Lêi nãi ®Çu
Trong bèi c¶nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ ngµy nay, hîp t¸c
kinh tÕ ®ang diÔn ra theo ph-¬ng thøc song liªn kÕt ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng gi÷a
nh÷ng n-íc vµ nh÷ng n-íc thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau, chÝnh sù hîp t¸c vµ
liªn kÕt kinh tÕ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quèc gia cã thÓ triÖt ®Ó tËn dông vµ khai
th¸c triÖt ®Ó c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi vµ lîi thÕ so s¸nh cña m×nh ®Ó ®¹t ®-îc
nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi cña m×nh. Kh«ng thÓ phñ nhËn lîi Ých to lín ®¹t
®-îc do sù hîp t¸c, liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia mang l¹i, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc
th-¬ng m¹i, chÝnh v× vËy nhiÒu tæ chøc còng nh- c¸c khèi liªn minh khu vùc vµ
quèc tÕ ®·, ®ang vµ sÏ cßn tiÕp tôc h×nh thµnh. C¸c khèi liªn kÕt nµy ®· thóc ®Èy
m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ th-¬ng m¹i, kh«ng nh÷ng chØ trong néi khèi mµ
cßn chi phèi m¹nh mÏ tíi c¸c quèc gia, khu vùc kh¸c .
Xu h-íng tù do ho¸ trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i ph¸t triÓn nhanh chãng sÏ
dÉn tíi hÖ qu¶ lµ biªn giíi kinh tÕ gi÷a c¸c n-íc bÞ ph¸ vì v× hµng rµo thuÕ quan
sÏ bÞ b·i bá, c¸c quan hÖ kinh tÕ tuú thuéc vµo nhau sÏ ph¸t triÓn, c¸c thÓ chÕ
khu vùc vµ toµn cÇu sÏ h×nh thµnh ...Trong ®iÒu kiÖn ®ã mét nÒn kinh tÕ muèn
®éc lËp tù chñ, kh«ng muèn lÖ thuéc vµo bªn ngoµi, muèn tù ®¶m b¶o c¸c nhu
cÇu thiÕt yÕu, ch¾c ch¾n kh«ng cßn chç ®øng. Mét nÒn kinh tÕ hiÖu qu¶, ph¸t
triÓn ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ gåm nh÷ng ngµnh hµng cã lîi thÕ c¹nh tranh cao vµ
sù ph¸t triÓn cña nã ph¶i phô thuéc vµo thÞ tr-êng thÕ giíi.
§Èy m¹nh xuÊt khÈu lµ chñ tr-¬ng kinh tÕ lín cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ViÖt
Nam, ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi VIII vµ trong nghÞ quyÕt 01NQ/T¦cña Bé
chÝnh trÞ, víi môc tiªu chuyÓn dich c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸
h-íng vÒ xuÊt khÈu. §Ó thùc hiÖn ®-îc chñ tr-¬ng nµy, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh
tiÕn tr×nh CNH, H§H chóng ta ph¶i t¨ng c-êng më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu.
§©y lµ viªc lµm cÊp thiÕt hiÖn nay.
Liªn minh Ch©u ©u (EU)lµ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc lín nhÊt thÕ giíi hiÖn
nay, cã sù liªn kÕt t-¬ng ®èi chÆt chÏ vµ thèng nhÊt, ®-îc coi lµ mét trong ba
“siªu cêng” cã vÞ thÕ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ngµy cµng t¨ng(®ã lµ Mü, NhËt B¶n vµ
EU ). Ra ®êi n¨m 1951 víi s¸u n-íc thµnh viªn (Ph¸p, §øc, Italia, BØ, Hµlan vµ
Lucx¨mbua), ngµy nay EU ®· trë thµnh mét tæ chøc liªn kÕt khu vùc tiªu biÓu
nhÊt cña khèi c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa. Sau gÇn 50 n¨m ph¸t triÓn vµ më réng,
con sè thµnh viªn tíi nay cña EU lµ 15 n-íc, vµ trong t-¬ng lai sÏ cßn cã nhiÒu
n-íc tham gia, nh»m ®i ®Õn mét Ch©u ©u thèng nhÊt. Trong sè nh÷ng n-íc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn, EU cã nhiÒu n-íc cã tiÒm lùc kinh tÕ hïng m¹nh vµo lo¹i
hµng ®Çu thÕ giíi nh- §øc, Ph¸p, Italia, Anh...HiÖn nay, EU ®-îc coi lµ mét tæ
chøc cã tiÒm n¨ng to lín ®Ó hîp t¸c vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc th-¬ng
m¹i vµ ®Çu t-.
ViÖt nam d· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi céng ®ång Ch©u
©u(EC) vµo ngµy 22/10/1990, ký hiÖp ®Þnh bu«n b¸n hµng dÖt may víi Liªn
Minh Ch©u ¢u (EU) vµo ngµy 15/12/1992 vµ ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c víi EU vµo
ngµy 17/7/1995. C¸c sù kiÖn quan träng nay chÝnh lµ nh©n tè thóc ®Èy quan hÖ
kinh tÕ ViÖt nam-EU ph¸t triÓn m¹nh trªn c¶ ba lÜnh vùc (th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ
viÖn trî), ®Æc biÖt lµ th-¬ng m¹i.
EU lµ thÞ tr-êng lín cã vai trß quan träng trong th-¬ng m¹i thÕ giíi. Mét
sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt nam lµ nh÷ng mÆt hµng mµ thÞ tr-êng
nµy cã nhu cÇu nhËp khÈu hµng n¨m víi khèi l-îng lín, nh- hµng dÖt may, thuû
h¶i s¶n, giµy dÐp,...Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang EU t¨ng trung b×nh
36,6%/n¨m(1995-1999). MÆc dï kim ng¹ch t¨ng vèi tèc ®é nhanh, nh-ng tÊt c¶
c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng cña ViÖt nam ®Òu ®ang gÆp trë ng¹i nhÊt
®Þnh trªn thÞ tr-êng nµy do c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý nhËp khÈu cña EU g©y ra.
NÕu EU kh«ng qu¶n lý chÊt l-îng vµ ¸p dông h¹n ng¹ch qu¸ chÆt chÏ vµ kh¾t
khe ®èi víi mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cña ta th× tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu
ViÖt nam-EU trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam kh«ng chØ dõng ë
con sè 15,1% ( qu¸ nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng ) nh- hiÖn nay. Do vËy, vÊn ®Ò ®Æt
ra lµ chóng ta cÇn t×m nh÷ng gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó më réng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu,
®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a hai
bªn. H¬n n÷a trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u ¸, thÞ tr-êng
khu vùc bÞ thu hÑp l¹i, thÞ tr-êng SNG ch-a kh«i phôc l¹i ®-îc, thÞ tr-êng Mü
võa míi hÐ më, nªn thÞ tr-êng EU lµ mét sù lùa chän hîp lý.
V× vËy®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ tr-êng EU kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cÇn
thiÕt vÒ l©u dµi mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch tr-íc m¾t ®èi víi sù ph¸t triÓn l©u dµi
cña ViÖt nam. EU lµ thÞ tr-êng xuÊt khÈu quan träng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i hiÖu
qu¶ kinh tÕ kh«ng nhá ®èi víi ta. Tuy nhiªn, ®Ó lµm ®-îc viÖc nµy chóng ta ph¶i
tËp trung nghiªn cøu t×m c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng v-íng m¾c c¶n trë ho¹t ®éng
xuÊt khÈu sang EU vµ t×m ra c¸c gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt
khÈu hµng ho¸ vµo thÞ tr-êng EU.
HiÖn nay, ViÖt nam ®ang thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ h-íng vÒ
xuÊt khÈu, viÖc më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch .V× vËy lùa
chän ®Ò t¯i “Tù do hãa trong EU vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr-êng EU cña
hµng ho¸ ViÖt Nam", víi sù h-íng dÉn, gióp ®ì cña ThÇy gi¸o h-íng dÉn em
mong muèn ®-îc ®ãng gãp phÇn nµo kiÕn thøc cña m×nh vµo môc tiªu chiÕn
l-îc mµ §¶ng vµ nhµ n-íc ®· ®Ò ra.
Môc tiªu cña ®Ò tµi: trªn c¬ së ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ triÓn väng cña thÞ
tr-êng EU ®èi víi hµng ho¸ cña ViÖt nam,ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng xuÊt
khÈu hµng ho¸ sang EU, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó nh»m th©m nhËp hµng ho¸
cña n-íc ta vµo thÞ tr-êng nµy cã hiÖu qu¶.
§Ò c-¬ng bao gåm bèn néi dung lín :
Ch-¬ng I : Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th-¬ng m¹i .
Ch-¬ng II : Nghiªn cøu thÞ tr-êng EU .
Ch-¬ng III : Kh¶ n¨ng th©m nhËp hµng ho¸ cña ViÖt nam vµo thÞ tr-êng EU.
