Lêi nãi ®Çu
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng môc tiªu cña c¸c doanh nghiÖp lµ ®¸p øng
tèt nhu cÇu cña thÞ tr-êng vµ ®¹t ®-îc lîi nhuËn tèi ®a. Khi quyÕt ®Þnh bÊt kú
mét ph-¬ng ¸n mét lo¹i s¶n phÈm nµo tr-íc tiªn doanh nghiÖp ph¶i tÝnh ®Õn
l-îng chi phÝ sÏ bá ra ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm ®ã. ë c¸c doanh
nghiÖp s¶n xuÊt, khi nãi ®Õn chi phÝ, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn gÝa thµnh s¶n
phÈm v× gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ c¸c chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh cho mét khèi l-îng
hoÆc ®¬n vÞ s¶n xuÊt do doanh nghiÖp hoµn thµnh. Nã cßn lµ mét chØ tiªu chÊt
l-îng tæng hîp, ph¶n ¸nh tr×nh ®é s¶n xuÊt tèt hay ch-a, sö dông cho phÝ tiÕt
kiÖm hay kinh phÝ. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp hÕt søc quan t©m ®Õn viÖc gi¶m
chi phÝ, h¹ gia thµnh mét c¸ch hîp lý v× ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh
nghiÖp gi¶m gi¸ b¸n, thùc hiÖn tèt viÖc tiªu thô s¶n phÈm vµ t¨ng lîi nhuËn .
XuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò ®ã b»ng nh÷ng kiÕn thøc ®· ®-îc häc vµ tÝch luü
kÕt hîp víi c¸c tµi liÖu ®äc thªm em xin ®-îc tr×nh bµy ®Ò tµi "Bµn vÒ mét sè
ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hiÖn nay"
§Ò ¸n cña em gåm c¸c néi dung sau:
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn chuyªn ®Ò ®-îc chia lµm 4 phÇn
PhÇn thø nh©t: Nh÷ng lý luËn chung vÒ chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh
s¶n phÈm trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
PhÇn thø hai: C¸c ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm
PhÇn thø ba: Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm trong mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp chñ yÕu ë ViÖt Nam hiÖn nay
PhÇn thø t-: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn c¸c ph-¬ng ph¸p tÝnh
gi¸ thµnh s¶n phÈm.
PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng lý luËn chung vÒ chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt
I. Kh¸i niÖm, yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm hiÖn nay:
1. Kh¸i niÖm chung vÒ gi¸ thµnh s¶n phÈm .
1.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i gi¸ thµnh.
1.1.1. Kh¸i niÖm gi¸ thµnh.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét ph¹m trï cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ph¶n ¸nh
l-îng gi¸ trÞ cña nh÷ng hao phÝ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ ®· thùc sù
chi ra cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Trong gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ bao
gåm nh÷ng chi phÝ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu thô
ph¶i ®-îc båi hoµn ®Ó t¸i s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp mµ kh«ng bao gåm nh÷ng
chi phÝ ph¸t sinh trong kú kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh÷ng chi phÝ ®-a
vµo thµnh s¶n phÈm ph¶i ph¶n ¸nh ®-îc gi¸ trÞ cña c¸c t- liÖu s¶n xuÊt tiªu
dïng cho s¶n xuÊt, tiªu thô vµ c¸c kho¶n chi tiªu kh¸c liªn quan tíi viÖc bï
®¾p gi¶n ®¬n hao phÝ lao ®éng sèng. Mäi c¸ch tÝnh to¸n chñ quan, kh«ng ph¶n
¸nh ®óng c¸c yÕu tè gi¸ trÞ trong gi¸ thµnh ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ph¸ vì c¸c
quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, kh«ng x¸c ®Þnh ®-îc hiÖu qu¶ kinh doanh vµ
kh«ng thùc hiÖn ®-îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ tai s¶n xuÊt më réng.
Nh- vËy gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé c¸c
kho¶n hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cã liªn quan ®Õn khèi
l-îng c«ng t¸c, s¶n phÈm, lao vô ®· hoµn thµnh.
1.1.2. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm
§Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña qu¶n lý, h¹ch to¸n vµ kÕ ho¹ch ho¸ gi¸
thµnh còng nh- yªu cÇu x©y dùng gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ thµnh ®-îc xem xÐt
d-íi nhiÒu gãc ®é, nhiÒu ph¹m vi tÝnh to¸n kh¸c nhau. VÒ lý luËn còng nhtrªn thùc tÕ, ngoµi c¸c kh¸i niÖm gi¸ thµnh x· héi vµ gi¸ thµnh c¸ biÖt, cßn cã
kh¸i niÖm gi¸ thµnh c«ng x-ëng, gi¸ thµnh toµn bé...
* Ph©n theo thêi ®iÓm tÝnh vµ nguån sè liÖu tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm
- Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: ®-îc x¸c ®Þnh tr-íc khi b-íc vµo kinh doanh trªn
c¬ së gi¸ thµnh thùc tÕ kú tr-íc vµ c¸c ®Þnh møc, c¸c dù to¸n chi phÝ cña kú
kinh doanh.
- Gi¸ thµnh ®Þnh møc: lµ chØ tiªu ®-îc x¸c ®Þnh tr-íc khi b¾t ®Çu s¶n
xuÊt s¶n phÈm. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®-îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¸c ®Þnh møc vÒ
chi phÝ hiÖn hµnh t¹i tõng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong kú kÕ ho¹ch (th-êng lµ
ngµy ®Çu th¸ng) nªn gi¸ thµnh ®Þnh møc lu«n thay ®æi phï hîp víi sù thay ®æi
cña c¸c ®Þnh møc chi phÝ ®¹t ®-îc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸
thµnh.
- Gi¸ thµnh thùc tÕ: lµ chØ tiªu ®-îc x¸c ®Þnh sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt s¶n phÈm dùa trªn c¬ së c¸c chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt s¶n phÈm.
* Ph©n theo ph¹m vi ph¸t sinh chi phÝ.
