§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
Lêi nãi ®Çu
S¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn ®· kÐo theo c¸c ph¬ng thøc
thanh to¸n ph¸t triÓn, ph¬ng thøc nµy lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn cña ph¬ng
thøc tríc ®ã. Kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm cña ph¬ng thøc thanh to¸n b»ng
tiÒn mÆt, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ ph¬ng thøc thanh to¸n míi u
viÖt h¬n, ®¸p øng mét c¸ch tèt h¬n cho yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
HiÖn nay ë rÊt nhiÒu níc trªn thÕ giíi viÖc thanh to¸n kh«ng
dïng tiÒn mÆt ®· trë nªn quen thuéc víi mçi ngêi d©n, trong khi ®ã ë
ViÖt Nam khèi lîng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn chiÕm tû lÖ
rÊt h¹n chÕ. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cha ®îc ngêi d©n chÊp
nhËn réng r·i, thËm chÝ nhiÒu ngêi cßn cha nh×n thÊy tê sÐc, tÊm thÎ
tÝn dông bao giê. Cã thÓ nãi mét chóng ta cha ph¸t huy ®îc tÝnh u
viÖt cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ nh vËy chóng ta cha tËn
dông hÕt c¸c ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
HiÖn nay khi mµ thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt ®ang lµ phæ biÕn th× viÖc
t×m ra gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ
rÊt cÇn thiÕt tuy r»ng ®iÒu ®ã kh«ng ®¬n gi¶n. Nã ®ßi hái ph¶i cã sù quan
t©m, nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ, ph¶i cã c¸i nh×n s©u h¬n, réng h¬n. Víi
mong muèn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sÏ ngµy cµng
®îc chÊp nhËn réng r·i em ®· chän ®Ò tµi :“Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn
c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam”.
Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi bao gåm :
Ch¬ng 1 : lý luËn chung vÒ thanh to¸n kh«ng
dïng tiÒn mÆt.
Thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh
to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam hiÖn nay
Ch¬ng 3 : gi¶i ph¸p ph¸t triÓn vÒ c¸c h×nh thøc
thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
Ch¬ng 2 :
- Giíi h¹n §Ò tµi :Víi mong muèn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt sÏ ph¸t triÓn vµ ®îc chÊp nhËn réng r·i, nhÊt lµ c¸c c¸ nh©n,
ë ®Ò ¸n nµy em chØ tËp trung vµo hai h×nh thøc thanh to¸n lµ SÐc
vµ ThÎ Thanh To¸n – hai h×nh thøc tiÖn dông nhÊt vµ c¸c c¸
nh©n nªn sö dông nhÊt.
- §èi tîng cña §Ò ¸n : Chñ yÕu cña ®Ò ¸n lµ c¸c c¸ nh©n, ngêi tiªu
dïng trong c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n.
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu :
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
§©y lµ ®Ò tµi réng, phøc t¹p vµ ®îc nhiÒu ngßi quan t©m, v× vËy víi
kiÕn thøc cßn h¹n chÕ trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy em míi chØ dõng l¹i ë viÖc
tæng hîp l¹i mét sè lý thuyÕt ®· cã, tham kh¶o c¸c tµi liÖu, t¹p chÝ, so
s¸nh víi thùc tr¹ng cña ViÖt Nam hiÖn nay, tõ ®ã ®a ra mét sè nhËn xÐt
ban ®Çu vµ c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy.
Do kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tÕ vµ kinh nghiÖm cßn nhiÒu
h¹n chÕ, ®Ò tµi réng, thêi gian nghiªn cøu kh«ng nhiÒu cho nªn nh÷ng vÊn
®Ò ®a ra, c¸c nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vµ kiÕn nghÞ ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái
sai sãt, lÖch l¹c. Em rÊt mong ®îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy c« gi¸o ®Ó ®Ò ¸n
cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !
Hµ Néi, 10/2004.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
Ch¬ng 1
Lý luËn chung vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
1.1 lu th«ng tiÒn tÖ.
1.1.1 Kh¸i niÖm vµ vai trß cña lu th«ng tiÒn tÖ.
- Lu th«ng tiÒn tÖ lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ ®Ó thùc hiÖn
c¸c quan hÖ th¬ng m¹i, hµng ho¸, ph©n phèi thu nhËp, h×nh thµnh nguån
vèn vµ phóc lîi x· héi.
Cã thÓ nãi, sù lu th«ng tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ ®ãng vai trß nh hÖ thèng
m¹ch m¸u trong mét c¬ thÓ sèng, nÕu hÖ thèng m¹ch m¸u nµy ho¹t ®éng tèt th×
c¬ thÓ sÏ khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn, ngîc l¹i nÕu hÖ thèng m¹ch m¸u nµy ho¹t
®éng trôc trÆc, hoÆc h¬n thÕ n÷a lµ bÞ t¾c nghÏn th× c¬ thÓ sÏ èm yÕu vµ sÏ
kh«ng thÓ ph¸t triÓn b×nh thêng.
1.1.2 C¸c h×nh thøc lu th«ng tiÒn tÖ.
1.1.2.1
Lu th«ng b»ng tiÒn mÆt:
+kh¸i niÖn: §ã lµ sù vËn ®éng cña tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ phôc vô cho
c¸c quan hÖ th¬ng m¹i víi quy m« nhá vµ trong néi bé d©n c lµ chÝnh.
§©y lµ h×nh thøc trong ®ã tiÒn tÖ vµ hµng ho¸ ®ång thêi vËn ®éng víi nhau.
+ ¦u ®iÓm : §©y lµ h×nh thøc ®¬n gi¶n, chu chuyÓn nhanh, kh«ng g©y ¸ch
t¾c trong chu chuyÓn vµ nã cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao ®èi víi ngêi tham gia lu
th«ng.
+ Nhîc ®iÓm :
- Tèn kÐm vÒ mÆt chi phÝ lu th«ng tiÒn tÖ nh : in Ên, b¶o qu¶n, tæ chøc lu th«ng…
- G©y ra nh÷ng hiÖn tîng tiªu cùc x· héi : Trém c¾p, röa tiÒn, trèn
thuÕ…
- N¹n tiÒn gi¶.
1.1.2.2 Lu th«ng kh«ng dïng tiÒn mÆt:
+ kh¸i niÖm: §©y lµ h×nh thøc lu th«ng trong ®ã tiÒn tÖ vµ hµng ho¸ vËn
®éng t«ng ®èi ®éc lËp víi nhau, ®¸p øng cho nhu cÇu thanh to¸n víi quy m«
lín, th«ng thêng lµ c¸c doanh nghiÖp.
+ Nhîc ®iÓm :
- Ph¶i cã tr×nh ®é nhÊt ®Þnh míi tham gia ®îc.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
- Mäi thanh to¸n ph¶i th«ng qua ng©n hµng.
- Trang bÞ c¬ së vËt chÊt ban ®Çu kh¸ tèn kÐm.
-VÊn ®Ò b¶o mËt.
+ ¦u ®iÓm :
- Kh¾c phôc ®îc mét phÇn chi phÝ lu th«ng.
- T¨ng cêng kh¼ n¨ng kiÓm so¸t cña nhµ níc, cña ng©n hµng.
- T¹o ra sù v¨n minh lÞch sù trong thanh to¸n
1.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt.
1.2.1 Nguån gèc cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
Trong x· héi loµi ngêi, nÕu cßn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ lu th«ng hµng ho¸,
th× sù tån t¹i cña mèi quan hÖ TiÒn – Hµng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. §ã lµ
mèi quan hÖ biÖn chøng, t¸c ®éng lÉn nhau.