Ch-¬ng IV: Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó hµng ho¸ cña ViÖt nam th©m nhËp
vµo thÞ tr-êng EU.
Ch-¬ng i
Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th-¬ng m¹i
i. mét sè lý thuyÕt vÒ th-¬ng m¹i quèc tÕ
Cã thÓ nãi ho¹t ®éng bu«n b¸n nãi chung vµ bu«n b¸n quèc tÕ nãi riªng lµ
ho¹t ®éng trao ®æi hµng ho¸, tiÒn tÖ ®· cã tõ l©u ®êi. Th-¬ng m¹i quèc tÕ cã tÝnh
chÊt sèng cßn v× mét lý do ®ã lµ ngo¹i th-¬ng më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ tiªu
dïng cña mét quèc gia. Th-¬ng m¹i quèc tÕ cho phÐp mét n-íc tiªu dïng tÊt c¶
c¸c mÆt hµng víi sè l-îng nhiÒu h¬n møc cã thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶
n¨ng s¶n xuÊt trong n-íc khi thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, TMQT còng
cho phÐp khai th¸c c¸c nguån lùc trong n-íc cã hiÖu qu¶, tranh thñ khai th¸c
®-îc mäi tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh vÒ hµng ho¸, c«ng nghÖ, vèn...cña n-íc ngoµi
nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc. Nh- vËy con ng-êi ®· sím t×m ra
lîi Ých cña TMQT, thÕ nh-ng trong mçi mét hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cña mçi quèc
gia còng nh- tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt th× ho¹t
®éng ngo¹i th-¬ng l¹i cã nh÷ng c¸ch hiÓu vµ vËn dông rÊt linh ho¹t, kh¸c nhau
vµ cã c¶ sù ®èi lËp nhau. ChÝnh v× vËy, ®· cã rÊt nhiÒu t- t-ëng, lý thuyÕt ®-îc
®-a ra ®Ó ph©n tÝch, gi¶i thÝch vÒ ho¹t ®éng TMQT. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña
c¸c häc gi¶ còng nh- c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ kh¸c nhau trong lÞch sö ph¸t triÓn
t- t-ëng vÒ TMQT ®· ®-a ra nh÷ng lý thuyÕt ®Ó lý gi¶i vÊn ®Ò nµy, kh¼ng ®Þnh
nh÷ng t¸c ®éng cña TMQT ®èi víi sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn theo tr×nh tù nhËn
thøc tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ phiÕn diÖn ®Õn toµn diÖn, tõ
hiÖn t-îng ®Õn b¶n chÊt. §Ó hiÓu biÕt thªm vÒ ho¹t ®éng TMQT, còng nh- c¸ch
nh×n nhËn vÒ nã trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ, chóng ta còng cÇn xem
xÐt c¸c nhµ kinh tÕ häc, c¸c häc gi¶ trong mçi thêi kú ®· ®Ò cËp vµ ph©n tÝch
TMQT ®Ó ®-a ra nh÷ng h-íng vËn dông c¸c lý luËn vÒ TMQT trong thùc tiÔn
chÝnh s¸ch quèc gia vÒ ngo¹i th-¬ng nh- thÕ nµo.
* Tr-íc hÕt, lµ t- t-ëng cña chñ nghÜa träng th-¬ng. T- t-ëng träng
th-¬ng xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn ë Ch©u ¢u tõ gi÷a thÕ kû XV, XVI, thÞnh hµnh
suèt thÕ kû XVII, tån t¹i ®Õn gi÷a thÕ kû XVIII. C¸c nhµ träng th-¬ng cho r»ng
chØ cã vµng b¹c lµ th-íc ®o thÓ hiÖn sù giµu cã cña mét quèc gia vµ do vËy mçi
n-íc muèn ®¹t ®-îc sù thÞnh v-îng ph¶i lµm sao gia t¨ng ®-îc khèi l-îng vµng
b¹c tÝch tr÷ th«ng qua viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng vµ mçi quèc gia chØ cã thÓ
thu ®-îc lîi Ých tõ ngo¹i th-¬ng nÕu gi¸ trÞ cña xuÊt khÈu lín h¬n gi¸ trÞ cña
nhËp khÈu. §-îc lîi lµ v× thanùgk d- cña xuÊt khÈu so víi nhËp khÈu ®-îc thanh
to¸n b»ng vµng, b¹c, mµ chÝnh nã biÓu hiÖn cña sù giµu cã. §èi víi mét quèc gia
kh«ng cã má vµng hay má b¹c chØ cßn c¸ch duy nhÊt lµ tr«ng cËy vµo ph¸t triÓn
ngo¹i th-¬ng. Nh- vËy xuÊt khÈu lµ cã lîi vµ nhËp khÈu lµ cã h¹i cho lîi Ých
quèc gia. C¸c nhµ träng th-¬ng cho r»ng chÝnh phñ ph¶i tham gia trùc tiÕp vµo
viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc ®Ó ®¹t ®-îc sù gia t¨ng cña c¶i cña mçi
n-íc. ViÖc trùc tiÕp tham gia nµy theo hai c¸ch: trùc tiÕp tæ chøc xuÊt khÈu vµ ®Ò
ra c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu. Tõ ®ã ®i tíi chÝnh
s¸ch lµ ph¶i t¨ng c-êng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu.
§Õn giai ®o¹n cuèi, tr-êng ph¸i träng th-¬ng cã thay ®æi vµ cho r»ng cã
thÓ t¨ng c-êng më réng nhËp khÈu nÕu nh- qua ®ã thóc ®Èy xuÊt khÈu nhiÒu h¬n
n÷a. MÆc dï cã néi dung rÊt s¬ khai vµ cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè ®¬n gi¶n,
phiÕn diÖn vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng, song ®ã lµ t- t-ëng ®Çu tiªn
cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t- s¶n cæ ®iÓn nghiªn cøu vÒ hiÖn t-îng vµ lîi Ých cña
ngo¹i th-¬ng. Lý luËn cña tr-êng ph¸i träng th-¬ng lµ mét b-íc tiÕn ®¸ng kÓ
trong t- t-ëng vÒ kinh tÕ häc. ý nghÜa tÝch cùc cña t- t-ëng nµy ®èi lËp víi tt-ëng phong kiÕn lóc bÊy giê lµ coi träng kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Ngoµi ra nã ®·
®¸nh gi¸ ®-îc tÇm quan träng cña xuÊt khÈu vµ vai trß cña chÝnh phñ trong viÖc
thóc ®Èy xuÊt khÈu, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng XNK ®Ó ®¹t c¸n c©n th-¬ng m¹i thÆng dth«ng qua c¸c c«ng cô thuÕ quan, b¶o hé mËu dÞch trong n-íc... Nh÷ng t- t-ëng
nµy ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc më réng ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ vµ
lµm c¬ së lý luËn h×nh thµnh chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc tÕ cña nhiÒu quèc gia.
*Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi cña Adam Smith
N¨m 1776, trong t¸c phÈm "Cña c¶i cña c¸c d©n téc", A.Smith ®· phª
ph¸n quan niÖm coi vµng ®ång nghÜa víi cña c¶i. ¤ng xuÊt ph¸t tõ mét ch©n lý
®¬n gi¶n lµ trong th-¬ng m¹i quèc tÕ c¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i cã lîi v× nÕu chØ
cã quèc gia nµy cã lîi mµ quèc gia gia kh¸c l¹i bÞ thiÖt th× quan hÖ th-¬ng m¹i
gi÷a hä víi nhau sÏ kh«ng tån t¹i. Tõ ®ã «ng ®-a ra lý thuyÕt cho r»ng th-¬ng
m¹i gi÷a hai n-íc víi nhau lµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña c¶ hai bªn dùa trªn c¬ së
lîi thÕ tuyÖt ®èi cña tõng n-íc .
Theo Adam Smith, søc m¹nh lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng lµ do sù tù
do trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia, do ®ã mçi quèc gia cÇn chuyªn m«n vµo nh÷ng
ngµnh s¶n xuÊt cã lîi thÕ tuyÖt ®èi. Mét hµng ho¸ ®-îc coi lµ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi
khi chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh theo giê c«ng lao ®éng quy chuÈn ®Ó s¶n xuÊt ra mét
®¬n vÞ hµng ho¸ ®ã ph¶i thÊp h¬n n-íc kh¸c. Do vËy c¸c quèc gia, c¸c c«ng ty
cã thÓ ®¹t ®-îc lîi Ých lín h¬n th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ nÕu
quèc gia ®ã biÕt tËp trung vµo viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ cã lîi
thÕ tuyÖt ®èi, ®ång thêi biÕt tiÕn hµnh nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ kÐm lîi thÕ
tuyÖt ®èi. Nh- vËy ®iÒu then chèt trong lËp luËn vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi lµ sù so s¸nh
chi phÝ s¶n xuÊt cña tõng mÆt hµng gi÷a c¸c quèc gia.
