Lêi më ®Çu
Khi nãi vÒ c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n, NghÞ quyÕt 6 cña Ban chÊp hµnh Trung ¬ng kho¸ V ®· nhËn ®Þnh: “b»ng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý vµ mét c¬ chÕ qu¶n lý
thÝch hîp chóng ta sÏ cã kh¶ n¨ng t¹o ra mét chuyÓn biÕn m¹nh trong ®êi sèng kinh
tÕ - x· héi”. §èi víi ngo¹i th¬ng còng vËy, viÖc thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý mµ kh«ng ®i
®«i víi viÖc x¸c ®Þnh mét chÝnh s¸ch c¬ cÊu ®óng ®¾n sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn ngo¹i
th¬ng ®îc nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶.
Trong nh÷ng n¨m 80, §¶ng vµ Nhµ níc ®· ®a ra nhiÒu chÝnh s¸ch vµ biÖn
ph¸p quan träng ®Ó t¨ng cêng c«ng t¸c xuÊt khÈu nh»m ®¸p øng nhËp khÈu. Song
nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®ã cßn mang tÝnh chÊt ch¾p v¸ vµ bÞ ®éng, chØ chó ý
nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ nhng cha gióp x¸c ®Þnh ®îc c¬ cÊu xuÊt khÈu (vµ
nhËp khÈu) l©u dµi vµ thÝch øng. Do ®ã, trong viÖc tæ chøc s¶n xuÊt hµng hãa vµ
cung øng dÞch vô cho xuÊt khÈu cßn nhiÒu lóng tóng vµ bÞ ®éng. ViÖc x¸c ®Þnh
®óng c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ cã t¸c dông:
§Þnh híng râ cho viÖc ®Çu t s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu t¹o nªn
nh÷ng mÆt hµng chñ lùc xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ cao vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi.
§Þnh híng râ viÖc øng dông khoa häc - kü thuËt c¶i tiÕn s¶n xuÊt hµng xuÊt
khÈu. Trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi ngµy nay khoa häc - kü thuËt ngµy cµng trë thµnh
mét yÕu tè s¶n xuÊt trùc tiÕp, kh«ng t¹o ra ®îc nh÷ng s¶n phÈm cã hµm lîng
khoa häc - kü thuËt cao sÏ khã c¹nh tranh trong xuÊt khÈu.
Cho phÐp chuÈn bÞ thÞ trêng tríc ®Ó thùc hiÖn c¬ cÊu. Tríc ®©y, trong ®iÒu kiÖn
c¬ cÊu xuÊt khÈu ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së “n¨ng nhÆt chÆt bÞ” rÊt bÞ ®éng trong
kh©u chuÈn bÞ thÞ trêng tiªu thô. V× vËy, cã nhiÒu lóc cã hµng kh«ng biÕt xuÊt
khÈu ®i ®©u, rÊt khã ®iÒu hoµ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu thô.
T¹o c¬ së ®Ó ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch phôc vô vµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu
®óng ®Þa chØ, ®óng mÆt hµng vµ ®óng møc ®é. Qua ®ã cã thÓ khai th¸c c¸c thÕ
m¹nh xuÊt khÈu cña ®Êt níc.
§èi víi níc ta tõ tríc ®Õn nay c¬ cÊu xuÊt khÈu nãi chung cßn manh món vµ
bÞ ®éng. Hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cßn lµ nh÷ng s¶n phÈm th«, hµng s¬ chÕ hoÆc
nh÷ng hµng ho¸ truyÒn thèng nh n«ng s¶n, l©m s¶n, thuû s¶n, hµng thñ c«ng mü
nghÖ vµ mét sè kho¸ng s¶n. Víi c¬ cÊu xuÊt khÈu nh vËy, chóng ta kh«ng thÓ x©y
dùng mét chiÕn lîc xuÊt khÈu hiÖn thùc vµ cã hiÖu qu¶.
Tõ nh÷ng thùc tiÔn kh¸ch quan trªn ®©y, mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®îc ®Æt ra lµ
ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay nh thÕ nµo, lµm thÕ
nµo ®Ó thay ®æi cã c¬ së khoa häc, cã tÝnh kh¶ thi vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i dÞch chuyÓn
nhanh trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th¬ng m¹i ngµy nay.
1
Víi lý do trªn, em ®· chän ®Ò tµi nghiªn cøu: “Mét sè vÊn ®Ò vÒ chuyÓn dÞch
c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi” nh»m ®a ra nh÷ng lý luËn c¬ b¶n
vÒ c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu, kh¶o s¸t thùc tr¹ng vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi c¬
cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi.
§Ò tµi nµy kÕt cÊu gåm 3 ch¬ng:
- Ch¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu.
- Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam trong thêi gian qua.
- Ch¬ng 3: Mét sè gi¶i nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam trong
thêi gian tíi.
§©y lµ mét ®Ò tµi cã néi dung phong phó vµ phøc t¹p nhng trong ®iÒu kiÖn
h¹n chÕ vÒ thêi gian còng nh giíi h¹n vÒ lîng kiÕn thøc, kinh nghiÖm thùc tÕ nªn bµi
viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« cïng
c¸c b¹n.
2
Ch¬ng 1
mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu Vµ
chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu
1.1. Vai trß ho¹t ®éng xuÊt khÈu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
- x· héi theo híng héi nhËp.
Ngµy nay, kh«ng mét níc nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÕu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù
cung tù cÊp, bëi v× mçi quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu tån t¹i trong mèi quan hÖ nhiÒu
mÆt víi c¸c quèc gia kh¸c. Tuy nhiªn, trong c¸c mèi quan hÖ nµy, quan hÖ kinh tÕ
chi phèi hÇu hÕt c¸c mèi quan hÖ kh¸c, bëi bÊt cø mèi quan hÖ nµo còng liªn quan
tíi quan hÖ kinh tÕ. Quan träng nhÊt trong quan hÖ kinh tÕ lµ quan hÖ th¬ng m¹i, nã
cho thÊy trùc diÖn lîi Ých cña quèc gia khi quan hÖ víi c¸c quèc gia kh¸c th«ng qua
lîng ngo¹i tÖ thu ®îc qua th¬ng m¹i quèc tÕ.
Th¬ng m¹i quèc tÕ bao gåm c¸c ho¹t ®éng thu chi ngo¹i tÖ nh: xuÊt khÈu,
nhËp khÈu, gia c«ng cho níc ngoµi vµ thuª níc ngoµi gia c«ng, t¸i xuÊt khÈu, ho¹t
®éng chuyÓn khÈu, xuÊt khÈu t¹i chç. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy, chØ ®i s©u vµo
ph©n tÝch ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
1.1.1. Kh¸i niÖm xuÊt khÈu.
XuÊt khÈu lµ qu¸ tr×nh hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ë trong níc nhng tiªu thô ë níc
ngoµi. XuÊt khÈu thÓ hiÖn nhu cÇu vÒ hµng ho¸ cña c¸c quèc gia kh¸c ®èi víi quèc
gia chñ thÓ. XuÊt khÈu cßn chØ ra nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ chuyªn m«n ho¸ ®îc, nh÷ng
c«ng nghÖ vµ t liÖu s¶n xuÊt trong níc cßn thiÕu ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm xuÊt khÈu
®¹t ®îc chÊt lîng quèc tÕ.
1.1.2. Vai trß cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
a. XuÊt khÈu t¹o ra nguån thu ngo¹i tÖ.
Trong c¸c nguån thu ngo¹i tÖ cho Ng©n s¸ch quèc gia cã mét sè nguån thu
chÝnh:
- XuÊt khÈu hµng ho¸ - dÞch vô.
- §Çu t níc ngoµi trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp.
- Vay nî cña ChÝnh phñ vµ t nh©n.
- KiÒu bµo níc ngoµi göi vÒ.
- C¸c kho¶n thu viÖn trî,...
Tuy nhiªn, chØ cã thu tõ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ tÝch cùc nhÊt v×
nh÷ng lý do sau: kh«ng g©y ra nî níc ngoµi nh c¸c kho¶n vay cña ChÝnh phñ vµ t
nh©n; ChÝnh phñ kh«ng bÞ phô thuéc vµo nh÷ng rµng buéc vµ yªu s¸ch cña níc kh¸c
nh c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi; phÇn lín ngo¹i tÖ thu ®îc tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu
3
thuéc vÒ c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc ®îc t¸i ®Çu t ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kh«ng bÞ
chuyÓn ra níc ngoµi nh nguån ®Çu t níc ngoµi, qua ®ã cho phÐp nÒn kinh tÕ t¨ng trëng chñ ®éng, ®ì bÞ lÖ thuéc vµo bªn ngoµi.
