nh ®ã th× mét sè chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña ngµnh ng©n hµng l¹i
lu«n bÞ thay ®æi thËm chÝ trong mét thêi gian rÊt ng¾n. NhiÒu vÊn ®Ò thùc tÕ
®· n¶y sinh nhng l¹i cha ®îc quy ®Þnh bæ sung kÞp thêi, nh÷ng quy ®Þnh cña
nhµ níc, cña chÝnh phñ th× ng©n hµng nhµ níc chËm híng dÉn ®Ó cho c¸c
NHTM thùc hiÖn.
MÆt kh¸c c¸c chÝnh s¸ch vÒ ng©n hµng cha ®ñ søc b¶o vÖ cho c¸c ng©n
hµng chèng ®ì ®îc víi nh÷ng sãng giã cña th¬ng trêng nh c¸c chÝnh s¸ch vÒ
l·i suÊt, dù phßng rñi ro..., tû lÖ dù phßng cña nh÷ng n¨m tríc qu¸ thÊp l¹i
trÝch tõ lîi nhuËn chø kh«ng ph¶i tõ chi phÝ.
§èi víi nh÷ng doanh nghiÖp vµ nh÷ng nhµ kinh doanh: Do sù thay ®æi vÒ
m«i truêng ph¸p lý vµ chÝnh s¸ch cña nhµ níc mµ nh÷ng ngêi kinh doanh
nµy kh«ng lêng tríc ®îc vµ kh«ng ®îc híng dÉn thùc hiÖn mét c¸ch cô thÓ
còng gãp phÇn lµm cho khèi lîng nî qu¸ h¹n ph×nh to ra. C¸c chÝnh s¸ch vµ
c¬ chÕ qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ hoµn thiÖn
nªn thêng cã sù ®iÒu chØnh, nhiÒu doanh nghiÖp trong kÕ ho¹ch kinh doanh
®· kh«ng theo kÞp nªn cã sù bÞ ®éng, dù b¸o nhu cÇu kh«ng s¸t dÉn ®Õn ph¸t
triÓn trµn lan vµ kh«ng ®óng nhu cÇu cña thÞ trêng, do vËy s¶n xuÊt kinh
doanh kh«ng cã hiÖu qu¶. H¬n n÷a viÖc ban hµnh mét sè chñ tr¬ng, chÝnh
s¸ch cña chÝnh phñ do kh«ng dù ®o¸n tríc ®îc nh÷ng khã kh¨n víng m¾c
khi triÓn khai thùc hiÖn nªn ®· t¹o ra nh÷ng rñi ro kh«ng dù ®o¸n tríc ®îc vÝ
dô nh nh÷ng chØ thÞ vÒ ®ãng cña rõng, chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu, hµng tiªu
dïng, nh÷ng quy ®Þnh vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai... do ®ã ®· cã kh«ng Ýt
nh÷ng doanh nghiÖp bÞ thua lç do kh«ng theo kÞp víi sù thay ®æi cña nh÷ng
chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ mµ hËu qu¶ lµ NH cho vay ph¶i g¸nh chÞu. §ång
11
thêi do sù thay ®æi vÒ m«i truêng ph¸p lý vµ chÝnh s¸ch cña nhµ níc lµm cho
m«i truêng kinh tÕ cha æn ®Þnh do vËy lµm cho s¶n xuÊt kinh doanh gÆp
nhiÒu khã kh¨n, hµng ho¸ s¶n xuÊt ra kh«ng c¹nh tranh næi víi thÞ trêng
hµng ngo¹i nhËp trµn lan lµm cho mét sè doanh nghiÖp lµm ¨n bÞ thua lç,
ph¸ s¶n, lµm ®¶o lén chÝnh s¸ch tÝn dông cña c¸c ng©n hµng, ®©y lµ nguyªn
nh©n t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù bÊt æn mµ hiÖn nay c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i
cßn ®ang ph¶i kh¾c phôc hËu qu¶.
- Do kh¸ch hµng: N¨ng lùc qu¶n lý kinh doanh cña kh¸ch hµng cßn bÞ
h¹n chÕ Mét sè doanh nghiÖp khi vay hä lËp ph¬ng ¸n kinh doanh rÊt hiÖu
qu¶ nhng do kh«ng tÝnh hÕt ®îc nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng nªn ®· bÞ
thua lç. Trong mét sè mãn vay trung vµ dµi h¹n ®Ó nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ,
do ph©n tÝch dù ¸n kh«ng chÝnh x¸c dÉn ®Õn m¸y mãc nhËp vÒ kh«ng ph¸t
huy ®îc t¸c dông g©y thiÖt h¹i lín, kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®îc tiÒn vay cho ng©n
hµng. Mét ®iÒu thÊy râ n÷a lµ tr×nh ®é ngêi qu¶n lý lµ gi¸m ®èc hay kÕ to¸n
trëng cßn bÞ h¹n chÕ nhiÒu mÆt nh häc vÊn, kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm thùc tÕ
nªn kh«ng cã n¨ng lùc kinh doanh dÉn ®Õn doanh nghiÖp lu«n bÞ thua lç.
Trong khi ®ã n¨ng lùc tµi chÝnh kinh doanh cña doanh nghiÖp cßn nhiÒu yÕu
kÐm vµ ho¹t ®éng l¹i cha cã hiÖu qu¶. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng më
cöa c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña VN ph¸t triÓn m¹nh nhng cha cã nh÷ng tËp
®oµn kinh tÕ m¹nh ®ñ vèn, ®ñ søc m¹nh ®Ó chiÕm lÜnh thÞ trêng ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c m« h×nh tæng c«ng ty 90,91 th× tõng ®¬n vÞ thµnh
viªn còng tù ®i lo vèn s¶n xuÊt kinh doanh cho m×nh. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho
thÊy c¸c doanh nghiÖp nhµ níc chØ cã tõ 5%-10% vèn ®Ó ho¹t ®éng, cßn l¹i
lµ vay ng©n hµng tíi 90%-95% ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh, ®èi víi nh÷ng doanh
nghiÖp ngoµi quèc doanh th× còng vay NH tíi 70%-80% vèn kinh doanh.
