Tài liệu Kc053 kinh tế nhà nước

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Më ®Çu NÒn kinh tÕ nhµ níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH lµ mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn tån t¹i kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña nhµ níc, nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn phô thuéc vµo nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ. Trong c¬ cÊu kinh tÕ nµy mµ thµnh phÇn kinh tÕ lu«n cã vai trß vÞ trÝ vµ vËn ®éng ph¸t triÓn theo mét xu híng nhÊt ®Þnh. Nhng xuÊt ph¸t tõ tÝnh quy luËt vèn cã cña nÒn kinh tÕ. Trong c¬ cÊu kinh tÕ nµy mçi thµnh phÇn kinh tÕ lu«n cã vai trß vÞ trÝ vµ vËn ®éng, ph¸t triÓn theo mét xu híng nhÊt ®Þnh. Nhng xuÊt ph¸t tõ tÝnh quy luËt vèn cã cña nÒn kinh tÕ ®Òu vËn ®éng theo h íng ®Õn môc tiªu lîi Ých. Nhng §¶ng vµ Nhµ níc lu«n kh¼ng ®Þnh kinh tÕ nhµ níc lu«n gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc tiÔn trong h¬n 10 n¨m ®æi míi võa qua §¶ng vµ Nhµ níc ®· cã nhiÒu cè g¾ng cñng cè, n©ng cao vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc vµ hiÖn nay vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc ®ang tõng bíc ®îc kh¼ng ®Þnh. Tuy nhiªn hiÖn nay ®ang cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ viÖc ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nµy: ®æi míi, cæ phÇn s¾p xÕp, n©ng cao hiÖuqu¶. V× vËy trong ®Ò ¸n nµy t«i tËp trung ®i vµo viÖc nghiªn cøu quan niÖm vÒ kinh tÕ thÞ trêng, tÝnh tÊt yÕu vµ néi dung vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vai trß cña nã ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo, c¸c gi¶i ph¸p ®Ó trong thêi gian tíi t¨ng cêng vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc ë níc ta. T«i hi väng nã sÏ gãp phÇn nhá ®Ó mäi ngêi hiÓu h¬n vÒ thµnh phÇn kinh tÕ nµy vµ gãp mét phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc trë lªn v÷ng m¹nh. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Ch¬ng I Quan niÖm chung vÒ kinh tÕ nhµ níc (KTNn) 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ nhµ níc Mçi nhµ níc ®Òu cã chøc n¨ng kinh tÕ nhÊt ®Þnh vµ chøc n¨ng nµy ®îc th«ng qua c¸c møc ®é kh¸c nhau tuú tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. ë bÊt k× níc nµo kÐm ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn chøc n¨ng cña kinh tÕ nhµ níc vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o. ë níc ta sau khi gi¶i phãng (1954) vµ thèng nhÊt ®Êt níc (1975) trong qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH do nhËn thøc ®¬n gi¶n phiÕn diÖn nªn ®· ®ång nhÊt gi÷a së h÷u nhµ níc víi së h÷u XHCN. Chóng ta coi kinh tÕ quèc doanh lµ chñ yÕu bã hÑp ph¹m vi xÝ nghiÖp quèc doanh, thµnh lËp xÝ nghiÖp quèc doanh ë mäi lÜnh vùc. §Æc biÖt lµ vÊn ®Ò qu¶n lý: theo kiÓu tËp trung quan liªu, theo kÕ ho¹ch ®Þnh tríc theo kiÓu lç th× ®îc bï, l·i th× nép ng©n s¸ch. Nã ®· tËp trung mäi nguån lùc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc (1954-1975). Song khi ®Êt níc gi¶i phãng ®· béc lé nhiÒu nhîc ®iÓm c¨n b¶n lµm thui chét tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña c¸c xÝ nghiÖp, ®Æc biÖt lµ thiÕu mét m«i trêng kinh doanh. Sè lîng c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh qu¸ nhiÒu, dµn tr¶i, chång chÐo vÒ c¬ chÕ qu¶n lý, ngµnh nghÒ, kÜ thuËt l¹c hËu, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cßn thÊp, nhiÒu doanh nghiÖp thua lç triÒn miªn, ®Êt níc l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi trÇm träng. Tríc t×nh h×nh ®ã §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn VI (12-1986) ®· ®Ò ra chñ tr¬ng ®æi míi nÒn kinh tÕ mét c¸ch toµn diÖn, chuyÓn dÞch sang kinh tÕ thÞ trêng ®inh híng XHCN. Lý luËn trong qu¸ tr×nh ®i lªn CNXH cã thay ®æi c¨n b¶n: sù thõa nhËn tån t¹i cña 5 thµnh phÇn kinh tÕ, kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ lóc nµy vai trß cña kinh tÕ nhµ níc còng cã nhiÒu ®æi míi. §Õn c¸c ®¹i héi §¶ng kh¸c th× chóng ta vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng, then chèt cña KTNN trong toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2. Quan niÖm vÒ Kinh tÕ nhµ níc 2.1. Kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ nhµ níc Kinh tÕ nhµ níc lµ lo¹i h×nh kinh tÕ do nhµ níc n¾m gi÷ bao gåm quyÒn së h÷u, quyÒn tæ chøc, chi phèi ho¹t ®éng theo nh÷ng híng ®· ®Þnh. Kinh tÕ nhµ níc ®îc thÓ hiÖn díi nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh: doanh nghiÖp nhµ níc, ng©n hµng nhµ níc, quü dù tr÷ quèc gia, hÖ thèng b¶o hiÓm. Nh vËy kinh tÕ nhµ níc cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh, vµ tÊt c¶ c¸c bé phËn ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña nhµ níc. 2.2. C¸c bé phËn hîp thµnh vµ chøc n¨ng