Tài liệu Hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng nông nghiệp & ptnt việt nam chi nhánh thành phố đà nẵng.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN THỊ VIỆT HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM - CHI NHÁNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60.34.20 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Hòa Nhân Đà Nẵng - Năm 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Việt MỤC LỤC MỞ ĐẦU...........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................2 4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................2 5. Bố cục của luận văn ..............................................................................2 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu...............................................................3 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..........................7 1.1. TÍN DỤNG VÀ RỦI RO TÍN DỤNG NHTM ..........................................7 1.1.1. Tín dụng và rủi ro tín dụng NHTM ................................................7 1.1.2. Đặc điểm rủi ro tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp ........17 1.2. CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ ĐỐI VỚI KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP ..............................................................................22 1.2.1. Công tác xếp hạng tín dụng nội bộ của NHTM.............................22 1.2.2. Đặc trưng của công tác XHTDNB khách hàng doanh nghiệp ......33 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp................................................................................... 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1................................................................................34 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NHNo&PTNT VIỆT NAM CHI NHÁNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG ....................................................37 2.1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NHNo&PTNT VIỆT NAM - CHI NHÁNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG...............................................................................37 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ...................................................37 2.1.2. Chức năng và nhiệm vụ ................................................................38 2.1.3. Cơ cấu tổ chức và quản lý ............................................................39 2.1.4. Kết quả hoạt động kinh doanh của NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh TP Đà Nẵng..................................................................................40 2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NHNo&PTNT VIỆT NAM - CHI NHÁNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG...............................................................................42 2.2.1. Tình hình và đặc điểm khách hàng doanh nghiệp tại NHNo&PTNT Việt Nam – Chi nhánh TP Đà Nẵng ...............................42 2.2.2. Thực trạng công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh TP Đà Nẵng ...........44 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ CỦA NHNo&PTNT VIỆT NAM - CHI NHÁNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG..............................................................................................68 2.3.1. Những kết quả đạt được…………….………………………. 68 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ................................................70 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................75 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NHNo&PTNT VIỆT NAM CHI NHÁNH THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG .....76 3.1. CƠ SỞ CHO VIỆC ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ...........................................76 3.1.1. Định hướng phát triển tín dụng của ngân hàng ............................76 3.1.2. Những thuận lợi và khó khăn trong việc triển khai công tác XHTDNB khách hàng doanh nghiệp tại Chi nhánh. ...............................78 3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NHNo&PTNT VIỆT NAM - CHI NHÁNH TP ĐÀ NẴNG...................................................79 3.2.1. Nâng cao chất lượng công tác thu thập thông tin .........................79 3.2.2. Rà soát, chỉnh sửa dữ liệu trên phần mềm cho khớp đúng...........81 3.2.3. Thường xuyên giám sát, đánh giá công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp ...................................................................82 3.2.4. Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin ........................................84 3.2.5. Xây dựng chính sách khách hàng trên cơ sở xếp hạng tín dụng nội bộ..............................................................................................................84 3.2.6. Nâng cao trình độ của cán bộ làm công tác xếp hạng tín dụng nội bộ cả về chuyên môn lẫn đạo đức nghề nghiệp .......................................86 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ .............................................................................88 3.3.1. Kiến nghị với NHNo&PTNT Việt Nam.......................................88 3.3.2. Đối với ngân hàng Nhà nước......................................................... 88 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................95 KẾT LUẬN ....................................................................................................96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................98 QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (bản sao) DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn BC KQHDKD Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh BC LCTT Báo cáo lưu chuyển tiền tệ BCTC Báo cáo tài chính CBTD Cán bộ tín dụng CN Chi nhánh DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNTN Doanh nghiệp tư nhân DV Dịch vụ MTV Một thành viên NCĐ Người chấm điểm NHNN Ngân hàng Nhà nước NHNo & PTNT Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NHTM Ngân hàng thương mại RRTD Rủi ro tín dụng TCTD Tổ chức tín dụng TM Thương mại TNHH Trách nhiệm hữu hạn XHTDNB Xếp hạng tín dụng nội bộ DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang 1.1 Giá trị chuẩn của nhân tố doanh thu 26 1.2 Thang điểm xếp hạng DN ngành bán lẻ của Moody’s 26 1.3 Ví dụ về phương pháp chấm điểm của Moody’s 27 2.1 Kết quả hoạt động kinh doanh giai đoạn 2010-2012 40 2.2 Nguồn vốn huy động giai đoạn 2010-2012 41 2.3 Dư nợ cho vay giai đoạn 2010-2012 42 2.4 Số lượng khách hàng DN theo ngành kinh tế giai đoạn 2010-2012 2.5 Số lượng khách hàng DN theo thành phần kinh tế 2.6 giai đoạn 2010-2012 Kết quả XHTDNB khách hàng doanh nghiệp giai đoạn 2010 - 2012 (thời điểm 30/11) 2.7 Kết quả phân loai nợ khách hàng doanh nghiệp giai đoạn 2010-2012 (thời điểm 30/11) 2.8 43 43 62 63 Kết quả trích lập dự phòng khách hàng doanh nghiệp giai đoạn 2010-2012 theo loại khách hàng (thời điểm 64 30/11) 2.9 Kết quả dư nợ khách hàng doanh nghiệp đã xử lý rủi ro giai đoạn 2010 – 2012 65 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Số hiệu Tên sơ đồ 1.1 Phân loại rủi ro tín dụng theo nguyên nhân phát sinh rủi ro 2.1 Sơ đồ tổ chức Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh thành phố Đà Nẵng Trang 11 39 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Có thể nói rủi ro được xem như một yếu tố không thể tách rời quá trình hoạt động của ngân hàng thương mại trên thị trường. Trong đó, rủi ro tín dụng được quan tâm hàng đầu bởi hoạt động này không những phải hứng chịu các rủi ro do những nguyên nhân chủ quan của mình mà còn gánh chịu những rủi ro từ khách hàng và những nguyên nhân khách quan bên ngoài. Vì vậy, việc thực hiện quản trị rủi ro nhất là rủi ro tín dụng nhằm đảm bảo an toàn và nâng cao chất lượng tín dụng là một yêu cầu khách quan, là điều kiện sống còn để ổn định và phát triển ngân hàng thương mại. Trong xu hướng đó, xếp hạng tín dụng là một trong những công cụ quản lý rủi ro tín dụng một cách khoa học và hiệu quả mà các ngân hàng thương mại hiện nay đang triển khai áp dụng. Là một ngân hàng thương mại lớn của Việt Nam, trong những năm qua Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam đã không ngừng mở rộng mạng lưới, cải tiến công nghệ và hoàn thiện các quy trình nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ đồng thời giảm thiểu rủi ro cho ngân hàng. Theo đó, hệ thống chấm điểm xếp hạng tín dụng nội bộ đã ra đời và được sửa đổi, bổ sung để tiến bộ hơn, hỗ trợ đắc lực cho việc phân loại nợ, quản lý chất lượng tín dụng phù hợp với phạm vi hoạt động và tình hình thực tế. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực tế, công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp theo hệ thống xếp hạng tín dụng này tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh thành phố Đà Nẵng còn một số nhược điểm cần được điều chỉnh, bổ sung để áp dụng hiệu quả hơn. Đó chính là lý do tôi chọn đề tài “Hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh thành phố Đà Nẵng”. 2 2. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về lý luận liên quan đến công tác xếp hạng tín dụng nội bộ, thực trạng công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thành phố Đà Nẵng. Qua đó, đánh giá những mặt còn hạn chế và nguyên nhân. Trên cơ sở đó, luận văn kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại Chi nhánh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Công tác xếp hạng tín dụng nội bộ các khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng thương mại. - Phạm vi nghiên cứu: Các khách hàng vay vốn là doanh nghiệp tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh thành phố Đà Nẵng, khảo sát thực tế giai đoạn 2010-2012. 4. Phương pháp nghiên cứu Qua khảo sát thực tế quá trình xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp, luận văn kết hợp các phương pháp trong suốt quá trình thực hiện bao gồm: phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê, trên cơ sở đó so sánh, đối chiếu để đưa ra những nhận định cụ thể và các giải pháp mang tính thực tiễn cao nhằm hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Thành phố Đà Nẵng. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 03 chương: Chương 1: Lý luận chung về công tác xếp hạng tín dụng nội bộ trong Ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - 3 Chi nhánh thành phố Đà Nẵng. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh thành phố Đà Nẵng. 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu để hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông Việt Nam - Chi nhánh thành phố Đà Nẵng, tác giả đã tham khảo một số công trình nghiên cứu về cơ sở lý luận cũng như ứng dụng thực tế sau: - Luận văn: “Hoàn thiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Bình Định”, tác giả Thái Vĩnh Chí, Luận văn thạc sĩ, Đại học Đà Nẵng, năm 2012. + Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác XHTDNB khách hàng doanh nghiệp của ngân hàng thương mại. Luận văn phân tích thực tế quá trình thực hiện công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Bình Định. Từ đó đưa ra những mặt tốt, những hạn chế và nguyên nhân. Trên cơ sở lý luận và thực tế, luận văn đưa ra những giải pháp thiết thực và kiến nghị: đề xuất hoàn thiện mô hình tổ chức nhân sự cho công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp, hoàn thiện phương pháp xếp hạng tín dụng nội bộ, giám sát việc triển khai và ứng dụng; Đối với Ngân hàng Nhà nước, tác giả có ý kiến đề xuất trung tâm thông tin tín dụng nên cung cấp thông tin cập nhật và cảnh báo hơn so với thông tin thống kê, nâng cao chất lượng thông tin tín dụng của trung tâm thông tin tín dụng. + Tuy nhiên, hạn chế của bài viết là chỉ mang tính chung chung, chưa cụ thể vào từng bước của quá trình thực hiện có những ưu khuyết điểm nào để 4 đưa ra những giải pháp cụ thể hơn. - Luận văn: “Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Kon Tum”, tác giả Phan Văn Thiết, Luận văn thạc sĩ, Đại học Đà Nẵng, năm 2012. + Luận văn hệ thống hóa cơ sở lý luận về hệ thống, phân tích, lý giải về bản chất, vai trò của hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ. Luận văn đi sâu phân tích hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tại ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Kon Tum. Qua đó, luận