Theo tiÕn tr×nh lÞch sö h×nh thµnh tiÒn tÖ, ®ång tiÒn ®· cã nh÷ng bíc ph¸t
triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn khÐp kÝn, do nhu cÇu cßn rÊt
®¬n gi¶n con ngêi tù s¶n xuÊt ®îc nh÷ng g× m×nh cÇn vµ do ®ã hä kh«ng cã nhu
cÇu trao ®æi. Khi x· héi ph¸t triÓn vµ më réng h¬n, hä thÊy r»ng m×nh kh«ng
thÓ tù s¶n xuÊt mäi thø mµ m×nh cÇn do nhiÒu lý do, lóc nµy nhu cÇu trao ®æi
xuÊt hiÖn vµ vÊn ®Ò lµ trao ®æi nh thÕ nµo. VÊn ®Ò trïng l¾p nhu cÇu xuÊt hiÖn.
Nhng kh«ng ph¶i lóc nµo vµ ë ®©u còng cã sù trïng l¾p nhu cÇu. Muèn trao ®æi
®îc hµng ho¸ ngêi ta nghÜ tíi mét hµng ho¸ mµ nhiÒu ngêi cïng cÇn, ®ã lµ vËt
®øng ra lµm vËt ngang gi¸ chung – h×nh thøc ®Çu tiªn cña tiÒn tÖ. Lóc ®Çu vËt
ngang gi¸ chung rÊt ®¬n gi¶n, nã cã thÓ lµ vá sß vá hÕn hay con bß, miÕng
®ång…Do yªu cÇu thuËn tiÖn trong trao ®æi ng êi ta thÊy r»ng cÇn ph¶i cã vËt
ngang gi¸ chung thÕ nµo ®ã dÔ vËn chuyÓn, dÔ chia nhá, kh«ng hao mßn vµ cã
thÓ tÝch tr÷ dïng cho sau nµy. Con ngêi ®· chän vµng.
S¶n suÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, hµng ho¸ ®a vµo lu th«ng cµng
nhiÒu, ®ßi hái ph¶i cã thªm lîng tiÒn ®a vµo thªm ®¸p øng nhu cÇu cña hµng
ho¸ ®a vµo lu th«ng. H¬n n÷a ngêi ta thÊy r»ng trong mua b¸n chÞu, tê giÊy ghi
nî còng cã gi¸ trÞ nh tiÒn vËy. TiÒn giÊy ra ®êi vµ nã ®· gióp cho viÖc trao ®æi
hµng ho¸ diÔn ra thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu.
Nhng s¶n xuÊt kh«ng ngõng ph¸t triÓn, khèi lîng tiÒn ®a vµo lu th«ng
ngay mét lín, ®Æc biÖt lµ khi cã l¹m ph¸t. TiÒn giÊy béc lé nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
®Þnh nh : Chi phÝ in Ên, b¶o qu¶n, tiÒn gi¶, kiÓm ®Õm…H¬n n÷a trong nÒn kinh
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
tÕ ph¸t triÓn nh ngµy nay khèi lîng tiÒn trong mét giao dÞch lµ rÊt lín, nÕu
thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt th× râ rµng lµ bÊt tiÖn. Nh vËy ®ßi hái ph¶i cã ph¬ng
thøc thanh to¸n míi u viÖt h¬n kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ trªn, phï hîp víi
mét giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ míi.Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt xuÊt hiÖn
nh mét tÊt yÕu, thÓ hiÖn bíc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ë ®Ønh cao cña lÞch sö ph¸t
triÓn cña tiÒn tÖ.
1.2.2 Sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
Thanh to¸n lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt, ph©n phèi, lu th«ng vµ tiªu dïng.
§ång thêi nã còng lµ kh©u më ®Çu vµ lµ kh©u kÕt thóc cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n
xuÊt x· héi. Tæ chøc tèt c«ng t¸c thanh to¸n nãi chung sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸
tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch tr«i ch¶y nhÞp nhµng. Ngîc
l¹i viÖc thanh to¸n bÞ trôc trÆc, ¸ch t¾c th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh daonh sÏ l©m
vµo tr× trÖ.
HiÖn nay khi mµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· ph¸t triÓn sang mét giai ®o¹n míi,
lóc nµy ng©n hµng ph¶i ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng cña m×nh ®ã lµ trung
t©m thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ.
ë ®©y ta hiÓu thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ
víi chøc n¨ng lµ phong tiÖn thanh to¸n gi÷a c¸c tæ chøc c¸ nh©n trong x· héi
b»ng c¸ch trÝch chuyÓn vèn tiÒn tÖ tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c hoÆc
b»ng c¸ch bï trõ lÉn nhau th«ng qua vai trß trung gian thanh to¸n cña ng©n
hµng hay c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c.
§èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã vai trß rÊt
lín.
+ §èi víi nÒn kinh tÕ nãi chung :
- Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt kh«ng chØ phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng cña
c¸c tæ chøc, c¸ nh©n mµ nã cßn gãp phÇn më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ kh¸c
trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
- Thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn hµng ho¸ , vËt t, t¨ng nhanh tèc ®é
lu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ.
+ §èi víi ng©n hµng :
- Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt gióp cho ng©n hµng tËp chung ®îc c¸c
nguån vèn trong d©n c.
- Gióp cho ng©n hµng cã ®îc kho¶n thu tõ phÝ cung cÊp dÞch vô thanh to¸n
æn ®Þnh vµ an toµn.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
- T¹o ®iÒu kiÖn cho Ng©n hµng nhµ níc kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt lîng tiÒn ®i
vµo lu th«ng, tõ ®ã cã c¸c chÝnh s¸ch phï hîp t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ.
-Víi vai trß lµ c¸c trung gian tµi chÝnh viÖc thanh to¸n qua ng©n hµng gióp
cho viÖc thu thËp c¸c nguån th«ng tin vÒ doanh nghiÖp vµ sù chuyÓn dÞch vèn
trong nÒn kinh tÕ. T¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t ®îc tè h¬n.
+ §èi víi x· héi :
- T¹o m«i trêng thanh to¸n v¨n minh, lÞch sù, thuËn tiÖn vµ nhanh chãng.
- Gióp ngêi d©n cã thãi quen thanh to¸n qua ng©n hµng vµ sö dông c¸c dÞch
vô ng©n hµng.
- H¹n chÕ n¹n tiÒn gi¶, röa tiÒn, thµnh lËp c¸c quü ®en…
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
1.3 C¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
Theo quyÕt ®Þnh 22/NH 21/01/1994 do Thèng ®èc Ng©n hµng nhµ níc ban
hµnh, c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®îc ¸p dông trong hÖ
thèng ng©n hµng bao gåm : SÐc, Uû nhiÖm chi, Uû nhiÖm thu, Th tÝn dông,
Ng©n phiÕu thanh to¸n, ThÎ thanh to¸n.
Quyết định 22/QĐ-NH1 ngày 21/12/1994 của Thống đốc Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam là văn bản hướng dẫn đầy đủ nhất về TTKDTM. Tuy nhiên,
bản thân nội dung văn bản này còn nhiều bất cập. Điều 7 Quyết định đưa ra các
hình thức TTKDTM: séc, ủy nhiệm chi - chuyển tiền, ủy nhiệm thu, thư tín
dụng, ngân phiếu thanh toán, thẻ thanh toán. Một số chuyên gia cho rằng ngân
phiếu thanh toán không phải là TTKDTM mà chẳng qua là một loại tiền mệnh
giá lớn. Còn nếu coi ủy nhiệm chi - chuyển tiền là một thể thức TTKDTM thì
là sai về khái niệm, vì ủy nhiệm chi là một thể thức thanh toán, nhưng chuyển
tiền lại là phương thức thanh toán...
GÇn ®©y nhÊt theo quyÕt ®Þnh sè 235/2002/Q§-NHNN ngµy 27/03/2002
cña thèng ®èc NHNN vÒ viÖc chÊm døt viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu thanh to¸n.