Do ®ã, ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo, ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng nî níc ngoµi, gi¶m
th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n, con ®êng tèt nhÊt lµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Nguån ngo¹i
tÖ thu ®îc tõ xuÊt khÈu sÏ lµm t¨ng tæng cung ngo¹i tÖ cña ®Êt níc, gãp phÇn æn
®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Liªn hÖ víi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh
§«ng Nam ¸ (th¸ng 7/1997), ta thÊy nguyªn nh©n chÝnh lµ do c¸c quèc gia bÞ th©m
hôt c¸n c©n th¬ng m¹i thêng xuyªn trÇm träng, kho¶n th©m hôt nµy ®îc bï ®¾p b»ng
c¸c kho¶n vay nãng cña c¸c doanh nghiÖp trong níc. Khi c¸c kho¶n vay nãng nµy
ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶
n¨ng tr¶ nî vµ buéc tuyªn bè ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp g©y ra sù rót
vèn å ¹t cña c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, cµng lµm cho t×nh h×nh thªm c¨ng th¼ng, ®Õn
nçi Nhµ níc còng kh«ng ®ñ søc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ, tõ ®ã g©y ra cuéc khñng
ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ.
b. XuÊt khÈu t¹o ra nguån vèn chñ yÕu cho nhËp khÈu, ®¸p øng yªu cÇu c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H) ®Êt níc.
Sù t¨ng trëng kinh tÕ cña mçi quèc gia ®Òu ®ßi hái cã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n
lùc, tµi nguyªn, vèn, kü thuËt. Song kh«ng ph¶i bÊt cø quèc gia nµo còng cã ®ñ c¶ 4
®iÒu kiÖn trªn, trong thêi gian hiÖn nay, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn (LDCs) ®Òu thiÕu
vèn, kü thuËt, l¹i thõa lao ®éng. MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh CNH - H§H, ®Ó thùc
hiÖn tèt qu¸ tr×nh ®ßi hái nÒn kinh tÕ ph¶i cã c¬ së vËt chÊt ®Ó t¹o ®µ ph¸t triÓn. §Ó
kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, c¸c quèc gia ph¶i nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ, m¸y mãc, kü
thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn.
H¬n n÷a, xu thÕ tiªu dïng cña thÕ giíi ngµy nay ®ßi hái ngµy cµng cao vÒ
chÊt lîng s¶n phÈm. §Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ trêng quèc tÕ,
c¸c doanh nghiÖp b¾t buéc ph¶i ®Çu t ®Ó n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña m×nh ®©y lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt
khÈu. Tõ ®ã, xuÊt hiÖn nhu cÇu n©ng cao c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp, trong khi
xu híng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ còng ®ang ngµy cµng
ph¸t triÓn vµ c¸c níc ph¸t triÓn (DCs) muèn chuyÓn giao c«ng nghÖ cña hä sang
LDCs. Hai nh©n tè trªn cã t¸c ®éng rÊt quan träng tíi qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng
nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ quèc gia. Tuy nhiªn, mét yÕu tè v« cïng quan
träng mµ nÕu thiÕu nã th× qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng thÓ diÔn ra ®îc,
®ã lµ nguån ngo¹i tÖ, nhng khã kh¨n nµy ®îc kh¾c phôc th«ng qua ho¹t ®éng xuÊt
khÈu. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ vµ c¸c quèc gia cã thÓ dïng
nguån thu nµy ®Ó nhËp c«ng nghÖ phôc vô cho s¶n xuÊt. Trªn ý nghÜa ®ã, cã thÓ nãi,
xuÊt khÈu quyÕt ®Þnh quy m« vµ tèc ®é nhËp khÈu.
4
c. XuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng CNH - H§H.
Do xuÊt khÈu më réng ®Çu ra, mang l¹i nguån ngo¹i tÖ cao nªn c¸c nhµ ®Çu t
sÏ cã xu híng ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu. Sù ph¸t triÓn cña c¸c
ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm xuÊt khÈu t¹o ra nhu cÇu ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt ®Çu
vµo nh: ®iÖn, níc, nguyªn vËt liÖu, m¸y mãc thiÕt bÞ... C¸c nhµ s¶n xuÊt ®Çu vµo sÏ
®Çu t më réng s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu nµy, t¹o ra sù ph¸t triÓn cho ngµnh
c«ng nghiÖp nÆng. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ cho NSNN ®Ó
®Çu t c¬ së h¹ tÇng, ®Çu t vèn, c«ng nghÖ cao cho nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp träng
®iÓm, mòi nhän. XuÊt khÈu t¹o ra nguån thu nhËp cao cho ngêi lao ®éng, khi ngêi
lao ®éng cã thu nhËp cao sÏ t¹o ra nhu cÇu cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ,
hµng ®iÖn tö, hµng c¬ khÝ, lµm n©ng cao s¶n lîng cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu
dïng. Tû träng ngµnh c«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng kÐo theo sù ph¸t triÓn cña ngµnh
dÞch vô víi tèc ®é cao h¬n. Nh vËy, th«ng qua c¸c mèi quan hÖ trùc tiÕp, gi¸n tiÕp,
ho¹t ®éng xuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t vµ c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo
híng c«ng nghiÖp ho¸ vµ héi nhËp. Mét nÒn kinh tÕ mµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng
hµng ho¸ thÞ trêng thÕ giíi ®ang cã nhu cÇu chø kh«ng ph¶i s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu
nh÷ng g× mµ ®Êt níc cã. §iÒu nµy sÏ t¹o cho sù dÞch chuyÓn kinh tÕ cña ®Êt níc mét
c¸ch hîp lý vµ phï hîp.
d. XuÊt khÈu gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña
nÒn kinh tÕ trong quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ.
XuÊt khÈu gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. ë ®©y, chóng ta sÏ
xem xÐt hiÖu qu¶ díi gãc ®é nghÜa réng, bao gåm c¶ hiÖu qu¶ kinh doanh vµ hiÖu
qu¶ kinh tÕ. Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ kinh tÕ, nÕu ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, t¨ng gi¸ trÞ
kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ gãp phÇn t¹o më c«ng ¨n viÖc lµm ®èi víi ngêi lao ®éng.
NÕu t¨ng thªm 1 tû USD gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ t¹o ra tõ 40.000 -50.000 chç
lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ. Gi¶i quyÕt viÖc lµm sÏ bít ®i mét g¸nh nÆng cho nÒn
kinh tÕ quèc d©n, cã t¸c dông æn ®Þnh chÝnh trÞ, t¨ng cao møc thu nhËp cña ngêi lao
®éng.
XuÊt khÈu t¨ng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng viÖc lµm, ®Æc biÖt trong ngµnh n«ng
nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng - l©m - ng nghiÖp, c«ng nghiÖp dÖt
may - lµ nh÷ng ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng. §ã lµ v× xuÊt khÈu ®ßi hái n«ng
nghiÖp ph¶i t¹o ra nh÷ng vïng nguyªn liÖu lín, ®¸p øng cho nhu cÇu lín cña nÒn
c«ng nghÖ s¶n xuÊt hµng lo¹t víi khèi lîng lín ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶, ®ång thêi xuÊt
khÈu còng buéc c«ng nghiÖp chÕ biÕn ph¶i ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi chÊt lîng quèc
tÕ, phôc vô thÞ trêng bªn ngoµi. HiÖn nay, mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña LDCs lµ
hµng n«ng s¶n, hµng c«ng nghiÖp nhÑ, dÇu th«, thñ c«ng mü nghÖ.... §iÒu ®ã sÏ gi¶i
quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm trÇm träng ë c¸c níc nµy. ViÖt Nam lµ níc
®ang ph¸t triÓn, cã d©n sè ph¸t triÓn nhanh vµ thuéc lo¹i d©n sè trÎ, tøc lµ lùc lîng
lao ®éng rÊt ®«ng, tuy nhiªn tr×nh ®é tay nghÒ, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ cha cao.
H¬n n÷a, ViÖt Nam l¹i lµ níc n«ng nghiÖp víi trªn70% d©n sè lµm viÖc trong lÜnh
5
vùc n«ng nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh thêi vô, do ®ã, vµo thêi ®iÓm n«ng nhµn,
sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm ë n«ng th«n rÊt lín, trµn ra thµnh thÞ t¹o ra søc Ðp vÒ
viÖc lµm ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ ®èi víi c¸c thµnh phè nãi riªng.
Ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp gãp phÇn më réng s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp, n©ng cao gi¸ trÞ n«ng s¶n, n©ng cao thu nhËp cho ngêi n«ng d©n, t¹o ra
nhu cÇu vÒ hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng ë vïng n«ng th«n vµ hµng c«ng nghiÖp phôc
vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngoµi ra, còng ph¶i kÓ ®Õn mét ho¹t ®éng xuÊt khÈu gãp
phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm lµ xuÊt khÈu lao ®éng vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng
gia c«ng cho níc ngoµi, ®©y lµ ho¹t ®éng rÊt phæ biÕn trong ngµnh may mÆc ë níc ta
vµ ®· gi¶i quyÕt ®îc rÊt nhiÒu viÖc lµm.
e. XuÊt khÈu lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn ph¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸
trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña §¶ng.
Th«ng thêng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ra ®êi sím h¬n c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi
ngo¹i kh¸c, nªn nã thóc ®Èy c¸c quan hÖ nµy ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, xuÊt khÈu vµ
s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu thóc ®Èy quan hÖ tÝn dông, ®Çu t, vËn t¶i quèc tÕ... §Õn lît
nã, chÝnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i l¹i t¹o tiÒn ®Ò cho më réng xuÊt khÈu.
Th«ng qua xuÊt khÈu, c¸c quèc gia míi cã ®iÒu kiÖn trao ®æi hµng ho¸ - dÞch
vô qua l¹i. XuÊt khÈu lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt
khÈu lµ thiÕt thùc gãp phÇn thùc hiÖn ph¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸
quan hÖ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam, th«ng qua:
- Ph¸t triÓn khèi lîng hµng xuÊt khÈu ngµy cµng lín ra thÞ trêng c¸c níc, nhÊt
lµ nh÷ng mÆt hµng chñ lùc, nh÷ng s¶n phÈm mòi nhän.