văn đề xuất ngân hàng Ngoại thương hoàn thiện một số chỉ tiêu, tăng cường đào tạo nhân sự, thanh tra giám sát. Đồng thời luận văn kiến nghị lên Chính phủ và Bộ tài chính từng bước thực hiện kiểm toán, hoàn thiện khung pháp lý cho việc xếp hạng tín dụng nội bộ của ngân hàng, xây dựng các chỉ tiêu trung bình ngành. Tuy nhiên, luận văn trên đây mới chỉ nghiên cứu về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam, chưa đi sâu vào các nội dung cụ thể từng bước của công tác xếp hạng tín dụng nội bộ một cách toàn diện. - Luận văn: “Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ đối với khách hàng doanh nghiệp tại ngân Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Kon Tum”, tác giả Lê Minh Vương, Luận văn thạc sĩ, Đại học Đà Nẵng, năm 2012. + Luận văn khái quát về tín dụng ngân hàng, cơ sở lý luận về hệ thống thống xếp hạng tín dụng nội bộ, các yêu cầu cần thiết đối với một hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ. Luận văn trình bày một số mô hình xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của tổ chức xếp hạng quốc tế, các ngân hàng thương mại trong nước làm cơ sở để so sánh với mô hình xếp hạng tín dụng doanh nghiệp đang áp dụng tại ngân Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Kon 5 Tum. Qua đó, luận văn xây dựng một mô hình chấm điểm xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp dựa trên mô hình đang áp dụng tại ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Kon Tum, đồng thời luận văn kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước về việc hướng các ngân hàng hoạt động theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế, kiến nghị với cơ quan Nhà nước về việc tăng cường kiểm tra giám sát việc thực hiện nghiêm túc chế độ báo cáo tài chính. Tuy nhiên, tác giả chỉ nghiên cứu trên phiến diện là mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ, chưa đề cập đến thao tác cụ thể cho từng bước thực hiện cũng như những giải pháp cho những hạn chế của quá trình thực hiện chấm điểm, xếp hạng. Nhận xét chung: Nhìn chung các tác giả hệ thống tương đối đầy đủ cơ sở lý luận về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp, bao gồm các chỉ tiêu chấm điểm và cách tính của hệ thống. Đối với phân tích, đánh giá thực tế: Khái quát được cơ bản tình hình hoạt động kinh doanh của ngân hàng và đề xuất được một số giải pháp hoàn thiện khá hợp lý và mang tính thực tiễn cao. Tuy nhiên, các tác giả chủ yếu nghiên cứu sâu về mô hình hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, những giải pháp cho mô hình, công tác xếp hạng tín dụng nội bộ chỉ nói chung chung, không nêu rõ những ưu điểm, nhược điểm cũng như giải pháp cụ thể cho từng bước công việc. Qua thực tế tình hình hoạt động của NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh TP Đà Nẵng cho thấy, tổng dư nợ đến thời điểm 31/12/2012 là 5.617 tỷ đồng, trong đó dư nợ khách hàng doanh nghiệp 3.520 tỷ đồng. Từ đây đặt ra yêu cầu cho công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp phải hoàn thiện hơn để đảm bảo kết quả xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp luôn chính xác, phục vụ tốt công tác quản trị rủi ro tín dụng. Vì vậy, luận văn sẽ tiếp tục nghiên cứu thực trạng công tác này tại 6 NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh TP Đà Nẵng và kế thừa những nghiên cứu có tính thực tiễn cao của các tác giả đi trước để đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hơn công tác xếp hạng tín dụng nội bộ khách hàng doanh nghiệp tại chi nhánh. 7 CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ CÔNG TÁC XẾP HẠNG TÍN DỤNG NỘI BỘ TRONG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. TÍN DỤNG VÀ RỦI RO TÍN DỤNG NHTM 1.1.1. Tín dụng và rủi ro tín dụng NHTM a. Tín dụng NHTM * Định nghĩa tín dụng NHTM Tín dụng nói chung được định nghĩa là quan hệ kinh tế trong đó có sự chuyển nhượng tạm thời một lượng giá trị (dưới hình thức giá trị hoặc hiện vật) từ người sở hữu sang người sử dụng để sau một thời gian nhất định thu hồi về một lượng giá trị lớn hơn giá trị ban đầu. Đối với ngân hàng hoạt động tín dụng là vấn đề sống còn, quyết định sự tồn tại và phát