A.smith vµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn theo tr-êng ph¸i cña «ng ®Òu
tin t-ëng r»ng, tÊt c¶ mäi quèc gia ®Òu cã lîi Ých tõ ngo¹i th-¬ng vµ ®· ñng hé
m¹nh mÏ tù do kinh doanh, h¹n chÕ tèi ®a sù can thiÖp cña chÝnh phñ vµo ho¹t
®éng kinh doanh nãi chung, trong ®ã cã XNK. ¤ng cho r»ng ngo¹i th-¬ng tù do
lµ nguyªn nh©n lµm cho nguån tµi nguyªn cña thÕ giíi ®-îc sö dông mét c¸ch cã
hiÖu qu¶ nhÊt vµ phóc lîi quèc tÕ nãi chung sÏ ®¹t ®-îc ë møc tèi ®a. Còng theo
häc thuyÕt cña A.Smith, lîi thÕ tuyÖt ®èi ®-îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c ®iÒu kiÖn tù
nhiªn vÒ ®Þa lý, khÝ hËu vµ kü n¨ng tay nghÒ chØ n-íc ®ã míi cã mµ th«i, vÒ tay
nghÒ lµ nguyªn nh©n cña mËu dÞch quèc tÕ vµ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu cña mËu dÞch
quèc tÕ. Tuy vËy kh¸c víi t- t-ëng träng th-¬ng ®· tuyÖt ®èi ho¸ qu¸ møc vai trß
cña ngo¹i th-¬ng, Adam Smith cho r»ng ngo¹i th-¬ng cã vai trß rÊt l¬n nh-ng
kh«ng ph¶i lµ nguån gèc duy nhÊt cña sù giµu cã. Sù giµu cã lµ do c«ng nghiÖp,
tøc lµ do ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®em l¹i chø kh«ng ph¶i do ho¹t ®éng l-u th«ng.
Theo «ng, ho¹t ®éng kinh tÕ (bao gåm c¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ l-u th«ng) ph¶i
®-îc tiÕn hµnh mét c¸ch tù do, do quan hÖ cung cÇu vµ biÕn ®éng gi¸ c¶ thÞ
tr-êng quy ®Þnh. S¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh- thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? §ã lµ
nh÷ng c©u hái cÇn ®-îc gi¶i quyÕt ë thÞ tr-êng.
* Lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi (lîi thÕ so s¸nh)
Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi trªn ®©y cña Adam Smith cho thÊy mét n-íc cã
lîi thÕ tuyÖt ®èi so víi n-íc kh¸c vÒ mét lo¹i hµng ho¸, n-íc ®ã sÏ thu ®-îc lîi
Ých tõ ngo¹i th-¬ng, nÕu chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo lîi thÕ tuyÖt ®èi. Tuy
nhiªn chØ dùa vµo lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt .èi th× kh«ng gi¶i thÝch ®-îc v× sao mét
n-íc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n h¼n so víi n-íc kh¸c, hoÆc mät n-íc kh«ng cã mät
lîi thÕ tuyÖt ®èi nµo vÉn cã thÓ tham gia vµ thu lîi trong qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ
ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn m¹nh c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc
tÕ. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ còng ®Ó tr¶ lêi
cho c©u hái trªn, n¨m 1817, trong tÊc phÈm næi tiÕng cña m×nh "Nh÷ng nguyªn
lý cña kinh tÕ chÝnh trÞ", nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn ng-êi Anh David Ricardo ®·
®-a ra lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh nh»m gi¶i thÝch tæng qu¸t, chÝnh x¸c h¬n vÒ sù
xuÊt hiÖn lîi Ých trong th-¬ng m¹i quèc tÕ.
C¬ së cña lý thyÕt nµy chÝnh lµ luËn ®iÓm cña D.Ricardo vÒ sù kh¸c biÖt
gi÷a c¸c n-íc kh«ng chØ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tay nghÒ mµ cßn vÒ ®iÒu kiÖn
s¶n xuÊt nãi chung. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ vÒ nguyªn t¾c, bÊt kú quèc gia nµo còng
cã thÓ t×m thÊy sù kh¸c biÖt nµy vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm
nhÊt ®Þnh dï cã hay kh«ng lîi thÕ vÒ tù nhiªn, khÝ hËu, tay nghÒ. D.Ricardo cho
r»ng, trªn thùc tÕ lîi thÕ tuyÖt ®èi cu¶ mçi quèc gia kh«ng cã nhiÒu, h¬n n÷a
thùc tÕ cho thÊy lµ phÇn lín c¸c quèc gia tiÕn hµnh bu«n b¸n víi nhau kh«ng chØ
ë nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ tuþÖt ®èi mµ cßn ®èi víi c¶ nh÷ng mÆt hµng dùa
trªn lîi thÕ t-¬ng ®èi. Theo «ng mäi n-íc ®Òu cã lîi khi tham gia vµo ph©n c«ng
lao ®éng quèc tÕ trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ t-¬ng ®èi, ngo¹i th-¬ng cho phÐp
më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña mét n-íc. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do chuyªn
m«n ho¸ s¶n xuÊt mét sè lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cña m×nh ®Ó ®æi lÊy hµng nhËp
khÈu cña c¸c n-íc kh¸c th«ng qua con ®-êng th-¬ng m¹i quèc tÕ v× mçi n-íc ®ã
®Òu cã lîi thÕ so s¸nh nhÊt ®Þnh vÒ mét sè mÆt hµng.
Liªn quan ®Õn lîi thÕ so s¸nh cã mét kh¸i niÖm rÊt c¬ b¶n trong kinh tÕ häc ®·
®-îc D.Ricardo ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ chi phÝ c¬ héi. Nã lµ chi phÝ bá ra ®Ó sö dông
cho mét môc ®Ých nµo ®ã.
Nh- vËy cã thÓ kÕt luËn r»ng, mét trong nh÷ng ®iÓm cèt yÕu nhÊt cña lîi
thÕ so s¸nh lµ nh÷ng lîi Ých do chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, mÆt kh¸c th-¬ng m¹i
quèc tÕ phô thuéc vµo lîi thÕ so s¸nh chø kh«ng ph¶i lµ lîi thÕ tuyÖt ®èi. Lîi thÕ
so s¸nh lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®èi víi lîi Ých cña th-¬ng m¹i quèc tÕ. Lîi thÕ
tuyÖt ®èi cña A.Smith lµ mét tr-êng hîp ®Æc biÖt cña lîi thÕ so s¸nh. VÒ c¬ b¶n,
lý thuyÕt cña D.Ricardo kh«ng cã g× kh¸c víi A.smith, nghÜa lµ «ng ñng hé tù do
ho¸ XNK, khuyÕn c¸o c¸c chÝnh phñ tÝch cùc thóc ®Èy, khuyÕn khÝch tù do ho¸
th-¬ng m¹i quèc tÕ.
*.Ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi-M« h×nh Hechscher-Ohlin
Lý thuyÕt lîi thÕ t-¬ng ®èi cña D.Ricardo sang ®Çu thÕ kû XX, sau chiÕn
tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®· thÓ hiÖn nh÷ng h¹n chÕ cña nã. Lîi thÕ do ®©u mµ
cã? V× sao c¸c n-íc kh¸c nhau l¹i cã phÝ c¬ héi kh¸c nhau?...Lý thuyÕt lîi thÕ
t-¬ng ®èi cña D.Ricardo ®· kh«ng gi¶i thÝch ®-îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn. §Ó kh¾c
phôc nh÷ng h¹n chÕ nµy, hai nhµ kinh tÕ häc Thuþ §iÓn: Eli Hecksher (18791852) vµ B.Ohlin(1899-1979) trong t²c phÈm: “Th¬ng m³i liªn khu vøc v¯
quèc tÕ”, xuÊt b°n n¨m 1933 ®± ph²t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi cða
D.Ricardo thªm mét b-íc b»ng viÖc ®-a ra m« h×nh H-O (tªn viÕt t¾t cña hai
«ng) ®Ó tr×nh bµy lý thuyÕt -u ®·i vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã (hay lý
thuyÕt H-O). Lý thuyÕt nµy ®· gi¶i thÝch hiÖn t-îng TMQT lµ do trong mét nÒn
kinh tÕ më cöa, mçi n-íc ®Òu h-íng tíi chuyªn m«n ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ
cho phÐp sö dông nhiÒu yÕu tè s¶n xuÊt ®èi víi n-íc ®ã lµ thuËn lîi nhÊt. Nãi
c¸ch kh¸c, theo lý thuyÕt H-O, mét sè n-íc cã lîi thÕ so s¸nh h¬n trong viÖc
xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm hµng ho¸ cña m×nh lµ do viÖc s¶n xuÊt nh÷ng s¶n
phÈm hµng ho¸ ®ã ®É sö dông ®-îc nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt mµ n-íc ®ã ®-îc -u
®·i h¬n so víi n-íc kh¸c. ChÝnh sù -u ®·i vÒ c¸c lîi thÕ tù nhiªn cña c¸c yÕu tè
s¶n xuÊt nµy (bao gåm: vèn, lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu...) ®· khiÕn
cho mét sè n-íc cã chi phÝ c¬ héi thÊp h¬n (so víi viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm
hµng ho¸ kh¸c) trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.