- Gi¸ thµnh s¶n xuÊt (cßn gäi lµ gi¸ thµnh c«ng x-ëng) lµ chØ tiªu ph¶n
¸nh tÊt c¶ c¸c chi phÝ ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm
trong ph¹m vi ph©n x-ëng s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt cßn lµ c¨n cø ®Ó x¸c
®Þnh gi¸ vèn hµng b¸n vµ l·i gép ë c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
- Gi¸ thµnh tiªu thô (cßn gäi lµ gi¸ thµnh toµn bé hay gi¸ thµnh ®Çy ®ñ)
lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh toµn bé c¸c kho¶n chi phÝ ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc s¶n
xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm. Gi¸ thµnh tiªu thô lµ c¬ së tÝnh to¸n l·i tr-íc thuÕ cña
doanh nghiÖp.
1.2. Sù cÇn thiÕt cña kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm
trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt hiÖn nay.
B¶n chÊt cña gi¸ thµnh s¶n phÈm chÝnh lµ sù chuyÓn dÞch gi¸ trÞ cña c¸c
yÕu tè chi phÝ vµo nh÷ng s¶n phÈm c«ng viÖc, lao vô nhÊt ®Þnh ®· hoµn thµnh.
Môc ®Ých s¶n xuÊt vµ nguyªn t¾c kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr-êng ®ßi hái
c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o trang tr¶i mäi chi phÝ ®aµu vµo cña qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã l·i. Gi¸ b¸n s¶n phÈm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo
quy luËt cung - cÇu, vµo sù tho¶ thuËn gi÷a doanh nghiÖp vµ kh¸ch hµng. Do
®ã ®Ó thu ®-îc lîi nhuËn cao th× doanh nghiÖp ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ thµnh
s¶n phÈm ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n, gi¸ thµnh lµ chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh cho mét khèi
l-îng hoÆc mét ®¬n vÞ s¶n phÈm do doanh nghiÖp ®· hoµn thµnh vµ nã ®-îc
biÓu hiÖn b»ng tiÒn.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¸nh chÊt l-îng cña
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸ thµnh thùc
tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm mµ doanh nghiÖp cã thÓ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh
h×nh thùc hiÖn c¸c ®Þnh møc, c¸c dù to¸n chi phÝ còng nh- t×nh h×nh sö dông
tµi s¶n, vËt t-, lao ®éng, tiÒn vèn cña doanh nghiÖp vµ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n,
c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi - kü thuËt.
H¬n n÷a doanh nghiÖp cßn dùa vµo chØ tiªu nµy ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶
kinh doanh. Cã nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸ thµnh s¶n xuÊt vµ gi¸ b¸n, doanh
nghiÖp sÏ ®¸nh gi¸ møc ®é bï ®¾p chi phÝ vµ hiÖu qu¶ sö dông chi phÝ s¶n
xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n phÈm còng lµ c¨n cø gióp doanh nghiÖp tÝnh to¸n gi¸ vèn
hµng b¸n, l·i gép, tõ ®ã x¸c ®Þnh l·i tr-íc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp.
Ngoµi ra, gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm cßn lµ nh÷ng chØ tiªu
quan träng cña b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n, ph¶n ¸nh t×nh h×nh tµi s¶n cña doanh
nghiÖp. TÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch ®óng ®¾n vµ trung thùc sÏ t¹o niÒm
tin cho ng-êi quan t©m vµ ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp thùc hiÖn ®Çy ®ñ tr¸ch
nhiÖm víi nhµ n-íc.
§Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ tr-êng, doanh nghiÖp ph¶i lu«n
t×m mäi c¸ch n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm, c¶i tiÕn mÉu m· phï hîp víi thÞ
hiÕu ng-êi tiªu dïng, ®ång thêi víi viÖc h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §©y còng lµ
tr¸ch nhiÖm chÝnh cña kÕ to¸n gi¸ thµnh. B»ng viÖc cung cÊp c¸c th«ng tin
liªn quan ®Õn gi¸ thµnh ®Þnh møc, gi¸ thµnh s¶n phÈm thùc tÕ, kÕ to¸n gi¸
thµnh cã thÓ hç trî c«ng t¸c h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §¬n gi¸ tiªu chuÈn, ng©n
s¸ch linh ho¹t vµ kÕt hîp kÕ to¸n phÇn hµnh kh¸ch chÝnh lµ c«ng cô cña kÕ
to¸n gi¸ thµnh.
Bªn c¹nh chøc n¨ng hç trî h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, kÕ to¸n gi¸ thµnh
cßn cã chøc n¨ng lËp gi¸, cã nghÜa lµ c¨n cø vµo gi¸ thµnh ®Ó x¸c ®Þnh gi¸
b¸n, tØ lÖ chiÕt khÊu b¸n hµng ... Mét trong nh÷ng c¨n cø ®Ó doanh nghiÖp tÝnh
to¸n tû lÖ chiÕt khÊu phï hîp víi kh¸ch hµng lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trong mèi
quan hÖ víi gi¸ b¸n. Nh- vËy, kÕ to¸n gi¸ thµnh còng gãp mét phÇn quan
träng trong viÖc ra quyÕt ®Þnh cña nhµ qu¶n trÞ.
Qua viÖc t×m hiÓu nh÷ng vai trß cña kÕ to¸n gi¸ thµnh ®èi víi mçi
doanh nghiÖp s¶n xuÊt, ta kh¼ng ®Þnh kÕ to¸n gi¸ thµnh lµ mét kh©u träng t©m
cña kÕ to¸n. §©y lµ c¬ së ®Ó doanh nghiÖp lËp mét b¸o c¸o trung thùc, hîp lý
còng nh- cung cÊp th«ng tin kÞp thêi chÝnh x¸c cho nhµ qu¶n trÞ. Nh-ng mét
hÖ thèng kÕ to¸n kh«ng b¶n th©n nã mang l¹i kÕt qu¶ ®ã mµ lu«n cÇn cã sù
vËn dông hîp lý tõ phÝa doanh nghiÖp.
2. Yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm t¹i c¸c
doanh nghiÖp hiÖn nay.