Theo ®ã kÓ tõ ngµy 1/4/2002 NHNN sÏ kh«ng ph¸t hµnh ng©n phiÕu thanh to¸n
n÷a. VËy nªn víi néi dung chÝnh cña ®Ò tµi lµ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng
dïng tiÒn mÆt hiÖn nay t¹i ViÖt Nam nªn em xin kh«ng ®Ò cËp ®Õn h×nh thøc
thanh to¸n b»ng ng©n phiÕu thanh to¸n, Uû nhiÖm thu, Uû nhiÖm chi.
1.3.1 Thanh to¸n b»ng SÐc.
SÐc lµ mét tê mÖnh lÖnh tr¶ tiÒn v« ®iÒu kiÖn do mét kh¸ch hµng cña ng©n
hµng ra lÖnh cho ng©n hµng trÝch mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh trªn tµi kho¶n cña
m×nh më t¹i ng©n hµng ®Ó tr¶ cho ngêi cÇm SÐc hoÆc cho ngêi ®îc chØ ®Þnh
trªn tê SÐc ( tæ chøc kinh tÕ hay c¸ nh©n ).
SÐc lµ mét mÖnh lÖnh, chø kh«ng ph¶i lµ mét yªu cÇu, do ®ã khi nhËn ®îc
SÐc Ng©n hµng chÊp nhËn v« ®iÒu kiÖn, trõ trêng hîp tµi kho¶n cña ngêi ph¸t
hµnh kh«ng ®ñ hoÆc kh«ng cã tiÒn tr¶.
C¬ chÕ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cña níc ta quy ®Þnh vÒ xö ph¹t
nh÷ng tê SÐc ph¸t hµnh qu¸ sè d tiÒn göi hoÆc tiÒn lu ký nh sau :
+ Ngêi ph¸t hµnh SÐc ph¶i chÞu ph¹t b»ng 30% sè tiÒn ph¸t hµnh qu¸ sè d.
+ Ngêi ph¸t hµnh SÐc phØa chÞu ph¹t vÒ chËm tr¶ ( kÓ tõ ngµy tê SÐc quay
vÒ ng©n hµng phôc vô ngêi ph¸t hµnh SÐc ®Õn ngµy cã ®ñ tiÒn thanh to¸n).
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
Ngoµi ra nÕu ngêi chñ tµi kho¶n vi ph¹m ph¸t hµnh SÐc ®Õn tê thø hai,
Ng©n hµng nhµ níc trung ¬ng sÏ th«ng b¸o ®Õn tÊt c¶ c¸c ng©n hµng, kh¸ch
hµng ph¸t hµnh SÐc qu¸ sè d sÏ bÞ ®×nh chØ viÖc sö dông lo¹i SÐc ®ã, thêi gian
®×nh chØ tèi thiÓu lµ 3 th¸ng. Trêng hîp viÖc vi ph¹m nguyªn t¾c ph¸t hµnh SÐc
dÉn tíi hËu qu¶ nghiªm träng th× Ngêi ph¸t hµnh SÐc sÏ bÞ truy tè theo quy ®Þnh
cña ph¸p luËt.
C¸c lo¹i SÐc bao gåm :
- SÐc chuyÓn kho¶n.
SÐc chuyÓn kho¶n – SÐc th«ng thêng lµ lo¹i SÐc ®îc sö dông réng
r·i, nã cã gi¸ trÞ thanh to¸n nh tiÒn tÖ, do ®ã trªn tê sÐc ph¶i cã ®Çy ®ñ nh÷ng
yÕu tè b¾t buéc theo luËt ®Þnh. Th«ng thêng sÐc ®îc in s½n, ngêi ph¸t hµnh chØ
viÖc ®iÒn vµo chç quy ®Þnh b»ng lo¹i mùc kh«ng phai.
ViÑc ghi trªn tê sÐc ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hîp lÖ, hîp ph¸p ®èi víi viÖc
sö dông SÐc. SÐc chuyÓn kho¶n còng nh c¸c lo¹i sÐc kh¸c chØ cã hiÖu lùc trong
ph¹m vi thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Bëi vËy trong thêi h¹n hiÖu lùc cña tê SÐc ng©n
hµng ph¶i thanh to¸n ngay khi ngêi thô hëng SÐc nép SÐc vµo ng©n hµng. C¬
chÕ sö dông SÐc chuyÓn kho¶n hiÖn nay quy ®Þnh : Thêi h¹n hiÖu lùc cña SÐc lµ
10 ngµy vµ sÐc chuyÓn kho¶n chØ ®îc ¸p dông thanh to¸n gi÷a c¸c kh¸ch hµng
cã tµi kho¶n ë mét chi nh¸nh ng©n hµng hoÆc kh¸c chi nh¸nh ng©n hµng cã
tham gia thanh to¸n bï trõ vµ giao nhËn chøng tõ trùc tiÕp hµng ngµy.
- SÐc b¶o chi vµ SÐc ®Þnh møc.
SÐc b¶o chi vµ SÐc ®Þnh møc lµ lo¹i SÐc x¸c nhËn ®îc ng©n hµng b¶o ®¶m
kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ chèng l¹i viÖc ph¸t hµnh khèng.
- SÐc chuyÓn tiÒn.
SÐc chuyÓn tiÒn hay SÐc chuyÓn tiÒn cÇm tay lµ mét lo¹i chuyÓn tiÒn ®îc
sö dông theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. ViÖc chuyÓn tiÒn mÆt gi÷a c¸c tØnh thµnh
phè qua ng©n hµng ®îc c¸c ng©n hµng thùc hiÖn b»ng ph¬ng thøc chuyÓn tiÒn
nhanh b»ng ®iÖn ®Õn ®Þa chØ ngêi lÜnh tiÒn, hoÆc cÊp sÐc chuyÓn tiÒn cho kh¸ch
hµng.
- SÐc c¸ nh©n.
SÐc c¸ nh©n ®îc ¸p dông ®èi víi kh¸ch hµng cã tµi kho¶n tiÒn göi ®øng
tªn c¸ nh©n t¹i ng©n hµng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c kho¶n
thanh to¸n kh¸c.
HiÖn nay theo quy ®Þnh cña ng©n hµng SÐc c¸ nh©n cã sè tiÒn trªn 5 triÖu
ph¶i lµm thñ tôc b¶o chi SÐc, ngêi thô hëng ph¶i yªu cÇu ngêi ph¸t SÐc xuÊt
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
tr×nh CMND ®Ó kiÓm tra vµ chØ nhËn SÐc do ®Ých th©n ngêi cã tªn trªn vµ sau tê
SÐc vµ ph¶i ký tªn t¹i chç.
Thêi h¹n hiÖu lùc cña SÐc c¸ nh©n lµ 10 ngµy vµ chØ ®îc ¸p dông thanh
to¸n gi÷a c¸c kh¸ch hµng cã tµi kho¶n ë mét chi nh¸nh ng©n hµng hoÆc kh¸c
chi nh¸nh ng©n hµng cã tham gia thanh to¸n bï trõ vµ giao nhËn chøng tõ trùc
tiÕp hµng ngµy.
1.3.2 Thanh to¸n b»ng h×nh thøc thÎ thanh to¸n.
ThÎ thanh to¸n lµ mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n hiÖn ®¹i v× nã g¾n víi kü
thuËt tin häc øng dông trong ng©n hµng. ThÎ thanh to¸n do ng©n hµng ph¸t
hµnh vµ b¸n cho kh¸ch hµng cña m×nh ( c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n ) ®Ó thanh
to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô, thanh to¸n nî vµ lÜnh tiÒn mÆt. ë mét sè níc c¸c
h·ng, c¸c c«ng ty lín còng ph¸t hµnh thÎ thanh to¸n ®Ó thu tiÒn b¸n hµng cña
h·ng m×nh.
