Tài liệu Hội nghị cấp cao á âu lần thứ v ( asem v ) và vai trò của việt nam

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh Lª thÞ hoµi ph¬ng Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ©u lÇn thø v (asem v) vµ vai trß cña ViÖt Nam chuyªn ngµnh: lÞch sö thÕ giíi M· sè: 60.22.50 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc lÞch sö Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS. Phan v¨n Ban Vinh, 2007 2 Lêi c¶m ¬n Sau mét thêi gian häc tËp vµ nghiªn cøu, t«i ®· hoµn thµnh luËn v¨n nµy. B¶n th©n luËn v¨n ®îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ. Qua ®©y t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS . Phan V¨n Ban ®· tËn t×nh híng dÉn t«i trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o trong tæ lÞch sö thÕ giíi khoa lÞch sö – Trêng §¹i häc Vinh, c¸c thÇy c« gi¸o khoa lÞch sö trêng §¹i häc s ph¹m Hµ Néi, nh÷ng ngêi ®· gióp ®ì t«i trong suèt nh÷ng n¨m häc tËp vµ ®ãng gãp cho t«i nh÷ng ý kiÕn quý b¸u trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu luËn v¨n. LuËn v¨n nµy ®îc hoµn thµnh víi sù nç lùc häc tËp vµ nghiªn cøu nghiªm tóc, trung thùc cña t«i trªn c¬ së kÕ thõa thµnh tùu cña nh÷ng ngêi ®i tríc. MÆc dï ®· hÕt søc cè g¾ng nhng do thêi gian vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn luËn v¨n ch¾c ch¾n sÏ cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp. Xin tr©n träng c¶m ¬n Vinh, th¸ng 12 n¨m 2007 3 Lª ThÞ Hoµi Ph¬ng më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. Ngµy 1 vµ 2 th¸ng 3 n¨m 1996, Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø nhÊt diÔn ra t¹i B¨ng Cèc (Th¸i Lan) ®¸nh dÊu sù ra ®êi DiÔn ®µn hîp t¸c ¸- ¢u. DiÔn ®µn mang tªn cña chÝnh héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lµ ASEM (Asia Europe Meeting). Sù ra ®êi cña ASEM lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ vµ mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a hai ch©u lôc ¸ ¢u trong thËp kû 90. ASEM ra ®êi vµ nhanh chãng trë thµnh mét diÔn ®µn hîp t¸c quan träng trªn thÕ giíi. HiÖn nay (n¨m 2006), ASEM gåm cã 39 thµnh viªn (13 níc ch©u ¸, 25 níc ch©u ¢u vµ uû ban Ch©u ¢u), chiÕm 40% d©n sè thÕ giíi, cã tæng GDP lµ 14829 tû USD, chiÕm 46% GDP cña toµn thÕ giíi, cã tæng kim ng¹ch th¬ng m¹i lµ 7914 tû USD vµ 60,1% th¬ng m¹i toµn cÇu 87. §Õn nay, ASEM ®· tr¶i qua s¸u kú héi nghÞ cÊp cao vµ tiÕn hµnh gÇn 300 ho¹t ®éng hîp t¸c víi nhiÒu s¸ng kiÕn míi ë hÇu hÕt c¸c níc thµnh viªn, trong ®ã Héi nghÞ cÊp cao ASEM V ®îc tæ chøc t¹i Hµ Néi, ViÖt Nam vµo ngµy 8 – 9/10/2004. ASEM V lµ bíc ph¸t triÓn míi cña diÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, ®a hîp t¸c ¸ - ¢u trë nªn sèng ®éng vµ thùc chÊt h¬n. §©y 4 lµ bíc ngoÆt quan träng cña ASEM nhÊt lµ trong t×nh h×nh thÕ giíi phøc t¹p. ASEM V thÓ hiÖn sù cam kÕt m¹nh mÏ vµ ®ãng gãp tÝch cùc nhÊt cña ViÖt Nam ®èi víi diÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u lµ sù kh¼ng ®Þnh ®êng lèi tÝch cùc vµ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ cña ViÖt Nam, gãp phÇn n©ng cao h¬n n÷a vÞ thÕ vµ uy tÝn cña ViÖt Nam trong khu vùc vµ trªn trêng quèc tÕ; thÓ hiÖn sù tin cËy cña céng ®ång quèc tÕ ®èi víi ViÖt Nam. Héi nghÞ cÊp cao ¸ -¢u lÇn thø V thµnh c«ng tèt ®Ñp ®· ®Ó l¹i nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam trong viÖc tæ chøc c¸c héi nghÞ quèc tÕ sau nµy, gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ. DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u (ASEM) cã vÞ trÝ quan träng ®Æc biÖt trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. C¸c nÒn kinh tÕ thµnh viªn ASEM lµ c¸c ®èi t¸c chñ yÕu cña níc ta vÒ kinh tÕ, th¬ng m¹i, ®Çu t, chÝnh trÞ, v¨n ho¸-x· héi. ViÖc duy tr× m«i trêng hoµ b×nh æn ®Þnh vµ t¨ng cêng quan hÖ hîp t¸c cïng cã lîi víi c¸c níc ¸ - ¢u cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi ViÖt Nam, gãp phÇn vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Xu thÕ héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ ®ang ngµy cµng trë nªn m¹nh mÏ sau chiÕn tranh l¹nh, cuèn hót tÊt c¶ mäi níc trªn thÕ giíi. Tham gia vµo c¸c c¬ chÕ hîp t¸c khu vùc vµ thÕ giíi lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi tÊt c¶ c¸c níc nh»m tËn dông tÊt c¶ c¸c c¬ héi vµ kh«ng gian cho sù ph¸t triÓn, ®ång thêi ®Ó ®èi phã 5 víi nh÷ng th¸ch thøc cña xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®a tíi. Lµ mét níc trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, lµ thµnh viªn ASEAN, viÖc ViÖt Nam tham gia ASEM lµ bíc ph¸t triÓn logic, tÊt yÕu trong viÖc më réng, ®a d¹ng ho¸, ®a ph¬ng ho¸ quan hÖ hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ®Êt níc. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi, viÖc tham gia vµo ASEM nãi riªng còng nh héi nhËp quèc tÕ nãi chung lµ c¬ héi tèt ®Ó ViÖt Nam cã thÓ n©ng cao vÞ thÕ quèc tÕ cña m×nh, tËn dông ®îc nhiÒu c¬ héi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, nhÊt lµ khi c¸c thµnh viªn trong ASEM ®Òu lµ nh÷ng ®èi t¸c quan träng cña ViÖt Nam, hiÖn ®ang gi÷ tû träng chÝnh trong quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, do vËy viÖc tham gia ASEM vµ héi nhËp quèc tÕ còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc, khã kh¨n kh«ng nhá cÇn ph¶i vît qua. Chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp, ®Ó biÕn nh÷ng c¬ héi vµ thuËn lîi thµnh nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc cña quèc gia, kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc ®a ®Êt níc héi nhËp vµo kinh tÕ thÕ giíi mµ vÉn b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn, kh«ng bÞ hoµ tan trong mét thÕ giíi ngµy cµng tuú thuéc chÆt chÏ lÉn nhau. Héi nhËp quèc tÕ nãi chung vµ tham gia ASEM nãi riªng cßn lµ mét viÖc lµm kh«ng ®¬n gi¶n ®èi víi ViÖt Nam. ASEM ®ang ph¸t triÓn rÊt nhanh c¶ vÒ quy m«, nhÞp ®é vµ néi 6 dung ho¹t ®éng, ®Æc biÖt lµ tõ sau Héi nghÞ cÊp cao ASEM V. Do vËy, viÖc x©y dùng mét lé tr×nh tham gia phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kh¸ch quan cña ASEM vµ cña ®Êt níc lµ vÊn ®Ò quan träng vµ trë nªn bøc thiÕt h¬n trong t×nh h×nh hiÖn nay. §Ó c«ng viÖc tham gia ASEM ®¹t kÕt qu¶ ngoµi nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ tæ chøc nµy chóng ta cÇn x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ , ý nghÜa cña Héi nghÞ cÊp cao ASEM V ®èi víi DiÔn ®µn vµ ®èi víi ViÖt Nam còng nh x¸c ®Þnh ®îc vai trß, vÞ thÕ cña ViÖt Nam trong tæ chøc nµy. Tõ ®ã ®a ra nh÷ng bíc ®i thÝch hîp víi yªu cÇu cña ®Êt níc vµ khu vùc. §ã chÝnh lµ nh÷ng lÝ do ®Ó chóng t«i chän ®Ò tµi “Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø n¨m (ASEM V) vµ vai trß cña ViÖt Nam ” cho híng nghiªn cøu cña m×nh. 2. LÞch sö vÊn ®Ò. Ngay tõ khi ra ®êi th¸ng 3 n¨m 1996, ASEM ®· thu hót sù chó ý cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong níc vµ quèc tÕ. §Æc biÖt vµo n¨m 2004, khi ViÖt Nam lµ chñ nhµ cña Héi nghÞ cÊp cao ASEM lÇn thø n¨m (8 – 9/10/2004) th× viÖc nghiªn cøu vÒ DiÔn ®µn nµy ë níc ta ®îc quan t©m ®Æc biÖt. Cuèn “ASEM Introduction” cña Tæng