2.1. Yªu cÇu vµ nguyªn t¾c qu¶n lý.
§Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng kiÓm tra vµ cung cÊp th«ng tin, tÝnh gi¸
trong doanh nghiÖp nãi chung còng nh- kÕ to¸n gi¸ thµnh nãi riªng ph¶i tu©n
thñ yªu cÇu chÝnh x¸c vµ yªu cÇu nhÊt qu¸n. Yªu cÇu chÝnh x¸c ®ßi hái viÖc
tÝnh gi¸ ph¶i b¶o ®¶m tÝnh trung thùc, phï hîp víi gi¸ c¶ ®-¬ng thêi vµ phï
hîp víi sè l-îng, chÊt l-îng s¶n phÈm. NÕu viÖc tÝnh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c,
th«ng tin do tÝnh gi¸ cung cÊp sÏ mÊt tÝnh x¸c thùc, kh«ng ®¸ng tin cËy, ¶nh
h-ëng ®Õn viÖc ®Ò ra quyÕt ®Þnh kinh doanh. Còng ®Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng
cña m×nh, kÕ to¸n gi¸ thµnh ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu thèng nhÊt. Yªu cÇu nµy cã
nghÜa lµ viÖc tÝnh gi¸ ph¶i thèng nhÊt vÒ ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n gi÷a c¸c kú
kh¸c nhau. Cã nh- vËy, sè liÖu tÝnh to¸n ra míi cã thÓ so s¸nh gi÷a c¸c thêi
kúvµ so s¸nh víi doanh nghiÖp kh¸c ®-îc.
Ngoµi viÖc tu©n thñ c¸c yªu cÇu trªn kÕ to¸n cßn ph¶i qu¸n triÖt c¸c
nguyªn t¾c nh-:
* Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh ®èi t-îng vµ ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ phï hîp.
§ßi hái ®Çu tiªn cña c«ng viÖc qu¶n lý lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®èi t-îng
tÝnh gi¸, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã th× doanh nghiÖp ph¶i lùa chän ph-¬ng
ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm phï hîp ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ®Æc
®iÓm nguyªn vËt liÖu, ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm mµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
* Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh, ph©n lo¹i chi phÝ mét c¸ch hîp lý:
Tõ néi dung gi¸ thµnh cã thÓ thÊy chi phÝ lµ mét bé phËn quan träng
cÊu thµnh nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm. Ph©n lo¹i, ph©n bæ chi phÝ mét c¸ch khoa
häc nh»m ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu tÝnh gi¸ ph¶n ¸nh ®-îc c¬ cÊu, ph¸t sinh thùc
cña chi phÝ còng nh- kiÓm so¸t t×m ra nguyªn nh©n vµ ph©n tÝch sù biÕn ®éng
cña gÝa thµnh s¶n phÈm.
* Nguyªn t¾c ph¶i n¾m ®-îc c¸c c¸ch ph©n lo¹i gi¸ thµnh kh¸c nhau
®¸p øng c«ng t¸c qu¶n lý vµ h¹ch to¸n:
§Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña qu¶n lý, h¹ch to¸n, kÕ ho¹ch ho¸ gi¸ thµnh
vµ x©y dùng gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ thµnh ®-îc xem xÐt nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau,
ph¹m vi tÝnh to¸n kh¸c nhau. Mçi c¸ch ph©n lo¹i ®Òu cã t¸c dông kh¸c nhau
®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý, h¹ch to¸n kÕ ho¹ch. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cã thÓ ph©n
lo¹i theo ph¹m vi ph¸t sinh chi phÝ hoÆc thêi ®iÓm vµ nguån sè liÖu tÝnh gi¸.
2.2. NhiÖm vô kÕ to¸n gi¸ thµnh:
Víi nh÷ng yªu cÇu vµ nguyªn t¾c trªn, kÕ to¸n gi¸ thµnh cÇn thùc hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu sau:
* C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt
s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t-îng vµ ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸
thµnh thÝch hîp.
* VËn dông ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh hîp lý ®Ó tÝnh tæng gi¸ thµnh vµ
gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña c¸c ®oãi t-îng tÝnh gi¸ thµnh theo ®óng c¸c kho¶n môc
quy ®Þnh vµ ®óng kú tÝnh gi¸ thµnh x¸c ®Þnh.
* Cung cÊp kÞp thêi nh÷ng sè liÖu, th«ng tin tæng hîp vÒ c¸c kho¶n môc
chi phÝ vµ gi¸ thµnh thùc tÕ cho nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp.
* §Þnh kú lËp b¸o c¸o vÒ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ tham gia ph©n tÝch t×nh
h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ®Ò xuÊt biÖn ph¸p ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ vµ h¹ thÊp gi¸
thµnh s¶n phÈm.
II/ Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh
s¶n phÈm.
1. Chi phÝ s¶n xuÊt.
Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt. NÒn s¶n xuÊt x· héi cña bÊt kú mét ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng
g¾n liÒn víi sù vËn ®éng vµ tiªuhao c¸c yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn qu¸ trÜnh. Nãi
c¸ch kh¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp cña ba yÕu tè: tliÖu lao ®éng, ®èi t-îng lao ®éng vµ søc lao ®éng. §ång thêi qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt hµng ho¸ còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh tiªu hao cña chÝnh b¶n th©n c¸c yÕu tè
trªn. Nh- vËy, ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng ho¸, ng-êi s¶n xuÊt ph¶i bá chi phÝ
vÒ thï lao lao ®éng, vÒ t- liÖu lao ®éng, ®èi t-îng lao ®éng. Ba yÕu tè nµy cÊu
thµnh nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm míi s¸ng t¹o ra. V× thÕ sù h×nh thµnh nªn c¸c
chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt lµ yÕu tè kh¸ch quan,
kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè chñ quan cña ng-êi s¶n xuÊt.
Nh- vËy, chi phÝ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña
toµn bé hao phÝ, cña lao ®éng vËt ho¸ vµ hao phÝ lao ®éng sèng cÇn thiÕt mµ
doanh nghiÖp bá ra ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú nhÊt
®Þnh. ë doanh nghiÖp s¶n xuÊt, gi÷a chi phÝ vµ chi tiªu lµ hai ph¹m vi kh¸c
nhau. Chi tiªu trong kú cña doanh nghiÖp bao gåm chi tiªucho qu¸ tr×nhma
hµng, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ho¹t ®éng v¨n ho¸ x· héi cña doanh nghiÖp.
Thùc chÊt chi phÝ s¶n xuÊt ë c¸c doanh nghiÖp lµ sù chuyÓn dÞch vèn
cña doanh nghiÖp vµo ®èi t-îng tÝnh gi¸ nhÊt ®Þnh, nã lµ vèn mµ doanh nghiÖp
bá ra vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc hiÓu râ chi phÝ s¶n xuÊt cã ý
nghÜa quan träng vµ cÇn thiÕt gióp cho doanh nghiÖp tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ chi phÝ
s¶n xuÊt vµo gi¸ thµnh, tõ ®ã t×m ®-îc biÖn ph¸p h¹ thÊp chi phÝ vµ ph¸t huy
t¸c dông chi tiªu gi¸ thµnh trong c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t qu¸
tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.
2. Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm cã mèi quan hÖ chÆt chÏ
víi nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé c¸c hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, lao ®éng vËt ho¸ mµ
doanh nghiÖp ®· bá ra cã liªn quan ®Õ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong
mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn
bé lao ®éng sèng, lao ®éng vËt ho¸ cã liªn quan ®Õn khèi l-îng s¶n phÈm
hoµn thµnh. Chóng gièng nhau vÒ chÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n
phÈm ®Òu bao gåm nh÷ng hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, hao phÝ vËt ho¸ mµ doanh
nghiÖp ®· bá ra trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn. Chi phÝ s¶n xuÊt biÓu hiÖn vÒ mÆt
hao phÝ s¶n xuÊt, gi¸ thµnh s¶n phÈm biÓu hiÖn mÆt kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. Chóng lµ hai mÆt thèng nhÊt cña mét qu¸ tr×nh.
Tuy nhiªn, gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt th-êng kh¸c nhau vÒ
l-îng. TÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ cã nh÷ng chi phÝ g¾n liÒn víi s¶n
phÈm hay khèi l-îng c«ng viÖc ®· hoµn thµnh kh«ng kÓ chi phÝ ®· chi ë kú
nµo. Do l-îng chi phÝ s¶n xuÊt kú nµy chuyÓn sagn khú sau (chi phÝ s¶n phÈm
dë dang cuèi kú) th-êng kh«ng khíp v¬Ý l-îng chi phÝ s¶n xuÊt ®· chi ra trong
kú tr-íc ®ã (chi phÝ s¶n phÈm dë dang ®Çu kú), v× vËy chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t
sinh trong kú kh«ng b»ng gi¸ thµnh s¶n phÈm s¶n xuÊt trong kú.
Trªn gãc ®é biÓu hiÖn b»ng tiÒn, chi phÝ s¶n xuÊt còng kh¸c víi gi¸
thµnh s¶n phÈm. §Æc biÖt trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, gi¸ thµnh s¶n phÈm
kh«ng bao gåm c¸c chi phÝ ®· chi ra trong kú mµ trõ chi phÝ ph©n bæ dÇn cho
kú sau vµ céng thªm c¸c kho¶n chi phÝ thùc tÕ ch-a ph¸t sinh trong kú ®-îc
tÝnh tr-íc vµo gi¸ thµnh hoÆc céng thªm chi phÝ ®· chi ra kú tr-íc ch-a ph©n
bæ, kÕt chuyÓn sang.
PhÇn thø hai:
C¸c ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm
s¶n xuÊt.
I/ C¸c quy ®Þnh vÒ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm s¶n
xuÊt.
1. §èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
X¸c ®Þnh ®èi t-îng trong gi¸ thµnh chÝnh lµ viÖc x¸c ®Þnh s¶n phÈm,
b¸n s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô nhÊt ®Þnh ®ßi hái ph¶i tÝnh gi¸ thµnh mét ®¬n
vÞ. §èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh cã thÓ lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt hay ®ang trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt tuú theo yªu cÇu cña h¹ch to¸n kinh tÕ
néi bé vµ tiªu thô s¶n phÈm. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh lµ
yªu cÇu quyÕt ®Þnh trong viÖc tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña gi¸ thµnh s¶n
phÈm. §Ó tÝnh ®óng vµ ®ñ gi¸ thµnh s¶n phÈm, kÕ to¸n ph¶i dùa vµ ®Æc ®iÓm
tæ chøc, ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ küthuËt s¶n xuÊt s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm tæ
chøc cña s¶n phÈm, yªu cÇu, tr×nh ®é qu¶n lý vµ h¹ch to¸n cña doanh nghiÖp
®Ó x¸c ®Þnh ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh hîp lý.
Nh- vËy x¸c ®Þnh ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ yÕu tèt quyÕt
®Þnh trong viÖc tÝnh ®óng vµ trung thùc gi¸ thµnh s¶n phÈm. §èi t-îng gi¸
thµnh s¶n phÈm lµ c¨n cø ®Ó tÝnh gi¸ thµnh, c¸c thÎ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm,
lùa chän ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh qu¶n lý vµ kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn
kÕ ho¹ch gi¸ thµnh vµ tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp.
2. Kú tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Kú tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ thêi kú mµ bé phËn kÕ to¸n gi¸ thµnh cÇn
tiÕn hµnh c«ng viÖc tÝnh gi¸ thanhf cho c¸c ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh. Còng nhx¸c ®Þnh ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh, kú tÝnh gi¸ thanh s¶n phÈm tuú theo ®Æc
®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt s¶n phÈm víi chu kú s¶n phÈm mµ x¸c ®Þnh.
Trong tr-êng hîp m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt hµng lo¹t, chu kú ng¾n, liªn
tôc th× kú tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµo thêi ®iÓm cuèi th¸ng. T¹i thêi ®iÓm
nµy, kÕ to¸n tËp hîp chi pÝ vµ ¸p dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thÝch hîp
®Ó x¸c ®Þnh gi¸ thµnh thùc tÕ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ tæng gi¸ thµnh thùc tÕ
cho tõng ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh. Cßn trong tr-êng hîp tæ chøc s¶n xuÊt ®¬n
chiÕc, chu kú dµi hoÆc tæ chøc s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng th× kú tÝnh s¶n
phÈm vµo thêi ®iÓm s¶n phÈm hay ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh. Hµng th¸ng, kÕ
to¸n vÉn tiÕn hµnh tËpuhîp chi phÝ s¶n xuÊt theo ®èi t-îng. Khi nh©n chøng tõ
chøng minh s¶n phÈm, ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh th× kÕ to¸n tiÕn hµnh tÝnhgi¸
thµnh thùc tÕ cho ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh.
X¸c ®Þnh kú tÝnh gi¸ thµnh cho tõng ®èi t-îng thÝch hîp sÏ gióp cho
doanh nghiÖp tæ chøc c«ng viÖc tÝnh gi¸ thµnhmét c¸ch khoa häc, hîp lý, ®¶m
b¶o cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi, vµ ph¸t huy vai trß kiÓm tra t×nh
h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh s¶n phÈm cña kÕ to¸n.