ThÎ thanh to¸n bao gåm thÎ tõ vµ thÎ ®iÖn tö. ThÎ tõ lµ lo¹i thÎ dïng kü
thuËt b¨ng tõ ®Ó ghi vµ ®äc th«ng tin trªn thÎ. ThÎ ®iÖn tö lµ lo¹i thÎ cã g¾n bé
nhí vi ®iÖn tö trªn thÎ, ghi vµ ®äc th«ng tin qua bé nhí vi ®iÖn tö.
Cã 3 lo¹i thÎ thanh to¸n ®îc ¸p dông :
- ThÎ thanh to¸n kh«ng ph¶i ký quü.
Ngêi sö dông thÎ kh«ng ph¶i lu ký tiÒn vµo tµi kho¶n ®Ó ®¶m b¶o thanh
to¸n. C¨n cø ®Ó thanh to¸n lµ sè d tµi kho¶n tiÒn göi cña ngêi chñ së h÷u thÎ
më t¹i ng©n hµng víi h¹n møc tèi ®a do ng©n hµng quy ®Þnh. H¹n møc ®îc ghi
vµo bé nhí cña thÎ nÕu lµ thÎ ®iÖn tö, vµo gi¶i b¨ng tõ nÕu lµ thÎ ®iÖn tö.
ë níc ta quy ®Þnh thÎ thanh to¸n kh«ng ph¶i ký quü lµ lo¹i thÎ A. nã ® îc
¸p dông cho nh÷ng kh¸ch hµng cã quan hÖ tÝn dông, thanh to¸n tèt vµ thêng
xuyªn, cã tÝn nhiÖm víi ng©n hµng.
- ThÎ thanh to¸n ph¶i ký quü tríc t¹i ng©n hµng .
Ngêi sö dông thÎ ph¶i lu ký mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµo tµi kho¶n ®Ó ®¶m
b¶o thanh to¸n. Sè tiÒn ký quü lµ h¹n møc cña thÎ vµ ®îc ghi vµo bé nhí cña
thÎ.
Lo¹i thÎ nµy ®îc quy ®Þnh lµ lo¹i thÎ B, nã ®îc ¸p dông víi mäi lo¹i
kh¸ch hµng.
- ThÎ tÝn dông.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
ThÎ tÝn dông lµ lo¹i thÎ kh«ng ph¶i ký quü vµ ®îc quy ®Þnh lµ lo¹i thÎ C. Nã ®îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng ®îc vay vèn ng©n hµng. Møc tiÒn cho
vay lµ h¹n møc tÝn dông vµ ®îc ghi vµo bé nhí cña thÎ.
Ch¬ng 2
Thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng
tiÒn mÆt
t¹i ViÖt Nam hiÖn nay.
2.1 Nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c trong thanh to¸n kh«ng dïng
tiÒn mÆt .
Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ nghiÖp vô trung gian cña ng©n hµng,
nghiÖp vô nµy cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn quan hÖ trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô
cña tÊt c¶ c¸c tæ chøc c¸ nh©n trong nÒn kinh tÕ. §Ó ho¹t ®éng thanh to¸n
kh«ng dïng tiÒn mÆt diÔn ra thuËn lîi, an toµn, b¶o ®¶m quyÒn lîi cña c¸c bªn
tham gia, cÇn ph¶i thèng nhÊt c«ng t¸c tæ chøc vµ cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ.
Ng©n hµng nhµ níc ®· cã quy ®Þnh nh sau :
2.1.1 Quy ®Þnh chung.
C¸c doanh nghiÖp, c¬ quan nhµ níc, ®oµn thÓ, c¸ nh©n ®îc quyÒn lùa chän
ng©n hµng ®Ó më tµi kho¶ngiao dÞch vµ thùc hiÖn thanh to¸n.
ViÖc më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i ng©n hµng, kho b¹c nhµ níc th× thùc hiÖn
qua tµi kho¶n ®îc ghi b»ng ®ång ViÖt Nam. Trêng hîp ghi b»ng ngo¹i tÖ ph¶i
thùc hiÖntheo quy chÕ qu¶n lý ngo¹i hèi cña chÝnh phñ ViÖt Nam ban hµnh.
2.1.2 Quy ®Þnh ®èi víi ng©n hµng.
Thùc hiÖn uû th¸c thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n, b¶o ®¶m chÝnh x¸c, an
toµn, thuËn tiÖn. C¸c ng©n hµng vµ kho b¹c cã tr¸ch nhiÖm chi tr¶ b»ng tiÒn
mÆthoÆc chuyÓn kho¶n trong ph¹m vi sè d tiÒn göi theo yªu cÇu cña chñ tµi
kho¶n.
KiÓm tra kh¶ n¨ng thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n tríc khi thùc hiÖn thanh
to¸n vµ ®îc uû quyÒn tõ chèi thanh to¸n nÕu tµi kho¶n kh«ng ®ñ tiÒn, ®ång
1thêi kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng néi dung liªn ®íi cña bªn kh¸ch hµng.
Nõu thiÕu sãt trong qu¸ tr×nh thanh to¸n, g©y thiÖt h¹i cho kh¸ch hµng th×
ng©n hµng vµ kho b¹c ph¶i cã tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i vµ tuú theo møc
®é thiÖt h¹i mµ cã thÓ bÞ xö lý theo ph¸p luËt.
Khi thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n cho kh¸ch hµng ng©n hµng ®îc thu
phÝ theo quy ®Þnh cña thèng ®èc Ng©n hµng nhµ níc.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
2.1.3 Quy ®Þnh ®èi víi kh¸ch hµng.
§Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn thanh to¸n ®Çy ®ñ kÞp thêi, c¸c chñ tµi kho¶n ph¶i
cã ®ñ tiÒn trªn tµi kho¶n, mäi trêng hîp thanh to¸n qu¸ sè d lµ ph¹m ph¸p vµ
ph¶i xö lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Chñ tµi kho¶n ph¶i lËp chøng tõ theo mÉu in s½n do ng©n hµng Ên hµnh vµ
c¸c chøng tõ ph¶i ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè quy ®Þnh vÒ mÉu, ch÷ ký d¨ng ký t¹i ng©n
hµng.
2.2 Thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
§· cã mét thêi, viÖc kiÓm so¸t tiÒn mÆt tån quü ®îc thùc hiÖn r¸o riÕt, tû
träng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt (qua ng©n hµng) t¨ng cao, thanh to¸n
b»ng tiÒn mÆt gi¶m m¹nh. Nhng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®ã kh«ng phï hîp víi
c¬ chÕ thÞ trêng. §Õn nay, nhiÒu chuyªn gia ng©n hµng cho r»ng thanh to¸n
kh«ng dïng tiÒn mÆt ë ViÖt Nam vÉn chiÕm tû lÖ thÊp, kho¶ng 30% tæng doanh
sè thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. NhiÒu ngh×n tû ®ång tiÒn mÆt ®ang r¶i r¸c
trong tõng c¸ nh©n, gia ®×nh, quü c¬ quan, ®¬n vÞ, doanh nghiÖp ®Ó thanh to¸n
trùc tiÕp khi mua hµng, kÓ c¶ mua bÊt ®éng s¶n trÞ gi¸ hµng tû ®ång. Sö dông
tiÒn mÆt phæ biÕn trong thanh to¸n võa g©y nhiÒu l·ng phÝ, võa lµ kÏ hë lín cho
n¹n tham nhòng, bu«n lËu, trèn thuÕ luån l¸ch, lÈn trèn sù kiÓm so¸t cña Nhµ
níc vµ x· héi.