côc V – Bé néi vô xuÊt b¶n n¨m 1998 ®· tËp hîp c¸c bµi viÕt níc ngoµi viÕt vÒ thêi ®iÓm ra ®êi cña ASEM, ®Æc biÖt lµ c¸c bµi viÕt chó träng vÒ mèi quan hÖ ¸ - ¢u t¹i ASEM I. N¨m 2000, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia xuÊt b¶n cuèn “ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ” do Uû ban 7 quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ biªn so¹n, ®îc bæ sung vµ chØnh söa n¨m 2001, 2002. Trong ®ã, lÇn ®Çu tiªn ASEM ®îc nghiªn cøu t¬ng ®èi kh¸i qu¸t vµ ®Çy ®ñ vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña diÔn ®µn, néi dung hîp t¸c vµ híng hîp t¸c t¬ng lai cña ASEM. N¨m 2002, NXB chÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n cuèn “ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ trong xu thÕ toµn cÇu ho¸” do Bé ngo¹i giao – Vô hîp t¸c kinh tÕ ®a ph¬ng biªn so¹n. S¸ch cã ®Ò cËp ®Õn mét sè ®iÓm vÒ ASEM, vÒ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam vµ vÒ c¸c c¬ chÕ liªn kÕt kinh tÕ trong ®ã cã ASEM. N¨m 2004, NXB chÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n cuèn “Hîp t¸c ¸ - ©u vµ vai trß cña ViÖt Nam” do viÖn khoa häc x· héi ViÖt Nam viÕt (NguyÔn Duy Quý chñ biªn) ®îc bæ sung vµ chØnh söa n¨m 2006 ®· nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh, c¸c ho¹t ®éng vµ nh÷ng thµnh tùu chÝnh cña ASEM tõ khi h×nh thµnh cho ®Õn n¨m 2004, nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña ASEM trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, ®ång thêi ph©n tÝch qu¸ tr×nh ViÖt Nam tham gia ASEM tõ n¨m 1996 – 2004. N¨m 2004, NXB lÝ luËn chÝnh trÞ xuÊt b¶n cuèn “ASEM 5 - c¬ héi vµ th¸ch thøc trong tiÕn tr×nh héi nhËp ¸ - ¢u” cña Hoµng Lan Hoa ®· tr×nh bµy kh¸ ®Çy ®ñ c¸c néi dung vÒ c¸c kú Héi nghÞ cÊp cao ASEM n¨m 1996, 1998, 2000, 2002 vµ mét sè ho¹t ®éng híng tíi Héi nghÞ cÊp cao ASEM 5. 8 Tõ 1996 ®Õn nay, ®· xuÊt hiÖn mét sè bµi nghiªn cøu vÒ mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña ASEM trªn c¸c b¸o Nh©n D©n, §Çu t, Tin tøc..., c¸c t¹p chÝ: Nghiªn cøu ch©u ¢u, nghiªn cøu §«ng Nam ¸, ViÖt Nam vµ §«ng Nam ¸ ngµy nay, Nghiªn cøu quèc tÕ... Ngoµi ra cßn cã luËn v¨n sau ®¹i häc cña t¸c gi¶ TrÇn V¨n ChiÕn víi ®Ò tµi “ASEM I ®Õn ASEM V vµ ®ãng gãp cña ViÖt Nam” n¨m 2005 ®· nghiªn cøu t¬ng ®èi hÖ thèng vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ASEM tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2005 vµ nh÷ng ®ãng gãp c¬ b¶n cña ViÖt Nam cho diÔn ®µn. Tuy nhiªn, c¸c bµi viÕt trªn cha ph¶n ¸nh toµn diÖn vµ hÖ thèng vÒ Héi nghÞ cÊp cao ASEM V, vÞ trÝ cña Héi nghÞ cÊp cao ASEM V trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña ASEM còng nh vai trß cña ViÖt Nam trong ASEM V. §ã chÝnh lµ lý do ®Ó chóng t«i lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu nµy. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi 3.1. Môc ®Ých Víi ®Ò tµi nµy, chóng t«i muèn ®i s©u t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò: - T×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø n¨m (ASEM V) nh bèi c¶nh lÞch sö, néi dung héi nghÞ, kÕt qu¶ vµ ý nghÜa lÞch sö cña héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V. 9 - Nghiªn cøu vai trß cña ViÖt Nam trong trong ASEM V nãi riªng vµ trong ASEM nãi chung. Tõ viÖc t×m hiÓu vÒ Héi nghÞ cÊp cao ASEM V vµ vai trß cña ViÖt Nam, ®Ò tµi cßn nh»m rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho viÖc tæ chøc Héi nghÞ quèc tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ cña ViÖt Nam. 3.2. NhiÖm vô TËp hîp, hÖ thèng ho¸ t liÖu vµ t×m hiÓu vÒ Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V, cïng nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia ASEM ë nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. §ã lµ c¬ së ®Ó cã thÓ ®a ra c¸c kiÕn nghÞ vÒ nh÷ng bíc ®i, biÖn ph¸p thÝch hîp trong tiÕn tr×nh héi nhËp ViÖt Nam – ASEM. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu mét c¸ch tæng quan vÒ Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V díi gãc ®é lÞch sö (bèi c¶nh lÞch sö, biÔn biÕn, kÕt qu¶, ý nghÜa cña Héi nghÞ). §Ò tµi tËp trung vµo nghiªn cøu vai trß cña ViÖt Nam trong ASEM (1996 - 2006), ®Æc biÖt lµ trong ASEM V vµ c¬ héi vµ th¸ch thøc cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia ASEM nãi riªng vµ héi nhËp khu vùc nãi chung. 5. Nguån tµi liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 5.1. Nguån tµi liÖu §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i dùa vµo nh÷ng nguån tµi liÖu sau: 10 1.C¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vÒ c«ng t¸c ®èi ngo¹i. 2. C¸c v¨n kiÖn, hiÖp ®Þnh, tuyªn bè cã liªn quan ®Õn ASEM. 3.C¸c s¸ch chuyªn kh¶o vÒ ASEM. 4. C¸c b¸o: Nh©n D©n, §Çu t, Quèc tÕ, Tin tøc,... 5. C¸c t¹p chÝ: Nhiªn cøu Quèc tÕ, T¹p chÝ Céng s¶n, Nghiªn cøu Ch©u ¢u, ViÖt Nam vµ §«ng Nam ¸ ngµy nay... 6. Mét sè LuËn ¸n TiÕn sÜ, Th¹c sÜ. 7. C¸c b¶n tin hµng ngµy, tin nhanh, tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt cña th«ng tÊn x· ViÖt Nam. 8. Th«ng tin trªn c¸c trang Web trªn m¹ng Internet. 9. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, b¸o c¸o khoa häc trong níc vµ thÕ giíi. 5.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, chóng t«i dùa trªn ph¬ng ph¸p luËn macxit trong nghiªn cøu lÞch sö. Ph¬ng ph¸p lÞch sö vµ ph¬ng ph¸p l«gic lµ ph¬ng ph¸p chñ ®¹o trong nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. Ngoµi ra, chóng t«i cßn sö dông c¸c ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch, so s¸nh, su tÇm chän läc tµi liÖu... 6. §ãng gãp cña luËn v¨n - Dùa trªn nh÷ng tµi liÖu cã ®îc, luËn v¨n sÏ kh¾c ho¹ mét c¸ch ch©n thùc Héi nghÞ cÊp cao ASEM V 2004. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña Héi nghÞ: Bèi c¶nh lÞch sö, diÔn biÕn, kÕt qu¶, ý nghÜa cña Héi nghÞ vµ vai trß cña ViÖt Nam ®èi víi Héi 11 nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V (ASEM V) nãi riªng vµ ASEM nãi chung. Trªn c¬ së ®ã, chóng t«i ®· ®a ra nh÷ng nhËn xÐt kh¸ch quan vµ khoa häc vÒ Héi nghÞ cÊp cao ASEM V còng nh triÓn väng cña viÖc ViÖt Nam tham gia ASEM. - LuËn v¨n cã thÓ lµ tµi liÖu tham kh¶o dïng trong viÖc häc tËp vµ nghiªn cøu lÞch sö thÕ giíi, lÞch sö quan hÖ quèc tÕ, kinh tÕ ®èi ngo¹i. 7. Bè côc cña luËn v¨n. Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn , Phô lôc vµ Tµi liÖu tham kh¶o, LuËn v¨n gåm ba ch¬ng néi dung: Ch¬ng 1 : Bèi c¶nh lÞch sö cña Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V (ASEM V) Ch¬ng 2 : Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V (ASEM V) – Bíc ph¸t triÓn míi cña diÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u Ch¬ng 3 : Vai trß cña ViÖt Nam trong Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V (ASEM V) 12 Ch¬ng 1. Bèi c¶nh lÞch sö cña Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V (Asem V) 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u (ASEM) Ngµy 1 vµ 2 th¸ng 3 n¨m 1996 ®· trë thµnh thêi kh¾c lÞch sö trong quan hÖ gi÷a hai ch©u lôc ¸ - ¢u, khi mµ Héi nghÞ thîng ®Ønh ¸ - ¢u lÇn ®Çu tiªn ®îc häp t¹i B¨ng Cèc (Th¸i