- Më réng thÞ trêng xuÊt khÈu sang nh÷ng thÞ trêng míi mµ tríc ®©y ta cha
xuÊt ®îc nhiÒu.
- Th«ng qua xuÊt khÈu nh»m khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng cña ®èi t¸c, t¹o ra søc
c¹nh tranh nhiÒu mÆt gi÷a c¸c ®èi t¸c níc ngoµi trong lµm ¨n, bu«n b¸n víi ViÖt
Nam.
Tãm l¹i, xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ t¹o ra sù phô thuéc lÉn nhau s©u
s¾c, h×nh thµnh ®an xen gi÷a lîi Ých vµ m©u thuÉn, gi÷a hîp t¸c vµ c¹nh tranh kinh
tÕ, th¬ng m¹i gi÷a c¸c trung t©m, gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng gay g¾t. NghÖ thuËt
kh«n khÐo, th«ng minh cña ngêi l·nh ®¹o lµ biÕt ph©n ®Þnh t×nh h×nh, lîi dông mäi
m©u thuÉn, tranh thñ mäi thêi c¬ vµ kh¶ n¨ng ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®a ®Êt níc
tiÕn lªn trong cuéc c¹nh tranh phøc t¹p, gay g¾t.
6
1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam.
1.2.1. Kh¸i niÖm c¬ cÊu xuÊt khÈu.
C¬ cÊu xuÊt khÈu lµ tæng thÓ c¸c bé phËn gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu hîp
thµnh tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña mét quèc gia cïng víi nh÷ng mèi quan hÖ æn
®Þnh vµ ph¸t triÓn gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh ®ã trong mét ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x·
héi cho tríc t¬ng øng víi mét thêi kú x¸c ®Þnh.
C¬ cÊu xuÊt khÈu lµ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô
cña mét nÒn kinh tÕ th¬ng m¹i t¬ng øng víi mét møc ®é vµ tr×nh ®é nhÊt ®Þnh khi
tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. NÒn kinh tÕ nh thÕ nµo th× c¬
cÊu xuÊt khÈu nh thÕ vµ ngîc l¹i, mét c¬ cÊu xuÊt khÈu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn
kinh tÕ t¬ng øng cña mét quèc gia. ChÝnh v× vËy, c¬ cÊu xuÊt khÈu mang ®Çy ®ñ
nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña mét c¬ cÊu kinh tÕ t¬ng øng víi nã, nghÜa lµ nã mang
nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu sau ®©y:
- C¬ cÊu xuÊt khÈu bao giê còng thÓ hiÖn qua hai th«ng sè: sè lîng vµ chÊt lîng. Sè lîng thÓ hiÖn th«ng qua tû träng cña tõng bé phËn trong tæng thÓ vµ lµ h×nh
thøc biÓu hiÖn bªn ngoµi cña mét c¬ cÊu xuÊt khÈu. Cßn chÊt lîng ph¶n ¸nh néi
dung bªn trong, kh«ng chØ cña tæng thÓ kim ng¹ch xuÊt khÈu mµ cßn cña c¶ nÒn
kinh tÕ. Sù thay ®æi vÒ sè lîng vît qua ngìng giíi h¹n nµo ®ã, ®¸nh dÊu mét ®iÓm
nót thay ®æi vÒ chÊt cña nÒn kinh tÕ.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu mang tÝnh kh¸ch quan.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu mang tÝnh lÞch sö, kÕ thõa. Sù xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i c¬ cÊu
xuÊt khÈu sau bao giê còng b¾t ®Çu vµ trªn c¬ së cña mét c¬ cÊu tríc ®ã, võa kÕ thõa
võa ph¸t triÓn.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu cÇn ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu cã tÝnh híng dÞch, cã môc tiªu ®Þnh tríc.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu còng nh nÒn kinh tÕ lu«n ë tr¹ng th¸i vËn ®éng ph¸t triÓn
kh«ng ngõng tõ thÊp ®Õn cao, tõ cha hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n.
Do nh÷ng ®Æc trng nh vËy nªn c¬ cÊu xuÊt khÈu lµ mét ®èi tîng cña c«ng t¸c
kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ lµ mét trong nh÷ng tiªu thøc quan träng
®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia.
1.2.2. Ph©n lo¹i c¬ cÊu xuÊt khÈu.
Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cã thÓ ®îc ph©n chia theo nh÷ng tiªu thøc kh¸c
nhau tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ c¸ch thøc tiÕp cËn. Th«ng thêng, ngêi ta tiÕp
cËn theo hai híng: gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®· thùc hiÖn ë ®©u (theo thÞ trêng) vµ gi¸ trÞ
nh÷ng g× ®· ®îc xuÊt khÈu (theo mÆt hµng hay nhãm hµng). V× vËy, cã hai lo¹i c¬
cÊu xuÊt khÈu phæ biÕn.
7
a. C¬ cÊu thÞ trêng xuÊt khÈu.
Lµ sù ph©n bæ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu theo níc, nÒn kinh tÕ vµ khu vùc
l·nh thæ thÕ giíi, víi t c¸ch lµ thÞ trêng tiªu thô. Lo¹i c¬ cÊu nµy ph¶n ¸nh sù më
réng quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c níc trªn thÕ giíi vµ møc ®é tham gia vµo ph©n c«ng
lao ®éng quèc tÕ. XÐt vÒ b¶n chÊt, c¬ cÊu thÞ trêng xuÊt khÈu lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña
nhiÒu yÕu tè: kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña mét
quèc gia. ThÞ trêng xuÊt khÈu xÐt theo l·nh thæ thÕ giíi thêng ®îc chia ra nhiÒu khu
vùc kh¸c nhau: thÞ trêng ch©u ¸, B¾c Mü, §«ng Nam ¸, EU... Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ,
chÝnh trÞ, x· héi vµ truyÒn thèng kh¸c nhau nªn c¸c thÞ trêng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
kh«ng gièng nhau vÒ cung, cÇu, gi¸ c¶ vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÊt lîng,
do ®ã, khi th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ trêng kh¸c nhau cÇn t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu kiÖn
riªng nhÊt ®Þnh cña hä.
b. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu.
C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Cã thÓ hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n, c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu lµ tû lÖ t¬ng quan gi÷a
c¸c ngµnh, mÆt hµng xuÊt khÈu hoÆc tû lÖ t¬ng quan gi÷a c¸c thÞ trêng xuÊt khÈu.
Th¬ng m¹i lµ mét lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸, ®ång thêi lµ mét ngµnh kinh tÕ
kü thuËt cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua mua b¸n b»ng tiÒn,
mua b¸n tù do trªn c¬ së gi¸ c¶ thÞ trêng. C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµ mét ph©n hÖ
cña c¬ cÊu th¬ng m¹i, lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ chñ yÕu, t¬ng ®èi æn ®Þnh cña c¸c
yÕu tè kinh tÕ hoÆc c¸c bé phËn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt thuéc hÖ
thèng kinh doanh th¬ng m¹i trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ.
MÆt hµng xuÊt khÈu cña mçi quèc gia rÊt ®a d¹ng, phong phó nªn cã thÓ ph©n
lo¹i c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau:
- XÐt theo c«ng dông cña s¶n phÈm: coi s¶n phÈm xuÊt khÈu thuéc t liÖu s¶n
xuÊt hay t liÖu tiªu dïng vµ trong t liÖu s¶n xuÊt l¹i chia thµnh nguyªn liÖu ®Çu vµo,
m¸y mãc thiÕt bÞ, thiÕt bÞ toµn bé.
- C¨n cø vµo tÝnh chÊt chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo ngµnh: ph©n chia thµnh:
(i) s¶n phÈm c«ng nghiÖp nÆng vµ kho¸ng s¶n, (ii) c«ng nghiÖp nhÑ vµ thñ c«ng
nghiÖp, (iii) s¶n phÈm n«ng - l©m - ng nghiÖp... §©y còng chÝnh lµ tiªu thøc mµ
thèng kª cña ViÖt Nam thêng lùa chän vµ ®îc chia thµnh 3 nhãm chÝnh (i), (ii), (iii).
- C¨n cø vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n phÈm: ph©n chia thµnh s¶n phÈm th«,
s¬ chÕ hoÆc chÕ biÕn.
- Dùa vµo hµm lîng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mµ cÊu thµnh nªn gi¸ trÞ cña s¶n
phÈm: s¶n phÈm cã hµm lîng lao ®éng cao, s¶n phÈm cã hµm lîng vèn cao hoÆc
c«ng nghÖ cao.
8
Mçi lo¹i c¬ cÊu mÆt hµng theo c¸ch ph©n lo¹i nãi trªn chØ lµ ph¶n ¸nh mét
mÆt nhÊt ®Þnh cña c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu. §iÒu ®ã cã nghÜa khi nh×n vµo c¬ cÊu
mÆt hµng xuÊt khÈu cña mét quèc gia trong mét giai ®o¹n, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc
nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau, tuú vµo gãc ®é xem xÐt. Nh×n chung, c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt
khÈu ph¶n ¸nh hai ®Æc trng c¬ b¶n: sù d thõa hay khan hiÕm vÒ nguån lùc vµ tr×nh
®é c«ng nghÖ cña s¶n xuÊt còng nh møc ®é chuyªn m«n ho¸.