cña tõng bé phËn a. Doanh nghiÖp nhµ níc: "lµ tæ chøc kinh tÕ do nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ®· ®Þnh". Nh vËy doanh nghiÖp nhµ níc cã 2 lo¹i: Mét lµ, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× môc ®Ých lîi nhuËn, hai lµ: c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× môc ®Ých x· héi. NÕu lo¹i doanh nghiÖp thuéc lo¹i 1 th× ho¹t ®éng víi môc ®Ých æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ chñ yÕu cßn doanh nghiÖp thuéc lo¹i 2 th× lÊy môc ®Ých lîi nhô©n lµ chñ yÕu tuy nhiªn ph¶i chÊp hµnh ph¸p luËt. LÜnh vùc ho¹t ®éng chñ yÕu cña lo¹i 1 lµ: quèc phßng an ninh, tµi TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ chÝnh, y tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc cßn doanh nghiÖp thuéc lo¹i 2 lµ ho¹t ®éng trªn tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh cã hiÖu qu¶. V× vËy mçi doanh nghiÖp cã chøc n¨ng vµ ®Æc thï vÒ c¬ chÕ qu¶n lý. b) Ng©n s¸ch nhµ níc lµ mét bé phËn cña KTNN, thùc hiÖn chøc n¨ng thu, chi ng©n s¸ch, vµ cã t¸c dông ®iÒu chØnh, qu¶n lý, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña KTNN. Doanh nghiÖp nhµ níc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, c) Ng©n hµng nhµ níc: lµ mét bé phËn cña KTNN nh»m ®¶m b¶o cho KTNN, kinh tÕ quèc d©n ho¹t ®éng b×nh thêng trong mäi t×nh huèng. C¸c quü dù tr÷ quèc gia dïng lùc lîng vËt ch©t ®Ó ®iÒu tiÕt qu¶n lý b×nh æn gi¸ c¶, ®¶m b¶o cho t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi chung. d) HÖ thèng b¶o hiÓm: lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm do nhµ níc quy ®Þnh phôc vô cho kinh tÕ nhµ níc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¸c bé phËn cÊu thµnh cña KTNN cã chøc n¨ng nhiÖm vô cô thÓ lµ kh¸c nhau, nhng l¹i cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nhiÖm vô cô thÓ lµ kh¸c nhau, nhng l¹i cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong mét hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¸c bé phËn cÊu thµnh cña KTNN cã chøc n¨ng, nhiªm vô cô thÓ lµ kh¸c nhau, nhng l¹i cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong mét hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc vµ ho¹t ®éng theo mét thÓ chÕ ®îc nhµ níc quy ®Þnh thèng nhÊt. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Ch¬ng II TÝnh tÊt yÕu vµ néi dung vai trß chñ ®¹o cña Kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn 1. TÝnh tÊt yÕu ph¶i ph¸t triÓn m¹nh vµ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Níc ta cã rÊt nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau: së h÷u nhµ níc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u hçn hîp, së h÷u t nh©n. Trong ®ã së h÷u nhµ níc gi÷ vai trß cùc k× quan träng - øng víi nã lµ thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc vµ viÖc thõa nhËn vµ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. H¬n thÕ n÷a chóng ta x©y dùng KTTT ®Þnh híng XHCN th× ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh híng XHCN cã sù ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t cña nhµ níc th× ph¶i cã mét KTNN v÷ng m¹nh, ph¸t triÓn lµ lùc lîng vËt chÊt ®Ó nhµ níc thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt, híng nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu cña XHCN. Dï bÊt cø ë níc nµo chÝnh phñ ®Òu ph¶i n¾m trong tay nh÷ng søc m¹nh kinh tÕ th«ng qua thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc. Cã nh vËy nh÷ng c¶i c¸ch, t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ míi cã hiÖu qu¶. Nhng ®Þnh híng chÝnh s¸ch dï cã ®óng nhng nÕu kh«ng cã søc m¹nh vËt chÊt th× nã còng kh«ng thÓ thµnh c«ng trong mäi lóc. Trong KTNN, hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ mét vai trß cùc k× quan träng trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng doanh nghiÖp cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay v×: Do nhu cÇu kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh c¸c doanh nghiÖp ***** ra ®Ó nh»m thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n lín mµ lùc lîng t nh©n kh«ng thÓ g¸nh v¸c ®îc, ®ßi hái vèn lín, c«ng nghÖ cao chØ cã c¸c doanh nghiÖp nhµ níc míi ®¸p øng ®îc. Do cã rÊt nhiÒu thuyÕt (®Æc biÖt lµ cña Keyness) vÒ vai trß cña kinh tÕ nhµ níc, chÝnh phñ ®· chñ tr¬ng thµnh lËp nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc vÒ cung cÊp c¸c hµng ho¸ c«ng céng, t¹o ra viÖc lµm, ph©n phãi l¹i thu nhËp, xo¸ bá ®éc quyÒn, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. Chóng ta ®ang thùc hiÖn CNH, H§H: ®i t¾t, ®ãn ®Çu, qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái lîng vèn rÊt lín, vµ rñi ro cao, c¸c doanh nghiÖp t nh©n kh«ng thÓ hoÆc muèn tham gia vµo chÝnh phñ buéc ph¶i thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô naú. Nh vËy vÊn ®Ò ph¸t triÓn vµ t¨ng cêng vai trß chñ ®¹o cña KTTT lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, cÇn thiÕt. NhËn thøc ®îc môc tiªu nµy chóng ta ph¶i cã nhiÒu biÖn ph¸p chÝnh s¸ch ®Ó t¨ng cêng vai trß chñ ®¹o cña nã. 2. Vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong giai ®o¹n hiÖn nay 2.1. KTNN lµ lùc lîng vËt chÊt, c«ng cô s¾c bÐn ®Ó nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng ®Þnh híng, ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN, KTNN víi t c¸ch lµ mét yÕu tè, mét chñ thÓ kinh tÕ ®Æc biÖt. Nã cã vai trß vÜ m« ®iÒu tiÕt, ®iÒu hµnh trªn ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ ®Êt níc lµm cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng th«ng suèt, t¹o lËp nh÷ng c©n ®èi lín theo ®Þnh híng XHCN mµ kinh tÕ thÞ trêng kh«ng tù ®iÒu chØnh ®îc. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ §©y lµ mét vai trß cùc kú quan träng cña KTNN nã lµ c¬ së ®Ó ®¶m b¶o sù can thiÖp cña nhµ níc lµ cã hiÖu qu¶. H¬n n÷a KTNN xuÊt hiÖn nh lµ mét chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp vµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ kh¸c trong mét sè trêng hîp lîi Ých cña nhµ níc cã thÓ m©u thuÉn víi lîi Ých cña thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Æc biÖt lµ t nh©n. Sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc kh«ng thÓ thuËn chiÒu víi ®éng c¬ lîi nhuËn, vµ lîi Ých c¸ nh©n, cña c¸c chñ thÓ. §Ó ®¶m b¶o sù ®iÒu tiÕt, nhµ níc cÇn cã mét tiÒm lùc kinh tÕ, ®ñ hoÆc ®Òn bï xøng ®¸ng cho thua thiÖt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, híng hä vµ nh÷ng hµnh ®éng theo môc tiªu nhµ níc ®Æt ra. TÊt c¶ nh÷ng tiÒm lùc Êy ®Òu do KTNN t¹o ra. 2.2. Ho¹t ®éng cña khu vùc KTNN lµ nh»m më ®êng, híng dÉn, hç trî, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Chøc n¨ng t¹o lËp m«i trêng. Tøc lµ nã ph¶i t¹o ®îc tiÒn ®Ò thuËn lîi ®Ó khai th«ng vµ tËn dông mäi nguån lùc ë tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau v× sù t¨ng trëng chung cña nÒn kinh tÕ, b¶o ®¶m kinh tÕ ph¸t triÓn ®óng môc tiªu ®· chän. 2.3. Kinh tÕ nhµ níc lµ khu vùc xung kÝch chñ yÕu thùc hiÖn CNH, H§H ®Êt níc mÆc dï sù nghiÖp CNH lµ sù nghiÖp cña toµn d©n. Nhng trong bèi c¶nh tiÒm lùc cña khu vùc d©n doanh cßn cha ®ñ m¹nh ®Ó ®¶m ®¬ng nhiÖm vô nµy nªn sù nghiÖp cao c¶ ®ã l¹i ®Æt lªn vai KTNN. V× vËy trong giai ®o¹n hiÖn nay KTNN ®Æc biÖt lµ viÖc ®Çu t míi cña nhµ níc vÉn lµ lùc lîng chñ chèt ®i ®Çu trong qu¸ tr×nh chuyÓn níc ta thµnh níc c«ng nghiÖp v¨n minh. §Ó ®¶m b¶o ®îc nhiÖm vô nµy khu vùc KTNN ph¶i huy ®éng tæng lùc tríc hÕt lµ chiÕn lîc ®Çu t ®óng ®¾n, trong ®ã bao hµm c¶ ®Çu t trùc tiÕp cña nhµ níc. LËp chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Ó tËp thÓ, t nh©n tËp trung vµo c¸c ngµnh mòi nhän, t¹o ®µ t¨ng trëng nhanh cho nÒn kinh tÕ. TiÕp n÷a lµ c¸c nç lùc vÒ tµi chÝnh ngo¹i giao, chÝnh trÞ ®Ó thùc thi chiÕn lîc, chuyÓn giao c«ng nghÖ hiÖu qu¶. Cã thªm mét ®iÓm míi ë ®©y lµ KTNN kh«ng chØ tiÕn hµnh CNH, H§H ®¬n ®éc nh tríc ®©y mµ trë thµnh mét h¹t nh©n tæ chøc l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng tham gia vµo quü ®¹o CNH, H§H nhµ níc. 2.4. KTNN gi÷ c¸c vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ t nh©n ®¶m b¶o c©n ®èi vÜ m« cña nÒn kinh tÕ còng nh t¹o ®µ t¨ng trëng l©u dµi bÒn võng vµ hiÖu qu¶ cho nÒn kinh tÕ. §ã lµ c¸c lÜnh vùc nh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt, t liÖu s¶n xuÊt, quan träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän, kÕt cÊu h¹ tÇng vËt chÊt cho kinh tÕ nh giao th«ng, bu chÝnh, n¨ng lîng. C¸c ¶nh hëng to lín ®Õn kinh tÕ ®èi ngo¹i nh c¸c liªn doanh lín, xuÊt nhËp khÈu hoÆc c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn an ninh quèc phßng vµ trËt tù x· héi. Tuy nhiªn quan ®iÓm n¾m gi÷ nµy kh«ng cã nghÜa lµ nhµ níc ®éc quyÒn, cøng nh¾c trong c¸c lÜnh vùc Êy mµ cã sù hîp t¸c, liªn doanh hîp lý vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhÊt lµ trong lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng, xuÊt nhËp khÈu c«ng nghiÖp. Nh vËy KTNN ph¶i t¹o ra lùc lîng vËt chÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¶ dÜ chi phèi ®îc gi¸ c¶ thÞ trêng dÉn d¾t gi¸ c¶ thÞ trêng b»ng chÝnh chÊt lîng vµ gi¸ cña s¶n phÈm dÞch vô m×nh lµm ra. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸, cuéc c¸ch m¹ng KHCN ®ang diÔn ra nh vò b·o ®Ó gi÷ v÷ng ®éc lËp, sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ - x· héi, kinh tÕ nhµ níc ph¶i v÷ng m¹nh vµ gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Víi vai trß quan träng then chèt cña KTNN th× hiÖn tr¹ng cña níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay ra sao? TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Ch¬ng III Thùc tr¹ng doanh nghiÖp nhµ níc ë níc ta hiÖn nay 1. Qu¸ tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp ë níc ta 1.1. Giai ®o¹n 1980-1986: §©y lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn trong viÖc chuyÓn c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ níc tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng víi nhiÒu biÖn ph¸p ®æi míi. Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng lÇn thø 6 (kho¸ IV th¸ng 9-1979 ®· ra quyÕt ®Þnh vÒ t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cÊp b¸ch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc tiÔn vµ nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt cña x· héi, vµ NghÞ ®Þnh 25/CP lµ bíc ®Çu tiªn trong viÖc chuyÓn c¬ chÕ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp nhµ níc tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng. Sau ®ã lµ c¸c quyÕt ®Þnh quan träng nh quyÕt ®Þnh 146/H§BT th¸ng 2-1982, nghÞ quyÕt 306 (dù th¶o) cña Bé ChÝnh trÞ ®Òu ®a ra quan ®iÓm vµ biÖn ph¸p ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ níc trong ®iÒu kiÖn c¶i tiÕn, c¬ chÕ qu¶n lý nãi chung. C¸c biÖn ph¸p ®æi míi trong giai ®o¹n nµy chñ yÕu tËp trung vµo viÖc th¸o gì nh÷ng víng m¾c, rµo c¶n v« lý cña c¬ chÕ cò, do ®ã cã t¸c dông nh cëi trãi, gi¶i phãng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp nhµ níc tù chñ bè trÝ nguån lùc s¶n xuÊt theo ba phÇn, ®· cã t¸c dông tÝch cùc ph¸t huy s¸ng t¹o cña c¬ së, tõng bíc ®a yÕu tè thÞ trêng vµo c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp. Tuy nhiªn c¸c biÖn ph¸p nµy mang tÝnh nöa vêi ch¾p v¸, dÉn ®Õn khã h¹ch to¸n, khã kiÓm so¸t, khã ®¸nh gi¸. 1.2. Giai ®o¹n 1986-1990: §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VI (1986) nªu râ: ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, s¾p xÕp l¹i viÖc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp nhµ níc. §¹i héi chØ râ: "Ph¶i ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, b¶o ®¶m cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh cã quyÒn tù chñ, thùc sù chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh XHCN, lËp l¹i trËt tù kû c¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. S¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt, t¨ng cêng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt vµ ®Èy m¹nh øng dông tiÕn bé kü thuËt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶. Trªn c¬ së ®ã æn ®Þnh vµ tõng bíc n©ng cao tiÒn l¬ng thùc tÕ cho c«ng nh©n, viªn chøc, t¨ng tÝch luü cho xÝ nghiÖp vµ cho nhµ níc". §¹i héi vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña doanh nghiÖp nhµ níc nhng ®a ra quan ®iÓm coi chñ ®¹o kh«ng cã nghÜa lµ chiÕm tû träng lín trong mäi ngµnh, mäi lÜnh vùc mµ thÓ hiÖn ë: n¨ng suÊt, chÊt lîng hiÖu qu¶. §©y ®îc coi lµ giai ®o¹n ®æi míi cã tÝnh bíc ngoÆt ®a doanh nghiÖp nhµ níc chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh theo nguyªn t¾c thÞ trêng. NhiÒu häc gi¶ gäi ®©y lµ qu¸ tr×nh th¬ng m¹i ho¸ cã t¸c dông b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®Þnh híng vµo thÞ trêng, ®ång thêi t¨ng quyÒn tù chñ doanh nghiÖp trong c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh. 1.3. Giai ®o¹n 1990 ®Õn nay §Çu tiªn D¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn 7 (1991) ®· chñ tr¬ng "s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ quèc doanh trong ®ã s¾p xÕp c¸c xÝ nghiÖp vµ tæng c«ng ty nhµ níc phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ trêng vµ khu vùc quèc doanh" ph¶i ®îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o vµ chøc n¨ng cña mét c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc. §Õn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII (1996) tiÕp tôc ®æi míi doanh nghiÖp nhµ níc vÒ: §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ níc trªn c¬ së ®¸nh gi¸, rót kinh nghiÖm cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn "c¬ chÕ 217" c¸c néi dung ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ níc gåm: Theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT c¸c doanh nghiÖp ph¶i rµ so¸t l¹i chøc n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh, rµ so¸t l¹i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kinh doanh nh: thÞ trêng c«ng nghÖ, vèn, tæ chøc lao ®éng, tæ chøc bé m¸y c¸n bé, so¸t xÐt l¹i t×nh tr¹ng tµi chÝnh, kÕ to¸n, thèng kª… Theo NghÞ ®Þnh 388/H§BT c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®îc thµnh lËp l¹i, ®¨ng ký l¹i ®Ó lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç kÐo dµi. LuËt doanh nghiÖp nhµ níc ban hµnh 4-1995 vµ c¸c v¨n b¶n híng dÉn thi hµnh ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý tæng qu¸t trong quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp nhµ níc víi nhµ níc. S¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ níc. ViÖc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc tõ 1990 ®Õn 2000 chia 3 giai ®o¹n: Giai ®o¹n 1: (1991-1993) Víi quyÕt ®Þnh 315/H§BT (th¸ng 9-1990) vÒ gi¶i thÓ vµ tæ chøc l¹i nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc yÕu kÐm, nghÞ ®Þnh 388/H§BT vÒ nguyªn t¾c ®iÒu hµnh doanh nghiÖp nhµ níc. QuyÕt ®Þnh sè 202/CT (8-6-1992) thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp nhµ níc. Giai ®o¹n 2 (1994-1997) Víi quyÕt ®Þnh sè 90/TTg vµ 91/TTg (3-1994) vµ chØ thÞ 500/TTg (51995) vÒ s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, gi¶i thÓ nh÷ng liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty tríc ®©y, h×nh thµnh tæng c«ng ty cã quy m« lín (tæng c«ng ty 91) vµ quy m« võa (tæng c«ng ty 90). NghÞ ®Þnh 38/CP (5-1996) chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Giai ®o¹n 3 (tõ 1998-2000): Theo chØ thÞ 20/CT-TTg (4-1998), chØ thÞ 15/CT-TTg (5-1999) vµ NghÞ ®Þnh 44/CP (6-1998) vÒ cæ phÇn ho¸ kÕt hîp ph¬ng ¸n tæng thÓ s¾p xÕp doanh nghiÖp nhµ níc. §Õn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn 9 (2001) tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc trong ®ã doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ. CÇn ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ níc trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô quan träng, x©y dùng c¸c tæng c«ng ty v÷ng m¹nh, ®Ó lµm nßng cèt cho c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín, cã n¨ng lùc c¹nh tranh ë thÞ trêng trong níc vµ trªn thÞ trêng quèc tÕ. V× vËy cÇn: §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, ph©n biÖt quyÒn cña chñ së h÷u vµ quyÒn kinh doanh cña doanh nghiÖp. ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc kinh doanh sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c«ng ty cæ phÇn. B¶o ®¶m quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, c¹nh tranh b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, xo¸ bá bao cÊp cña nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ níc nh: thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp mµ nhµ níc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn ®Ó huy ®éng thªm vèn, t¹o ®éng lùc vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng thóc ®Èy doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶. ¦u tiªn ngêi lao ®éng ®îc mua cæ phÇn tõng bíc më réng b¸n cæ phÇn cho c¸c nhµ ®Çu t trong vµ ngoµi níc. PhÊn ®Êu trong kho¶ng 5 n¨m c¬ b¶n hoµn thµnh viÖc x¾p sÕp, ®æi míi n©ng cao hiÖuqu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ níc, cñng cè vµ hiÖn ®¹i ho¸ tõng bíc c¸c Tæng c«ng ty nhµ níc. 2. Trªn c¬ së qu¸ tr×nh ®æi míi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cña ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh. 2.1. Nh÷ng thµnh tùu níc ta trong giai ®o¹n 1991-2001 vÒ viÖc ®æi míi, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ níc Trong 5 n¨m 1991-1995 tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m cña kinh tÕ quèc doanh lµ 11,7%, gÇn gÊp rìi tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµ gÇn gÊp ®«i kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Trong giai ®o¹n 19961999 do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau ®Æc biÖt lµ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc vµ thiªn tai liªn tiÕp x¶y ra nªn tèc ®é t¨ng trëng nÒn kinh tÕ nãi chung gi¶m dÇn. Doanh nghiÖp nhµ níc còng trong t×nh tr¹ng ®ã, tuy nhiªn tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vÉn cao h¬n tèc ®é t¨ng trëng nÒn kinh tÕ. ViÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· gãp phÇn thay ®æi mét bíc c¬ cÊu vèn vµ lao ®éng cña doanh nghiÖp, cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung . Sè doanh nghiÖp cã vèn díi 1 tû ®ång gi¶m tõ gÇn 50% (1994) xuèng cßn 33% (n¨m 1996) vµ 26% (n¨m 1998). Sè doanh nghiÖp cã sè vèn trªn 10 tû ®ång tõ 10% t¨ng lªn 15% (n¨m 1996) vµ gÇn 20% (n¨m 1998). §ång thêi vèn b×nh qu©n cho mét doanh nghiÖp t¨ng tõ 3,3 tû ®ång lªn h¬n 11 tû ®ång (n¨m 1996) vµ h¬n 18 tû ®ång (n¨m 1998). §Æc biÖt b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp chóng ta ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trî cÊp vµ b¶o ®¶m chÝnh s¸ch cho 600.000 c«ng nhaan gi¶m biªn chÕ trong 2 ®ît s¾p xÕp ®ång thêi l¹i tuyÓn dông mét sè lîng gÇn t¬ng ®¬ng. 2.2. Nh÷ng nguyªn nh©n ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ níc HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ níc vÒ tæng thÓ ®· ®îc n©ng lªn so víi tríc trªn tÊt c¶ c¸c mÆt. C¸c chØ sè vÒ hiÖu suÊt