Lan), khai sinh ra DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u (ASEM) nh»m kiÕn t¹o mét quan hÖ ®èi t¸c míi gi÷a hai ch©u lôc. Sù ra ®êi cña DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng chuyÓn biÕn s©u s¾c cña quan hÖ quèc tÕ vµ lµ sù héi tô cña lîi Ých ¸ - ¢u trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh. Bíc sang thËp niªn 90, xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ph¸t triÓn s©u réng. Nhu cÇu hîp t¸c quèc tÕ ngµy cµng gia t¨ng nh»m ®èi phã hiÖu qu¶ h¬n víi c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu. Liªn kÕt khu vùc ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ trë thµnh mét xu thÕ tÊt yÕu. C¸c tæ chøc khu vùc, næi bËt nhÊt lµ Liªn minh ch©u ¢u (EU), HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸ (ASEAN)… ®îc më réng vµ tiÕp tôc ®Èy m¹nh liªn kÕt víi vÞ thÕ quèc tÕ ngµy cµng cao. §ång thêi c¸c khèi, c¸c tæ chøc liªn kÕt khu vùc vµ liªn ch©u lôc lÇn lît ra ®êi vµ ph¸t triÓn nh NAFTA, APEC…Trong thËp niªn 90, víi sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña c¸c nÒn kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, nhiÒu thµnh viªn cña Liªn minh ch©u ¢u kh«ng muèn bá lì “chuyÕn 13 tµu ch©u ¸” vµ nhiÒu quèc gia ch©u ¸ còng muèn th©m nhËp h¬n n÷a vµo “ph¸o ®µi ch©u ¢u”. Quan hÖ ch©u ¸ vµ ch©u ¢u còng ®· thay ®æi. Ch©u ¸ kh«ng cßn xem c¸c níc ch©u ¢u lµ kÎ thï truyÒn kiÕp cña m×nh vµ ch©u ¢u kh«ng thÓ bá qua sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña ch©u ¸ ®îc. N¨m 1994, Liªn minh ch©u ¢u th«ng qua v¨n kiÖn “TiÕn tíi mét chiÕn lîc míi ®èi víi ch©u ¸” ®· chøng minh ®iÒu ®ã. ChÝnh trong bèi c¶nh ®ã, nhiÒu nhµ l·nh ®¹o ¸ - ¢u mµ ®i ®Çu lµ thñ tíng Singapo Goh Chok Tong vµ Tæng thèng Ph¸p Chirac ®· nhÊn m¹nh nhu cÇu cÊp thiÕt cÇn thay ®æi mèi quan hÖ l©u ®êi gi÷a hai ch©u lôc dùa trªn c¬ së “cho vµ nhËn” b»ng mét quan hÖ ®èi t¸c míi b×nh ®¼ng nh»m cñng cè vµ thóc ®Èy hîp t¸c ¸ - ¢u trong tam gi¸c ¸ ¢u – Mü, gãp phÇn t¹o quan hÖ quèc tÕ míi æn ®Þnh h¬n. §îc sù hëng øng cña ch©u ¸ vµ EU, ngµy 1 vµ 2 th¸ng 3 n¨m 1996, cuéc gÆp cÊp cao ®Çu tiªn ®· ®îc tiÕn hµnh t¹i B¨ng Cèc víi sù tham gia cña 15 níc EU vµ 10 níc ch©u ¸ gåm Trung Quèc, Hµn Quèc, NhËt B¶n, Brunei, In®«nªsia, Malaysia, Philippin, Th¸i Lan, ViÖt Nam, Singapo. Sau héi nghÞ cÊp cao ASEM lÇn thø nhÊt (Asia – Europe – Meeting I), DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u ®· chÝnh thøc ra ®êi vµ lÊy tªn cña Héi nghÞ cÊp cao ®Çu tiªn: ASEM. Nh vËy, cã thÓ nãi r»ng sù ra ®êi cña ASEM lµ xuÊt ph¸t tõ ®ßi hái thùc tiÔn, tõ nhu cÇu cña hai ch©u lôc, t¹o ®èi träng cÇn thiÕt ph¸ bá thÕ ®¬n cùc cña Mü vµ lµ nhu cÇu cÇn thiÕt trong ®µm ph¸n th¬ng m¹i ®a biªn WTO. 14 Chñ tÞch Héi ®ång ch©u ¢u Jacques Santer ®· nªu râ t¹i ASEM I “sù ra ®êi cña ASEM lµ c¸i mèc ®¸nh dÊu mèi quan hÖ gi÷a liªn minh ch©u ¢u vµ ch©u ¸, ph¶n ¸nh nguyÖn väng tha thiÕt cña c¸c quèc gia ë c¶ hai khu vùc trong viÖc t¨ng cêng quan hÖ vµ x©y dùng mét mèi quan hÖ hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ míi vµ m¹nh mÏ gi÷a hai ch©u lôc”. Tr¶i qua h¬n 10 n¨m ho¹t ®éng, DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ ¢u ®· tiÕn nh÷ng bíc kh¸ dµi trong viÖc t¹o dùng vµ ph¸t triÓn khu«n khæ quan hÖ ®èi t¸c míi trong lÞch sö gi÷a hai ch©u lôc ¸ - ¢u. NÕu nh ASEM I (t¹i B¨ng Kèc, Th¸i Lan, 3/1996) lµ héi nghÞ s¸ng lËp víi môc tiªu “T¨ng cêng quan hÖ ®èi t¸c ¸ - ¢u ®Ó t¨ng trëng h¬n n÷a” (Partnership for Greater Growth) th× ASEM II (t¹i Lu©n §«n, Anh, 2/1998) cã ý