II/ Ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
1. Ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trùctiÕp.
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông ë lo¹i h×nh s¶n xuÊt gi¶n ®on-, lo¹i
h×nh nµy cã ®Æc ®iÓm lµ chu kú s¶n xuÊt ng¾n khèi l-îng s¶n phÈm lín vµ mÆt
hµng s¶n xuÊt Ýt.
- Tr-êng hîp cuèi kú kh«ng cã s¶n phÈm dë dang hoÆc cã Ýt hoÆc æn
®Þnh th× kÕ to¸n kh«ng cÇn ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang cuèi kú, khi ®ã tæng
gi¸ thµnh, gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm ®-îc tÝnh theo c«ng thøc sau ®©y:
Z=C
z=Z/Q=C/Q
Trong ®ã:
Z lµ tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú.
z lµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú.
Q lµ sè l-îng s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú.
C lµ tæng chi phÝ s¶n xuÊt trong kú.
- Tr-êng hîp cuèi kú cã nhiÒu s¶n phÈm dë dang vµ kh«ng æn ®Þnh. KÕ
to¸n ph¶i tæ chøc ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang cuèi kú, khi ®ã tæng gi¸ thµnh,
gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm ®-îc tÝnh theo c«ng thøc sau ®©y:
Z = D®Çu kú + C - Dcuèi kú
z = Z/Q
Trong ®ã D®Çu kú , Dcuèi kú lµ chi phÝ s¶n xuÊt dë dang ®Çu kú vµ cuèi kú.
2. Ph-¬ng ph¸p tÝnh gia thµnh theo hÖ sè.
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông trong nh÷ng doanh nghiÖp mµ cïng mét
quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm cïng sö dông mét lo¹i nguyªn vËt
liÖu, cïng mét l-îng lao ®éng nh-ng kÕt qu¶ thu ®-îc nhiÒu lo¹i s¶n phÈm
kh¸c nhau. §èi t-îng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ cho toµn bé quy tr×nh c«ng
nghÖ, ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh lµ tõng s¶n phÈm trong quy tr×nh c«ng nghÖ.
Theo ph-¬ng ph¸p nµy kÕ to¸n c¨n cø vµo hÖ sè tÝnh gi¸ thµnh cña tõng
lo¹i s¶n phÈm t-¬ng øng ®Ó quy ®æi sè s¶n phÈm kh¸c nhau vÒ s¶n phÈm gèc
(s¶n phÈm tiªu chuÈn) ®Ó tõ ®ã ta tÝnh ra ®-îc tæng gi¸ thµnh, gi¸ thµnh ®¬n vÞ
thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm.
Gäi: Qi lµ sè l-îng s¶n phÈm cña lo¹i i.
Hi lµ hÖ sè tÝnh gi¸ thµnh cña lo¹i s¶n phÈm i
Khi ®ã ta cã: Sè l-îng s¶n phÈm gèc (S¶n phÈm tiªu chuÈn) QiHi
Dë dang ®Çu kú
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ
s¶n phÈm gèc
=
cña nhãm s/p
Tæng chi phÝ ph¸t sinh
trong kú cña nhãm s/p
=
Dë dang cuèi kú
cña nhãm s/p
QiHi
Tæng gi¸ thùc tÕ
=
cña tõng lo¹i s/p
=
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ
s¶n phÈm gèc
Sè l-îng s¶n phÈm
=
gèc cña tõng lo¹i
Tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ
=
Sè l-îng s¶n phÈm thùc tÕ cña tõng lo¹i
cña tõng lo¹i s/p
3. Ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh theo tû lÖ:
Ph-¬ng ph¸p nµy ¸p dông ë lo¹i h×nh s¶n xuÊt mµ trong cïng mét quy
tr×nh c«ng nghÖ kÕt qu¶ s¶n xuÊt thu ®-îc nhiÒu lo¹i s¶n phÈm cã quy c¸ch
phÈm chÊt kh¸c nhau, ®Ó gi¶m bít khèi l-îng h¹ch to¸n kÕ to¸n th-êng tiÕn
hµnh tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo nhãm s¶n phÈm cïng lo¹i.
C¨n cø vµo tû lÖ chi phÝ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ víi chi phÝ s¶n
xuÊt kÕ ho¹ch cña ®Þnh møc, kÕ to¸n sÏ tÝnh ra tæng gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ
cña tõng lo¹i s¶n phÈm.
Tæng gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc
tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm
=
Tû lÖ gi¸
thµnh
Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch hoÆc tæng gi¸
=
thµnh ®Þnh møc cña tõng lo¹i s¶n phÈm
Trong ®ã:
Tû lÖ gi¸
thµnh
=
Dë dang ®Çukú cña
nhã SP
=
Tæng chi phÝ ph¸t sinh
trong kúcña nhãm SP
-
Dë dang cuèi kú cña
nhãm s¶n phÈm
Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch hoÆc tæng gi¸ thµnh ®Þnh møc cña nhãm s¶n phÈm
Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch
hoÆc tæng gi¸ thµnh ®Þnh kú
=
Sè l-îng s/p thùc tÕ
cña tõng lo¹i s/p
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ hoÆc
=
®Þnh møc cña tõng lo¹i s/p
Tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ
=
cña tõng lo¹i s/p
S¶n l-îng thùc tÕ cña tõng lo¹i
4. Ph-¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ.
¸p dông víi c¸c doanh nghiÖp mµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®-îc
thùc hiÖn ë nhiÒu bé phËn s¶n xuÊt, nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ, ®èi t-îng tËp
hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ c¸c bé phËn chi tiÕt s¶n phÈm hoÆc giai ®o¹n c«ng
nghÖ hay bé phËn s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch
céng chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay tæng chi phÝ s¶n
xuÊt cña c¸c giai ®o¹n, bé phËn s¶n xuÊt t¹o nªn thµnh phÈm.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Z1 + Z2 + Z3 + .... + Zn
Gi¸ thµnh
=
s¶n phÈm
Chi phÝ s¶n xuÊt
dë dang ®Çu kú
=
Chi phÝ s¶n xuÊt
ë bé phËn 1
=
Chi phÝ SX ë
bé phËn 1
=
Chi phÝ SX dë
dang cuèi kú
5- Ph-¬ng ph¸p lo¹i trõ s¶n phÈm phô
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc dïng trong tr-êng hîp quy tr×nh s¶n xuÊt ®ång
thêi thu ®-îc s¶n phÈm chÝnh vµ s¶n phÈm phô nh- c¸c doanh nghiÖp ngµnh
s¶n xuÊt ®-êng, xay s¸t g¹o... §èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy, ®Ó tÝnh gi¸
thµnh mét c¸ch chÝnh x¸c kÕ to¸n ph¶i lo¹i trõ gi¸ trÞ s¶n phÈm phô.