vèn, l·i tuyÖt ®èi, sè nép ngana s¸ch nhµ níc, tû lÖ nép ng©n s¸ch nhµ níc trªn vèn ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Cô thÓ ®Õn 1-1-2001 níc ta cã 57.631 doanh nghiÖp th× cã 42.762 doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chiÕm 74,2%, 9.482 doanh nghiÖp ®ang x©y dùng c¬ b¶n hoÆc míi cã giÊy phÐp chiÕm 16,5%, cã 1.498 doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ nang ho¹t ®éng, chê ph¸ s¶n, gi¶i thÓ hoÆc s¸t nhËp chuyÓn ®æi h×nh thøc chiÕm 36%, trong ®ã doanh nghiÖp nhµ níc vÉn cã vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ tõ sè lîng 12.600 doanh nghiÖp nhµ níc ®Õn nay chØ cßn 5.531 doanh nghiÖp m¨c dï doanh nghiÖp nhµ níc chØ chiÕm 12,9% vÒ sè lîng, nhng chiÕm 57,2% vÒ lao ®éng, 4,9% vèn thùc tÕ, 48,6% gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh vµ 52,8% tæng nép ng©n s¸ch cña toµn bé doanh nghiÖp nhµ níc nãi chung. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ 2.3. Nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt qu¶n lý - tæ chøc qu¶n lý VÒ mÆt qu¶n lý, bíc ®Çu ®· ph©n ®Þnh chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc cña c¸c c¬ quan nhµ níc víi chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Cô thÓ lµ lµm râ c¸c quan hÖ ai lµ chñ së h÷u vãn, møc ®é tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp ®Õn ®©u, quan hÖ víi c¬ quan chñ qu¶n. Nhê x¸c ®Þnh râ quyÒn lùc tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc nªn trong viÖc thùc hiÖn chñ tr¬ng liªn doanh, liªn kÕt víi níc ngoµi qua ho¹t ®éng ®Çu t quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (chiÕm 96% sè dù ¸n) ®· chñ ®éng tÝch cùc vµ thùc hiÖn kh¸ thµnh c«ng, ®Èy m¹nh viÖc thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam h¬n 10 n¨m qua. Trong ®æi míi tæ chøc qu¶n lý m« h×nh tæng c«ng ty (chñ yÕu lµ c¸c c«ng ty 91) ®· bíc ®Çu ph¸t huy t¸c dông lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc nßng cèt cña kinh tÕ níc ta (hiÖn nay cã 17 tæng c«ng ty 91 vµ 76 tæng c«ng ty 90, céng l¹i 93 tæng c«ng ty víi 1.534 doanh nghiÖp thµnh viªn gi÷ 66% vèn, 55% lao ®éng, trªn 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu, 80% nép ng©n s¸ch cña khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc. 2.4. Chóng ta thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸: C¸c h×nh thøc së h÷u ®· ®¹t mét sè kÕt qu¶: MÆc dï tiÕn hµnh chËm nhng sau 6 n¨m thÝ ®iÓm, t×m tßi tranh luËn ®Õn 1998-1999 chóng ta ®· t¬ng ®èi thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm vµ triÓn khai m¹nh c¸c gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi së h÷u, ®Æc biÖt lµ cæ phÇn ho¸, trªn thùc tÕ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cæ phÇn ho¸ ®Òu chøng tá vai trß cña m×nh. 3.1. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc doanh nghiÖp nhµ níc cßn cã nh÷ng tån t¹i chñ yÕu VÒ hiÖu qu¶ kinh doanh doanh nghiÖp nhµ níc kinh doanh cã hiÖu qu¶ theo c¸c tiªu chÝ hiÖn hµnh do Bé Tµi chÝnh quy ®Þnh. Nhng theo sè liÖu n¨m 1997 cña bé Tµi chÝnh, trong tæng sè 5.429 doanh nghiÖp nhµ níc th× sè kinh doanh cã hiÖu qu¶ chiÕm 40, 44%. Sè liÖu nµy thèng nhÊt víi sè liÖu nµy thèng nhÊt víi sè liÖu ®¸nh gi¸ cña ban ®æi míi doanh nghiÖp trung ¬ng (th¸ng 2 - 2002) sè doanh nghiÖp buh lç chiÕm 20%, sè doanh nghiÖp cßn l¹i n»m trong t×nh tr¹ng kh«ng æn khi lç, khi l·i vµ l¹i còng kh«ng lín. VÒ tèc ®é t¨ng trëng liªn tôc trong thêi gian dµi 13%/n¨m ®Õn n¨m 1998 vµ ®Çu n¨m 1999 tèc ®é t¨ng cßn 8 - 9%. HiÖu qu¶ sö dông vèn gi¶m. N¨m 1995 mét ®ång vèn t¹o ra ®îc 3,46 ®ång doanh thu, 019 ®ång lîi nhuËn ®Õn 1998, 1 ®ång vèn chØ t¹o 2,9 ®ång doanh thu, 0,14 ®ång lîi nhuËn. Sè doanh nghiÖp bÞ lç trong ngµnh th¬ng m¹i, dÞch vô, du lÞch, kh¸ch s¹n chiÕm tíi 41% vµ nî ph¶i tr¶ 124% vèn nhµ níc trong doanh nghiÖp, trong ®ã tû lÖ nî qu¸ h¹n hoÆc khã ®ßi chiÕm tû lÖ lín. Sè doanh nghiÖp nµy ®Æc biÖt nhiÒu trong c¸c doanh nghiÖp nhµ níc do ®Þa ph¬ng qu¶n lý. VÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë níc ta rÊt kÐm vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, cã nhiÒu ngµnh, s¶n phÈm cña doanh nghiÖp nhµ níc ®ang ®îc b¶o hé tuyÖt ®èi hoÆc b¶o hé qua hµng rµo hoÆc trî cÊp, nhng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vÉn cha chøng tá ®îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh, thËm chÝ nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc nhµ níc l¹i cè g¾ng luËn chøng ®Ó nhµ níc t¨ng cêng b¶o hé m¹nh h¬n ®Ó duy tr× thi phÇn vµ viÖc lµm, theo sè liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y cña Bé kÕ ho¹ch m¹nh h¬n ®Ó duy tr× thi phÇn vµ viÖc lµm TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ theo sè liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y