Nh- vËy c¬ së lý luËn cña lý thuyÕt H-O vÉn chÝnh lµ dùa vµo lý thuyÕt lîi
thÕ so s¸nh cña Ricardo nh-ng ë tr×nh ®é cao h¬n lµ ®· x¸c ®Þnh ®-îc nguån gèc
cña lîi thÕ so s¸nh chÝnh lµ sù -u ®·i vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (c¸c nguån lùc s¶n
xuÊt ). Vµ do vËy, lý thuyÕt H-O cßn ®îc gäi l¯ “lý thuyÕt lîi thÕ so s²nh c²c
nguån løc s°n xuÊt vèn cã”. ThuyÕt n¯y ®± kÕ thôa v¯ ph²t triÓn mét c¸ch logic
c¸c yÕu tè khoa häc trong lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo vµ c¸c lý thuyÕt
cæ ®iÓn tr-íc ®ã vÒ TMQT.
Tuy cßn cã nh÷ng khiÕm khuyÕt lý luËn tr-íc thùc tiÔn ph¸t triÓn phøc t¹p
cña TMQT ngµy nay, song quy luËt H-O vÉn lµ quy luËt chi phèi ®éng th¸i ph¸t
triÓn cña TMQT vµ ®-îc nhiÒu quèc gia vËn dông trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch
TMQT. Sù lùa chän c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu phï hîp víi c¸c lîi thÕ so s¸nh vÒ
c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã theo thuyÕt H-O sÏ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c
n-íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ nhanh chãng héi nhËp vµo sù ph©n c«ng lao ®éng vµ
hîp t¸c TMQT, vµ trªn c¬ së lîi Ých th-¬ng m¹i thu ®-îc sÏ thóc ®Èy nhanh sù
t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë nh÷ng n-íc nµy.
*. ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm
ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm do K.Verum ®Ò x-íng n¨m 1966, sau ®ã
®-îc nhiÒu häc gi¶ ph¸t triÓn vµ øng dông trong nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã lý
thuyÕt TMQT.
Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy nh- sau: rÊt nhiÒu s¶n phÈm ph¶i tr¶i
qua mét chu kú sèng bao gåm bèn giai ®o¹n: giíi thiÖu; ph¸t triÓn; chÝn muåi vµ
suy tho¸i. §Ó kÐo dµi chu kú sèng cña mét s¶n phÈm, xÐt trªn quy m« thÞ tr-êng
thÕ giíi, c¸c h·ng th-êng hay thay ®æi ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt, më réng s¶n xuÊt sang
khu vùc thÞ tr-êng kh¸c tuú thuéc vµo tõng giai ®o¹n cña chu kú sèng. KÕt qu¶
lµ t¹o nªn quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia vÒ s¶n phÈm ®ã vµ quan hÖ nµy
thay ®æi tuú theo c¸c giai ®o¹n cña chu kú: Giai ®o¹n giíi thiÖu: v× lµ s¶n phÈm
míi, cßn s¶n xuÊt ®éc quyÒn nªn gi¸ cao, s¶n l-îng tiªu thô Ýt, chñ yÕu ë n-íc
ph¸t minh ra s¶n phÈm. Giai ®o¹n ph¸t triÓn: s¶n l-îng s¶n xuÊt vµ tiªu thô t¨ng
m¹nh, nhiÒu nhµ s¶n xuÊt cïng tham gia s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t-¬ng tù, c¹nh
tranh t¨ng; nhµ s¶n xuÊt míi b¾t ®Çu xuÊt khÈu s¶n phÈm sau t×m c¸ch di chuyÓn
®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c quèc gia gÇn gòi vÒ møc sèng vµ v¨n ho¸. Giai ®o¹n
chÝn muåi: s¶n phÈm c¹nh tranh m¹nh, gi¸ h¹, thÞ phÇn gi¶m, gi¸ gi¶m. Sau khi
c¶i tiÕn thay ®æi mÉu m·, kiÓu d¸ng, nhµ s¶n xuÊt t×m c¸ch míi ®Çugiíi thiÖu,
ph¸t triÓn thÞ tr-êng sau di chuûen ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c n-íc kÐm ph¸t
triÓn h¬n. Giai ®o¹n suy tho¸i: s¶n phÈm ®· l·o ho¸, chñ yÕu chØ cßn thÞ tr-êng ë
nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n nµy cã hiÖn t-îng xuÊt khÈu ng-îc
s¶n phÈm vÒ c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn do mét bé phËn d©n c- vÉn cßn cã
nhu cÇu vÒ s¶n phÈm.
*.ThuyÕt b¶o hé hîp lý
Ng-îc l¹i víi trµo l-u cña c¸c häc thuyÕt ñng hé tù do ho¸ th-¬ng m¹i,
thuyÕt bo¶ hé víi nhiÒu biÕn t-íng kh¸c nhau ®-îc ph¸t triÓn vµ vËn dông trong
chÝnh s¸ch TMQT cña mét sè quèc gia trong ®ã cã Mü, §øc (cuèi thÕ kû XIX)
vµ nhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ nhHµn Quèc, Brazin...(gi÷a thÕ kû XX). T- t-ëng c¬ b¶n cña thuyÕt nµy lµ nÕu ¸p
dông chÝnh s¸ch tù do ho¸ th-¬ng m¹i cã nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt ®-îc gäi lµ
“ng¯nh c«ng nghiÖp non trΔ cÇn thiÕt ph°i duy tr× nhng cã nuy c¬ bÞ tiªu diÖt
tr-íc sù c¹nh tranh cña hµng ho¸ n-íc ngoµi, do ®ã cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p
b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt nµy. §¹i diÖn cña thuyÕt nµy lµ A.Hamilton (Mü)
tõng ®Ò xuÊt vµ ®-îc ¸p dông thµnh c«ng chÝnh s¸ch b¶o hé mét sè ngµnh c«ng
nghiÖp miÒn b¾c n-íc Mü (cuèi thÕ kû XIX); F.List víi chÝnh s¸ch b¶o nhé
ngµnh c«ng nghiÖp §øc còng vµo cuèi thÕ kû XIX. VÒ sau, thuyÕt b¶o hé ®-îc
ph¸t triÓn bëi nhiÒu nhµ khoa häc nh- Hirofumi Ito Akamasu, Wanatabe (NhËt
B°n), Kurnets (Mü) víi m« h×nh “Chuçi thay ®æi cÊu tròc”, theo ®ã trong ®iÒu
kiÖn c«ng nghiÖp ho¸, nhiÒu s¶n phÈm míi ®Çu ®-îc nhËp khÈu, sau ®ã ®-îc tæ
chøc thay thÕ nhËp khÈu víi sù b¶o hé nhÊt ®Þnh vµ cuèi cïng l¹i ®-îc xuÊt khÈu
trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh.
Nh- vËy, cho ®Õn nay cã kh¸ nhiÒu häc thuyÕt vÒ TMQT ®· ®-îc ®Ò xuÊt,
ph¸t triÓn vµ øng dông. Tuy nhiªn ch-a cã mét lý thuyÕt nµo ®ñ møc hoµn chØnh
®Ó cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc vµ chÝnh s¸ch XNK cña quèc gia.
H¬n n÷a mét sè häc thuyÕt hoÆc chØ ®-a ra m« h×nh chÝnh s¸ch trong ®iÒu kiÖn
tÜnh, ch-a khai th¸c c¸c yÕu tè ®éng cña b¶n th©n ho¹t ®éng kinh tÕ, hoÆc chØ
®-îc lý luËn víi nh÷ng m« h×nh phøc t¹p. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt dï Ýt
hay nhiÒu vÉn cßn chç ®øng trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i vµ cÇn ph¶i nghiªn cøu vËn
chóng.
Ngµy nay c¸c lý luËn gia hiÖn ®¹i vÒ TMQT trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t
triÓn c¸c häc thuyÕt TMQT ®· ®-a ra c¸c quan ®iÓm, c¸c lý thuyÕt kh¸c nhau vÒ
TMQT víi 3 tr-êng ph¸i chÝnh: tr-êng ph¸i thø nhÊt ñng hé tù do mËu dÞch vµ
cã c¸c tªn gäi biÕn t-íng nh- më cöa, tù do ho¸ ngo¹i th-¬ng, h-íng vµo xuÊt
khÈu. Tr-êng ph¸i thø ñng hé b¶o hé mËu dÞch vµ cã tªn gäi biÕn t-íng nh®ãng cöa thay thÕ nhËp khÈu, m« h×nh ®µn ngçng trêi. Tr-êng ph¸i thø ba kÕt
hîp 2 kiÓu chÝnh s¸ch trªn víi liÒu l-îng kh¸c nhau.