Tæng gi¸ thµnh
s¶n phÈm
chÝnh
Gi¸ trÞ s¶n
Tæng chi phÝ
= phÈm chÝnh dë + s¶n xuÊt ph¸t +
dang ®Çu kú
sinh trong kú
Gi¸ trÞ s¶n phÈm
Gi¸ trÞ s¶n
phô thu håi -íc - phÈm dë dang
tÝnh
cuèi kú
Trong ®ã gi¸ trÞ s¶n phÈm phô thu håi -íc tÝnh ®-îc x¸c ®Þnh dùa trªn
gi¸ trÞ s¶n phÈm phô cã thÓ sö dông ®-îc, gi¸ trÞ cã thÓ b¸n ®-îc vµ chi phÝ
®Þnh møc
6. Ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt liªn hîp.
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt
cña ®Æc ®iÓm qui tr×nh c«ng nghiÖp phøc t¹p ®ßi hái viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm ph¶i cã sù kÕt hîp cña nhiÒu ph-¬ng ph¸p nh- doanh nghiÖp ngµnh ho¸
chÊt, ®ãng giÇy ... §Ó tÝnh gi¸ thµnh ë doanh nghiÖp lo¹i nµy, kÕ to¸n ph¶i kÕt
hîp nhiÒu ph-¬ng ph¸p nh- ph-¬ng ph¸p gi¶n ®¬n, ph-¬ng ph¸p tæng céng,
ph-¬ng ph¸p gi¶n ®¬n vµ ph-¬ng ph¸p hÖ sè, ph-¬ng ph¸p gi¶n ®¬n vµ
ph-¬ng ph¸p tØ lÖ...
PhÇn thø ba:
Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸
thµnh trong mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp
s¶n xuÊt hiÖn nay ë ViÖt Nam
I/ Doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n.
Doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n th-êng lµ c¸c doanh nghiÖp chØ s¶n
xuÊt mét hay sè Ýt mÆt hµng víi khèi l-îng lín, cã quy tr×nh s¶n xuÊt gi¶n
®¬n, khÐp kÝn, liªn tôc, chu kú s¶n xuÊt ng¾n. C¸c doanh nghiÖp nµy th-êng
lµ trong ngµnh khai th¸c kh¸c hay s¶n xuÊt ®éng lùc nh- khai th¸c than, khai
th¸c quÆng, s¶n xuÊt, ®iÖn n-íc, khÝ ®èt... ë c¸c doanh nghiÖp nµy ®èi t-îng
tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt th-êng trung víi ®èi t-îng tÝnh gi¸ thµnh nªn kÕ
to¸n doanh nghiÖp hay ¸p dông ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh gi¶n ®¬n, ph-¬ng
ph¸p liªn hîp, vµ lËp thÎ tÝnh gi¸ thµnh.
Ph-¬ng ph¸p gi¶n ®¬n tÝnh to¸n dÔ dµng vµ cho th«ng tin chÝnh x¸c.
H¬n n÷a viÖc tÝnh gi¸ thµnh th-êng tiÕn hµnh vµo cuèi kú nªn kÕ to¸n gÝa
thµnh cã thÓ cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c cho kÕ to¸n tæng hîp vÒ chØ tiªu
gi¸ thµnh vµ s¶n phÈm dë dang cuèi kú trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. ViÖc chi
tiÕt néi dung gi¸ thµnh trªn thÎ tÝnh gi¸ thµnh lµ mét ho¹t ®éng phôc vô cho
c«ng t¸c qu¶n trÞ. Dùa vµo th«ng tin cung cÊp, nhµ qu¶n lý ®¸nh gi¸ t×nh h×nh
s¶n xuÊt, lËp kÕ ho¹ch vµ ®iÒu chØnh gi¸ thµnh ®Þnh møc cho phï hîp vµ x¸c
®Þnh gi¸ vèn hµng b¸n.
Tuy nhiªn, do viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt ë cuèi kúnªn viÖc cung cÊp
th«ng tin gi¸ thµnhthùc tÕ kh«ng ®-îc liªn tôc. Trong khi ®ã s¶n phÈm hoµn
thµnh nhËp kho liªn tôc chø kh«ng ®îi ®Õn cuèi th¸ng míi nhËp. ViÖc h¹ch
to¸n ph¶i dùa vµo -íc tÝnh hay gi¸ kú tr-íc, chØ ®Õn cuèi kúmíi ®iÒu chØnh
th«ng tin vÒ gi¸ vèn. ViÖc cung cÊp th«ng tin trong kú kh«ng ®-îc chÝnh x¸c,
ch-a ®¸p øng c«ng t¸c qu¶n lý. D-íi ¸p lùcc¹nh tranh, nhµ qu¶n lý ph¶i liªn
tôc ®-a ra quyÕt ®Þnh nh»m n¾m b¾t thêi c¬, kh«ng thÓ ®îi ®Õn cuèi kúmíi ra
quyÕt ®Þnh kinh doanh.
II/ Doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng.
§èi víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng, ®èi
t-îng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ tõng ®¬n ®Æt hµng cô thÓ. §èi t-îng tÝnh
gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ s¶n phÈm cña tõng ®¬n ®Æt hµng. Ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸
thµnh tuú theo tÝnh chÊt sè l-îng s¶n phÈm cña tõng ®¬n sÏ ¸p dông ph-¬ng
ph¸p thÝch hîpnh- ph-¬ng ph¸p trùc tiÕp, ph-¬ng ph¸p hÖ sè, ph-¬ng ph¸p
tæng céng chi phÝ hay ph-¬ng ph¸p liªn hîp. ..