cña Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t n¨m 2000 cho thÊy c¸c mÆt hµng nh thÐp xi m¨ng, ph©n bãn, ®å ®iÖn d©n dông kÝnh x©y dùng … ®Òu ®îc b¶o hé b»ng c¶ c«ng cô thuÕ quan lÉn chi phÝ thuÕ quan dÉn ®Õn gi¸ trªn thÞ trêng ViÖt Nam cao h¬n gi¸ quèc tÕ 10 - 50%, tuú mÆt hµng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc trªn thÞ trêng néi ®Þa còng kÐm hiÖu qu¶: ë nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng sin lîi, th× phÇn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cã xu híng gi¶m xót nhêng chç cho khu vùc ®Çu t níc ngoµi vµ khu vùc t nh©n. VÒ c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ níc. Khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc cã c¬ cÊu hîp lý. C¬ cÊu ngµnh vïng, quy m« cßn bÊt hî lý ®Òu cha ®îc chuyÓn dÞch theo híng s¾p xÕp l¹i tríc hÕt tû träng doanh nghiÖp nhµ níc (theo sè lîng) ë khu vùc n«ng nghiÖp (25%) khu vùc th¬ng m¹i (10%) lµ qu¸ lín, trong khi c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ níc ®ßi hái ph¶i tËp trung vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn , chÕ t¹o. C¬ cÊu cÊp qu¶n lý còng lµ bÊt hîp lý ë chç tû träng doanh nghiÖp do ®Þa ph¬ng qu¶n lý lµ qu¸ cao (trªn 60% vÒ sè s¶n lîng). VÒ quy m« tÝnh ®Õn 1 -9 - 1999 sè doanh nghiÖp cã quy m« díi 5 tû ®ång chiÕm 65%, sè doanh nghiÖp nhµ níc rÊt khã thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng v» kú vßng vÒ vai trß mµ §¶ng vµ nhµ níc mong ®îi. VÒ quy m« vµ c¸c mèi quan hÖ qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cã nhiÒu ®iÓm cha hîp lý. Doanh nghiÖp nhµ níc ph¸t triÓn cßn chång chÐo, trïng lÆp vÒ ngµnh nghÒ, s¶n phÈm. Nguån vèn h¹n hÑp nhng l¹i ®Çu t h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhiÒu doanh nghiÖp nhµ níc cã quy m« vèn qu¸ nhá bÐ kh«ng ®ñ lùc ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. §©y lµ sù l·ng phÝ lín trong ®Çu t vµ ph¸t triÓn. Doanh nghiÖp nhµ níc lµ mét trong nh÷ng ®Þa chØ cña tÖ tham nhòng, l·ng phÝ g©y thÊt tho¸t tæn thÊt nguån tµi lùc ®Êt níc. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ 3.2. Nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn. §Çu t sai: trong x©y dùng míi vµ c¶i t¹o c¸c doanh nghiÖp, nhµ níc kh«ng tÝnh ®Õn sù biÕn ®éng thÞ trêng. §Çu t sai b¾t nguån tõ nh÷ng quyÕt ®Þnh thêi bao cÊp (c«ng ty gang thÐp Th¸i Nguyªn, c«ng ty d©u t¬ t»m…). Tuy nhiªn sau nhiÒu n¨m ®æi míi theo c¬ chÕ thÞ trêng viÖc ®Çu t sai vÉn diÔn ra (nhiÒu nhµ m¸y ®êng, xi m¨ng lß ®øng, bia, thuèc l¸, g¹ch ngãi ®Þa ph¬ng….). Sù qu¶n lý cña nhµ níc kh«ng ®ñ hiÖu lùc ®Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng ®Çu t kh«ng tÝnh ®Õn thÞ trêng, kh«ng c©n ®èi víi nguyªn liÖu, còng kh«ng tÝnh ®Õn gi¸ thµnh. T×nh tr¹ng thiÕu vèn chñ yÕu: doanh nghiÖp do nhµ níc quyÕt ®Þnh thµnh lËp, nhng kh«ng cÊp ®ñ vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh buéc ph¶i ®i vay víi l·i suÊt ng©n hµng. Nh×n chung vèn nhµ níc thêng chØ chiÕm 60% vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Trong ®ã t¹i c¸c Tæng c«ng ty 91 lµ 75%, t¹i c¸c ®Þa ph¬ng qu¶n lý lµ 50%, c¸c doanh nghiÖp do bé ngµnh qu¶n lý lµ 45%. Tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu: phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc trang bÞ m¸y mãc thiÕt bÞ tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, cã nh÷ng thiÕt bÞ l¹c hËu, giµ cçi, s¶n xuÊt tõ nh÷ng n¨m 50, 60 (theo mét cuéc ®iÒu tra cña viÖn b¶o hé lao ®éng gi÷a 1999 th× trªn 70% ®· hÕt khÊu hao, gÇn 50% ®· ®îc tÊn hµng, theo b¸o c¸o cña Bé khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i trêng th× c«ng nghÖ cña ta l¹c hËu so víi thÕ giíi 10 ®Õn 20 n¨m, møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30 - 50% thËm trÝ 38% trong sè nµy ë d¹ng thanh lý. Doanh nghiÖp kh«ng ®îc tù chñ vÒ tµi chÝnh: cã thÓ coi ®©y lµ trë ng¹i rÊt quan träng khiÕn doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù chñ kinh doanh. §¹i diÖn chñ së h÷u cña tµi s¶n nhµ níc t¹i doanh nghiÖp lµ ai, cho ®Õn nay vÉn kh«ng râ, g©y ra nhiÒu lóng tóng, khã kh¨n trong viÖc sö dông tµi s¶n ®ã. C¬ chÕ tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n cña doanh nghiÖp nhµ níc bÞ nh÷ng r»ng buéc v« lý trãi trÆt tõ nhiÒu n¨m mµ vÉn kh«ng ®îc söa ®æi nh nh÷ng tµi s¶n do doanh nghiÖp tù ®Çu t tõ nguån tÝch luü hoÆc vay ng©n hµng ®Ó x©y dùng, nay ®Òu bÞ coi lµ tµi s¶n cña nhµ níc vµ buéc doanh nghiÖp chÞu thuª vèn doanh nghiÖp muèn khÊu hao nhanh còng kh«ng ®îc ph¶i theo khung thêi gian khÊu hao. Tæ chøc qu¶n lý kh«ng phï hîp: mÆc dï ®· cã chñ tr¬ng xo¸ bá chñ qu¶n nhng hiÖn ®ang cã qu¸ nhiÒu cÊp, ngµnh trùc tiÕp can thiÖp c«ng viÖc kinh doanh hµng ngµy cña doanh nghiÖp. T×nh tr¹ng ph©n cÊp trªn