(thªm vao trong æ ®ia ,hihhihihi)
Trong thêi kú tËp trung bao cÊp, Nhµ níc ta còng rÊt quan t©m ®Ò ra nh÷ng
chñ tr¬ng lín vÒ viÖc sö dông ph¬ng tiÖn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong
nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, do ¶nh hëng cña c¬ chÕ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh quan
liªu cïng víi hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp, viÖc më réng thanh to¸n chuyÓn
kho¶n chØ ph¸t huy hiÖu lùc trong bé phËn kinh tÕ nhµ níc. Lîi Ých chÝnh ®¸ng
vµ hîp ph¸p cña chñ thÓ thanh to¸n kh«ng ®îc t«n träng ®óng møc chÝnh lµ lý
do lµm cho nh÷ng chñ tr¬ng nãi trªn trë nªn kÐm thùc thi, thËm chÝ cßn bÞ biÕn
d¹ng trë thµnh ph¬ng tiÖn thÓ hiÖn quyÒn lùc nh»m môc ®Ých g©y s¸ch nhiÔu,
phiÒn hµ. Tríc n¨m 1985, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt chiÕm 80%, nhng
trong cuéc l¹m ph¸t phi m· 1985 – 1988, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sót
gi¶m ghª gím v× tiÒn mÆt khan hiÕm ®Õn møc c¸c ng©n hµng quèc doanh khi
®ã, víi thÕ ®éc quyÒn, ®· khÊt chi tiÒn mÆt. Mét c¸i sÐc chuyÓn kho¶n nép vµo
ng©n hµng ph¶i 15 ngµy sau míi tÝnh ra b»ng tiÒn mÆt ®îc.
Thùc tÕ trªn ®· ¶nh hëng rÊt lín tíi ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng
tiÒn mÆt hiÖn nay, nhÊt lµ khi nÒn kinh tÕ ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng. Mäi
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
viÖc l¹i trë nªn “qu¸ ®µ” khi x· héi kh«ng chÊp nhËn réng r·i c¸c h×nh thøc
thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. HÖ thèng thanh to¸n th«ng qua ®Þnh chÕ tµi
chÝnh – ng©n hµng mÆc dï cã bíc ph¸t triÓn vît bËc so víi tríc ®©y, nhng nh×n
chung cßn bÊt cËp trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ, cha ®i vµo cuéc sèng, thËm
chÝ cßn rÊt xa l¹ víi ®¹i ®a sè d©n c.
Thùc tr¹ng x· héi níc ta vÉn lµ “mét quèc gia sö dông qu¸ nhiÒu tiÒn mÆt”
nh nhËn xÐt cña nhiÒu kh¸ch níc ngoµi. Thùc tr¹ng ®ã theo Phã Thñ Tíng
NguyÔn TÊn Dòng : “…lµm cho viÖc ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ vµ qu¶n lý kho
quü rÊt khã kh¨n, ph©n t¸n, tèn kÐm, ¶nh hëng rÊt lín ®Õn viÖc hiÖn ®¹i ho¸
c«ng nghÖ ng©n hµng vµ cÊu tróc l¹i hÖ thèng…”.
2.2.1 Thanh to¸n b»ng SÐc.
Ngµy 9/5/1996, chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 30 vÒ ph¸t hµnh vµ sö
dông SÐc. Ngµy 27/12/1996 Ng©n hµng nhµ níc ®· ban hµnh th«ng t 07 híng dÉn viÖc thi hµnh nghÞ ®Þnh trªn cña chÝnh phñ. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p
quy vÒ ph¸t hµnh vµ sö dông SÐc cã hiÖu lùc h¬n 5 n¨m nay. Nhng, SÐc vÉn
cha ®i vµo cuéc sèng. Nh vËy, nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy trªn, nhÊt lµ th«ng t
07 cña Ng©n hµng nhµ níc cã nh÷ng ®iÓm cha phï hîp, nªn SÐc cha ®i vµo
cuéc sèng. Ta cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy qua c¸c con sè thèng kª vÒ thanh to¸n
kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i TP. Hå ChÝ Minh.
TP.HCM lµ mét thµnh phè lín cã tèc ®é ph¸t triÓn vµ thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi cao nhÊt c¶ níc. Nhng c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
còng ph¸t triÓn rÊt “× ¹ch”.Thanh to¸n b»ng uû nhiÖm chi ®îc a chuéng nhÊt
trong kh©u thanh to¸n do thñ tôc ®¬n gi¶n, hiÖn ®ang chiÕm vÞ trÝ tuyÖt ®èi
trong kh©u thanh to¸n gi÷a c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n kh¸c nhau trong nÒn
kinh tÕ. TÝnh hÕt 6 th¸ng ®Çu n¨m nay, thÓ thøc nµy chiÕm tû träng 90,97%
tæng doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Trong khi ®ã, tû träng thanh
to¸n b»ng sÐc qua ng©n hµng cßn rÊt khiªm tèn, tû träng nµy chØ lµ 0,31% trong
tæng doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i Tp.HCM tÝnh ®Õn 6 th¸ng
®Çu n¨m nay. Cßn uû nhiÖm thu, tû träng thanh to¸n còng rÊt thÊp, chØ b»ng
2,07% tæng doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. VËy v× sao c¸c c«ng cô
thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë mét ®« thÞ lín nh Tp.HCM l¹i ph¸t triÓn
chËm vµ lÖch l¹c nh vËy?… dÉu r»ng kh«ng ph¶i chóng kh«ng thÊy ®îc t¸c
dông tÝch cùc cña nã.
§©y lµ mét vÝ dô, dÉn chøng thùc tÕ :
Vừa qua, các doanh nghiệp (DN) lắp ráp xe gắn máy hai bánh đã mua linh
kiện của các DN sản xuất trong nước, thực hiện nội địa hoá, với số tiền hơn tỷ
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
đồng, thanh toán một lần bằng tiền mặt để trốn thuế. Xảy ra hiện tượng này
một phần là do dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt của ngân hàng (NH)
chưa phát triển, Chính phủ chưa ban hành cơ chế; phạm vi và số tiền tối đa
được thanh toán bằng tiền mặt.
- MÆc dï cã nhiÒu c«ng cô thanh to¸n hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn, nhng sÐc vÉn lµ
mét c«ng cô thanh to¸n phæ biÕn trªn thÕ giíi. PhÇn lín ë c¸c níc ®Òu cã LuËt
sÐc riªng, hoÆc sÐc sÏ ®îc quy ®Þnh trong luËt Th¬ng M¹i, hoÆc nÕu kh«ng sÏ
sö dông ngay LuËt Thèng nhÊt vÒ sÐc, nªn khi sö dông sÐc tÝnh ph¸p lý rÊt cao,
quyÒn lîi cña ngêi sö dông sÐc ®îc ®¶m b¶o. Cßn ë ViÖt Nam cha cã luËt SÐc,
trong LuËt Th¬ng m¹i còng kh«ng quy ®Þnh mµ míi chØ ®îc ban hµnh díi d¹ng
NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ. Song thùc tÕ NghÞ ®Þnh nµy vµ Th«ng t híng dÉn cña
NHNN ®Ó thùc hiÖn NghÞ ®Þnh vÒ sÐc cßn nhiÒu ®iÓm cha phï hîp, do vËy tÝnh
kh¶ thi kh«ng cao, tÝnh ph¸p lý cha ®¶m b¶o v÷ng ch¾c, quyÒn lîi vµ nghÜa vô
cña nh÷ng ngêi tham gia sö dông sÐc kh«ng râ rµng.
Nguyªn nh©n.
-
Mét lµ, vÊn ®Ò më tµi kho¶n :
Trong th«ng t cña Ng©n hµng nhµ níc híng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh 30 vÒ
ph¸t hµnh vµ sö dông sÐc cha phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ v¨n b¶n ph¸p quy
cña Ng©n hµng nhµ níc. Trong th«ng t 07 dïng ng«n tõ “tµi kho¶n thanh to¸n”
trong khi ®ã hÖ th«ng kÕ to¸n cña ng©n hµng th¬ng m¹i do Ng©n hµng nhµ níc
ban hµnh chØ cã tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ tµi kho¶n tiÒn göi cã kú
h¹n. Trªn thÕ giíi, doanh nghiÖp, c¸ nh©n cïng mét lóc më hai tµi kho¶n tiÒn
göi t¹i ng©n hµng vµ chØ tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n míi cã quyÒn rót tiÒn
mÆt hoÆc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
Hai lµ, H×nh thøc tê SÐc do Ng©n hµng nhµ níc thiÕt kÕ kh«ng phï
hîp víi thùc tÕ.