§Æc ®iÓm cña viÖc h¹ch to¸n chi phÝ trong c¸c doanh nghiÖp nµy lµ toµn
bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ®Òu®-îc tËp hîp theo tõng ®¬n ®Æt hµng, kh«ng
kÓ sè l-îng s¶n phÈm cña ®¬n ®Æt hµng ®ãnhiÒu hay Ýt, quy tr×nh c«ng nghÖ
gi¶n ®¬n hay phøc t¹p. §èi víi c¸c chi phÝ trùc tiÕp ph¸t sinhtrong kú liªn
quan trùc tiÕp ®Õn ®¬n ®Æt hµng nµo th× h¹ch to¸n trùc tiÕp cho ®¬n ®Æt hµng
®ã theo c¸c chøng tõ gèc (hay b¶ng ph©n bæ chi phÝ). §èi víi chi phÝ s¶n xuÊt
chung, sau khi tËp hîp xong sÏ ph©n bæ cho tõng ®¬n theo tiªu chuÈn phï hîp
(giê c«ng s¶n xuÊt, nh©n c«ng trùc tiÕp...). ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ë trong c¸c
doanh nghiÖp nµy chØ tiÕn hµnh khi ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh nªn kú tÝnh gi¸
thµnh th-êng kh«ng nhÊt trÝ víi kú b¸o c¸o.§èi víi nh÷ng ®¬n ®Æt hµng ®Õn
kú b¸o c¸o ch-a hoµn thµnh th× toµn bé chi phÝ ®· tËp hîp theo ®¬n ®Æt hµng
®Õn kú b¸o phÈm dë dang, cuèi kú chuyÓn kú sau. §èi víi nh÷ng ®¬n ®Æt
hµng ®· hoµn thµnh th× tæng chi phÝ ®· tËp hîp ®-îc theo ®¬n ®ã chÝnh lµ tæng
gi¸ thµnh s¶n phÈm cña ®¬n vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ sÏ tÝnh b»ng c¸ch lÊy tæng gi¸
thµnh s¶n phÈm cña ®¬n chia cho sè l-îng s¶n phÈm trong ®¬n.
ThÎ tÝnh gi¸ thµnh ®¬n ®Æt hµng
Ngµy .... th¸ng .... n¨m ....
§¬n ®Æt hµng sè: ......
s¶n phÈm: .........
§¬n vÞ: §ång
Kho¶n môc chi phÝ
ChØ tiªu
Chi phÝ NVL Chi phÝ nh©n
trùc tiÕp
c«ng trùc tiÕp
Chi phÝ s¶n
Tæng céng
xuÊt chung
Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang ®Çu kú
Chi phÝ ph¸t sinh trong kú
Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang cuèi kú
tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm
Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®¬n vÞ
Tuy nhiªn trong mét tr-êng hîp cÇn thiÕt, theo yªu cÇu c«ng t¸c qu¶n
lý cÇn x¸c ®Þnh khèi l-îng c«ng viÖc hoµn thµnh trong kúth× ®èi víi nh÷ng
®¬n ®Æt hµng chØ míi hoµn thµnh mét phÇn, viÖc x¸c ®Þnh s¶n phÈm dë dang
cña ®¬n ®ã cã thÓ dùa vµo gi¸ thµnh kÕ ho¹ch "hay ®Þnh møc" hoÆc theo møc
®é hoµn thµnh cña ®¬n.
III/ Doanh nghiÖp ¸p dông hÖ thèng h¹ch to¸n ®Þnh
møc.
C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nµy th-êng cã qui tr×nhc«ng nghÖ s¶n xuÊt
®· ®Þnh h×nh vµ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®· ®i vµo æn ®Þnh. Do vËy kÕ to¸n
cã thÓ kÕt hîp ph-¬ng ph¸p tØ lÖ vµ ph-¬ng ph¸p hÖ sè ®Ó h×nh thµnh mét
ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n riªng phï hîp víi ®Æc ®iÓm doanh nghiÖp. Ph-¬ng
ph¸p tÝnh gi¸ thµnh theo ®Þnh møc ®ßi hái tæ chøc h¹ch to¸n ®· ®i vµo æn ®Þnh,
c¸c lo¹i ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt ®· t-¬ng ®èi hîp lý trong mét chÕ ®é qu¶n
lý ®Þnh møc cã nÒ nÕp vµ tr×nh ®é tæ chøc cao. Theo ph-¬ng ph¸p nµy, ®Çu
th¸ng, kÕ to¸n ph¶i c¨n cø vµo ®Þnh møc hiÖn hµnh ®Ó tÝnh gi¸ thµnh ®Þnh møc
s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh ®Þnh møc
cña s¶n phÈm A
=
chi phÝ NVL
®Þnh møc
+
Chi phÝ nh©n
Chi phÝ s¶n xuÊt
+
chung ®Þnh møc
c«ng dù to¸n
Sau ®ã, dùa vµo sè liÖu tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ vµ sè l-îng s¶n
phÈm dë dang, tÝnh sè chªnhlÖch gi¸ thµnh thùc tÕ vµ gi¸ thµnh ®Þnh møc.
Ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh ®Þnh møc cã thÓ theo s¶n phÈm hoµn thµnh, theo
chi tiÕt, bé phËn s¶n xuÊt råi tËp hîp l¹i ... tuú theo tÝnh chÊt cña qui tr×nh
c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm s¶n phÈm. NÕu cã sù thay ®æi ®Þnh møc, kÕ to¸n tÝnh sè
chªnh lÖch do thay ®æi ®Þnh møc. Sang ®Çu th¸ng sau kÕ to¸n tÝnh l¹i gi¸
thµnh ®Þnh møc.
Gi¸ thµnh thùc tÕ
cña s¶n phÈm
=
Gi¸ thµnh ®Þnh møc
cña s¶n phÈm
+
Chªnh lÖch do
+
thay ®æi ®Þnh møc
Chªnh lÖch
®Þnh møc
ThÎ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm
S¶n phÈm: ..........
Ngµy .... th¸ng .... n¨m ....