triển của ngân hàng trên thị trường. Nếu xem xét tín dụng là một chức năng cơ bản của ngân hàng thì có thể hiểu: “Tín dụng ngân hàng là một giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hoá) giữa ngân hàng và bên đi vay (cá nhân, doanh nghiệp và các chủ thể khác), trong đó, ngân hàng chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời gian nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho ngân hàng khi đến hạn thanh toán”. [2] Tín dụng ngân hàng còn được hiểu “là quan hệ chuyển nhượng quyền sử dụng vốn từ ngân hàng cho khách hàng trong một thời hạn nhất định với một khoản chi phí nhất định”. [4] Theo Luật các tổ chức tín dụng năm 2010 đã được Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thông qua thì “Cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, 8 chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác.” Có nhiều cách định nghĩa khác nhau nhưng tựu chung lại tín dụng ngân hàng chứa đựng 3 nội dung: - Có sự chuyển nhượng quyền sử dụng vốn từ người sở hữu sang người sử dụng. - Sự chuyển nhượng này là có thời hạn. - Sự chuyển nhượng này có kèm theo chi phí và rủi ro. * Những hình thức của tín dụng - Cho vay: Cho vay là việc ngân hàng đưa tiền cho khách hàng với cam kết khách hàng phải hoàn trả cả gốc và lãi trong khoảng thời gian xác định. - Chiết khấu thương phiếu và giấy tờ có giá khác: Đây là việc ngân hàng ứng trước tiền cho khách hàng tương ứng với giá trị của thương phiếu trừ đi phần thu nhận của ngân hàng để sở hữu một thương phiếu chưa đến hạn (hoặc một giấy nợ). Về mặt pháp lý, ngân hàng không phải đã cho chủ thương phiếu vay. Đây chỉ là hình thức trao đổi trái quyền. Tuy nhiên, đối với ngân hàng, việc bỏ tiền ra hiện tại để thu về một khoản lớn hơn trong tương lai với lãi suất xác định trước được coi như là hoạt động tín dụng. Ngân hàng tuy ứng trước tiền cho người bán, song thực chất là thay thế người mua trả tiền trước cho người bán. - Bảo lãnh: Bảo lãnh là việc ngân hàng cam kết thực hiện các nghĩa vụ tài chính hộ khách hàng của mình. Mặc dù không phải xuất tiền ra, song ngân hàng đã cho khách hàng sử dụng uy tín của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ nào đó. - Cho thuê tài chính: Cho thuê tài chính là việc ngân hàng dùng tiền mua tài sản để cho khách 9 hàng thuê theo những thỏa thuận nhất định. Sau thời gian nhất định, khách hàng phải trả gốc lẫn lãi cho ngân hàng. b. Rủi ro tín dụng NHTM * Định nghĩa rủi ro tín dụng NHTM Rủi ro là những biến cố không mong đợi khi xảy ra dẫn đến tổn thất về tài sản của ngân hàng, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn thành được một nghiệp vụ tài chính nhất định. Trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, tín dụng là hoạt động kinh doanh đem lại lợi nhuận chủ yếu của ngân hàng nhưng cũng là nghiệp vụ tiềm ẩn rủi ro rất lớn. Rủi ro tín dụng là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây tổn thất và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng kinh doanh ngân hàng. Có nhiều định nghĩa khác nhau về rủi ro tín dụng: - Theo A. Saunder và H.Lange, rủi ro tín dụng là khoản lỗ tiềm tàng khi ngân hàng cấp tín dụng cho một khách hàng, nghĩa là khả năng các luồng thu nhập dự tính mang lại từ khoản cho vay của ngân hàng không thể được thực hiện đầy đủ về cả số lượng và thời hạn. - “Rủi ro tín dụng là loại rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng, biểu hiện trên thực tế qua việc khách hàng không trả được nợ hoặc trả nợ không đúng hạn cho ngân hàng”. [3] - Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của TCTD “là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của TCTD do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết” [7] Các định nghĩa khá đa dạng nhưng tựu chung lại chúng ta có thể rút ra các nội dung cơ bản của rủi ro tín dụng như sau: + Rủi ro tín dụng khi người vay sai hẹn trong thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng, bao gồm gốc hoặc lãi. Sự sai hẹn có thể là trễ hạn hoặc không 10 thanh toán. + Rủi ro tín dụng sẽ dẫn đến tổn thất tài chính, tức là giảm thu nhập ròng và giảm giá trị thị trường của vốn. Trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến thua lỗ, hoặc ở mức độ cao hơn có thể dẫn đến phá sản. + Đối với các nước đang phát triển, các ngân hàng thiếu đa dạng trong kinh doanh các dịch vụ tài chính, các sản phẩm dịch vụ còn nghèo nàn, vì vậy tín dụng được coi là dịch vụ sinh lời chủ yếu và thậm chí gần như là duy nhất, đặc biệt đối với các ngân hàng nhỏ. Vì vậy rủi ro tín dụng cao hay thấp sẽ quyết định hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. + Mặt khác, rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng của ngân hàng là hai đại lượng đồng biến với nhau trong một phạm vi nhất định (lợi nhuận kỳ vọng càng cao, thì rủi ro tiềm ẩn càng lớn). + Rủi ro là một yếu tố khách quan cho nên người ta không thể nào loại trừ hoàn toàn được mà chỉ có thể hạn chế sự xuất hiện của chúng cũng như tác hại do chúng gây ra. Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu rủi ro tín dụng theo nghĩa xác suất, là khả năng, do đó có thể xảy ra hoặc không xảy ra tổn thất. Điều này có nghĩa là một khoản vay dù chưa quá hạn nhưng vẫn luôn tiềm ẩn nguy cơ xảy ra tổn thất, một ngân hàng có tỷ lệ nợ quá hạn thấp nhưng nguy cơ rủi ro tín dụng sẽ rất cao nếu danh mục đầu tư tín dụng tập trung vào một nhóm khách hàng, ngành hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Cách hiểu này sẽ giúp cho hoạt động quản trị rủi ro tín dụng được chủ động trong phòng ngừa, trích lập dự phòng, đảm bảo chống đỡ và bù đắp tổn thất khi rủi ro xảy ra. * Phân loại rủi ro tín dụng Có nhiều cách phân loại rủi ro tín dụng khác nhau tùy theo mục đích, yêu cầu nghiên cứu. Tùy theo tiêu chí phân loại mà người ta chia rủi ro tín dụng thành các loại khác nhau. 11 - Nếu căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng được phân chia như sau: Rủi ro tín dụng Rủi ro giao dịch Rủi ro lựa chọn Rủi ro đảm bảo Rủi ro danh mục Rủi ro nghiệp vụ Rủi ro nội tại Rủi ro tập trung Sơ đồ 1.1. Phân loại rủi ro tín dụng theo nguyên nhân phát sinh rủi ro + Rủi ro giao dịch: Là hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch có 3 bộ phận chính là rủi ro lựa chọn, rủi ro đảm bảo và rủi ro nghiệp vụ. * Rủi ro lựa chọn: Là rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng khi ngân hàng lựa chọn những phương án vay vốn có hiệu quả để ra quyết định cho vay. * Rủi ro đảm bảo: Là rủi ro phát sinh từ tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hợp đồng cho vay, các loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên giá trị tài sản đảm bảo. * Rủi ro nghiệp vụ: Là rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản cho vay có vấn đề. + Rủi ro danh mục: Là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do trong quản lý danh mục cho vay của ngân hàng, được 12 phân chia thành hai loại: Rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. * Rủi ro nội tại: Là rủi ro xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. * Rủi ro tập trung: Là trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một khách hàng, cho vay quá nhiều doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế; hoặc cùng một vùng địa lý nhất định; hoặc cùng loại hình cho vay có rủi ro cao. - Nếu phân loại theo tính khách quan, chủ quan của nguyên nhân gây ra rủi ro thì rủi ro tín dụng được phân ra thành rủi ro khách quan và rủi ro chủ quan. + Rủi ro khách quan: Là rủi ro do các nguyên nhân khách quan như thiên tai, địch họa, người vay bị chết, mất tích và các biến động ngoài dự kiến khác làm thất thoát vốn vay trong khi người vay đã thực hiện nghiêm túc chế độ chính sách. + Rủi ro chủ quan: Là rủi ro do nguyên nhân thuộc về chủ quan của người vay và người cho vay vì vô tình hay cố ý làm thất thoát vốn vay hay vì những lý do chủ quan khác. * Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng NHTM Có nhiều nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng đối với ngân hàng. Tuy nhiên, tựu chung lại, có thể phân làm 03 nhóm sau: - Nhóm nguyên nhân khách quan. - Nhóm nguyên nhân chủ quan từ phía người đi vay. - Nhóm nguyên nhân thuộc về chủ quan của ngân hàng. Ø Những nguyên nhân khách quan, bất khả kháng: Đây là những tác động ngoài ý chí của ngân hàng và khách hàng, đó là