HiÖn nay, theo ph©n lo¹i cña tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ (WTO), c¸c hµng ho¸
tham gia th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc chia thµnh 10 nhãm theo m· sè nh sau:
0 - l¬ng thùc, thùc phÈm
5 - ho¸ chÊt
1 - ®å uèng vµ thuèc l¸
6 - c«ng nghiÖp c¬ b¶n
2 - nguyªn liÖu th«
7 - m¸y mãc, thiÕt bÞ, giao th«ng vËn t¶i
3 - dÇu má
8 - s¶n phÈm chÕ biÕn hçn hîp
4 - dÇu, chÊt bÐo ®éng thùc vËt
9 - hµng ho¸ kh¸c
Theo c¬ cÊu nµy cho thÊy mét c¸ch t¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ hµng ho¸ xuÊt khÈu
cña mét quèc gia. Tuy nhiªn, khi ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam th× c¬ cÊu nµy trë
nªn kh«ng ®Çy ®ñ, v× s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu n»m ë nhãm 0 vµ
nhãm 2, 3, h¬n n÷a cßn thÓ hiÖn ë nhãm s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ (nhãm s¶n
phÈm truyÒn thèng cña ViÖt Nam).
Khi ®Þnh híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu theo tiªu chuÈn nµy sÏ gÆp nhiÒu khã
kh¨n. §Ó cã thÓ ph¸t huy ®îc u ®iÓm vµ kh¾c phôc ®îc nhîc ®iÓm khi ¸p dông vµo
®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ta ®a ra c¸ch ph©n lo¹i hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam thµnh c¸c
nhãm sau:
9
1 - l¬ng thùc, thùc phÈm
5 - dÖt may, da giµy
2 - nguyªn liÖu th«
6 - hµng chÕ biÕn tæng hîp
3 - nhiªn liÖu, n¨ng lîng
7 - thñ c«ng mü nghÖ
4 - c¬ khÝ, ®iÖn tö
8 - hµng ho¸ kh¸c
Riªng c¸c s¶n phÈm hµng ho¸, hÖ thèng ph©n lo¹i quèc tÕ SITC (System of
International Trade Classification) chia thµnh 3 nhãm s¶n phÈm lín:
Nhãm 1: s¶n phÈm l¬ng thùc, thùc phÈm, ®å hót, ®å uèng, nguyªn nhiªn liÖu
th« vµ kho¸ng s¶n.
Nhãm 2: s¶n phÈm chÕ biÕn.
Nhãm 3: s¶n phÈm ho¸ chÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ vµ ph¬ng tiÖn vËn t¶i.
Trªn ®©y lµ mét sè lo¹i c¬ cÊu ph©n theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, mçi lo¹i c¬
cÊu cã u ®iÓm, nhîc ®iÓm kh¸c nhau, thËm chÝ u ®iÓm trong thêi gian nµy l¹i lµ nhîc ®iÓm trong thêi gian kh¸c. LuËn v¨n nµy chØ tËp trung nghiªn cøu viÖc chuyÓn
dÞch c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu.
1.2.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Thø nhÊt, ®æi míi c¬ cÊu xuÊt khÈu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi qu¸ tr×nh
CNH - H§H vµ héi nhËp kinh tÕ. §Ó cã ®îc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vµ toµn diÖn thùc
tr¹ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu trong thêi gian võa qua vµ ®Þnh híng cho thêi
gian tíi, cÇn ph¶i dùa trªn quan ®iÓm cô thÓ vÒ CNH - H§H.
B¸o c¸o ChÝnh trÞ t¹i §¹i héi toµn quèc IX cña §¶ng ®· chØ râ: “§Èy m¹nh
CNH - H§H, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, ®a níc ta trë thµnh mét níc c«ng
nghiÖp; u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï
hîp theo ®Þnh híng XHCN; ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ nguån lùc
bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ bÒn
v÷ng; t¨ng trëng kinh tÕ ®i liÒn víi ph¸t triÓn v¨n ho¸, tõng bíc c¶i thiÖn ®êi sèng
vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ vµ
c¶i thiÖn m«i trêng; kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi víi t¨ng cêng quèc phßng - an
ninh”. Nh÷ng môc tiªu, quan ®iÓm vµ t tëng chØ ®¹o vÒ CNH - H§H ®Êt níc ®îc
ph¶n ¸nh râ nÐt nhÊt lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng CNH - H§H; híng
m¹nh vÒ xuÊt khÈu cã lùa chän; CNH - H§H theo híng më cöa vµ héi nhËp víi thÕ
giíi.
Râ rµng, gi÷a chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ víi CNH - H§H cã mèi quan hÖ
biÖn chøng, c¸i nä võa lµ hÖ qu¶ nhng l¹i lµ tiÒn ®Ò cho c¸i kia. Song xuÊt khÈu hµng
ho¸ chØ lµ mét kh©u trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ lµ mét bé phËn trong tæng thÓ
nÒn kinh tÕ nãi chung, cho nªn mét mÆt nã gi÷ vai trß thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ theo híng CNH - H§H, mÆt kh¸c víi t c¸ch lµ chñ thÓ võa diÔn ra trong qu¸
10
tr×nh CNH - H§H, l¹i võa diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong b¶n th©n lÜnh
vùc xuÊt khÈu.
Thø hai, nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu xuÊt khÈu trªn thÞ trêng quèc tÕ cã
nh÷ng chiÒu híng míi, c¸c xu híng râ nÐt nhÊt lµ:
- XuÊt khÈu ngµy cµng chiÕm tû träng lín trong tæng s¶n phÈm quèc d©n cña
c¸c quèc gia, thÓ hiÖn møc ®é më cöa cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia trªn thÞ trêng thÕ
giíi.
- Tèc ®é t¨ng trëng cña hµng ho¸ “v« h×nh” nhanh h¬n c¸c hµng ho¸ “h÷u
h×nh”.
- Gi¶m ®¸ng kÓ tû träng c¸c nhãm hµng l¬ng thùc, thùc phÈm.
- Gi¶m m¹nh tû träng cña nguyªn liÖu, t¨ng nhanh tû träng cña dÇu má vµ
khÝ ®èt.
- T¨ng nhanh tû träng cña s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nhÊt lµ m¸y mãc
thiÕt bÞ.
T×nh h×nh trªn b¾t buéc ViÖt Nam ph¶i thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Thø ba, chØ cã thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng ho¸, chóng ta míi ph¸t huy thÕ
m¹nh lîi thÕ cña ®Êt níc vÒ nguån lao ®éng dåi dµo, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong
phó, vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, ®ång thêi kh¾c phôc ®îc yÕu kÐm vÒ vèn, tr×nh ®é kü
thuËt vµ kinh nghiÖm qu¶n lý.
Thø t, chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu sÏ t¨ng cêng søc c¹nh tranh cña
hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi.
Mét xu híng cña thÞ trêng thÕ giíi hiÖn nay lµ c¸c s¶n phÈm cã hµm lîng
khoa häc vµ c«ng nghÖ cao, søc c¹nh tranh m¹nh mÏ, trong khi c¸c s¶n phÈm
nguyªn liÖu th« ngµy cµng mÊt gi¸ vµ kÐm søc c¹nh tranh. Chu kú sèng cña c¸c lo¹i
s¶n phÈm xuÊt khÈu ®îc rót ng¾n, viÖc ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, mÉu m· hµng
ho¸ diÔn ra liªn tôc. §©y lµ mét kÕt qu¶ tÊt yÕu khi khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, bëi
chÝnh sù ph¸t triÓn ®ã lµm gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, sù tiªu hao Ýt nguyªn liÖu, dÉn
tíi nhu cÇu vÒ nguyªn liÖu ngµy cµng cã xu híng gi¶m.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµm cho hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam cã sù c¹nh tranh lín h¬n trªn thÞ trêng. ViÖc t¨ng cêng xuÊt khÈu nh÷ng s¶n
phÈm tinh chÕ sÏ gióp chóng ta thu ®îc gi¸ trÞ xuÊt khÈu lín h¬n. MÆt kh¸c, c¶i biÕn
c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ h¹n chÕ viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm kh«ng ®¸p
øng nhu cÇu thÞ trêng, h¹n chÕ xuÊt khÈu b»ng mäi gi¸, bÊt chÊp hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ lîi Ých quèc gia.
Hµng ho¸ n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu lµ nguyªn liÖu
th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ, v× vËy, søc c¹nh tranh kÐm, ngêi xuÊt khÈu bÞ Ðp gi¸ thiÖt
thßi. Trong thùc tÕ mÊy n¨m gÇn ®©y ®· chøng tá ®iÒu ®ã, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n
trªn thÕ giíi ®Òu cã xu híng “cung lín h¬n cÇu”, gi¸ gi¶m. §Ó n©ng cao c¹nh tranh,
còng nh h¹n chÕ sù giao ®éng vÒ gi¸ c¶ th× kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c lµ ph¶i ®æi
11
míi c¬ cÊu xuÊt khÈu theo híng t¨ng cêng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng tinh chÕ, gi¶m
dÇn s¶n phÈm th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ.