II. B¶n chÊt vµ c¸c h×nh thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
Nh- vËy, ho¹t ®éng th-¬ng m¹i ph¸t triÓn tíi ngµy nay cã ph¹m vi rÊt lín vµ ®a
d¹ng, tõ ho¹t ®éng th-¬ng m¹i trong n-íc tíi ph¹m vi khu vùc vµ quèc tÕ vµ cã rÊt nhiÒu
h×nh thøc ®Ó thùc hiÖn nã. §· cã rÊt nhiÒu t- t-ëng kh¸c nhau bµn vÒ TMQT, c¶ tt-ëng ph¶n ®èi vµ cã c¶ nh÷ng t- t-ëng ñng hé nã nhiÖt t×nh. Vµ c¸i g× ®· lµ quy luËt th×
tÊt yÕu nã ph¶i diÔn ra, ngµy nay, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ d-êng nh- lµ mét xu thÕ tÊt
yÕu. Mµ nh- vËy, mçi quèc gia, ®Ó ®¶m b¶o ®-îc lîi Ých cña m×nh th× ph¶i nghiªn cøu
trªn c¬ së ,c¨n cø lý luËn vµ c¶ thùc tiÔn vÒ TMQT ®Ó n¾m lÊy c¸i b¶n chÊt, vµ nh÷ng t¸c
®éng cña xu h-íng nµy nh- thÕ nµo…th× míi cã thÓ cã nh÷ng chiÕn l-îc, chÝnh s¸ch héi
nhËp hîp lý nhÊt ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho quèc gia, ®ång thêi gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng
bÊt lîi trong tiÕn tr×nh héi nhËp.
1.Kh¸i niÖm
Héi nhËp kinh tÕ lµ sù g¾n kÕt nÒn kinh tÕ cña mét n-íc vµo c¸c tæ chøc
hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, trong ®ã c¸c thµnh viªn quan hÖ víi nhau
theo c¸c nguyªn t¾c, quy ®Þnh chung. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· xuÊt
hiÖn c¸c tæ chøc nh- Liªn Minh Ch©u ¢u, Héi ®ång t-¬ng trî kinh tÕ (SEV),
HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (GATT). Tõ nh÷ng n¨m 1990 trë
l¹i ®©y, tiÕn tr×nh nµy ph¸t triÓn m¹nh cïng víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®êi sèng
kinh tÕ, thÓ hiÖn ë sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu.
Tr-íc kia, kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ chØ ®-îc hiÓu ®¬n thuÇn lµ
nh÷ng ho¹t ®éng gi¶m thuÕ, më réng thÞ tr-êng. Ch¼ng h¹n, HiÖp ®Þnh chung vÒ
thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (GATT) suèt 38 n¨m rßng, qua 7 vßng ®µm ph¸n còng
chØ tËp trung vµo viÖc gi¶m thuÕ. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy nay ®-îc hiÓu lµ
viÖc mét quèc gia thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ më, tham gia c¸c ®Þnh chÕ kinh
tÕ-tµi chÝnh quèc tÕ, thùc hiÖn tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t- bao
gåm c¸c lÜnh vùc:
-§µm ph¸n c¾t gi¶m thuÕ quan, tiÕn tíi thùc hiÖn thuÕ suÊt b»ng 0 ®èi víi
hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu ;
-Gi¶m thiÓu, tiÕn tíi lo¹i bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan g©y c¶n trë ®èi víi
ho¹t ®éng th-¬ng m¹i. Nh÷ng biÖn ph¸p phi thuÕ phæ th«ng (nh- giÊy phÐp, tiªu
chuÈn chÊt l-îng, vÖ sinh kiÓm dÞch...) cÇn ®-îc chuÈn mùc ho¸ theo c¸c quy
®Þnh chung cña WTO hoÆc¸c c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vµ khu vùc kh¸c;
-Gi¶m thiÓu c¸c h¹n chÕ ®èi víi th-¬ng m¹i, dÞch vô, tøc lµ tù do ho¸ hiÖn
nay cã kho¶ng 12 nhãm dÞch vô ®-îc ®-a vµo ®µm ph¸n, tõ dÞch vô t- vÊn gi¸o
dôc, tin häc ®Õn c¸c dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng, viÔn th«ng, giao th«ng vËn
t¶i...;
-Gi¶m thiÓu c¸c h¹n chÕ ®èi víi ®Çu t- ®Ó më ®-êng h¬n n÷a cho tù do ho¸
th-¬ng m¹i ;
-§iÒu chØnh chÝnh s¸ch qu¶n lý th-¬ng m¹i theo nh÷ng quy t¾c vµ luËt ch¬i
chung quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn giao dÞch th-¬ng m¹i , nhthñ tôc h¶i quan, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, chÝnh s¸ch c¹nh tranh ...T¹i c¸c diÔn ®µn
quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn nay, viÖc ®iÒu chØnh vµ hµi hoµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh
liªn quan ®Õn giao dÞch th-¬ng m¹i ®-îc gäi lµ ho¹t ®éng thuËn lîi ho¸ th-¬ng
m¹i;
-TriÓn khai c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi nh»m n©ng cao
n¨ng lùc cña c¸c n-íc trong qu¸ tr×nh héi nhËp.
Nh- vËy, cã thÓ thÊy vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong bèi c¶nh hiÖn
nay kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ giíi h¹n trong ph¹m vi c¾t gi¶m thuÕ quan mµ ®·
®-îc më réng cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch kinh tÕ-th-¬ng m¹i,
nh»m môc tiªu më réng thÞ tr-êng cho hµng ho¸ vµ dÞch vô, lo¹i bá c¸c rµo c¶n h÷u
h×nh vµ v« h×nh ®èi víi trao ®æi th-¬ng m¹i quèc tÕ.
2.TÝnh tÊt yÕu
Hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia xuÊt hiÖn khi lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ph©n
c«ng lao ®éng ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh. Ban ®Çu chØ lµ nh÷ng
h×nh thøc bu«n b¸n song ph-¬ng, sau ®ã më réng, ph¸t triÓn d-íi d¹ng liªn kÕt
s¶n xuÊt kinh doanh. Trong thêi ®¹i ngµy nay, lùc l-îng s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ
th«ng tin ®· vµ ®ang ph¸t triÓn víi mét tèc ®é nhanh chãng ch-a tõng thÊy. T×nh
h×nh ®ã võa ®Æt ra yªu cÇu võa t¹o ra kh¶ n¨ng tæ chøc l¹i thÞ tr-êng trong ph¹m
vi toµn cÇu. C¸c quèc gia ngµy cµng cã nhiÒu mèi quan hÖ phô thuéc nhau h¬n,
cÇn sù bæ trî cho nhau, ®Æc biÖt lµ c¸c mèi quan hÖ vÒ kinh tÕ th-¬ng m¹i còng
nh- ®Çu t- vµ c¸c mèi quan hÖ kh¸c nh- m«i tr-êng, d©n sè…ChÝnh ®©y lµ nh÷ng
c¨n cø thùc tÕ ®Ó ®i tíi c¸i ®Ých cuèi cïng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ h-íng tíi
®ã lµ mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu thèng nhÊt kh«ng cßn biªn giíi quèc gia vÒ kinh
tÕ Êy. Cô thÓ nh÷ng c¨n cø ®ã lµ: (1) Mçi quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn ®Õn
®©u còng t×m thÊy lîi Ých cho m×nh khi tham gia h«Þ nhËp quèc tÕ. §èi víi c¸c
n-íc ph¸t triÓn hä cã thÓ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ chuyÓn giao
c«ng nghÖ ra n-íc ngoµi, më r«ng quy m« s¶n xuÊt, tËn dông vµ khai th¸c ®-îc
c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi nh- tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ tr-êng…còng nh- gia
t¨ng c¸c ¶nh h-ëng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh trªn tr-êng quèc tÕ. Cßn ®èi
víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn Cã thÓ nãi nhu cÇu tæ chøc l¹i thÞ tr-êng thÕ giíi
tr-íc hÕt b¾t nguån tõ nh÷ng n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, do hä ë thÕ m¹nh nªn
hä th-êng ¸p ®Æt c¸c quy t¾c, luËt ch¬i. Bªn c¹nh ®ã, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn
khi tham gi© héi nhËp quèc tÕ võa cã yªu cÇu tù b¶o vÖ, võa cã yªu cÇu ph¸t
triÓn nªn còng cÇn ph¶i tham gia vµo ®Ó b¶o vÖ vµ tranh thñ lîi Ých cho m×nh,
nhÊt lµ c¸c n-íc ®ang tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Lîi Ých ë ®©y lµ më
réng thÞ tr-êng cho hµng ho¸ xuÊt khÈu, tiÕp nhËn vèn, tranh thñ ®-îc kü thuËt,
c«ng nghÖ tiªn tiÕn th«ng qua ®Çu t- trùc tiÕp, nhê ®ã sÏ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm,
®¶m b¶o t¨ng tr-ëng kinh tÕ, häc tËp ®-îc tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n lý...§©y
chÝnh lµ lý do ®Çu tiªn mµ mét quèc gia héi nhËp quèc tÕ .