nghÜa x¸c lËp t«n chØ, môc ®Ých vµ ®Þnh ra nguyªn t¾c chØ ®¹o vµ ph¬ng híng ho¹t ®éng cña ASEM. ASEM III (t¹i X¬ - un, Hµn Quèc, 10/2000) ®îc ghi nhËn lµ mèc ®Þnh híng ®a ASEM ®i vµo thiªn niªn kû míi theo híng “Quan hÖ ®èi t¸c v× phån vinh vµ æn ®Þnh trong thiªn niªn kû míi”, Héi nghÞ cÊp cao ASEM IV (t¹i C«penhagen, §an M¹ch, 9/2002) ®îc coi lµ bíc tiÕp tôc cñng cè ASEM “thèng nhÊt vµ lín m¹nh trong ®a d¹ng”. ASEM V (t¹i Hµ Néi, ViÖt Nam, 10/2004) ®îc coi lµ bíc ph¸t triÓn míi cña ASEM, ®Ó “tiÕn tíi quan hÖ ®èi t¸c ¸ - ¢u sèng ®éng vµ thùc chÊt h¬n”. §©y ®îc coi lµ bíc ngoÆt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ASEM. ASEM VI (t¹i Henxinki, PhÇn Lan, 9/2006) ®· xem xÐt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ mêi n¨m ho¹t 15 ®éng cña ASEM vµ ®a ra ph¬ng híng ho¹t ®éng cña ASEM trong thêi gian tiÕp theo. ASEM VII sÏ ®îc tæ chøc t¹i B¾c Kinh, Trung Quèc vµo th¸ng 10 n¨m 2008. Trong quy m« hiÖn t¹i (2006), ASEM gåm cã 39 thµnh viªn (13 níc ch©u ¸, 25 níc ch©u ¢u vµ uû ban Ch©u ¢u), chiÕm 40% d©n sè thÕ giíi, cã tæng GDP lµ 14829 tû USD, chiÕm 46% GDP cña toµn thÕ giíi, cã tæng kim ng¹ch th¬ng m¹i lµ 7914 tû USD vµ 60,1% th¬ng m¹i toµn cÇu 87. Víi nh÷ng ®Æc trng riªng lµ “tÝnh kh«ng chÝnh thøc”, “tÝnh ®a ph¬ng diÖn” vµ tÝnh ®¹i chóng, ASEM thùc sù trë thµnh mét c¬ chÕ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c dùa trªn c¸c nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, t«n träng lÉn nhau vµ cïng cã lîi, ®îc xóc tiÕn ë nhiÒu cÊp ®é vµ víi ch¬ng tr×nh nghÞ sù toµn diÖn theo ba trô cét tõ ®èi tho¹i chÝnh trÞ ®Õn ®èi t¸c kinh tÕ vµ giao lu v¨n ho¸ x· héi. C¸c cuéc trao ®æi vµ ®èi tho¹i chÝnh trÞ ë CÊp cao ®Õn cÊp Bé trëng, quan chøc cÊp cao, chuyªn viªn ®· gãp phÇn ®a hai ch©u lôc ®i ®Õn nh÷ng nhËn thøc chung vÒ nhiÒu vÊn ®Ò quèc tÕ vµ khu cùc cïng quan t©m, t¹o ®iÒu kiÖn cho gia t¨ng hîp t¸c ¸ - ¢u, gãp phÇn vµo viÖc cñng cè c¸c nç lùc ®a ph¬ng còng nh c¸c thÓ chÕ ®a ph¬ng, nhÊt lµ Liªn hîp quèc, ®Ó xö lý nh÷ng th¸ch thøc chung, nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu vµ c¸c mèi ®e däa an ninh truyÒn thèng vµ phi truyÒn thèng. Nh÷ng biÖn ph¸p, ch¬ng tr×nh t¨ng cêng liªn kÕt kinh tÕ, nhÊt lµ “KÕ ho¹ch hµnh ®éng thuËn lîi ho¸ th¬ng m¹i” (TFAP) vµ “KÕ ho¹ch hµnh ®éng 16 xóc tiÕn ®Çu t” (IPAP), ®· bíc ®Çu t¹o thuËn lîi cho quan hÖ th¬ng m¹i, tµi chÝnh vµ ®Çu t. C¸c dù ¸n trÞ gi¸ kho¶ng 82 triÖu USD cña “QuÜ tÝn th¸c ASEM” trî gióp c¸c níc thµnh viªn ch©u ¸ kh¾c phôc ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ 1997 – 1998 ®îc coi lµ mét hîp t¸c thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶. Hîp t¸c giao lu v¨n ho¸, giao lu nh©n d©n... ®Æc biÖt lµ h¬n 300 ho¹t ®éng cña Quü ¸ - ¢u t¹o ®iÒu kiÖn cho kho¶ng 15.000 c«ng d©n ¸ - ¢u tham gia, ®· cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho viÖc cñng cè nhÞp cÇu giao lu, h÷u nghÞ gi÷a hai ch©u lôc. TiÒm n¨ng hîp t¸c trong lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ, m«i trêng, gi¸o dôc, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ... ®ang tõng bíc ®îc kh¬i dËy víi viÖc thµnh lËp Trung t©m c«ng nghÖ m«i trêng ¸ - ¢u, c¸c m¹ng liªn kÕt c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c trêng ®¹i häc...V× vËy, cã thÓ nãi r»ng, nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®îc cña DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u ®· gãp phÇn quan träng n©ng cao vÞ thÕ cña hai ch©u lôc, thóc ®Èy sù h×nh thµnh quan hÖ quèc tÕ míi cã lîi cho hoµ b×nh, hîp