Thø n¨m, sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng më réng vÒ møc ®é,
ph¹m vi, ph¬ng thøc c¹nh tranh víi nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh: chÊt lîng, gi¸ c¶,
bao b×, mÉu m·, ®iÒu kiÖn giao hµng, thanh to¸n c¸c dÞch vô sau b¸n hµng... ®ßi hái
xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ph¶i linh ho¹t ®Ó thÝch øng.
Cuèi cïng, sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ mçi quèc gia ®Òu tham
gia vµo c¸c hiÖp íc, hiÖp héi khu vùc vµ quèc tÕ yªu cÇu c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh
ViÖt Nam ph¶i cã sù chuyÓn biÕn nhanh chãng trong th¬ng m¹i quèc tÕ, mµ néi
dung quan träng lµ ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Bëi nh÷ng yÕu tè kh¸ch
quan còng nh chñ quan, cã thÓ nh×n nhËn trong thêi gian nµy, kinh tÕ thÕ giíi vµ khu
vùc vÉn ®ang ë trong chu kú suy tho¸i, thËm chÝ dêng nh ë ®¸y cña chu kú nµy. Do
vËy, nh÷ng nç lùc gia t¨ng s¶n lîng ®· kh«ng ®ñ bï ®¾p l¹i thiÖt h¹i vÒ gi¸ c¶ trªn
thÞ trêng thÕ giíi. Chóng ta kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®Êt níc dùa vµo xuÊt khÈu nh÷ng g×
hiÖn cã vµ nhËp khÈu nh÷ng g× cÇn thiÕt, ®· ®Õn lóc ®ßi hái ph¶i cã chÊt lîng l©u dµi
vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng ho¸.
1.3. Nh÷ng c¨n cø cã tÝnh khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu xuÊt
khÈu
1.3.1. Chñ nghÜa träng th¬ng (Mercantisme)
Chñ nghÜa träng th¬ng cho r»ng mét níc trë nªn giµu cã vµ hïng m¹nh lµ nhê
®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Nhng xuÊt khÈu kh«ng ph¶i lµ ®Ó nhËp khÈu mµ ®Ó thu vÒ vµng
b¹c vµ ®¸ quý, coi ®ã lµ tµi tµi s¶n duy nhÊt. Thomas Mun (1571 - 1641) lµ ng êi ®¹i
diÖn ®iÓn h×nh nhÊt cña quan ®iÓm trªn. Trong cuèn s¸ch: “Kho b¹c níc Anh qua th¬ng m¹i quèc tÕ” «ng ®· lín tiÕng ®ßi cÊm xuÊt khÈu vµng, b¹c vµ ®¸ quý. MÆt kh¸c,
ph¶i t¨ng cêng vai trß cña Nhµ níc ®èi víi nhËp khÈu.
XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm trªn, vµng, b¹c, ®¸ quý bÞ g¹t ra ngoµi c¬ cÊu xuÊt
khÈu.
1.3.2. Quan ®iÓm cña Adam Smith (1723 - 1790) vµ häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi
(Abosolite advantage)
Lîi thÕ tuyÖt ®èi chøng minh r»ng: níc A s¶n xuÊt hµng X cã lîi h¬n níc B
vµ ngîc l¹i, níc B s¶n xuÊt hµng Y cã hiÖu qu¶ h¬n níc A. V× vËy hai níc cã thÓ s¶n
xuÊt nh÷ng mÆt hµng mµ m×nh cã hiÖu qu¶ h¬n ®ã vµ trao ®æi cho nhau th× ch¾c ch¾n
hai bªn ®Òu cã lîi.
Theo häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi th× c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ ®îc h×nh thµnh trªn
c¬ së lîi thÕ tuyÖt ®èi cña hµng ho¸. Song song víi ®iÒu ®ã, A.Smith chñ tr¬ng tù do
ho¸ th¬ng m¹i tøc lµ c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu ph¶i ®Ó bµn tay v« h×nh (Laissez faire) tù
®iÒu tiÕt.
Víi häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi nµy A.Smith hoµn toµn ®èi nghÞch víi quan
®iÓm xuÊt nhËp khÈu cña ph¸i träng th¬ng.
12
1.3.3. M« h×nh David Ricardo vµ häc thuyÕt lîi thÕ so s¸nh (Comperative
advantage).
M« h×nh Ricardo lµ m« h×nh ®¬n gi¶n nhng cã thÓ gi¶i ®¸p mét c¸ch khoa
häc hai vÊn ®Ò: c¬ së ph¸t sinh vµ lîi Ých cña nÒn th¬ng m¹i quèc tÕ vµ m« h×nh cña
nÒn th¬ng m¹i ®ã. Theo m« h×nh nµy c¸c níc sÏ lùa chän viÖc xuÊt khÈu nh÷ng hµng
ho¸ mµ trong níc s¶n xuÊt t¬ng ®èi cã hiÖu qu¶ vµ ngîc l¹i, nhËp khÈu nh÷ng hµng
ho¸ mµ trong níc s¶n xuÊt ra t¬ng ®èi kÐm hiÖu qu¶. VÝ dô, hai níc A vµ B ®Òu s¶n
xuÊt vµ tiªu thô hai hµng ho¸ X vµ Y gièng nhau. NÕu hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt
ra 1 ®¬n vÞ hµng ho¸ X vµ Y ë níc A lµ ax vµ ay, th× ë níc B lµ bx vµ by.Ta sÏ cã t¬ng
quan n¨ng suÊt cña X so víi Y ë hai níc lµ: ax/ay vµ bx/by. NÕu ax/ay < bx/by, tøc lµ
n¨ng suÊt cña X so víi Y ë níc A cao h¬n ë níc B vµ do vËy níc A sÏ chän s¶n xuÊt
X ®Ó ®æi Y tõ níc B vµ ngîc l¹i níc B sÏ s¶n xuÊt Y ®Ó ®æi lÊy X tõ níc A. ViÖc lùa
chän c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu nh trªn sÏ ®¶m b¶o cho c¶ hai bªn ®Òu cã lîi qua trao
®æi trong ngo¹i th¬ng, võa thóc ®Èy chuyªn m«n ho¸ quèc tÕ ®Ó níc nµo còng cã thÓ
s¶n xuÊt quy m« lín , võa t¹o kh¶ n¨ng lùa chän lín h¬n cho ngêi tiªu dïng ë c¶ hai
níc.
1.3.4. M« h×nh ngo¹i th¬ng cña häc thuyÕt Heckscher - Ohlin (H - O).
M« h×nh nµy chøng minh r»ng lîi thÕ so s¸nh chÞu ¶nh hëng cña c¸c mèi
quan hÖ t¬ng hç gi÷a c¸c tµi nguyªn cña ®Êt níc, tøc lµ sù phong phó cña c¸c yÕu tè
s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt chi phèi cêng ®é t¬ng ®èi mµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt
kh¸c nhau ®îc dïng ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau.
Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy lµ mét níc cã nguån cung cña mét tµi
nguyªn nµo ®ã t¬ng ®èi lín h¬n so víi nguån cung cña c¸c tµi nguyªn kh¸c th× ®îc
gäi lµ phong phó vÒ nguån tµi nguyªn ®ã, vµ sÏ cã xu híng s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ sö
dông nhiÒu tµi nguyªn phong phó ®ã nhiÒu h¬n. Nãi mét c¸ch kh¸c, c¸c níc cã xu
híng xuÊt khÈu c¸c hµng ho¸ cã hµm lîng vÒ c¸c yÕu tè mµ trong níc cã nguån
cung cÊp dåi dµo.
MÆc dï qua thùc nghiÖm quan ®iÓm cho r»ng nh÷ng kh¸c biÖt vÒ sù phong
phó cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt gi÷a c¸c níc quyÕt ®Þnh c¬ cÊu ngo¹i th¬ng nãi chung
kh«ng khíp víi thùc tÕ nhng m« h×nh H - O vÉn cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc
nghiªn cøu vai trß t¸i thu nhËp cña ngo¹i th¬ng.
C¸c häc thuyÕt ngo¹i th¬ng ®îc tãm lîc trªn ®©y ®Òu cã quan hÖ ®Õn viÖc gi¶i
quyÕt c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu vÒ mÆt ®Þnh tÝnh. Song trong thùc tÕ c¬ cÊu xuÊt nhËp
khÈu cña mét níc cßn ph¶i ®èi mÆt víi cung cÇu t¬ng ®èi cu¶ thÞ trêng thÕ giíi.
ChÝnh cung cÇu t¬ng ®èi ®ã quyÕt ®Þnh gi¸ t¬ng ®èi gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña
mét níc, tøc lµ ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i. Nªn c¸c yÕu tè kh¸c nh nhau th× ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i cña mét níc t¨ng sÏ lµm cho phóc lîi cña níc ®ã gi¶m. Trong mét ph¹m vi
nhÊt ®Þnh viÖc c¶i tiÕn c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu sÏ t¸c ®éng ®Õn ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i.
13
1.4. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ë
ViÖt Nam.
1.4.1. ¶nh hëng cña tù do ho¸ th¬ng m¹i ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸
ë ViÖt Nam.