(2).Mét nÒn c«ng nghÖ toµn cÇu ®ang xuÊt hiÖn: NÒn c«ng nghÖ c¬ khÝ vÒ
c¬ b¶n vÉn lµ mét nÒn c«ng nghÖ cã tÝnh quèc gia, v× nã lu«n ph¶i lÊy thÞ tr-êng
trong lµm chÝnh, mét khi chi phÝ vËn chuyÓn, liªn l¹c cßn qu¸ ®¾t ®á th× viÖc s¶n
xuÊt, vËn chuyÓn, tiªu thô c¸c lo¹i hµng ho¸ ë thÞ tr-êng bªn ngoµi lu«n cã nhiÒu
rñi ro bÊt tr¾c vµ cã lîi thÕ so s¸nh h¹n chÕ.
Nh-ng trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y c«ng nghÖ th«ng tin vµ vËn t¶i ®· cã
nh÷ng tiÕn bé v-ît bËc, ®· lµm gi¶m chi phÝ vËn t¶i quèc tÕ xuèng c¶ chôc lÇn vµ
gi¶m chi phÝ liªn l¹c viÔn th«ng xuèng tíi vµi tr¨m lÇn. TiÕn bé c«ng nghÖ nµy
®· cã t¸c ®éng cùc kú quan träng ®Õn toµn bé c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nã ®·
biÕn c¸c c«ng nghÖ cã tÝnh quèc gia thµnh c«ng nghÖ toµn cÇu. Ta cã thÓ nªu ra
mét vÝ dô vÒ c«ng nghÖ may mÆc. Mét c¸i m¸y may dï cã hiÖn ®¹i còng chØ cã
thÓ lµm ra quÇn ¸o b¸n trong mét ®Þa ph-¬ng hay mét quèc gia, vµ cã thÓ v-¬n
tíi mét vµi n-íc gÇn gòi, chóng kh«ng thÓ ®-îc b¸n ë c¸c thÞ tr-êng xa x«i v×
chi phÝ vËn t¶i vµ liªn l¹c cao lµm mÊt hÕt lîi thÕ so s¸nh. Nh-ng nhê cã tiÕn bé
trong c«ng nghÖ liªn l¹c vµ vËn t¶i nªn c«ng ty NIKE chØ n¾m hai kh©u: s¸ng
t¹o, thiÕt kÕ mÉu m· vµ ph©n phèi toµn cÇu (cßn s¶n xuÊt do c¸c c«ng ty ë nhiÒu
n-íc lµm), nh-ng ®· lµm chho c«ng nghÖ may mÆc cã tÝnh toµn cÇu. C¸c c«ng
nghÖ s¶n xuÊt xe m¸y, m¸y tÝnh, « t«, m¸y bay...®· ngµy cµng cã tÝnh toµn cÇu
s©u réng. TÝnh toµn cÇu nµy ®· thÓ hiÖn ngay tõ kh©u s¶n xuÊt ( ®-îc ph©n c«ng
chuyªn m«n ho¸ ë nhiÒu n-íc) ®Õn kh©u ph©n phèi ( tiªu thô trªn toµn cÇu).
Nh÷ng c«ng nghÖ ngay tõ khi ra ®êi ®· cã tÝnh toµn cÇu nh- c«ng nghÖ vÖ tinh
viÔn th«ng...®ang b¾t ®Çu xuÊt hiÖn.
ChÝnh c«ng nghÖ toµn cÇu nµy lµ c¬ së quan träng ®Æt nÒn mãng cho sù ®Èy
m¹nh qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Nhê cã c«ng nghÖ toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn, sù hîp
t¸c gi÷a c¸c quèc gia, c¸c tËp ®oµn kinh doanh cã thÓ më réng tõ s¶n xuÊt ®Õn
ph©n phèi trªn ph¹m vi toµn cÇu, nh÷ng quan hÖ nµy tuú thuéc lÉn nhau cïng cã
lîi ph¸t triÓn. .
(3). C¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ngµy cµng ph¸t triÓn: Mét nÒn c«ng nghÖ
toµn cÇu xuÊt hiÖn ®· lµ c¬ së cho c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ph¸t triÓn. §Çu
tiªn lµ c¸c quan hÖ th-¬ng m¹i. Chi phÝ vËn t¶i liªn l¹c cµng gi¶m ®i, th× kh¶
n¨ng b¸n hµng ®i c¸c thÞ tr-êng xa cµng t¨ng lªn, th-¬ng m¹i toµn cÇu cµng cã
kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng, chuyªn m«n ho¸ s¶n
xuÊt cµng cã thÓ diÔn ra g÷a c¸c quèc gia vµ ch©u lôc. C¸c linh kiÖn cña m¸y bay
Boing, cña « t«, cña m¸y tÝnh...®· cã thÓ ®-îc s¶n xuÊt ë hµng chôc n-íc kh¸c
nhau. C¸c quan hÖ s¶n xuÊt, th-¬ng m¹i cã tÝnh toµn cÇu, ®· kÐo theo c¸c dßng
tiÒn tÖ, vèn, dÞch vô...vËn ®éng trªn ph¹m vi toµn cÇu. C«ng nghÖ th«ng tin ®·
lµm cho c¸c dßng vËn ®éng nµy thªm ch«i chÈy. Ngµy nay l-îng bu«n b¸n tiÒn
tÖ toµn cÇu mét ngµy ®· v-ît qu¸ 1500 tû USD. Th-ng m¹i ®iÖn tö xuÊt hiÖn v¬i
kim ng¹ch ngµy cµng t¨ng vµ ®ang trë thµnh mét lo¹i h×nh bu«n b¸n toµn cÇu
®Çy triÓn väng.
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ toµn cÇu vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ®ang
ngµy cµng xung ®ét víi c¸c thÓ chÕ quèc gia, víi c¸c rµo c¶n quèc gia. Sù ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ®ang x©m nhËp qua
biªn giíi c¸c quèc gia. B-íc vµo thËp kû 90 c¸c rµo c¶n nµy ®· bÞ ph¸ vì ë c¸c
quèc gia trong Liªn Minh Ch©u ¢u, vµ ë B¾c Mü víi møc ®é thÊp h¬n. c¸c quèc
gia ASEAN ®· cam kÕt gi¶m bít rµo c¶n quèc gia. C¸c n-íc thµnh viªn cña tæ
chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi còng ®· cam kÕt mét lé tr×nh gi¶m bá hµng rµo
nµy...Nh-ng ph¶i thõa nhËn c¸c rµo c¶n nµy vÉn cßn rÊt m¹nh ë nhiÒu n-íc vµ
ngay c¶ ë Liªn Minh Ch©u ¢u v¬Ý nh÷ng h×nh thøc biÕn t-íng ®a d¹ng. ChÝnh
chóng ®ang c¶n trë qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸.
(4). Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu, trë nªn bøc
xóc vµ cµng ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp toµn cÇu cña c¸c quèc gia: Ng-êi ta cã
thÓ kÓ ra ngµy cµng nhiÒu c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ toµn cÇu nh-: th-¬ng m¹i, ®Çu t-,
tiÒn tÖ, d©n sè, l-¬ng thùc, n¨ng l-îng, m«i tr-êng...M«i tr-êng toµn cÇu ngµy
cµng bÞ ph¸ ho¹i; c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ngµy cµng bÞ c¹n kiÖt; d©n sè
thÕ giíi ®ang gia t¨ng nhanh chãng trë thµnh mét th¸ch thøc toµn cÇu; c¸c dßng
vèn toµn cÇu vËn ®éng tù do kh«ng cã sù phèi hîp ®iÒu tiÕt ®· lµm n¶y sinh c¸c
cuéc khñng ho¶ng liªn tiÕp ë Ch©u ¢u, Ch©u Mü, vµ Ch©u ¸ trong thËp kû
90...CÇn cã sù phèi hîp toµn cÇu ®Ó ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc ®ã. "Bµn tay
h÷u h×nh" cña c¸c chÝnh phñ chØ h÷u hiÖu ë c¸c quèc gia, cßn trªn ph¹m vi toµn
cÇu chóng nhiÒu khi l¹i m©u thuÉn ®èi lËp nhau, chø ch-a cã mét "bµn tay h÷u
h×nh" chung lµm chøc n¨ng ®iÒu tiÕt toµn cÇu.
Ngoµi c¸c c¨n cø trªn ®©y thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn cßn cã
thÓ cã nh÷ng c¨n cø kh¸c nh-: chiÕn tranh l¹nh chÊm døt vµo ®Çu thËp kû 90 ®·
kÕt thóc sù ®èi ®Çu gi÷a c¸c siªu c-êng, t¹o ra mét thêi kú hoµ b×nh, hîp t¸c vµ
ph¸t triÓn míi...