Trong khi ®ã th× c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp cßn nhiÒu s¬ hë vµ bÊt cËp,
n¨ng lùc qu¶n lý yÕu kÐm, kinh nghiÖm qu¶n lý cã nh÷ng n¬i cã chç võa
thiÕu l¹i yÕu, c«ng nghÖ th× l¹c hËu, m¸y mãc cò, hµng ho¸ kh«ng ®ñ søc
c¹nh tranh, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh thÊp vµ ®©y còng lµ g¸nh
nÆng trong m«i truêng ®Çu t cña NH.
- Do m«i trêng ph¸p lý cho kinh doanh tÝn dông NH cha ®Çy ®ñ: HiÖn
nay ®iÒu kiÖn cho vay l·i ph¶i cã tµi s¶n thÕ chÊp, trong khi ®ã chóng ta cha
cã luËt vÒ së h÷u, nªn kh«ng cã c¬ quan nµo chÞu cÊp chøng th së h÷u tµi s¶n
vµ qu¶n lý qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn tµi s¶n. Cßn ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc.
ChØ thÞ 178 ngµy 29/2/1999 cña chÝnh phñ th«ng t 06 ngµy 04/4/2000 cña
NH nhµ níc lµ vÉn ph¶i thÕ chÊp, nhng ®Õn nay v¨n b¶n hiÖu lùc ®· gÇn 5
th¸ng nhng côc qu¶n lý vèn vÉn cha chÞu x¸c nhËn tµi s¶n vµ c¬ quan c«ng
chøng th× cha cã chñ tr¬ng, do vËy vÉn cßn ¸ch t¾c kh«ng cã c¬ quan nhËn
®¨ng ký tµi s¶n thÕ chÊp.
12
C¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt kÕ to¸n thèng kª, kiÓm to¸n cha ®ñ kh¶ n¨ng
vµ hiÖu lùc buéc c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é kÕ to¸n, thèng kª kiÓm
to¸n chÝnh x¸c vµ kÞp thêi, hiÖn nay míi thùc hiÖn b¾t buéc ®èi víi c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc. Trªn thùc tÕ cã ®Õn 50% kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn
®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ kÕ to¸n thèng kª. §èi víi ng©n hµng th× sè
liÖu vµ nh÷ng th«ng tin ®Ó lµm c¨n cø cho vay l¹i kh«ng ®óng vµ ®Çy ®ñ, do
vËy dÉn ®Õn rñi ro.
TÝn dông th¬ng m¹i (Mua b¸n chÞu) ®ang trë thµnh phæ biÕn trong giao
dÞch th¬ng m¹i nhng cha cã c¸c chÕ ®Þnh vÒ lu th«ng kú phiÕu th¬ng m¹i nªn
x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu dông vèn, c«ng nî d©y da, lõa ®¶o, chèn thuÕ, sö
dông vèn vay ng©n hµng sai môc ®Ých, g©y khã kh¨n ®èi víi c¸c c¬ quan
chøc n¨ng trong viÖc kiÓm so¸t.
- Do kh¸ch hµng sö dông vèn vay kh«ng ®óng môc ®Ých: NhiÒu doanh
nghiÖp sö dông tiÒn vay ng©n hµng quay vßng kh«ng ®óng ®èi tîng kinh
doanh, kh«ng ®óng víi ph¬ng ¸n, môc ®Ých khi xin vay nªn ®· kh«ng tr¶ ®îc
nî ®óng h¹n, thËm trÝ do kh¸ch hµng sö dông vèn vay ng¾n h¹n ®Ó ®Çu t vµo
tµi s¶n cè ®Þnh hoÆc kinh doanh bÊt ®éng s¶n nªn kh«ng tr¶ ®îc nî ®óng
h¹n.
- Do c¸c doanh nghiÖp chiÕm dông vèn lÉn nhau kÓ c¶ tõ vèn vay cña
ng©n hµng, thËm trÝ cßn lõa ®¶o. Cã mét sè doanh nghiÖp tuy ®îc cÊp giÊy
phÐp ho¹t ®éng vµ ®¨ng ký kinh doanh nhng thiÕu vèn hoÆc kh«ng cã vèn
ho¹t ®éng, dÉn ®Õn hiÖn tîng phæ biÕn lµ c¸c doanh nghiÖp cè t×nh chiÕm
dông vèn lÉn nhau, thËm trÝ cßn lõa ®¶o råi bá chèn lµm cho doanh nghiÖp
vay vèn ng©n hµng kh«ng tr¶ ®îc nî...T×nh tr¹ng chiÕm dông vèn trong x©y
dùng c¬ b¶n vÉn cßn kh¸ phæ biÕn, ®· khiÕn cho mét sè ®¬n vÞ thi c«ng x©y
l¾p hoÆc mét sè doanh nghiÖp vay vèn ng©n hµng ®Çu t vaß c¸c c«ng tr×nh
®æi dÊt lÊy c¬ së h¹ tÇng, do thÞ trêng bÊt ®éng s¶n ®ãng b¨ng nªn kh«ng cã
kh¶ n¨ng tr¶ nî ng©n hµng, dÉn ®Õn nî qu¸ h¹n.