Tríc hÕt, chóng ta ph¶i hiÓu ®îc néi dung cña xu thÕ tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ
g×? vµ nã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®èi víi nÒn kinh tÕ?. Tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ xu thÕ
b¾t nguån tõ qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi víi cÊp ®é toµn cÇu ho¸
vµ khu vùc ho¸. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vît ra ngoµi ph¹m vi biªn giíi cña
mçi quèc gia, sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ph¸t triÓn c¶ vÒ bÒ réng vµ bÒ s©u, hÇu
hÕt c¸c quèc gia chuyÓn sang x©y dùng m« h×nh “kinh tÕ míi” víi viÖc khai th¸c
ngµy cµng triÖt ®Ó lîi thÕ so s¸nh cña mçi níc. Tù do ho¸ th¬ng m¹i ®Òu ®a l¹i lîi
Ých cho mçi quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cã kh¸c nhau vµ nã phï hîp víi xu thÕ
ph¸t triÓn chung cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i.
Néi dung cña tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ Nhµ níc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt
®Ó tõng bíc gi¶m thiÓu nh÷ng trë ng¹i trong hµng rµo thuÕ quan vµ hµng rµo phi
thuÕ quan trong quan hÖ mËu dÞch quèc tÕ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho viÖc
ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ c¶ vÒ bÒ réng lÉn bÒ s©u. §¬ng nhiªn, tù
do ho¸ th¬ng m¹i tríc hÕt nh»m thùc hiÖn viÖc më réng quy m« xuÊt khÈu cña mçi
níc còng nh ®¹t tíi ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ho¹t ®éng nhËp khÈu. KÕt qu¶ cña tù
do ho¸ th¬ng m¹i lµ hµng ho¸, c«ng nghÖ níc ngoµi còng nh nh÷ng ho¹t ®éng dÞch
vô quèc tÕ ®îc x©m nhËp dÔ dµng vµo thÞ trêng néi ®Þa ®ång thêi viÖc xuÊt khÈu
hµng ho¸ vµ dÞch vô ra níc ngoµi còng thuËn lîi h¬n. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ cÇn ph¶i
®¹t tíi mét sù hµi hoµ gi÷a t¨ng cêng xuÊt khÈu víi níi láng nhËp khÈu. Qu¸ tr×nh tù
do ho¸ g¾n liÒn víi nh÷ng biÖn ph¸p cã ®i cã l¹i trong khu«n khæ ph¸p lý gi÷a c¸c
quèc gia.
Bªn c¹nh ®ã, thÞ trêng më réng, sù c¹nh tranh diÔn ra gay g¾t khi mµ sù t¬ng
®ång vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu trong khu vùc diÔn ra cµng ngµy cµng cao. ChÝnh ®iÒu nµy
sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu kinh tÕ còng nh c¬ cÊu xuÊt khÈu, nÕu kh«ng
sÏ tù lo¹i m×nh ra khái “cuéc chiÕn”. MÆt kh¸c, chÝnh xu thÕ nµy t¹o ra mét m«i trêng kh¸ch quan ®Ó thu hót ®Çu t, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu vèn, c«ng nghÖ kÐm... lµ
nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i thêng trùc trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam.
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ, ba yÕu tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh th¾ng lîi trªn th¬ng
trêng:
- Sù c¹nh tranh cña hµng ho¸.
- Søc m¹nh vµ sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp
- HÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ®îc h×nh thµnh võa phï hîp víi
th«ng lÖ quèc tÕ, võa thÝch hîp víi hoµn c¶nh ®Êt níc, lµm c«ng cô ®¾c lùc cho ®µm
ph¸n më cöa thÞ trêng, gi¶m bít khã kh¨n, t¹o thuËn lîi cho doanh nghiÖp khai th¸c
tõng lîi thÕ nhá ®Ó ho¹t ®éng cã kÕt qu¶ trªn th¬ng trêng.
14
* VÒ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸:
CÇn lu ý mét ®iÒu lµ chóng ta ph¶i b¸n c¸i thÕ giíi cÇn mua chø kh«ng ph¶i
thÕ giíi ph¶i mua nh÷ng g× mµ chóng ta b¸n. Do ®ã, tÝnh c¹nh tranh quyÕt liÖt ®Ó
chiÕm lÜnh thÞ phÇn s¶n phÈm trªn thÞ trêng, sù ®ßi hái rÊt cao vÒ chÊt lîng hµng ho¸
vµ vßng ®êi s¶n phÈm. SÏ hoµn toµn sai lÇm khi cho r»ng chØ cã doanh nghiÖp xuÊt
khÈu míi quan t©m ®Õn thÞ trêng kinh tÕ thÕ giíi, v× r»ng mét khi c¸c rµo c¶n thuÕ
quan bÞ dì bá theo c¸c cam kÕt quèc tÕ, hµng ho¸ bªn ngoµi sÏ trµn vµo, ®Èy c¸c
doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng trong níc vµo thÕ hoµn toµn bÞ ®éng. Kinh tÕ
thÕ giíi hiÖn nay víi mét thùc tr¹ng lµ søc “cung” vÒ s¶n phÈm thêng vît qu¸ “cÇu”,
v× thÕ s¶n phÈm hµng ho¸ muèn tiªu thô ®îc ph¶i lu«n cã xu híng ngµy cµng rÎ,
mÉu m· ®Ñp vµ cã tÝnh s¸ng t¹o, nhÊt lµ kinh tÕ thÕ giíi ®ang chiÕm tû träng cao
trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Theo ®¸nh gi¸ cña WEF, n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn
kinh tÕ ViÖt Nam n¨m 1999 lµ 48/53, n¨m 2000 lµ 49/59, n¨m 2001 lµ 62/75, ®iÒu
®ã nãi lªn søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi cßn rÊt kÐm,
®Æc biÖt lµ trªn nh÷ng thÞ trêng ®ßi hái chÊt lîng cao nh T©y ¢u, B¾c Mü, NhËt
B¶n...
* VÒ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp.
Do doanh nghiÖp lµ chñ thÓ trùc tiÕp cña héi nhËp kinh tÕ víi thÕ giíi (ngoµi
hai chñ thÓ Nhµ níc vµ d©n c) nªn doanh nghiÖp sÏ lµ ®èi tîng ®Æc biÖt quan träng
chÞu t¸c ®éng cña nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Õn víi quèc gia m×nh.
Khi nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp, c¸c
nhµ kinh tÕ cho r»ng ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn th¬ng trêng vµ ph¶i theo
quan ®iÓm ph©n tÝch c¹nh tranh ®éng. N¨ng lùc c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp
phô thuéc vµo mét “chïm” yÕu tè, cã thÓ ph©n chia thµnh 17 yÕu tè nh sau:
Gi¸
ChÊt lîng s¶n phÈm
Møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm
N¨ng lùc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm
N¨ng lùc nghiªn cøu thÞ trêng
Kh¶ n¨ng giao hµng vµ giao hµng ®óng h¹n
M¹ng líi ph©n phèi
DÞch vô sau b¸n
Liªn kÕt víi c¸c ®èi t¸c níc ngoµi
Sù tin tëng cña kh¸ch hµng
Sù tin cËy cña nhµ s¶n xuÊt
15
Tæ chøc s¶n xuÊt
Kü n¨ng cña nh©n viªn
Lo¹i h×nh doanh nghiÖp
Sù hç trî cña ChÝnh phñ
N¨ng lùc tµi chÝnh
C¸c yÕu tè kh¸c.
Do tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp ë c¸c níc
®ang ph¸t triÓn (nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ) trong ®iÒu kiÖn
héi nhËp vµo thÞ trêng khu vùc vµ thÕ giíi cßn béc lé nhiÒu yÕu kÐm. §ã lµ nh÷ng
yÕu kÐm vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh do chÊt lîng s¶n phÈm kÐm, gi¸ thµnh cao, s¶n
phÈm khã tiªu thô. Nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt thuéc ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ
®ßi hái ph¶i cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn, vèn ®Çu t lín vµ thêi gian thu håi vèn dµi. ChÊt
lîng vµ gi¸ thµnh cña s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Ó tiªu thô trong níc hoÆc xuÊt khÈu ra
níc ngoµi quyÕt ®Þnh tÝnh c¹nh tranh, kh¶ n¨ng sèng cßn vµ ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp. Bëi vËy, viÖc thùc hiÖn CEPT/AFTA còng ®ång thêi víi viÖc n©ng cao chÊt
lîng vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm nh»m t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng.
* VÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th¬ng m¹i
ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i ngµy cµng cã tÇm quan träng h¬n, cho phÐp n©ng cao
n¨ng lùc c¹nh tranh, võa më réng võa cñng cè vÞ trÝ cña mçi mÆt hµng, vµ thÞ trêng
ph¸t triÓn. HÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th¬ng m¹i ®îc h×nh thµnh mét mÆt ph¶i ®¸p
øng ®îc c¸c nguyªn t¾c nÒn t¶ng cña WTO, nh lµ mét chuÈn mùc chung trªn quèc
tÕ, mÆt kh¸c cã t¸c dông hç trî ®µm ph¸n më cöa thÞ trêng, lµ chç dùa cho hµng ho¸
dÞch vô vµ th¬ng nh©n. Thêi gian hoµn thµnh c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt cña c¸c níc
trong AFTA kh«ng cßn nhiÒu, do ®ã, ChÝnh phñ cÇn ®Èy nhanh thùc hiÖn nh÷ng biÖn
ph¸p b¶o hé nh b»ng c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, phi thuÕ; ®ång thêi ®Çu t míi c¸c thiÕt bÞ
c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hç trî vèn b»ng c¸c nguån vèn u ®·i ®Ó n©ng ®ì sù ph¸t triÓn
cña c¸c doanh nghiÖp, tiÕn hµnh c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý, t¹o m«i trêng kinh doanh
th«ng tho¸ng cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ th¬ng m¹i.