Víi nh÷ng c¨n cø trªn ®©y, toµn cÇu ho¸ ®ang ph¸t triÓn nh- lµ mét xu
h-íng cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan víi nh÷ng ®Æc tr-ng chñ yÕu lµ:
- C¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®ang gi¶m dÇn vµ sÏ bÞ xo¸ bá
trong mét t-¬ng lai kh«ng xa theo c¸c cam kÕt quèc tÕ ®a ph-¬ng vµ toµn cÇu,
nghÜa lµ c¸c biªn giíi quèc gia vÒ th-¬ng m¹i, ®Çu t- ®ang bÞ dÇn biÕn mÊt-®Êy
lµ mét tiÒn ®Ò quan träng tr-íc hÕt cho sù h×nh thµnh mét nÒn kinh tÕ thÕ giíi
kh«ng cßn biªn giíi quèc gia.
- C¸c c«ng ty cña c¸c quèc gia ngµy cµng cã quyÒn kinh doanh tù do ë mäi
quèc gia, trªn c¸c lÜnh vùc ®-îc cam kÕt, kh«ng cã ph©n biÖt ®èi xö. §Æc tr-ng
nµy rÊt quan träng, v× dï nh- kh«ng cã c¸c biªn giíi quèc gia vÒ thuÕ quan,
nh-ng c¸c c«ng ty kh«ng ®-îc quyÒn kinh doanh tù do trªn ph¹m vi toµn cÇu, th×
nÒn kinh tÕ thÕ giíi khã cã thÓ h×nh thµnh ®-îc. §Æc tr-ng nµy thùc chÊt lµ sù
xo¸ bá c¸c biªn giíi vÒ ®Çu t-, dÞch vô vµ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c.
ChÝnh tõ nh÷ng c¨n cø c¬ së nh- vËy mµ ngµy nay hÇu hÕt c¸c n-íc thùc
hiÖn chÝnh s¸ch héi nhËp. Ngay c¶ nh- Trung Quèc-mét thÞ tr-êng víi 1,2 tû
d©n, lín h¬n bÊt cø mét khu vùc mËu dÞch tù do nµo, l¹i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt
®-îc hÇu hÕt mäi thø, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p nh-ng vÉn kiªn tr× chñ tr-¬ng héi
nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi , ®iÒu ®ã thÓ hiÖn th«ng qua viÖc Trung Quèc kiªn
tr× ®µm ph¸n gia nhËp WTO trong suèt 14 n¨m.
§-¬ng nhiªn ®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, kinh tÕ cßn yÕu kÐm, tr×nh
®é s¶n xuÊt thÊp, doanh nghiÖp cßn bÐ nhá, søc c¹nh tranh thÊp, tr×nh ®é qu¶n lý
cßn h¹n chÕ th× héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc kh«ng chØ cã nh÷ng c¬ héi
mµ bªn c¹nh ®ã cßn cã nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc lín, nh-ng nÕu cø ®øng ngoµi
cuéc th× khã kh¨n, th¸ch thøc cã thÓ sÏ dÇn t¨ng vµ lín h¬n nhiÒu. QuyÕt ®Þnh
®óng ®¾n ®ã lµ chñ ®éng héi nhËp g¾n víi chñ ®éng ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ
theo h-íng ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, c¬ chÕ qu¶n
lý, c¶i c¸ch hµnh chÝnh...trªn c¬ së ®ã mµ ph¸t huy néi lùc, v-ît qua khã kh¨n
th¸ch thøc, khai th¸c triÖt ®Ó c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n-íc.
3. C¸c h×nh thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
C¸c n-íc trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tham gia vµo tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ
quèc tÕ d-íi c¸c h×nh thøc phæ biÕn sau:
3.1. Khu vùc mËu dÞch tù do (FTA-Free Trade Area): §Æc tr-ng c¬ b¶n ®ã
lµ
nh÷ng thµnh viªn tham gia khu vùc mËu dÞch tù do thùc hiÖn gi¶m thiÓu thuÕ
quan cho nhau. ViÖc thµnh lËp khu vùc mËu dÞc tù do nh»m thóc ®Èy th-¬ng m¹i
gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. Nh÷ng hµng rµo phi thuÕ quan còng ®-îc gi¶m bít
hoÆc lo¹i bá hoµn toµn. Hµng ho¸ vµ dÞch vô ®-îc di chuyÓn tù do gi÷a c¸c n-íc.
Tuy nhiªn khu vùc mËu dÞch tù do kh«ng quy ®Þnh møc thuÕ quan chung ¸p dông
cho nh÷ng n-íc ngoµi khèi , thay vµo ®ã tõng n-íc thµnh viªn vÉn cã thÓ duy tr×
chÝnh s¸ch thuÕ quan kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng n-íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn.
Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã rÊt nhiÒu khu vùc mËu dÞch tù do, ®ã lµ khu vùc mËu
dÞch tù do §«ng Nam ¸ (AFTA), khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA), khu
vùc mËu dÞch tù do Trung Mü, HiÖp héi th-¬ng m¹i tù do Mü La tinh
(LAFTA)...lµ nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña khu vùc mËu dÞch tù do.
ViÖt Nam ®ang tham gia khu vùc mËu dÞch tù do AFTA víi mèc thêi gian
hoµn thµnh viÖc gi¶m thuÕ lµ 2006 (0-5%).
3.2.Liªn minh thuÕ quan: Liªn minh thuÕ quan gièng víi khu vùc mËu dÞch tù do
vÒ nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n. C¸c n-íc trong liªn minh x©y dùng chÝnh s¸ch
th-¬ng m¹i chung, nh-ng nã cã ®Æc ®iÓm riªng còng nhøc thuÕ quan chung víi
c¸c n-íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn. HiÖp ®Þnh chung vÒ th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan
(GATT) vµ b©y giê lµ Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ h×nh thøc cô thÓ
cña lo¹i h×nh liªn kÕt nµy.
3.3. ThÞ tr-êng chung: thÞ tr-êng chung cã nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña Liªn
minh thuÕ quan , thÞ tr-êng chung kh«ng cã nh÷ng c¶n trë vÒ th-¬ng m¹i gi÷a
c¸c n-íc trong céng ®ång, c¸c n-íc tho¶ thuËn x©y dùng chÝnh s¸ch bu«n
b¸nchung víi c¸c n-íc noµi céng ®ång. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh- lao ®éng, t- b¶n
vµ c«ng nghÖ ®-îc di chuyÓn tù do gi÷a c¸c n-íc. C¸c h¹n chÕ vÒ nhËp c-, xuÊt
c- vµ ®Çu t- gi÷a c¸c n-íc bÞ lo¹i bá. C¸c n-íc chuÈn bÞ cho ho¹t ®éng phèi hîp
c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn tÖ, tµi kho¸ vµ viÖc lµm.
3.4. §ång minh tiÒn tÖ: H×nh thøc liªn kÕt nµy trªn c¬ së c¸c n-íc phèi hîp c¸c
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ víi nhau, tho¶ thuËn vÒ dù tr÷ tiÒn tÖ còng nh- ph¸t hµnh ®ång
tiÒn tËp thÓ. Trong ®ång minh tiÒn tÖ, c¸c n-íc thèng nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c
ng©n hµng Trung -¬ng, ®ång thêi thèng nhÊt ho¹t ®éng cña c¸c giao dÞch víi c¸c
tæ chøc tiÒn tÖ vµ tµi chÝnh quèc tÕ nh- Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng thÕ
giíi (WB).
3.5 Liªn minh kinh tÕ: Cho ®Õn nay Liªn minh kinh tÕ ®-îc coi lµ h×nh thøc cao
nhÊt cña héi nhËp kinh tÕ. Liªn minh kinh tÕ ®-îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c n-íc
thµnh viªn thèng nhÊt thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i, tiÒn tÖ, tµi chÝnh vµ
mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi chung gi÷a c¸c thµnh viªn víi nhau vµ víi c¸c
n-íc ngoµi khèi. Nh- vËy, ë Liªn minh kinh tÕ, ngoµi viÖc c¸c luång vèn, hµng
ho¸, lao ®éng vµ dÞch vô ®-îc tù do l-u th«ng ë thÞ tr-êng chung, c¸c n-íc cßn
tiÕn tíi thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ-x· héi, sö dông chung mét
®ång tiÒn. Ngµy nay Liªn Minh Ch©u ¢u ®ang ho¹t ®éng theo h-íng nµy.
3.6.DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ: §©y lµ h×nh thøc míi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ,
ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 1980 trong bèi c¶nh chñ nghÜa khu vùc cã xu h-íng co
côm. Tiªu biÓu cho h×nh thøc nµy lµ DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸-Th¸i B×nh
D-¬ng –APEC (ra ®êi 1989) vµ diÔn ®µn hîp t¸c ¸- ¢u –ASEM (ra ®êi 1996).