- Do hiÖn nay ph¸p lÖnh kÕ to¸n thèng kª cha ®ñ hiÖu lùc, b¾t buéc
c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é thèng kª chÝnh x¸c kÞp thêi. Do c¸c sè
liÖu quyÕt to¸n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp cha thùc hiÖn ®îc chÕ
®é kiÓm to¸n b¾t buéc nªn sè liÖu kh«ng ph¶n ¸nh ®ù¬c chÝnh x¸c t×nh h×nh
tµi chÝnh doanh nghiÖp khi xÐt duyÖt cho vay, thËm trÝ hä cßn cè t×nh ®a sè
liÖu hoµn toµn ngîc víi sù thËt nh lç l¹i nãi l·i. Nh÷ng mãn cho vay ®ù¬c
xÐt trªn c¬ së th«ng tin sai lÖch nh vËy sÏ gÆp rñi ro vµ g©y thiÖt h¹i cho
ng©n hµng.
- Do nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng theo kÞp víi sù ®æi míi, thêng cã thãi quen ch«ng chê, dùa dÉm vµo nhµ níc, vèn tù cã th× rÊt Ýt nhng
l¹i giao nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh lín, h¬n n÷a c¸c nhËn viªn vÉn quen
víi phong c¸ch lao ®éng trong thêi kinh tÕ bao cÊp nªn hä kh«ng tÝnh ®Õn
13
yÕu tè hiÖu qu¶ kinh tÕ. Khi ®Êt níc ta ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi c¬
chÕ kinh tÕ tõ chÕ ®é quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ truêng nhng doanh
nghiÖp vÉn cha quen víi ph¬ng thøc s¶n xuÊt kinh doanh míi, dÉn ®Õn hµng
ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh do ®ã kh«ng tiªu thô ®îc. Tríc
®©y hä thêng ®îc nhµ níc cÊp vèn trÝch tõ quü ng©n s¸ch nhµ níc, do vËy
cho dï hä ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ hay kh«ng th× còng kh«ng quan träng, nÕu
bÞ thua lç sÏ ®îc nhµ níc cÊp ph¸t ®Ó bï lç, nhng khi chuyÓn sang tù h¹ch
to¸n kinh doanh, hä ph¶i vay ng©n hµng thay cho viÖc cÊp vèn cña nhµ níc
tõ ng©n s¸ch, nhng ®Õn khi ho¹t ®éng kinh doanh thua lç th× hä vÉn cã t©m
lý tr«ng mong vµo sù trî gióp cña nhµ níc nh khoanh nî, xo¸ nî, nãi chung
hä cha ý thøc lo l¾ng, quan t©m thùc sù ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh
cña m×nh, vµ cuèi cïng sù thiÖt h¹i ®ã vÉn lµ do nhµ níc chÞu. Sù thua lç ®ã
còng ®· kÐo theo viÖc g©y h¹i cho ng©n hµng.
2- Nhãm nguyªn nh©n chñ quan:
- Do b¶n th©n ng©n hµng: Kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é c¸n bé tÝn dông
cßn bÞ h¹n chÕ vµ bÊt cËp, do ®ã kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch thÈm ®Þnh dù
¸n, nªn nhiÒu khi cho vay mµ kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n,
hoÆc do kh«ng ph©n tÝch ®îc c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c hay
kh«ng ph©n tÝch ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng kinh doanh cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp,
kh«ng biÕt n¨ng lùc thùc sù cña kh¸ch hµng do ®ã khi hä kinh doanh thua lç
kh«ng thÓ tr¶ nî ®îc kh¸ch hµng lµ mét tÊt yÕu. Do lùc lîng lao ®éng trong
hÖ thèng ng©n hµng hÇu hÕt chuyÓn tiÕp tõ hÖ thèng ng©n hµng thêi bao cÊp,
sè míi tuyÓn dông l¹i cha tÝch luü ®îc nhiÒu kinh nghiÖm, kiÕn thøc vÒ ng©n
hµng trong c¬ chÕ thÞ trêng. Do ®ã ®«i khi c¸n bé ng©n hµng kh«ng b¾t kÞp
m¹ch ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, bá lì nh÷ng c¬ héi ®Çu t hoÆc kh«ng ®ñ søc
thÈm ®Þnh nh÷ng dù ¸n lín phøc t¹p trong ®Çu t, do ®ã dÔ dÉn ®Õn rñi ro.
KiÕn thøc vÒ thÞ trêng, x· héi cña c¸n bé tÝn dông bÞ h¹n chÕ còng g©y
cho mãn vay bÞ rñi ro v× trong nhiÒu trêng hîp kh¸ch hµng ®· kh«ng n¾m b¾t
®îc nhu cÇu thÞ hiÕu cña ngêi tiªu dïng, kh«ng ph©n tÝch ®îc cung cÇu cña
thÞ trêng dÉn ®Õn mÆt hµng kinh doanh ®ã bÞ ø ®äng, nÕu c¸n bé tÝn dông lµ
ngêi cã kiÕn thøc, cã tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm, biÕt ph©n tÝch t×nh h×nh thÞ trêng gi¸ c¶, cung cÇu sÏ t vÊn cho kh¸ch hµng, sÏ gióp cho kh¸ch hµng tr¸nh
®îc thiÖt h¹i trong kinh doanh vµ khi ®ã tiÒn vay cña ng©n hµng sÏ kh«ng bÞ
rñi ro.