Theo mÉu SÐc kÌm theo th«ng t 07 cña Ng©n hµng nhµ níc, ngêi ph¸t
hµnh SÐc ngoµi viÖc ghi hä tªn ngêi thô hëng cßn ph¶i gi sè ngµy cÊp vµ n¬i
cÊp CMND ; sè hiÖu tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ ®Þa chØ ngêi thô hëng.
§iÒu nµy thùc tÕ rÊt khã thùc hiÖn. Ngêiph¸t hµnh SÐc vµ ngêi thÞ h¬ngr cïng
thµnh phè, ph¶i gÆp nhau míi thùc hiÖn ®îc néi dung tê SÐc nµy yªu cÇu.
Néi dung trªn lµ kh«ng cÇn thiÕt mµ nªn dµnh cho chi nh¸nh ng©n hµng
hoÆc kho b¹c nhµ níc tiÕp nhËn tê SÐc. Khi ®ã ngêi thô hëng SÐc ph¶i xuÊt
tr×nh SÐc cïng chøng minh th.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
Trªn tê SÐc ®ßi hái hai ch÷ ký : KÕ to¸n trëng vµ chñ tµi kho¶n. §iÒu nµy
g©y phiÒn phøc cho bªn ph¸t hµnh SÐc. C¸c chuyªn gia cho r»ng trªn tê SÐc chØ
cÇn mét ch÷ ký cña chñ tµi kho¶n hoÆc ngêi dîc chñ tµi kho¶n uû quyÒn.
-
Ba lµ, ph¹m vi thanh to¸n cña SÐc qóa hÑp.
Nh trong phÇn lý luËn chung ta ®· thÊy thanh to¸n b»ng sÐc cã ph¹m vi
kh¸ hÑp, kh«ng cho thanh to¸n ngoµi hÖ thèng, ngoµi ®Þa bµn thµnh phè nªn bÞ
h¹n chÕ. Thñ tôc lu©n chuyÓn sÐc còng chËm v× cßn yªu cÇu ghi nî tríc, ghi nî
sau. Trêng hîp 2 ®¬n vÞ mua b¸n cã tµi kho¶n t¹i 2 n¬i kh¸c nhau, ph¶i mÊt
thêi gian chuyÓn cho ng©n hµng bªn mua ®Ó ghi nî tríc råi ng©n hµng bªn b¸n
míi ®îc ghi cã sau vµo tµi kho¶n ®¬n vÞ b¸n. ViÖc nµy ¸p dông víi c¶ sÐc b¶o
chi g©y kh«ng Ýt phiÒn hµ cho kh¸ch v× ph¶i lu ký tiÒn trªn tµi kho¶n mµ kh«ng
rót ng¾n ®îc thêi gian lu©n chuyÓn chøng tõ.1
-
Víi c¸c dÞch vô thanh to¸n, viÖc sö dông c¸c c«ng cô thanh to¸n ban
hµnh theo NghÞ ®Þnh 91/CP, Quy ®Þnh 22-NH vµ Th«ng t 08 cña Ng©n hµng
Nhµ níc vÒ kinh doanh th¬ng m¹i hiÖn nay kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ.
C¸c h×nh thøc thanh to¸n nh sÐc ®Þnh møc, th tÝn dông hoµn toµn kh«ng ®îc
sö dông, sÐc chuyÓn tiÒn chØ ®îc sö dông rÊt Ýt.
-
Mét sè thñ tôc cßn rêm rµ nh trong chÕ ®é quy ®Þnh khi mua sÐc, chñ tµi
kho¶n ph¶i lËp giÊy ®Ò nghÞ b¸n sÐc, ®ång thêi uû nhiÖm chi trÝch tµi kho¶n
tiÒn göi ®Ó mua sÐc, hay lo¹i chøng tõ cho cïng mét néi dung. Mét sè trêng
hîp nh ngêi thô hëng sÐc nép sÐc vµo ng©n hµng qu¸ thêi h¹n thanh to¸n,
®¬n vÞ thu hé chuyÓn sÐc chËm cho ®¬n vÞ thanh to¸n... ph¶i ®Õn UBND x·,
phêng n¬i c tró hoÆc ®ãng trô së ®Ó xin x¸c nhËn lý do bÊt kh¶ kh¸ng. Quy
®Þnh nµy khiÕn cho c«ng chóng c©n nh¾c viÖc lùa chän sö dông sÐc v× c¸c c¬
quan chøc n¨ng nãi trªn cha ch¾c ®· am têng vÒ sÐc ®Ó dÔ dµng x¸c nhËn
trªn chøng tõ. Do ®ã, cÇn x¸c ®Þnh râ thÕ nµo lµ yÕu tè "bÊt kh¶ kh¸ng" ®Ó
c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã thÓ dÔ dµng x¸c nhËn.
Víi tµi kho¶n c¸ nh©n, chØ ®îc uû quyÒn tõng lÇn ph¸t hµnh sÐc hoÆc uû
quyÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, mçi lÇn uû quyÒn ph¶i ra UBND huyÖn,
quËn x¸c nhËn. §èi víi ph¸p nh©n, chñ tµi kho¶n lµ ngêi toµn quyÒn chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ sö dông tµi kho¶n cña m×nh. Mçi khi uû quyÒn t¹m thêi cho ngêi
kh¸c, chñ tµi kho¶n còng ph¶i ra UBND quËn huyÖn x¸c nhËn lµ ®iÒu v« lý.
§èi víi thêi h¹n hiÖu lùc, nÕu chØ cho phÐp cã 15 ngµy th× qu¸ ng¾n so víi
th«ng lÖ ë c¸c níc kh¸c 6 th¸ng hay 1 n¨m. Do hiÖn nay, sÐc ®îc phÐp chuyÓn
nhîng nªn nÕu kÐo dµi thêi h¹n hiÖu lùc cña tê sÐc sÏ lµm cho ngêi thô hëng
1
Theo thêi b¸o ng©n hµng ngµy 11/1/2002
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
sÐc an t©m h¬n, kh«ng ph¶i lo ®i minh chøng yÕu tè bÊt kh¶ kh¸ng t¹i c¸c c¬
quan chøc n¨ng. Theo c¸c chuyªn gia, kh«ng cÇn ghi ®Þa chØ ngêi ph¸t hµnh sÐc
v× hä ®· cã tµi kho¶n tÝn dông, vµ ®Þa chØ cña hä ®· lu trong hå s¬ më tµi kho¶n.
Còng kh«ng cÇn ghi sè chøng minh nh©n d©n cña ngêi thô hëng trªn tê sÐc v×
mét khi sÐc ®· cho phÐp chuyÓn nhîng th× ngêi thùc sù tr×nh sÐc l·nh tiÒn ë
ng©n hµng cã thÓ kh«ng ph¶i lµ ngêi thô hëng cã tªn ghi trªn sÐc, cßn víi sÐc
v« danh th× ngêi nµo tr×nh sÐc ngêi ®ã lÜnh tiÒn.
2.2.2 ThÎ thanh to¸n.
Thanh toán bằng thẻ, dù còn khá khiêm tốn nhưng được coi là khả quan
và có chiều hướng phát triển vì đang hấp dẫn cá nhân sử dụng. Sau thời kỳ
hoàng kim những năm đầu thập kỷ 90, tình hình sử dụng thẻ tín dụng tại Việt
Nam đã chững hẳn lại, và chỉ gần đây mới sôi động lên với sự tham gia của
nhiều ngân hàng phát hành và thanh toán.