t¸c, ph¸t triÓn trªn toµn thÕ giíi. Tuy nhiªn, tr¶i qua 8 n¨m ho¹t ®éng (tõ khi thµnh lËp ®Õn tríc ASEM V 1996 - 2004), ASEM còng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc. Thø nhÊt lµ sù bÊt ®ång trong c¸c lÜnh vùc u tiªn hîp t¸c gi÷a hai ch©u lôc. Trong khi EU muèn ®èi tho¹i ®ång ®Òu trªn c¶ ba trô cét nhng cã “sù a thÝch” h¬n vµo c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ – x· héi tríc hÕt lµ an ninh khu vùc vµ quyÒn con ngêi th× dêng nh phÇn lín phÝa ch©u ¸ l¹i muèn tËp 17 trung vµo trô cét kinh tÕ víi ®iÓm nhÊn lµ më réng th¬ng m¹i ®Çu t. Hay trong ®èi tho¹i chÝnh trÞ lµ ®i tõ nÐ tr¸nh c¸c vÊn ®Ò nh¹y c¶m ®Õn chç ®èi tho¹i th¼ng th¾n mäi vÊn ®Ò. V× vËy, ë diÔn ®µn nµy cã sù kh¸c nhau vÒ quan ®iÓm chÝnh trÞ gi÷a hai ch©u lôc ¸ - ¢u. Thø hai, trong côc diÖn thÕ giíi vµ ë tõng khu vùc cã nh÷ng bíc chuyÓn biÕn nhanh chãng vµ phøc t¹p, ASEM còng ®ang ®øng tríc kh«ng Ýt th¸ch thøc, kÕt qu¶ hîp t¸c cßn h¹n chÕ vµ cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña hai ch©u lôc, nhÊt lµ trong lÜnh vùc hîp t¸c kinh tÕ. Hîp t¸c ASEM hiÖn míi ë møc ®èi tho¹i vÒ chÝnh s¸ch lµ chÝnh, cha ®îc n©ng lªn tÇm hîp t¸c víi nh÷ng kÕ ho¹ch hµnh ®éng, cam kÕt cô thÓ ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®Ò ra. Sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh, tiÒn tÖ ë ch©u ¸, dêng nh hîp t¸c EU – ASEAN ®· suy gi¶m díi møc tiÒm n¨ng cña c¶ hai bªn, chØ cã 4,3% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña EU vµo ASEAN vµ thÞ trêng EU còng chØ thu hót 6,4% xuÊt khÈu cña ASEAN [15;124]. Thø ba, víi tÝnh chÊt kh«ng thÓ chÕ ho¸, tÝnh chÊt kh«ng rµng buéc, c¸c ho¹t ®éng cña ASEM thùc sù cha cã hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cao. Thø t, ASEM ®ang ®øng tríc yªu cÇu më réng thµnh viªn sau 8 n¨m ho¹t ®éng. Më réng ®îc hiÓu theo hai gãc ®é: thu hót réng r·i h¬n n÷a sù tham gia cña mäi tÇng líp c d©n ¸ - ¢u vµo c¸c ho¹t ®éng trªn ba trô cét vµ t¨ng thªm sè lîng thµnh viªn ë c¶ ch©u ¢u vµ ch©u ¸. Ngay c¶ viÖc kÕt n¹p thµnh viªn míi sÏ kh«ng chØ t¨ng thªm tiÒm n¨ng hîp 18 t¸c mµ cßn ®ßi hái ASEM ph¶i cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn phï hîp. §ã sÏ lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cho ASEM V trong bèi c¶nh thÕ giíi vµ khu vùc ®Çu thÕ kû XXI. 1.2. Bèi c¶nh thÕ giíi vµ khu vùc tríc héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u lÇn thø V T×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi ®Çu thÕ kû XXI, ®Æc biÖt trong nh÷ng n¨m 2002 – 2004 cã nhiÒu biÕn ®éng. VÒ kinh tÕ, trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, kinh tÕ thÕ giíi ®ang tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng s©u s¾c. Kinh tÕ thÕ giíi ®ang phôc håi vµ ph¸t triÓn nhng thiÕu bÒn v÷ng. MÆc dï ph¶i ®èi phã víi kh«ng Ýt khã kh¨n trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX vµ nh÷ng n¹n dÞch lín (SARS, cóm gµ...), kinh tÕ thÕ giíi vÉn ®ang tiÕp tôc phôc håi. Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng vÉn lµ khu vùc cã tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ nhanh nhÊt thÕ giíi. N¨m 2002 tèc ®é t¨ng trëng cña ASEAN 4 (In®«nªxia, Malayxia, Philippin, Th¸i Lan) lµ 4,6%, trong lóc ®ã tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña Mü lµ 2,4%, NhËt B¶n lµ 0,3%, Anh lµ 1,6%[15;156]. §iÓm ®¸ng chó ý lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Sù chuyÓn híng ®ã ®ang ®îc thóc ®Èy m¹nh mÏ bëi c¸c thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ. §i ®Çu