ViÖc chÊp hµnh thÓ lÖ, quy ®Þnh tÝn dông cha nghiªm tóc. Cßn mét
thùc tÕ n÷a lµ viÖc ®Çu t cña mét sè ng©n hµng th¬ng m¹i cho c¸c doanh
nghiÖp, c¸ nh©n vay vèn cã n¬i, cã lóc vÉn cßn mang tÝnh chñ quan, thiÕu sù
quan t©m khai th¸c vµ cung cÊp kÞp thêi c¸c th«ng tin vÒ doanh nghiÖp víi
trung t©m th«ng tin tÝn dông cña ng©n hµng nhµ níc ®Ó h¹n chÕ rñi ro, nhiÒu
n¬i cha xem xÐt kü hå s¬, kh«ng ®iÒu tra kü kh¸ch hµng trong qu¸ tr×nh xÐt
14
duyÖt cho vay. ThÝ dô nh kh¸ch hµng ®· vay nhiÒu ë ng©n hµng, cã d nî qu¸
h¹n, nî khoanh ®ang bÞ kÑt mµ vÉn ®îc vay ë ng©n hµng míi kh¸c vµ râ rµng
nh vËy mãn vay ®ã khã mµ tr¸nh ®îc rñi ro. Bªn c¹nh ®ã ®¸nh gi¸ tµi s¶n tÝn
chÊp l¹i kh«ng chÝnh x¸c, hå s¬ tµi s¶n thÕ chÊp kh«ng ®îc lËp vµ b¶o qu¶n
®óng quy ®Þnh, nh vËy khi kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®îc nî th× tµi s¶n thÕ chÊp
cã ph¸t m¹i còng kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®ñ vèn cho ng©n hµng hoÆc tµi s¶n thÕ
chÊp kh«ng ®ñ c¬ së ph¸p lý ®Ó ph¸t m¹i. Bªn c¹nh ®ã cßn cã trêng hîp cho
vay ®Ó tr¶ l·i tiÒn vay hoÆc cho vay ®¶o nî nh cho vay vµ thu nî mét kh¸ch
hµng cïng sè tiÒn trong mét ngµy hay cho vay ®Ó tr¶ nî ng©n hµng, hoÆc
chuyÓn nî qu¸ h¹n kh«ng kÞp thêi ë mét sè mãn vay lµm cho kh¸ch hµng
kh«ng thÊy râ ®îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi mãn vay lµ ph¶i t×m mäi
c¸ch ®Ó hoµn tr¶ nî cho ng©n hµng.
H¹ thÊp c¸c tiªu chuÈn cho vay: MÆc dï biÕt r»ng nÕu cho vay th× sÏ
cã nhiÒu rñi ro, nhiÒu ®iÒu kho¶n bÊt lîi vµ cã sù vi ph¹m c¸c nguyªn t¾c tÝn
dông lµnh m¹nh nhng do yÕu thÕ khi giao dÞch víi c¸c ®èi tîng cã nhiÒu
quyÒn thÕ, chÞu ¶nh hëng th©n quen hoÆc tr¸nh va ch¹m ®Õn lîi Ých c¸ nh©n
nªn mét sè l·nh ®¹o còng nh c¸n bé tÝn dông cña ng©n hµng vÉn gi¶i quyÕt
cho vay.
Chñ quan trong cho vay: Cho r»ng ®ã lµ nh÷ng kh¸ch hµng quen thuéc
nªn kh«ng cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ, gi¶i quyÕt cho vay chØ dùa vao c¸c th«ng
tin cung cÊp qua tr×nh bµy thay cho nh÷ng sè liÖu tµi chÝnh ®¸ng tin cËy. Yªn
t©m víi tµi s¶n thÕ chÊp vµ thiÕu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ víi nh÷ng kho¶n vay,
trong khi tµi s¶n thÕ chÊp cã thÓ bÞ ®¸nh gi¸ sai lÖch vÒ gi¸ trÞ.
Cho vay u ®·i trong néi bé lµ qu¸ nhiÒu, ngêi ®îc vay lµ c¸c thµnh
viªn trong ban qu¶n trÞ, ban ®iÒu hµnh… vµ th êng lµ nh÷ng kho¶n tiÒn lín
kh«ng lµnh m¹nh, thiÕu c«ng b»ng.
C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cßn thiÕu th«ng tin vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh,
møc ®é rñi ro cña kh¸ch hµng vay vèn, vÒ n¨ng lùc qu¶n lý ®ång vèn vay
cña hä nh thÕ nµo, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng kiÓm so¸t ®îc chÆt chÏ ®ång
vèn cho vay, doanh nghiÖp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kÐm hiÖu qu¶,
kh«ng tr¶ ®îc nî ®óng h¹n. Cho vay hoÆc b¶o l·nh víi gi¸ trÞ qu¸ lín ®èi víi
mét sè doanh nghiÖp mµ vèn tù cã cña hä l¹i rÊt Ýt, trong nh÷ng trêng hîp
nµy rÊt dÔ x¶y ra rñi ro lín, v× mét khi doanh nghiÖp ®ã bÞ thua lç th× rÊt khã
thu håi l¹i vèn cho ng©n hµng.
KiÓm tra sau khi cho vay cha chÆt chÏ. Thùc tÕ thêi gian qua cã nh÷ng
trêng hîp vay vèn ng¾n h¹n nhng l¹i sö dông vµo ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n,
thËm chÝ cßn dïng tiÒn vay ®ã ®Ó mua ®Êt ®ai, nhµ cöa, trong nh÷ng trêng
hîp nµy khi ®Õn h¹n nh÷ng mãn vay ®ã sÏ kh«ng thu håi ®îc, do ®ã sÏ x¶y
ra t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n d©y da kÐo dµi. Bªn c¹nh ®ã cßn ®Ó kh¸ch hµng
dïng tiÒn vay sai môc ®Ých, bu«n b¸n lßng vßng, lµm ¨n kiÓu chiÕm ®o¹t, lõa
15
®¶o chiÕm dông vèn cña nhau… dÉn ®Õn gia t¨ng tû lÖ nî qu¸ h¹n ë mét sè
ng©n hµng th¬ng m¹i hiÖn nay.