Ta cã thÓ thÊy thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng thanh to¸n thÎ qua sù ph¸t triÓn vµ
mét sè vÊn ®Ò cña h×nh thøc thanh to¸n nµy ë c¸c ng©n hµng lín t¹i ViÖt Nam.
2.2.2.1 Các ngân hàng trong cuộc đua ATM .
Theo ông Nguyễn Thanh Toại, phó tổng giám đốc Ngân hàng Á châu
(ACB): Rồi đây, trong cuộc đua sử dụng thẻ rút tiền tự động, các ngân hàng
VN sẽ đi vào vết xe đổ như từng xảy ra tại Singapore: một siêu thị có tới hàng
chục máy rút tiền.
Automated Teller Machine (ATM) là hình thức đang được nhiều ngân
hàng thương mại phát triển, chủ yếu tại các thành phố lớn, nhằm giảm tải nhu
cầu giao dịch bằng tiền mặt. Máy này cho phép chủ tài khoản có thể rút,
chuyển tiền, xem số dư tài khoản…
Hiện nay, Ngân hàng đầu tư phát triển, Ngân hàng công thương, ACB,
Vietcombank… đang ráo riết thương thảo các hợp đồng thuê chỗ đặt máy
ATM. SÏ lắp thêm 100 máy ở một số tỉnh, thành trong cả nước. Vµ hiÖn ®ang
cã 400 m¸y ATM kh¨p c¶ níc.
Giải bài toán đầu tư phát triển dịch vụ thẻ thanh toán không phải dễ, cần
có thời gian cho nhân viên làm quen với công việc mới cũng như để khách
hàng chấp nhận sử dụng tiện ích mới. Vietcombank bắt đầu phát hành thẻ này
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
từ năm 1993, nhưng đến tháng 12/1999 phải cho ngừng hoạt động vì không
hiệu quả.
Chi phí để mua máy (30.000 USD/máy) không tốn bằng chi phí vận hành
hệ thống máy. Mỗi năm, ACB đã phải chi bạc tỷ cho trung tâm thẻ hoạt động,
trong khi phải mất đến 5 năm, trung tâm này mới làm ra lãi.
Ngân hàng Nhà nước TP HCM vừa khuyến nghị các ngân hàng thương
mại nên cân nhắc khi đầu tư và phát triển hệ thống ATM sao cho hiệu quả. Do
thiếu phối hợp trong khâu phát hành thẻ nên thẻ của ngân hàng nào chỉ có thể
rút được tiền từ máy của ngân hàng đó.
Do vậy, nếu muốn tạo thuận lợi cho người rút tiền thì cùng một nơi công
cộng, phải trang bị nhiều loại máy của từng ngân hàng khác nhau, rất lãng phí.
Trên thực tế, hầu hết các máy rút tiền hiện chỉ được lắp đặt tại ngay trụ sở ngân
hàng, chưa có tại nơi công cộng, do vậy ít người sử dụng.
2.2.2.2
Chưa thể ngăn chặn nạn dùng thẻ tín dụng giả.
Thanh toán bằng thẻ tín dụng mới xuất hiện ở Việt Nam, nhưng đã xảy ra
nhiều vụ sử dụng thẻ giả để mua hàng hóa, ăn chơi, thậm chí "móc trộm" của
ngân hàng cả trăm nghìn USD. Tuy nhiên, việc điều tra, tấn công loại tội phạm
này mới dừng lại ở phần ngọn
Trung tâm an toàn thẻ của tổ chức Master Card khu vực Châu á đánh giá
cao công tác chống loại tội phạm này ở Việt Nam. Tuy nhiên, mọi việc điều
tra, thu giữ, giám định thẻ giả được thực hiện lâu nay mới chỉ là phần ngọn,
còn phần gốc là những tổ chức đường dây làm thẻ giả thì rất mờ mịt.
Cơ quan Điều tra (Bộ Công an), cho biết, sử dụng thẻ tín dụng giả để lừa
đảo xảy ra ở nhiều nước trên thế giới. Là thị trường mới áp dụng thẻ thanh toán
không dùng tiền mặt, Việt Nam đang trở thành “điểm hẹn” của bọn tội phạm
tiêu thụ thẻ giả, mà chủ yếu là người nước ngoài.
2.2.2.3 Hệ thống ATM có được khai thác hiệu quả?.
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
Hiện nay, hệ thống ATM đã bắt đầu được triển khai khá rộng rãi tại các
ngân hàng Việt Nam. Có nhiều nguồn tin cho rằng việc đầu tư vào các hệ
thống ATM là không có hiệu quả, bởi vì chi phí vận hành hàng năm cho một
máy ATM có thể lên tới 300 triệu đồng, trong khi đó số lượng khách hàng sử
dụng dịch vụ này thì lại quá ít.
Hiện nay có rất nhiều ý kiến cho rằng, các ngân hàng nên cân nhắc khi
đầu tư và phát triển hệ thống ATM
Khi các ngân hàng có một khoản chi phí, thay vì mua hoặc xây thêm một
trụ sở hay mở thêm một chi nhánh họ sẽ đầu tư trang bị máy ATM. Hệ thống
ATM sẽ giúp cho xã hội được văn minh hơn và tăng các giao dịch không sử
dụng tiền mặt. Việc đầu tư thêm thiết bị mới sẽ giúp các ngân hàng có phương
tiện để kinh doanh hiệu quả hơn. Tuy nhiên, việc đầu tư vào hệ thống ATM để
có lợi nhuận ngay thì đến nay trên thế giới vẫn chưa có ngân hàng nào thực
hiện được, bởi vì để tính chi phí và doanh thu riêng cho một dịch vụ là rất khó.
Một cá nhân sử dụng dịch vụ ATM có thể thực hiện nhiều giao dịch có liên
quan khác như: kiểm tra các thông số về thẻ tín dụng, gửi nhận tiền và các dịch
vụ khác... Do vậy việc đánh giá hiệu quả của dịch vụ này ngay khi đầu tư là rất
khó.
Có một tình trạng hiện nay là thẻ của ngân hàng nào thì chỉ có thể rút tiền
từ máy ATM do ngân hàng đó trang bị, điều này đã gây ra rất nhiều bất lợi cho
người sử dụng và lãng phí. Cần phải làm gì để giải quyết được vấn đề này?
Các ngân hàng có nên liên minh về hệ thống ATM?
Đây là vấn đề sử dụng một hay nhiều thẻ. Nếu như không có một chuẩn
công nghệ chung thì sẽ có tình trạng hàng trăm hệ thống dịch vụ sẽ tương ứng
với hàng trăm loại thẻ khác nhau. Do vậy ở đây cần phải có vai trò của Chính
phủ trong việc tạo ra một cơ sở pháp lý để các ngân hàng hoạt động thống nhất
với nhau trên một nền tảng công nghệ chung. Nền tảng công nghệ chung ở đây
có nghĩa là mỗi ngân hàng có thể có một kiến trúc khác nhau nhưng sẽ có một
chuẩn công nghệ quốc gia để các ngân hàng có thể giao tiếp được với nhau và
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
các dịch vụ của ngân hàng có thể cung cấp cho khách hàng theo nhiều kênh
khác nhau. Và khi có vai trò của Chính phủ, thì chỉ cần có một thẻ mà các ngân
hàng vẫn thể cạnh tranh một cách bình đẳng.
Còn việc liên minh giữa các ngân hàng về hệ thống ATM thì đây là vấn
đề tự các ngân hàng nhận thấy là có cần thiết hay không? Về bản chất ATM
chỉ là một trong 16 kênh dịch vụ của ngành tài chính ngân hàng.
Xu hướng phát triển các dịch vụ từ hệ thống ATM?