§¬n vÞ : triÖu ®ång
Kho¶n môc chi phÝ s¶n
xuÊt
Tæng gi¸ thµnh
Gi¸ thµnh
Theo ®Þnh
Thay ®æi
Chªnh lÖch
Gi¸ thµnh
møc
®Þnh møc
®Þnh møc
thùc tÕ
thùc tÕ ®¬n
vÞ
Chi phÝ NVL trùc tiÕp
Chi phÝ NC trùc tiÕp
Chi phÝ s¶n xuÊt chung
Tæng céng
¦u ®iÓm næi bËt cña ph-¬ng ph¸p nµy lµ doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn
sù kiÓm tra th-êng xuyªn, cung cÊp th«ng tin th-êng xuyªn cho c¸c cÊp qu¶n
trÞ n¾m t×nh h×nh, kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c ®Þnh møc còng nh- t×nh h×nh sö dông
tµi s¶n trong doanh nghiÖp. ThËt vËy, viÖc thay ®æi ®Þnh møc lµ sù t¨ng gi¶m
c¸c ®Þnh møc chi phÝ s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm do ¸p dông c¸c ®Þnh
møc míi kinh tÕ vµ tiÕt kiÖm h¬n c¸c ®Þnh møc ®· lçi thêi. ViÖc thay ®æi nµy
®-îc tiÕn hµnh vµo ®Çuth¸ng nªn tiÖn lîi cho viÖc theo dâi, chøng thùc c«ng
nghÖ míi vµ cung cÊp th«ng tin ngay ng-êi qu¶n lý. Do ®ã rÊt thuËn lîi trong
c«ng t¸c qu¶n lý vµ cung cÊp th«ng tin. Dùa vµo th«ng tin b¸o c¸o, ban l·nh
®¹o cã thÓ t×m ra c¸c nguyªn nh©n g©y chªnh lÖch vµ ®Ò ra biÖn ph¸p h¹ gi¸
thµnh, kÞp thêi ®éng viªn mäi tiÒm lùc hiÖn cã. §©y lµ lo¹i h×nh h¹ch to¸n chi
phÝ tiªn tiÕn thÓ hiÖn qua viÖc ¸p dông c¸c ®Þnh møc chi phÝ ban ®Çu vµo lµm
c¬ së tÝnh to¸n vµ kiÓm so¸t chi phÝ s¶n xuÊt.
Ngoµi ra, ph-¬ng ph¸p nµy còng cã nh-îc ®iÓm. C«ng viÖc h¹ch to¸n
trong ph-¬ng ph¸p nµy rÊt nhiÒu vµ ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®ßi hái rÊt chÆt chÏ.
C¸c bót to¸n h¹ch to¸n riªng c¸c thay ®æi, c¸c chªnh lÖch lµ rÊt phøc t¹p, ®ßi
hái tr×nh ®é tæ chøc vµ nghiÖp vô kÕ to¸n ph¶i v÷ng vµng, ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c
h¹ch to¸n ban ®Çu ph¶i tiÕn hµnh cã nÒ nÕp, chÆt chÏ.
IV/ Doanh nghiÖp cã s¶n xuÊt phøc t¹p theo kiÓu chÕ
biÕn liªn tôc.
Doanh nghiÖp s¶n xuÊt phøc t¹p theo kiÓu chÕ biÕn liªn tôclµ doanh
nghiÖp cã quy tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o s¶n phÈm gåm nhiÒu b-íc nèi tiÕp
nhau theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh tæ chøc s¶n xuÊt nhiÒu vµ æn ®Þnh. Mçi b-íc
t¹o ra b¸n thµnh phÈm vµ b¸n thµnh phÈm cña b-íc tr-íc lµ ®èi t-îng chÕ
biÕn cña b-íc sau.Tuú theo tÝnh chÊt hµng ho¸ cña b¸n thµnh phÈm vµ yªu
cÇuc«ng t¸c qu¶n lý, gi¸ thµnh ®-îc tÝnh theo mét trong hai c¸ch tÝnh gi¸
thµnh ph©n b-íc cã h¹ch to¸n b¸n thµnh phÈm vµ tÝnh gi¸ thµnh ph©n b-íc
kh«ng h¹ch to¸n b¸n thµnh phÈm.
1. TÝnh gi¸ thµnh ph©n b-íc theo ph-¬ng ¸n h¹ch to¸n cã b¸n
thµnh phÈm.
§©y lµ ph-¬ng ph¸p ®-îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã nhu cÇu h¹ch to¸n
néi bé cao hoÆc b¸n thµnh phÈm hoµn thµnh cña tõng b-íc cã gi¸ trÞ sö dông
®éc lËp, cã thÓ nhËp kho, ®em b¸n hay tiÕp tôc s¶n xuÊt chÕ biÕn ë c¸c b-íc
tiÕp theo.
§Æc ®iÓm cña ph-¬ng ¸n h¹ch to¸n nµy lµ khi tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt
cña c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ, gi¸ trÞ b¸n thµnh phÈm cña c¸c b-íc tr-íc
chuyÓn sang b-íc sau ®-îc tÝnh theo gi¸ thµnh thùc tÕ vµ ®-îc ph¶n ¸nh theo
tõng kho¶n môc chi phÝ. ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ph¶i tiÕn hµnh lÇn l-ît tõ b-íc 1
sang b-íc 2 ... cho ®Õn b-íc cuèi cïng tÝnh ra gi¸ thµnh thµnh phÈm nªn cßn
gäi lµ kÕt chuyÓn tuÇn tù.
S¬ ®å tr×nh tù h¹ch to¸n CPSX vµ tÝnh gi¸ thµnh theo ph-¬ng ¸n ph©n
b-íc cã tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm.
Chi phÝ nguyªn vËt
liÖu chÝnh
Gi¸ thµnh b¸n
thµnh phÈm b-íc 1
Gi¸ thµnh b¸n
thµnh phÈm B.(n-1)
+
+
+
Chi phÝ chÕ
biÕn b-íc 1
Chi phÝ chÕ
biÕn b-íc 2
Chi phÝ chÕ
biÕn b-íc n
-
-
-
Gi¸ trÞ s¶n phÈm
dë dang b-íc 1
Gi¸ trÞ s¶n phÈm
Ngµy .... th¸ng .... n¨m .....
=
dë dang b-íc 2
Gi¸ trÞ s¶n phÈm
dë dang b-íc n
ThÎ tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm - b-íc 1
S¶n phÈm : ...........
=
Gi¸ thµnh b¸n thµnh
phÈm b-íc 1
Gi¸ thµnh b¸n thµnh
phÈm b-íc 2
Tæng gi¸ thµnh
=
thµnh phÈm
- Xem thêm -