KiÓm tra, kiÓm so¸t kh¸ch hµng cha thêng xuyªn, kÞp thêi. Bªn c¹nh
c«ng t¸c t«n träng c¸c quy tr×nh tÝn dông cÇn ph¶i thêng xuyªn tiÕn hµnh
kiÓm tra, kiÓm so¸t míi ®¶m b¶o an toµn tÝn dông. Tuy nhiªn thêi gian qua
viÖc lµm nµy cßn cha chñ ®éng v× thêng chØ khi nµo cã ph¸t sinh vô viÖc th×
lóc ®ã míi cö ®oµn kiÓm tra xuèng. Do vËy chøc n¨ng ng¨n ngõa lµ kh«ng
thùc hiÖn ®îc, mµ kÕt qu¶ cña cuéc kiÓm tra ®ã chØ lµ ®Ó rót kinh nghiÖm
hoÆc lµ söa ch÷a qua loa v× nã ®· qua. ViÖc thanh tra kiÓm tra nh»m n©ng
cao ý thøc tr¸ch nhiÖm cña ®¬n vÞ nh»m h¹n chÕ thiÖt h¹i trong c«ng t¸c tÝn
dông lµ cÇn thiÕt, nhng còng cÇn tr¸nh phiÒn hµ v× cã khi hÕt ®oµn nä ®Õn
®oµn kia nèi tiÕp xuèng ®¬n vÞ sÏ t¹o ra sù c¨ng th¼ng vµ mÖt mái cho ®¬n
vÞ...
Ngay trong b¶n th©n c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm
so¸t néi bé t¹i chç ®èi víi c¸n bé thõa hµnh vµ c¸n bé qu¶n lý ®iÒu hµnh
nghiÖp vô tÝn dông. NhiÒu ng©n hµng cha quan t©m ®Õn híng dÉn quy tr×nh
nghiÖp vô tÝn dông, chØ ®¹o thùc hiÖn quy tr×nh cha nghiªm, kÐm hiÖu lùc vµ
cßn nhiÒu s¬ hë, thËm chÝ cã nh÷ng sai ph¹m.
Nãi tãm l¹i, tr×nh ®é nhËn thøc vµ n¨ng lùc qu¶n lý tÝn dông cña c¸n
bé ng©n hµng cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn cña sù yÕu kÐm do ®ã ®· dÉn ®Õn rñi
ro tÝn dông, nî qu¸ h¹n ngµy cµng t¨ng.
16
Ch ¬nG III :
Nh÷ng bÊt cËp vµ khã kh¨n trong
viÖc gi¶I quyÕt vµ xö lý nî qu¸ h¹n
trong hÖ thèng NHTM
I- Nh÷ng bÊt cËp vµ khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt vµ xö lý nî tån ®äng
trong hÖ thèng NHTM hiÖn nay:
1- Thùc tr¹ng gi¶i quyÕt vµ xö lý nî tån ®äng trong c¸c NHTM
VN hiÖn nay:
Trong thêi gian gÇn ®©y, khi ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ ®Ò ra
®Þnh híng ph¸t triÓn ®èi víi lÜnh vùc ng©n hµng, §¶ng vµ chÝnh phñ thêng
nªu lªn thùc tr¹ng nî qu¸ h¹n cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ®Þnh híng khÈn tr¬ng ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý thùc tr¹ng nµy. Trong ch¬ng tr×nh cñng cè hÖ
thèng ng©n hµng VN ký gi÷a IMF, WB víi chÝnh phñ VN còng cã néi dung
vÒ gi¶i quyÕt nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng. Ngay tõ n¨m 1998, thñ tíng
chÝnh phñ ®· cã nh÷ng quyÕt ®Þnh sè 243/ Q§-TTg vÒ ch¬ng tr×nh hµnh
®éng thùc hiÖn nghÞ quyÕt TW 6 (lÇn 1) vµ nghÞ quyÕt sè 06 cña Bé ChÝnh
TrÞ, trong ®ã cã néi dung riªng vÒ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m tû lÖ
nî khª ®äng cña c¸c ng©n hµng, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p xö lý tµi s¶n thÕ
chÊp trong trêng hîp c¸c ®¬n vÞ vay mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî. H¬n n÷a NHNN
VN còng ®· rÊt nç lùc, kh«ng Ýt lÇn dù th¶o th«ng tin liªn tÞch víi c¸c bé,
c¸c ngµnh cã liªn quan vÒ viÖc xö lý tµi s¶n thÕ chÊp thu håi nî vµ míi ®©y
lµ dù ¸n thµnh lËp tæ chøc mua b¸n nî tån ®äng cña c¸c ng©n hµng VN. MÆc
dï vËy trong n¨m 1999 tû lÖ nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng gi¶m kh«ng ®¸ng
kÓ, vµ vÉn cha cã g× ®Ó ®¶m b¶o r»ng tû lÖ nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng
gi¶m xuèng trong thêi gian tíi. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi t×nh tr¹ng trªn
lµ do c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn xö lý nî tån ®äng cña c¸c NHTM
cßn bÊt cËp so víi thùc tÕ vµ cha ®ång bé, nhÊt qu¸n. Cho nªn trong qu¸