§Æc tr-ng cña c¸c diÔn ®µn nµy lµ tiÕn tr×nh ®èi tho¹i víi nh÷ng nguyªn t¾c linh
ho¹t vµ tù nguyÖn ®Ó thùc hiÖn tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t-,
gãp phÇn thóc ®Èy nhanh h¬n tiÕn tr×nh tù do ho¸ trªn b×nh diÖn toµn cÇu.
4.§iÒu kiÖn ra ®êi cu¶ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc
Quy ®Þnh sù ra ®êi cña mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc,cã thÓ bao gåm mét sã
c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y:
-Thø nhÊt,viÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr-êng ®· ph¸t triÓn vµ trë thµnh phæ
biÕn ë c¸c quèc gia trong khu vùc.
-Thø hai,cã mét søc Ðp bªn ngoµi khu vùc ®ßi hái c¸c quèc gia trong khu
vùc ph¶i cã sù phèi hîp vµ thèng nhÊt hµnh ®éng ®Ó ®èi phã víi c¸c thÕ lùc bªn
ngoµi.
-Thø ba, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ møc ®é
ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc ®· ®¹t tíi møc ®ßi
hái ph¶i cã sù phèi hîp chÝnh s¸ch, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ®ã.
-Thø t-, ph¶i cã mét sè n-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, cã tiÒm lùc kinh tÕ,
thÞ tr-êng lín...ë trong hoÆc ngoµi khu vùc lµm chç dùa.
C¸c khèi kinh tÕ nh- Liªn minh Ch©u ¢u, B¾c Mü ®· ra ®êi víi sù ph¸t
triÓn ®Çy ®ñ bèn ®iÒu kiÖn trªn ®©y. C¸c khèi kinh tÕ cña c¸c n-íc kÐm ph¸t
triÓn th-êng ®· ra ®êi víi sù kh«ng ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn trªn: c¬ chÕ thÞ tr-êng
kÐm ph¸t triÓn, møc ®é quan hÖ kinh tÕ trong khu vùc yÕu kÐm, trong khu vùc
ch-a cã quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao,tiÒm lùc lín lµm chç dùa, do c¸c khèi
nµy th-êng ph¶i dùa vµo c¸c c-êng quèc bªn ngoµi...ChÝnh sù ch-a chÝn muåi
cña c¸c ®iÒu kiÖn trªn ®©y ®· quy ®Þnh tr×nh ®é hîp t¸c kinh tÕ thÊp kÐm cña c¸c
khèi kinh tÕ cña c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn nãi chung.
Nh- vËy tr×nh ®é hîp t¸c kinh tÕ cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc kh«ng ph¶i
do c¸c quèc gia thµnh viªn muèn mµ ®-îc. Tr×nh ®é ®ã do chÝnh ®iÒu kiÖn cô
thrÓ cña quèc gia ®ã quy ®Þnh.
5. §iÒu kiÖn mét quèc gia muèn tham gia cã hiÖu qu¶ vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ mét quèc gia ph¸t triÓn ®Õn møc nµo th× nªn vµ ph¶i tham
gia vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc hiÖn ph¶i theo hai h-íng chñ yÕ sau: xuÊt khÈu
hµng ho¸, vèn, dÞch vô... ra ngoµi n-íc vµ nhËp khÈu hµng ho¸, kü thuËt, vèn,
dÞch vô vµ c¸c lo¹i vµo n-íc m×nh. Mét quèc gia cµng cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu
lín, ®Çu t- ra bªn ngoµi lín...,cµng cã kh¶ n¨ng nhËp khÈu lín vµ kh¶ n¨ng thu
hót vèn ®Çu t- tõ n-íc ngoµi vµo lín. Do vËy yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng tham gia vµo
hîp t¸c khu vùc còng lín. HiÖn nay mét quèc gia muèn tham gia cã hiÖu qu¶
vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau:
- Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr-êng ph¶i ®-îc x¸c lËp vµ t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ víi
nguyªn t¾c chñ yÕu lµ: gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ do thÞ tr-êng quy ®Þnh; Nhµ n-íc
kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t vµ duy tr× ®-îc ë møc thÊp h¬n møc ®é t¨ng tr-ëng;
huy ®éng vµ ph©n bæ ®-îc c¸c nguån vèn vµo c¸c lÜnh vùc kinh doanh cã hiÖu
qu¶ th«ng qua thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ vèn; x¸c lËp ®-îc ph¸p luËt cÇn thiÕt, thÝch
hîp vµ th«ng tho¸ng hç trî cho viÖc më cöa...NÕu c¬ chÕ thÞ tr-êng ch-a ®¹t tíi
møc ®é trªn, th× ý muèn më cöa ®Êt n-íc héi nhËp vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc
vÉn cßn bÞ h¹n chÕ. H-íng më cöa chñ yÕu cña c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn ph¶i
lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn, do vËy c¬ chÕ thÞ tr-êng ë c¸c n-íc kÐm ph¸t
triÓn ®-îc x¸c lËp ®ñ møc thÝch øng víi c¸c thÞ tr-êng ph¸t triÓn, ®ñ møc hÊp
dÉn c¸c nhµ ®Çu t- vµ kinh doanh cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn.
-Thø hai , ph¶i cã c¸c quan hÖ kinh tÕ bÒn v÷ng víi c¸c trung t©m kinh tÕ chñ
yÕu cña thÕ giíi nh- Mü, NhËt B¶n vµ Ch©u ¢u. Nh÷ng quan hÖ kinh tÕ bÒn
v÷ng nµy sÏ gióp cho mét quèc gia cã thÓ gia nhËp c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ
nh- Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), WTO... ChÝnh c¸c mèi
quan hÖ nµy lµ gi¸ ®ì cho mét quèc gia muèn tham gia cã hiÖu qu¶ vµo c¸c khèi
kinh tÕ khu vùc. NÕu mét quèc gia ch-a cã ®-îc nh÷ng mèi quan hÖ cã tÝnh chÊt
tiÒn ®Ò trªn ®©y th× khã cã thÓ tham gia vµo c¸c khèi kinh tÕ cã hiÖu qu¶ ®-îc, v×
sÏ bÞ lÐp vÕ tr-íc c¸c thµnh viªn kh¸c trong khèi.
-Thø ba, quan hÖ gi÷a n-íc ®ã víi c¸c quèc gia trong khu vùc ph¸t triÓn tíi
mét møc ®é ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quan hÖ nhiÒu bªn hç trî vµ trë thµnh c¬ së
cña sù hîp t¸c vµ trªn c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ph¶i cã sù trïng hîp vÒ lîi Ých, kÓ c¶
c¸c lîi Ých vÒ chÝnh trÞ. NÕu nh- tr-íc ®ã chØ cã c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ h¹n hÑp
víi c¸c quèc gia trong khu vùc, ®ång thêi l¹i cã nh÷ng kh¸c biÖt vµ bÊt ®ång lín
vÒ lîi Ých th× sÏ kh«ng tham gia vµo khèi kinh tÕ khu vùc ®-îc.
-Thø t-, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®¹t tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh. ®Æc
biÖt c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i ®-îc chuyÓn dÞch h-íng ngo¹i. NÕu mét n-íc cã tr×nh
®é ph¸t triÓn kinh tÕ qu¸ thÊp, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi thÊp, b×nh qu©n kim
ng¹ch xuÊt khÈu theo ®Çu ng-êi thÊp...th× kh¶ n¨ng tham gia vµo hîp t¸c khu vùc
sÏ rÊt h¹n chÕ. §Æc biÖt c¬ cÊu kinh tÕ l¹i chØ h-íng néi th× kh«ng thÓ héi nhËp
vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc ®-îc.
§-¬ng nhiªn cã thÓ cã c¸c quèc gia kh«ng thÓ héi ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn
®©y, nh-ng vÉn tham gia vµo c¸c khèi kinh tÕ khu vùc v× hä ®· nh»m vµo c¸c
môc tiªu kh¸c nh- an ninh ch¼ng h¹n.
6. T¸c ®éng cña c¸c khèi kinh tÕ khu vùc trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi
Nãi chung, sù h×nh thµnh c¸c khèi kinh tÕ khu vùc ®· cã t¸c ®éng to lín
®èi víi ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng t¸c ®éng chñ yÕu cã thÓ kÓ tíi lµ:
- Thø nhÊt, thóc ®Èy tù do ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ dÞch vô...trong ph¹m vi
khu vùc còng nh- lµ gi÷a c¸c khu vùc víi nhau. Møc ®é tù do ho¸ lµ kh¸c nhau
nh-ng kh«ng mét khèi kinh tÕ nµo l¹i kh«ng ®Ò cËp chñ tr-¬ng tù do ho¸ nµy.
-Thø hai, thóc ®Èy qu¸ tr×nh më cöa thÞ tr-êng c¸c quèc gia, t¹o lËp nh÷ng thÞ
tr-êng khu vùc réng lín.
- Xem thêm -