Cã thÓ nãi, chÊt lîng thóc ®Èy xuÊt khÈu - lµ sù lùa chän cña hÇu hÕt c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn hiÖn nay - xÐt vÒ mÆt ng¾n h¹n, lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c chÝnh s¸ch ®Èy
m¹nh xuÊt khÈu vµ b¶o hé mËu dÞch cã lùa chän.
Cho tíi nay, hÖ thèng chÝnh s¸ch nµy ®ang cßn rÊt nhiÒu bÊt cËp, kü thuËt x©y
dùng cßn th« s¬, viÖc phèi hîp thùc hiÖn gi÷a c¸c bé, c¸c cÊp, c¸c ngµnh cha ®ång
bé. §Æc biÖt, nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh s¸ch t¹o lîi thÕ cho kinh tÕ th¬ng m¹i níc nhµ
l¹i cha cã. ChÝnh vÊn ®Ò nµy sÏ g©y bÊt lîi cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu trong ®iÒu
kiÖn tù do ho¸ th¬ng m¹i.
16
Tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu. Trong qu¸ tr×nh ®ã, chóng ta
võa cã nh÷ng thuËn lîi, võa ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc nghiÖt ng·, mµ ch×a
kho¸ thµnh c«ng ®Ó vît qua tÊt c¶ trë ng¹i lµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ nãi chung
vµ hµng xuÊt khÈu nãi riªng. HiÓu râ vÊn ®Ò, tõ ®ã Nhµ níc, doanh nghiÖp cã nh÷ng
chÝnh s¸ch cô thÓ, khai th¸c lîi thÕ s½n cã còng nh do qu¸ tr×nh nµy ®em l¹i mét
c¸ch hîp lý t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp trong c¹nh tranh.
1.4.2.
Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn viÖc ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Thùc tÕ, ho¹t ®éng xuÊt khÈu thêi gian qua cho thÊy cÇn thiÕt ph¶i cã sù ®æi
míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Tuy nhiªn, thay
®æi ra sao, lµm thÕ nµo ®Ó thay ®æi cã c¬ së khoa häc vµ cã tÝnh kh¶ thi chø kh«ng
ph¶i dùa trªn suy nghÜ chñ quan. Mét trong nh÷ng c¨n cø ®ã lµ ph¶i dùa vµo nghiªn
cøu c¸c nh©n tè kh¸ch quan, chñ quan ¶nh hëng ®Õn sù biÕn ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt
khÈu.
a. C¸c yÕu tè kh¸ch quan ¶nh hëng ®Õn viÖc ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
§ã lµ nh÷ng yÕu tè s½n cã, t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt
khÈu mµ ta chØ cã thÓ ph¸t huy hay ph¶i chÊp nhËn nã.
* §iÒu kiÖn tù nhiªn cña ®Êt níc.
Bao gåm: Tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, vÞ trÝ ®Þa lý - ®©y lµ
nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo quan träng trong s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c níc cã nÒn c«ng
nghiÖp non trÎ, l¹c hËu th× yÕu tè nµy cã ¶nh hëng lín ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu. C¸c
quèc gia cÇn ph¶i sö dông hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v× ®©y lµ lo¹i yÕu
tè cã kh¶ n¨ng c¹n kiÖt, ®ång thêi b¶o vÖ m«i trêng vµ mét sè nguån tµi nguyªn
kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh.
ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, n»m trªn c¸c ®êng hµng kh«ng vµ hµng
h¶i quèc tÕ quan träng. HÖ thèng c¶ng biÓn lµ cöa ngâ kh«ng chØ cho nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam mµ c¶ c¸c quèc gia l¸ng giÒng, ®Æc biÖt lµ vïng T©y Nam Trung Quèc,
Lµo, §«ng B¾c Th¸i Lan. VÞ trÝ thuËn lîi t¹o kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ho¹t ®éng trung
chuyÓn, t¸i xuÊt vµ chuyÓn khÈu c¸c hµng ho¸ cña ®Êt níc qua c¸c khu vùc l©n cËn,
®ång thêi ®ã còng lµ tµi nguyªn v« h×nh ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
* §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi.
Bao gåm: Sè lîng d©n sè, tr×nh ®é vµ truyÒn thèng v¨n ho¸, møc sèng vµ thÞ
hiÕu d©n c, nhu cÇu thÞ trêng, lîi thÕ ®i sau vÒ khoa häc c«ng nghÖ... ®©y cã thÓ võa
lµ h¹n chÕ ph¸t triÓn, võa lµ lîi thÕ c¹nh tranh quan träng cña c¸c níc ®ang ph¸t
triÓn ®Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu. VÝ dô, nh÷ng s¶n phÈm cã hµm lîng lao ®éng cao nh
hµng thñ c«ng, hµng may mÆc, hµng ®iÖn tö... lµ lo¹i s¶n phÈm cã lîi thÕ c¹nh tranh
cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®«ng d©n nh ViÖt Nam, Trung Quèc... trªn thÞ trêng
quèc tÕ. C¸c níc NICs §«ng ¸, ASEAN ®· thµnh c«ng nhê tËn dông tèt lîi thÕ nµy.
17
Tuy vËy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, lîi thÕ nµy cã thÓ mÊt ®i do gi¸ nh©n c«ng ngµy
cµng cao, do ®ã, c¸c níc nµy cÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu kÞp thêi khi
yÕu tè lîi thÕ nµy bÞ mÊt ®i.
* Quan hÖ th¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch cña c¸c níc nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt
Nam.
Quan hÖ chÝnh s¸ch ngo¹i giao, quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c níc
trªn thÕ giíi lµ nh©n tè quan träng ®Ó më cöa thÞ trêng, t¨ng cêng hîp t¸c toµn diÖn
nhiÒu mÆt vµ ®Æc biÖt t¨ng trëng khèi lîng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu víi c¸c níc.
§ång thêi còng lµ mét nh©n tè gãp phÇn t¹o sù chuyÓn dÞch nhanh trong c¬ cÊu
hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö níc ta ®· cã quan hÖ ë møc
®é kh¸c nhau víi tÊt c¶ c¸c níc l¸ng giÒng trong khu vùc, víi hÇu hÕt c¸c níc lín,
c¸c trung t©m kinh tÕ chÝnh trÞ, c¸c tæ chøc tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc tÕ ®Ó cã c¬ héi ®Èy
m¹nh xuÊt khÈu.
GÇn ®©y, chóng ta ®· ký kÕt HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i song ph¬ng ViÖt Nam Hoa Kú, ®iÒu dÔ dµng nhËn thÊy ®îc khi hiÖp ®Þnh ®îc phª chuÈn vµ cã hiÖu lùc th×
c¬ héi míi mµ hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®îc hëng lµ viÖc gi¶m møc thuÕ nhËp
khÈu tõ møc trung b×nh hiÖn nay kho¶ng 40% xuèng møc thuÕ MFN, trung b×nh
3%. NÕu ViÖt Nam kh«ng hëng quy chÕ nµy th× hµng ViÖt Nam vµo Mü ph¶i chÞu
thuÕ suÊt cao, sÏ kÐm c¹nh tranh, thËm chÝ kh«ng xuÊt khÈu ®îc. Ngoµi hµng rµo
thuÕ quan, cßn cã c¸c hµng rµo phi thuÕ quan nh h¹n ng¹ch, giÊy phÐp, xuÊt xø hµng
ho¸... Tuy nhiªn, ViÖt Nam còng gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc nh: víi thÞ trêng Mü, sù
®a d¹ng vÒ nhu cÇu còng nh mét mÆt hµng cã nhiÒu níc tham gia, ®iÒu nµy khiÕn
hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khi vµo thÞ trêng Mü vÉn ph¶i c¹nh tranh quyÕt liÖt
víi hµng Trung Quèc, cña c¸c níc ASEAN còng ®ang ®îc hëng quan hÖ th¬ng m¹i
b×nh thêng tríc ®ã ë Mü. §Ó xuÊt khÈu vµo thÞ trêng Mü cÇn ph¶i t×m hiÓu, n¾m
v÷ng hÖ thèng qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu, hÖ thèng ph¸p luËt vÒ th¬ng m¹i v« cïng r¾c
rèi vµ phøc t¹p cña thÞ trêng nµy.
b. C¸c nh©n tè chñ quan.
Lµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu mµ ta
cã thÓ ®iÒu chØnh nh:
* NhËn thøc vÒ vai trß, vÞ trÝ cña xuÊt khÈu vµ ®Þnh híng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn
xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ChÝnh phñ.