tr×nh xö lý nî qu¸ h¹n, c¸c ng©n hµng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n víng m¾c vµ
thiÕu sù hç trî, gióp ®ì kÞp thêi cña c¸c bé, c¸c nghµnh cã liªn quan. Cô thÓ
cã c¸c nguyªn nh©n chÝnh sau:
2- C¸c nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nî tån ®äng hiÖn nay:
+ C«ng t¸c thi hµnh ¸n cßn chËm. Sù ¸ch t¾c vÒ xö lý nî tån ®äng cña
c¸c NHTM ®îc thÓ hiÖn râ qua tõng vô viÖc cô thÓ mµ ®iÓn h×nh lµ vô viÖc
xö lý tµi s¶n ®Ó thu nî trong vô ¸n Epco – Minh Phông. Theo b¶n ¸n quyÕt
®Þnh cã hiÖu lùc cña toµ ¸n th× phÇn lín sè tiÒn, tµi s¶n ph¶i thu ®Ó tr¶ nî
ng©n hµng lµ kho¶ng 3.696.500 triÖu ®ång; 47,470.057 USD vµ 445,5 lîng
17
vµng SJC. Song ®Õn nay sè tiÒn thu ®îc chi tr¶ cho c¸c ng©n hµng th«ng qua
viÖc thi hµnh ¸n lµ kho¶ng 77.597 triÖu VN§ vµ 42,6 lîng vµng. Sè tµi s¶n
thÕ chÊp ph¶i giao cho c¸c ng©n hµng qu¶n lý, khai th¸c, ph¸t m¹i ®Ó thu håi
trong ®ã cã 254 h¹ng môc tµi s¶n gåm nhµ xëng, kho tµng, v¨n phßng, nhµ
ë. Trªn c¬ së tÝnh to¸n sè tiÒn trªn mµ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ph¶i tr¶ cho ng©n
hµng theo b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc nãi trªn cña toµ ¸n, c¸c chuyªn gia
kinh tÕ cho r»ng c¸c ng©n hµng kh«ng cã kh¶ n¨ng thu ®ñ sè tiÒn 3.696 tû
VN§ sau khi ®· khÊu trõ tµi s¶n thÕ chÊp (lµ kho¶n h¶i thu sau khi ®· giao
toµn bé danh môc 254 ®¬n vÞ tµi s¶n thÕ chÊp). ChØ tÝnh sè tiÒn mµ 5 bÞ c¸o
T¨ng Minh Phông, Liªn Khui Th×n, NguyÔn TÊn Phóc, NguyÔn Ngäc BÝch,
Ph¹m NhËt Hång ph¶i thi hµnh ¸n ®· lªn tíi 3.357 tû ®ång cha kÓ c¸c ¸n phÝ
vµ c¸c tµi s¶n kh¸c, trong khi c¸c bÞ c¸o nµy ®· ph¶i chÞu h×nh ph¹t tö h×nh
hoÆc trung th©n vµ toµn bé tµi s¶n ®· ®îc tÝnh vµo c¸c kho¶n nî ng©n hµng.
Do vËy sè tiÒn ph¶i thu cßn l¹i trªn 3618 tû VN§ rÊt khã cã kh¶ n¨ng thi
hµnh.
Thùc tÕ mÆc dï b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt vµ ®·
cã ®¬n yªu cÇu thi hµnh ¸n cña ng©n hµng (ngêi ®îc thi hµnh ¸n), nhng c¬
quan thi hµnh ¸n vÉn cha tæ chøc thi hµnh víi lý do b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña
toµ ¸n cha râ rµng hoÆc nh÷ng lý do kh¸c. Do ®ã ng©n hµng ph¶i chê c¬
quan thi hµnh qua ®Ò nghÞ toµ ¸n gi¶i thÝch râ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc
®Ó dÔ tæ chøc thi hµnh. Thêi gian chê ®îi nµy ph¶i kÐo dµi ®Õn hµng th¸ng
thËm chÝ ph¶i chê ®îi ®Õn nöa n¨m ng©n hµng míi nhËn ®îc v¨n b¶n tr¶ lêi
cña c¬ quan thi hµnh ¸n. V× vËy viÖc ng©n hµng thu håi nî th«ng qua c«ng
t¸c thi hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc cña toµ ¸n lµ rÊt chËm.
MÆt kh¸c nhiÒu trêng hîp c¬ quan thi hµnh ¸n ®· tæ chøc thi hµnh b¶n
¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc cña toµ ¸n vµ giao tµi s¶n cho ng©n hµng tù xö lý
®Ó thu håi nî, nhng c¸c ng©n hµng kh«ng thÓ tù xö lý ®îc nh÷ng tµi s¶n ®ã
v× hå s¬ ph¸p lý cña tµi s¶n ®ã cha ®Çy ®ñ. §Ó hoµn thiÖn ®îc hå s¬ ph¸p lý
cña tµi s¶n, th× ng©n hµng kh«ng chØ mÊt nhiÒu c«ng søc vµ tiÒn b¹c mµ cßn
gÆp kh«ng Ýt nh÷ng r¾c rèi vµ phiÒn to¸i. Ch¼ng h¹n nh theo «ng TrÇn Kim
Hoµ, trëng phßng ban qu¶n lý vµ khai th¸c tµi s¶n cña ICB, th× cã nh÷ng giÊy
tê vÒ tµi s¶n ®· ®îc c¬ quan c«ng chøng nhµ níc t¹i TP. Vòng Tµu chøng
nhËn, nhng c¬ quan c«ng chøng nhµ nícTP. Hå ChÝ Minh l¹i kh«ng c«ng
nhËn mµ yªu cÇu ICB ®Ò nghÞ NHNN phèi hîp víi bé t ph¸p cïng gi¶i quyÕt.