trong sù chuyÓn híng nµy lµ Mü vµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn NhËt B¶n, T©y ¢u. Kinh tÕ tri thøc ®· lµm thay ®æi kÕt cÊu lao ®éng 19 trong x· héi c¸c níc ph¸t triÓn. Sè lao ®éng trÝ ãc ®· vît sè ngêi lao ®éng ch©n tay. ë Mü sè lao ®éng tham gia trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt vËt chÊt ngµy cµng gi¶m (chiÕm kho¶ng 20% lao ®éng), sè lao ®éng trong c¸c ngµnh nghiªn cøu khoa häc, v¨n ho¸, ch¨m sãc søc khoÎ ... ngµy cµng t¨ng. ViÖc c¸c níc ph¸t triÓn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn giao nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp sö dông nhiÒu lao ®éng sang thÕ giíi thø ba. §iÒu nµy võa t¹o ra c¬ héi cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn võa t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc lín. C¬ héi lµ ë chç c¸c níc ®ang ph¸t triÓn sÏ cã ®iÒu kiÖn khai th¸c lîi thÕ so s¸nh cña m×nh ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®ång thêi t×m ®îc nh÷ng “kho¶ng trèng ” t¹i c¸c thÞ trêng cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, chÝnh sù chuyÕn giao ®ã lµm cho kho¶ng c¸ch giµu nghÌo gi÷a c¸c níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng xa. Tuy nÒn kinh tÕ toµn cÇu ®ang trong giai ®o¹n phôc håi vµ t¨ng trëng nhng sù ph¸t triÓn cña phÇn lín c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi hiÖn nay vÉn cha bÒn v÷ng. §Çu thÕ kû XXI, trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang diÔn ra m¹nh mÏ qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ sù bïng næ cña c¸c tho¶ thuËn th¬ng m¹i quèc tÕ. Tù do ho¸ th¬ng m¹i ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn tõ thËp niªn 90 cña thÕ kû XX vµ thùc sù trë thµnh mét trµo lu rÇm ré ®Çu thÕ kû XXI. Ngay tõ n¨m 1992, c¸c níc ASEAN ®· x©y dùng khu vùc mËu dÞch tù do cña c¸c níc ASEAN trong vßng 10 n¨m. NhiÒu khu vùc mËu dÞch lín h¬n còng ®· tuyªn bè thµnh lËp 20 vµo cuèi thÕ kû XX nh khu vùc mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng (APEC)... §iÒu ®¸ng lu ý trong nÒn th¬ng m¹i quèc tÕ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI lµ sù bïng næ c¸c tho¶ thuËn th¬ng m¹i tù do song ph¬ng. Ngµy 4/11/2003, t¹i Héi nghÞ thîng ®Ønh ASEAN lÇn thø chÝn tæ chøc t¹i Phn«m Pªnh, Trung Quèc vµ ASEAN ®· ký tho¶ thuËn thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do Trung Quèc – ASEAN (CAFTA). CAFTA ®îc dù kiÕn x©y dùng trong vßng 10 n¨m, b¾t ®Çu tõ n¨m 2003. §©y sÏ lµ khu vùc bu«n b¸n tù do lín nhÊt thÕ giíi víi mét thÞ trêng bao gåm 1,7 tû ngêi tiªu dïng vµ s¶n lîng quèc d©n xÊp xØ 2000 tû USD. Quan hÖ kinh tÕ NhËt B¶n – ASEAN còng cã bíc tiÕn quan träng. Ngµy 5/11/2002, t¹i Phn«m Pªnh, NhËt B¶n vµ ASEAN ®· ký mét tho¶ íc s¬ bé vÒ viÖc thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do (JAFTA). JAFTA ®îc thµnh lËp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ASEAN tiÕp cËn thÞ trêng NhËt B¶n dÔ dµng h¬n. Ngoµi hai tho¶ thuËn tù do ho¸ th¬ng m¹i song ph¬ng trªn, mét sè níc ASEAN cßn ký kÕt c¸c tho¶ thuËn th¬ng m¹i song ph¬ng kh¸c víi mét sè níc §«ng B¾c ¸: khu vùc mËu dÞch tù do Th¸i Lan – Trung Quèc, Th¸i Lan – NhËt B¶n...T¹i c¸c khu vùc kh¸c cña ch©u ¸, nhiÒu tho¶ thuËn th¬ng m¹i tù do còng ®îc ký kÕt: Khu vùc mËu dÞch tù do Nam ¸, Khu vùc mËu dÞch tù do s«ng H»ng...ë ch©u Mü, qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ khu vùc cßn diÔn ra nhanh chãng h¬n. Tíi n¨m 2005, Khu vùc mËu dÞch tù do toµn ch©u Mü sÏ ®îc tiÕn hµnh x©y dùng. ë ch©u ¢u, ngµy 1/5/2004, mêi