Trong xuÊt khÈu c¸c hµng ho¸, c¸c níc ®Òu xuÊt ph¸t tõ c¸c lîi thÕ vèn cã vµ
biÕt t¹o ra lîi thÕ míi trªn c¬ së ®æi míi chÝnh s¸ch, khoa häc c«ng nghÖ, vèn ®Çu t
vµ thÞ trêng. Trong ®ã, yÕu tè chÝnh s¸ch vµ khoa häc c«ng nghÖ cã ý nghÜa quyÕt
®Þnh, t¹o nªn nh÷ng ®éng lùc vµ xung lùc cho sù ph¸t triÓn. Bëi vËy, ho¹t ®éng xuÊt
khÈu tríc hÕt phô thuéc vµo nhËn thøc t×nh h×nh vµ ®êng lèi chÝnh s¸ch ®Èy m¹nh
xuÊt khÈu víi lé tr×nh phï hîp cña ChÝnh phñ.
18
ë ViÖt Nam, tõ l©u §¶ng vµ Nhµ níc ®· nhËn thøc râ vai trß, vÞ trÝ cña xuÊt
khÈu trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §êng lèi nµy mét lÇn n÷a ®îc kh¼ng ®Þnh trong v¨n
kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: “§Èy
m¹nh xuÊt khÈu, coi xuÊt khÈu lµ híng u tiªn vµ lµ träng ®iÓm cña kinh tÕ ®èi ngo¹i.
T¹o thªm c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc. N©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng xuÊt
khÈu trªn thÞ trêng. Gi¶m tû träng s¶n phÈm th« vµ s¬ chÕ, t¨ng tû träng s¶n phÈm
chÕ biÕn s©u vµ tinh trong hµng xuÊt khÈu. T¨ng nhanh xuÊt khÈu dÞch vô. N©ng cao
tû träng phÇn gi¸ trÞ gia t¨ng trong gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu... Gi¶m dÇn nhËp siªu, u
tiªn nhËp khÈu ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt phôc vô xuÊt khÈu. H¹n chÕ nhËp hµng tiªu
dïng cha thiÕt yÕu. Cã chÝnh s¸ch b¶o hé hîp lý s¶n xuÊt trong níc. §iÒu chØnh c¬
cÊu thÞ trêng ®Ó võa héi nhËp khu vùc, võa héi nhËp toµn cÇu, xö lý ®óng ®¾n lîi Ých
gi÷a níc ta víi c¸c ®èi t¸c”.
Thùc hiÖn ®êng lèi ®óng ®¾n trªn, Nhµ níc ®· tõng bíc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch
®Ó ph¸t triÓn xuÊt khÈu:
- ChuyÓn tõ m« h×nh Nhµ níc ®éc quyÒn ngo¹i th¬ng sang tù do ho¸ ngo¹i
th¬ng, th«ng qua chÝnh s¸ch më réng ®èi tîng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu.
C¸c ®¬n vÞ chuyªn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ®îc Nhµ níc thµnh lËp, thõa
nhËn, ®îc ®¨ng ký kinh doanh nh÷ng mÆt hµng mµ Nhµ níc kh«ng cÊm. C¸c ®¬n vÞ
s¶n xuÊt kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ, cã ®¨ng ký kinh doanh ®îc quyÒn trùc
tiÕp xuÊt khÈu hµng ho¸ lµm ra vµ nhËp nguyªn liÖu phôc vô s¶n xuÊt.
- Nhµ níc thu hÑp sè lîng c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cã ®iÒu kiÖn, t¨ng dÇn sè
lîng mÆt hµng ®îc tù do xuÊt nhËp khÈu.
Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch hµng xuÊt khÈu nh cho vay vèn ®Ó
thu gom, s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, hëng thuÕ suÊt u ®·i...
- Tuy nhiªn, viÖc cô thÓ ho¸ chÝnh s¸ch cña c¸c Bé, c¸c ngµnh cã liªn quan
cßn chËm, sù phèi hîp cña c¸c c¬ quan Nhµ níc kh«ng ¨n khíp, hoµn thuÕ cßn
chËm khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp ph¶i bï lç khi vay vèn...
* Quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn hµng xuÊt khÈu.
Chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc chØ lµ ®Þnh híng chiÕn lîc, cßn
kh¶ n¨ng thùc thi chÝnh s¸ch phô thuéc vµo quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn trong
tõng thêi kú. Thùc tÕ ë ViÖt Nam, do chËm trÔ trong viÖc x©y dùng triÓn khai quy
ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu, còng nh h¹n chÕ vÒ “tÇm nh×n” dÉn ®Õn
bÞ ®éng, lóng tóng trong xö lý c¸c mèi quan hÖ cô thÓ víi ASEAN, APEC, EU, Mü,
WTO. CÇn ph¶i thÊy, môc ®Ých cuèi cïng cña ViÖt Nam lµ héi nhËp víi c¸c níc
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn trªn thÞ trêng thÕ giíi, cßn héi nhËp víi thÞ trêng, víi khu vùc
nµo ®ã chØ lµ bíc ®Öm ®Ó chóng ta häc hái, rót kinh nghiÖm vµ hoµ nhËp nhanh
chãng.
19
VÒ c¬ b¶n, c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay dùa trªn nÒn t¶ng xuÊt
khÈu nh÷ng g× hiÖn cã chø kh«ng ph¶i xuÊt khÈu nh÷ng g× thÞ trêng thÕ giíi cÇn.
Bëi vËy, ph¶i quy ho¹ch lùa chän mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc víi tõng thêi
kú. X¸c ®Þnh thÞ trêng träng ®iÓm víi tõng mÆt hµng ®Ó cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn
nguån hµng, thu mua vµ chÕ biÕn hîp lý, ®ång bé.
* Kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng trong níc ¶nh hëng tíi
chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu.
§iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng trong níc lµ nh©n tè cã tÝnh
quyÕt ®Þnh ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu, hay nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, ®ã
lµ ®iÒu kiÖn cÇn trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu.
Trong xu thÕ hiÖn nay, c¸c mÆt hµng tinh chÕ cã lîi thÕ h¬n so víi xuÊt khÈu
nguyªn liÖu th«, s¬ chÕ. Nhng kh«ng ph¶i dÔ dµng thùc hiÖn ®iÒu ®ã, v× nã phô
thuéc rÊt nhiÒu vµo thùc lùc cña mét nÒn kinh tÕ (Tr×nh ®é ngêi lao ®éng trong c¶
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, thu gom, vËn chuyÓn, b¶o qu¶n ®Õn chÕ biÕn s¶n phÈm; tr×nh ®é
c«ng nghÖ vµ kü thuËt chÕ biÕn...). Sau nhiÒu n¨m ph¸t triÓn liªn tôc, nÒn s¶n xuÊt
cña ViÖt Nam ®· cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, c«ng nghÖ míi ®îc sö dông nhiÒu n¬i, tay
nghÒ cña ngêi lao ®éng ®îc n©ng cao phï hîp víi hoµn c¶nh míi. Tuy nhiªn, nh×n
tæng thÓ, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt cßn thiÕu vèn, c«ng nghÖ vÒ c¬ b¶n cßn l¹c hËu, ch a
tho¶ m·n víi nhu cÇu ngµy mét t¨ng cña kh¸ch hµng níc ngoµi.
* Kh¶ n¨ng xóc tiÕn thÞ trêng xuÊt khÈu ë tÇm vÜ m« vµ vi m«.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kh«ng chØ dõng l¹i ë chç chóng ta ®· cã ®îc nh÷ng mÆt
hµng mµ thÞ trêng thÕ giíi cÇn, mµ ®iÒu quan träng lµ nh÷ng mÆt hµng ®ã ph¶i ®îc
tiªu thô t¹i nh÷ng thÞ trêng cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, xu híng
s¶n xuÊt ngµy cµng t¨ng, th¬ng m¹i trong níc còng nh quèc tÕ më réng, khèi lîng
hµng ho¸ ®îc ®a vµo lu th«ng cµng nhiÒu. §Ó tiªu thô khèi lîng hµng ®å sé Êy ®ßi
hái ph¶i tiÕn hµnh xóc tiÕn thÞ trêng trong níc vµ xuÊt khÈu. Cïng víi sù ph¸t triÓn
cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng, vai trß xóc tiÕn th¬ng m¹i ngµy cµng trë nªn quan träng.
Trong bèi c¶nh hµng ho¸ cung vît cÇu trªn thÞ trêng th× giíi h¹n ho¹t ®éng xóc tiÕn
th¬ng m¹i ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ xuÊt khÈu, ®ång thêi
còng ®ãng vai trß lµm t¨ng tèc ®é chuyÓn dÞch c¬ cÊu.
Xóc tiÕn th¬ng m¹i tÇm vÜ m« lµ do ChÝnh phñ vµ c¸c bé ngµnh liªn quan
nh»m thiÕt lËp mèi quan hÖ ngo¹i giao, quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c níc vÒ mÆt ph¸p lý, cung cÊp th«ng tin vÒ thÞ trêng trong níc, ngoµi níc cho c¸c
doanh nghiÖp vÒ m«i trêng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i, c¸c rµo c¶n h¹n ng¹ch,
thuÕ quan, phi thuÕ quan; t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp tham quan,
kh¶o s¸t thÞ trêng ®Ó thùc hiÖn xuÊt khÈu.
Xóc tiÕn thÞ trêng tÇm vi m« do c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn nh»m tham quan,
kh¶o s¸t, nghiªn cøu thÞ trêng, trùc tiÕp ®µm ph¸n vµ ký kÕt c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu.
VÒ mÆt nµy, c¸c doanh nghiÖp ph¶i chñ ®éng t×m kiÕm th«ng tin, th¨m dß thÞ trêng
20
- Xem thêm -