Theo c¸c chuyªn gia ng©n hµng th× së dÜ nhiÒu tµi s¶n ®¶m b¶o nî vay ®îc
giao tõ c¸c vô ¸n cha hoµn thiÖn c¸c hå s¬ ph¸p lý lµ do trong kho¶ng thêi
gian dµi, níc ta bu«ng láng viÖc qu¶n lý ®Êt ®ai vµ c«ng t¸c x©y dùng. Cho
nªn hÇu hÕt nhµ ë vµ quyÒn sö dông ®Êt thÕ chÊp cña kh¸ch hµng vay ®Òu cha cã ®ñ giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông hîp ph¸p. Thùc tÕ cho
®Õn nay sè ngêi ®îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö ®Êt cßn rÊt Ýt chiÕm
kho¶ng 15% trªn d©n sè c¶ níc. Do ®ã khi ®îc giao nh÷ng tµi s¶n nµy, ng©n
18
hµng kh«ng thÓ xö lý ®Ó thu håi vèn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®îc. V× vËy
viÖc sö lý nî tån ®äng cña c¸c ng©n hµng cÇn cã sù quan t©m thÝch ®¸ng cña
chÝnh phñ vµ sù hç trî gióp ®ì cña c¸c bé, c¸c c¬ quan ngang bé vµ c¸c
ngµnh cã liªn quan.
+ Quy ®Þnh vÒ trÝch lËp vµ sö dông dù phßng rñi ro cßn nhiÒu bÊt cËp.
HiÖn nay nhiÒu doanh nghiÖp vay ®· mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Õn h¹n vµ
kh«ng cßn ho¹t ®éng kinh doanh n÷a, nhng ng©n hµng vÉn kh«ng ®îc sö
dông quü dù phßng ®Ó xö lý rñi ro trong nh÷ng trêng hîp ®ã. Bëi theo quy
®Þnh cña quyÕt ®Þnh sè 488/2000/Q§-NHNN5 ngµy 27/11/2000 cña thèng
®èc NHNN th× mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó tæ chøc tÝn dông ®îc sö dông
dù phßng sö lý rñi ro lµ khi kh¸ch hµng vay bÞ gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n. MÆt
kh¸c nÕu c¨n cø vµo quy ®Þnh cña luËt ph¸ s¶n hiÖn hµnh th× c¸c doanh
nghiÖp nãi trªn ®· ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó toµn ¸n ra quyÕt ®Þnh tuyªn bè ph¸ s¶n.
Nhng thùc tÕ th× thi hµnh luËt ph¸ s¶n doanh nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n, víng m¾c nªn cho ®Õn nay, Ýt doanh nghiÖp bÞ tuyªn bè ph¸ s¶n. Theo sè liÖu
kh«ng chÝnh thøc cña ngµnh toµ ¸n th× kÓ tõ khi luËt ph¸ s¶n cã hiÖu lùc cho
®Õn nay (gÇn 8 n¨m), toµ ¸n t¹i thµnh phè Hµ Néi vµ TP. HCM – N¬i cã sè
doanh nghiÖp lín nhÊt trong c¶ níc míi chØ tuyªn bè ph¸ s¶n díi 20 doanh
nghiÖp. ChÝnh v× vËy mét sè chuyªn gia ph¸p luËt cho r»ng thùc tÕ nhiÒu
doanh nghiÖp “chÕt” mµ kh«ng ®îc “ch«n”. Sù tån t¹i trªn giÊy tê cña c¸c
doanh nghiÖp nµy ®· buéc c¸c ng©n hµng ph¶i tÝnh l·i, kh«ng ®îc khoanh
nî, xo¸ nî vµ kh«ng ®îc sö dông quü dù phßng ®Ó xö lý rñi ro. HËu qu¶ lµ
nî qu¸ h¹n cña c¸c ng©n hµng ngµy cµng cao. Trong khi thùc tÕ doanh
nghiÖp vay ®· “chÕt” vµ kh«ng bao giê cã kh¶ n¨ng tr¶ ®îc nî cho ng©n
hµng n÷a.
+ Ho¹t ®éng tÝn dông cßn nhiÒu s¬ hë dÉn ®Õn kh¶ n¨ng rñi ro tÝn
dông kh¸ lín. §©y lµ ®iÓm yÕu c¬ b¶n nhÊt hiÖn nay cña c¸c NHTM nãi
chung vµ cña NHTM cæ phÇn nãi riªng.
Lîi nhuËn lµ môc tiªu cao nhÊt cña NHTM cæ phÇn, NH cÇn ph¶i lµm ra ®îc
nhiÒu lîi nhuËn cho c¸c cæ ®«ng, chÝnh v× vËy nhiÒu tæ chøc tÝn dông cæ
phÇn ®«i khi lµm sai c¶ luËt ph¸p, ®¹o ®øc kinh doanh ng©n hµng, vi ph¹m
ph¸p lÖnh ng©n hµng. H¬n n÷a NHTM cæ phÇn lµ m« h×nh míi trong hÖ
thèng NHTM VN. HiÖn nay hÖ thèng nµy võa vËn hµnh võa rót kinh nghiÖm
®Ó ®Þnh h×nh. Do vËy cã nh÷ng sai lÖch lµ ®iÒu tÊt nhiªn, nhng viÖc ph¸t hiÖn
nh÷ng sai lÖch cßn rÊt chËm, ®ång thêi viÖc ban hµnh c¸c quy ®Þnh nh»m kÞp
thêi chØnh söa nh÷ng sai lÖch ®ã cßn rÊt chËm ch¹p. B¶n th©n ban kiÓm s¸t
cña c¸c NHTM cæ phÇn cßn yÕu kÐm, thËm chÝ ban kiÓm so¸t ë mét sè ng©n
hµng gÇn nh kh«ng cã t¸c dông. NÕu nh tÊt c¶ ban kiÓm so¸t cña c¸c NHTM
cæ phÇn ho¹t ®éng tèt th× kh«ng thÓ cã chuyÖn vÒ vèn cæ phÇn, chÊt lîng tÝn
dông còng kh«ng thÓ cã nhiÒu tån t¹i nh võa qua.