Hệ thống ATM không đơn giản là dịch vụ rút tiền tự động, mà hệ thống
ATM còn cho phép ngân hàng triển khai các dịch vụ như tra cứu số dư tài
khoản, tra cứu thông tin về tỷ giá, lãi suất của ngân hàng, chuyển khoản, thanh
toán các loại hoá đơn như tiền điện thoại, điện, nước, trả lương cho cán bộ
công nhân viên. Thậm chí, hệ thống ATM có thể phát hành được các ấn phẩm
như tem, vé xem phim...
Hơn thế nữa, hệ thống ATM không chỉ dùng cho các giao dịch của ngân
hàng, mà nó còn liên quan đến ngành thuế, hải quan, bảo hiểm và các ngành
kinh tế khác. Trong tương lai, khi xã hội ngày càng phát triển thì khối lượng
giao dịch tiền mặt sẽ ngày càng thấp đi, và xu hướng giao dịch bằng một thẻ sẽ
là tất yếu. Trong xã hội hiện đại đó, một thẻ có thể dùng cho mọi giao dịch liên
quan như: chứng minh thư, bảo hiểm, y tế, ngân hàng, các hệ thống siêu thị...
Và người dùng sử dụng dịch vụ nào sẽ trả tiền cho dịch vụ đó. Tại khu vực
châu Á, Hồng Kông và Malaysia là hai ví dụ điển hình trong việc xây dựng
một lộ trình hướng tới mọi giao dịch thông qua một thẻ duy nhất.
NÕu ai đã từng sống hay đi qua các nước kinh tế phát triển, sẽ thấy các
giao dịch thanh toán của người dân thông qua dùng thẻ thanh toán hay thẻ tín
dụng là rất phổ biến, thậm chí có nước giá trị thanh toán đó lên đến trên 90%
tổng giá trị thanh toán tiêu dùng. Vậy tại sao thanh toán bằng thẻ vẫn chưa
thành hình ở nước ta như ở các nước phát triển, thiÕt nghÜ có 3 yếu tố:
- Thứ nhất, cơ sở hạ tầng về công nghệ thông tin của họ rất đầy đủ. Bởi
vậy, hầu như tất cả các cửa hàng, thậm chí ở trong trường học họ đều có máy
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
thanh toán tiền trực tuyến. Điều này Việt Nam chưa hội đủ điều kiện. Mặt khác
luật pháp của Việt Nam chưa có quy định nào bắt buộc các cơ sở kinh doanh
phải có máy thanh toán (quy định này có thể nằm trong Luật Doanh nghiệp
chứ không cần phải quy định trong Luật các Tổ chức Tín dụng hay Luật Ngân
hàng Nhà nước).
- Thứ hai, nhìn về vấn đề thu nhập ở các nước kinh tế phát triển, người
dân có thu nhập đều và cao, do đó số dư tiền gửi trên tài khoản thanh toán là
khoản tiền ổn định và khá lớn, số tiền này được gọi là khoản vốn vãng lai trong
hoạt động ngân hàng. Do ngân hàng có thể sử dụng một phần số tiền đó để
kinh doanh, nên khi người sử dụng tài khoản thanh toán thì chỉ phải trả một
khoản phí rất nhỏ hoặc thậm chí bằng không. Nói dùng tiền mặt "rẻ hơn" tiền
thẻ là hoàn toàn đúng với Việt Nam. Trên thực tế các ngân hàng thương mại
Việt Nam sẽ khó có thể đưa ra giá thành rẻ hơn.
- Thứ ba, về thói quen người tiêu dùng và trình độ nhận thức, một phần do
người dân và một phần do cả Ngân hàng Nhà nước còn chưa quan tâm đến
việc khuyến khích người dân dùng thẻ thanh toán. Thực sự ngạc nhiên, tại sao
Ngân hàng Công thương lại lắp đặt hai máy rút tiền tự động trong Sở Giao dịch
của Ngân hàng Nhà nước. Trong khi muốn để người dân tiếp cận việc thanh
toán thẻ, cần có sự tiện lợi rút và gửi tiền qua các máy ATM. Sở giao dịch
Ngân hàng Nhà nước chủ yếu lại là nơi giao dịch của các doanh nghiệp ngân
hàng và một bộ phận nhỏ là cán bộ của Ngân hàng Nhà nước. Nếu số tiền đầu
tư cho hai máy ATM trên được lấy từ quỹ hiện đại hóa ngân hàng do World
Bank tài trợ thì quả là phí, không hiệu quả về mặt kinh tế và chưa phục vụ cho
việc phát triển thanh toán thẻ ở Việt Nam.
Thiết nghĩ, trên góc độ phát triển kinh tế, Ngân hàng Nhà nước nên quan
tâm và đưa chiến lược phát triển thanh toán thẻ vào trong những chiến lược
phát triển và củng cố hệ thống ngân hàng thương mại của Việt Nam hiện nay.
Mặc dù chi phí đầu tư ban đầu lớn nhưng xét về tổng thể, thanh toán thẻ sẽ
giảm chi phí cho nền kinh tế về in tiền, hủy tiền hiện nay, hạn chế tiền giả, tăng
tính minh bạch trong nền kinh tế, kích thích tiêu dùng và đồng thời giúp cho
§Ò ¸n Lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ
việc chống tham nhũng ở nước ta. Theo nghiên cứu về kinh tế của nhiều nước,
họ đều kết luận rằng người sử dụng thẻ tiêu dùng cao hơn dùng tiền mặt. Trong
khi Chính phủ Việt Nam đang cần kích cầu nền kinh tế, thiết nghĩ đây có thể sẽ
là đòn bẩy quan trọng.
2.3
®¸ng gi¸ thùc tr¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thanh
to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
2.3.1 mÆt tÝch cùc
+Thị trường thẻ tín dụng “nóng” trở lại .
Sau thời kỳ hoàng kim những năm đầu thập kỷ 90, tình hình sử dụng
thẻ tín dụng tại Việt Nam đã chững hẳn lại, và chỉ gần đây mới sôi động lên
với sự tham gia của nhiều ngân hàng phát hành và thanh toán
+Lµ níc ®i sau:
Chóng ta cã thÓ häc hái kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc, nhê ®ã cã thÓ
tr¸nh ®îc mét sè rñi ro nhÊt ®Þnh.
+ Ngêi tiªu dïng ViÖt Nam
RÊt nhanh trong viÖc thÝch nghi vµ øng dông c¸c dÞch vô míi. VÝ dô :
DÞch vô ®iÖn tho¹i thÎ, ®iÖn tho¹i di ®éng, dÞch vô Internet trong mét thêi gian
ng¾n ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng trong khi nhu cÇu thùc sù kh«ng ®Õn møc
nh vËy. Nh vËy kh«ng cã lý do g× mµ kh«ng thÓ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thanh
to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt – mét h×nh thøc thanh to¸n rÊt tÝch cùc vµ v¨n minh.
§ã lµ xu híng chung cña thÕ giíi.
+ ThÞ trêng mÊy n¨m qua va hiªn nay
(thªm vao trong æ ®ia a , hihihihi)
2.3.2 mÆt h¹n chÕ
Thêi gian kh«ng cßn sím ®èi víi yªu cÇu ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn
c«ng nghÖ ng©n hµng ®èi víi c¸c ng©n hµng trong níc. Trong lé tr×nh héi nhËp,
nh÷ng hµng rµo b¶o hé dÇn ®îc gì bá, c¸c ng©n hµng trong níc sÏ ph¶i ®èi mÆt
víi nh÷ng c¹nh tranh cña ng©n hµng níc ngoµi m¹nh h¬n nhiÒu lÇn, ®Æc biÖt
khi mµ chØ cßn vµi n¨m n÷a, nh÷ng rµo c¶n trong lÜnh vùc ng©n hµng ph¶i ®îc
dì bá theo HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt - Mü. HiÖn t¹i, nhiÒu ng©n hµng ®ang
ch¹y ®ua ph¸t triÓn ®a d¹ng dÞch vô cña m×nh.
- Xem thêm -