19
§iÓm yÕu cña c¸c NHTM cæ phÇn lµ vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña ph¸p
lÖnh ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh vÒ møc tèi ®a cho
mét kh¸ch hµng vay hay 10 kh¸ch hµng vay cao nhÊt. Tµi s¶n thÕ chÊp ®Ó
vay vèn ng©n hµng thiÕu ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè ph¸p lý, ®Þnh gi¸ kh«ng ®óng gi¸
thùc tÕ trªn thÞ trêng, khã xö lý khi x¶y ra rñi ro hoÆc c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp
trong khi xö lý thu håi nî vay khi c¸c ng©n hµng cïng ®Òu tiÕn hµnh cho vay.
Do ®ã nî thu ®îc b»ng tµi s¶n xiÕt nî ®ang lµ g¸nh nÆng kh«ng chØ ®èi víi
NHTM quèc doanh mµ ngay c¶ víi NHTM cæ phÇn. ChÝnh v× vËy, Trong t×nh
h×nh nî qu¸ h¹n, nî khã thu håi cña c¸c NHTM ®ang chiÕm mét tû lÖ lín
trªn b¸o c¸o c©n ®èi, nî qu¸ h¹n chiÕm kho¶ng 15% trong ®ã NHTM cæ
phÇn chiÕm tíi 60%, cßn NHTM quèc doanh chØ chiÕm 40%.
Tríc t×nh h×nh nµy th× tÝnh céng ®ång cña c¸c tæ chøc tÝn dông l¹i thÓ hiÖn
mét sù yÕu kÐm, chÕ ®é th«ng tin kh«ng ®îc cung cÊp vµ th«ng b¸o mét
c¸ch kÞp thêi vµ trung thùc nªn dÉn ®Õn mét sè trêng hîp cho vay trïng lÆp,
hoÆc cã nhiÒu trêng hîp nh©n viªn tÝn dông kh«ng n¾m ®Çy ®ñ ®îc thùc
tr¹ng tµi chÝnh cña kh¸ch hµng vay vèn nªn kh¶ n¨ng thu håi vèn lµ rÊt thÊp
lµ ®iÒu tÊt nhiªn. Ngay c¶ chÕ ®é th«ng tin tÝn dông ®îc ®¨ng ký t¹i CIC chØ
chiÕm kho¶ng 70% tæng d nî thùc sù cña c¸c tæ chøc tÝn dông.
Ph¶i c«ng b»ng mµ nh×n nhËn r»ng, trong thêi gian qua, c¸c NHTM
®ang
trong qu¸ tr×nh chÊn chØnh ho¹t ®éng mµ träng t©m lµ ho¹t ®éng tÝn dông,
nªn cã nhiÒu cè g¾ng nh»m h¹n chÕ nî qu¸ h¹n míi ph¸t sinh vµ cã nhiÒu
biÖn ph¸p ®Ó thu håi, xö lý nî qu¸ h¹n cò.Ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c
ng©n hµng trong n¨m 2001 vÉn ®¹t tèc ®é t¨ng trëng t¬ng ®èi kh¸,®©y lµ tiÒn
®Ò quan träng ®Ó cho c¸c ng©n hµng cã tiÒn ®Ò ®Ó xö lý nî tån ®äng, c¬ cÊu
l¹i tµi chÝnh. H¬n n÷a c¬ së ph¸p lý cho viÖc xö lý tµi s¶n ®· ®îc nhµ níc
tõng bíc th¸o gì, c¸c ngµnh c¸c cÊp bíc ®Çu t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng©n hµng xö
lý thu håi nî, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n chuyÓn biÕn theo chiÒu híng thuËn lîi
®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c khai th¸c vµ xö lý tµi s¶n ®¶m b¶o nî vay tån
®äng cña ng©n hµng ®îc ®Èy m¹nh h¬n. Tuy nhiªn, tû lÖ nî qu¸ h¹n vÉn cßn
cao, vµo nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 2001 nî qu¸ h¹n cña toµn hÖ thèng NHTM
®ang ë møc trªn díi 10% tæng d nî, ®ã lµ kh«ng kÓ nh÷ng kho¶n nî ®· ®îc
xö lý, tøc lµ ®· khoanh vµ xo¸ v× lý do bÊt kh¶ kh¸ng. H¬n n÷a trªn thùc tÕ
sè nî qu¸ h¹n cña c¸c NHTM, ®Æc biÖt lµ c¸c NHTM cæ phÇn l¹i cßn lín
h¬n rÊt nhiÒu, bªn c¹nh ®ã th× c«ng t¸c xö lý c¸c kho¶n tån ®äng cò cßn gÆp
rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ bÕ t¾c, ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
chÝnh khiÕn cho viÖc huy ®éng vµ cho vay cña hÖ thèng NHTM bÞ h¹n chÕ.
¤ng Lª §øc Thuý- Thèng ®èc NHNN ®· tuyªn bè: “ Tõ nay ®Õn n¨m 2001,
mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m cña ngµnh ng©n hµng lµ t¨ng cêng huy
®éng vèn ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu tÝn dông cña nÒn kinh tÕ”. Mµ ®Ó ®¹t ®îc
môc tiªu huy ®éng vµ cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, nhiÒu chuyªn gia NH
20