díi ngang däc chøa râ rµng ®· g©y ra t×nh tr¹ng doanh nghiÖp ph¶i chÞu nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh cïng ra søc t¨ng cêng qu¶n lý, c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra chång chÐo, g©y phiÒn hµ cho doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng. §Æc biÖt lµ c¬ chÕ bé chñ qu¶n "cÊp chñ qu¶n" dÔ dµng g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho doanh nghiÖp. ViÖc ph©n chia "Quèc doanh trung ¬ng", "Quèc doanh ®Þa ph¬ng" ®· t¹o ra nhiÒu bÊt hîp lý, ph©n biÖt ®èi sö ¶nh hëng ®Õn kinh doanh cña mçi doanh nghiÖp. M«i trêng kinh doanh cha hoµn chØnh, cßn nhiÒu bÊt cËp. §iÓn h×nh lµ hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, gi¸ c¶ cha thËt sù x©y dùng theo kinh tÕ thÞ trêng vÉn cßn nh÷ng t×nh tr¹ng buéc ng©n hµng cho vay theo lÖnh, ng©n hµng thô ®éng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ vèn cho vay vµ thu håi nî, chØ gÆp nî khã ®ßi ng©n hµng ph¶i khoanh nî, gi¶m nî hoÆc cho vay míi ®Ó tr¶ TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ nî cò. C¸c thÞ trêng yÕu tè s¶n xuÊt cha hoµn chØnh. §ã lµ kh«ng kÓ nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh xin - cho vµ nh÷ng hµn vi nhòng nhiÔu cña kh«ng Ýt c«ng chøc ®ang g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp. Sè lao ®éng d thõa ®ang rÊt lín. Theo b¸o c¸o cña Ban ®æi míi doanh nghiÖp trung ¬ng (2-2000) ®a ra lµ 4% tæng sè lao ®éng d thõa (cßn sè liÖu Bé lao ®éng th¬ng binh x· héi lµ 6%). Cã 1 sè ®Þa ph¬ng ngµnh sè lao ®éng dù kh¸ lín nh: H¶i D¬ng 33%, Nam §Þnh 27%, NghÖ An 16%, H¶i Phßng 15%, Thanh Ho¸ 10% Tæng c«ng ty thÐp cã 12%, Bé thuû s¶n cã 14% lao ®éng d thõa. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Ch¬ng IV C¸c biÖn ph¸p ®Ó t¨ng cêng vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc ë níc ta hiÖn nay. 1. C¸c gi¶i ph¸p chung ®èi víi tÊt c¶ c¸c bé phËn cña kinh tÕ ViÖt Nam. 1.1. NhËn thøc ®óng ®¾n vÒ kinh tÕ nhµ níc vµ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §èi víi níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ trong giai ®o¹n tíi cÇn ®ång thêi khuyÕn khÝch khu vùc kinh tÕ quan träng, kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ, kinh tÕ t nh©n, kinh tÕ t b¶n nhµ níc vµ kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, chóng võa ®éc lËp l¹i võa ®an xen lÉn nhau. C¸c ho¹t ®éng c¶u kinh tÕ nhµ níc ph¶i dÉn ®Çu trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh theo ph¸p luËt. §©y ®îc xem lµ d©n téc ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt níc. 1.2. §Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n. T¸c ®éng m«i trêng hoÆc m«i trêng th«ng tho¸ng, thuËn lîi ®Ó khu vùc quèc doanh cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nh»m x©y dùng mét khu vùc ®a thµnh phÇn, mang tÝnh c¹nh tranh cao, b×nh ®¼ng gi÷a c¸c khu vùc quèc doanh vµ khu vùc d©n doanh. 1.3. C¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng vµ tµi chÝnh. Tõng bíc h×nh thµnh thÞ trêng tµi chÝnh víi c¸c thÓ chÕ tµi chÝnh hîp lý nh»m ®¹t ®îc m«i trêng kinh doanh cña mäi lo¹i h×nh, doanh nghiÖp díi sù ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t cã hiÖu lùc cña nhµ níc vÒ tµi chÝnh. Thêng c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng nhÊt lµ ®Ó ph©n biÖt gi÷a ng©n hµng tiÒn mÆt vµ ng©n hµng th¬ng m¹i sím t¹o ra hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i c¹nh tranh tõ ®ã t¹o ra l·i xuÊt thÞ trêng mµ nhµ níc cã thÓ ®iÒu tiÕt chø kh«ng lµm thay ®îc. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ a. VÒ tµi chÝnh sím cã c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ ®èi víi doanh nghiÖp. C¶i c¸ch chÕ ®é kiÓm to¸n, kÕ to¸n… t¹o ra kh¶ n¨ng nhµ níc vµ kiÓm so¸t ®îc tµi chÝnh cña tÊt c¶ c¸c lo¹i doanh nghiÖp. 1.4. N©ng cao phÈm chÊt vµ n¨ng lùc qu¶n lý cña toµn bé l·nh ®Þa chñ chèt trong khu vùc kinh tÕ nhµ níc. 1.5. X©y dùng c¬ chÕ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ gi÷a doanh nghiÖp nhµ níc vµ khu vùc d©n doanh. 1.6. Nhanh chãng hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý cho x· héi võa lµ dùa trªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng võa ®¶m b¶o vai trß cña nhµ níc. 1.7. X©y dùng hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, lµm tèt c«ng t¸c an sinh x· héi. 2. Ph¬ng híng ®æi míi doanh nghiÖp trong thêi gian tíi. 2.1. Doanh nghiÖp nhµ níc :lµ lùc lîng nßng cèt trong nÒn kinh tÕ nhµ níc, gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô vËt chÊt quan träng ®Ó nhµ níc ®Þnh híng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, kinh tÕ nhµ níc, doanh nghiÖp nhµ níc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña ®Êt níc. V× vËy, doanh nghiÖp nhµ níc ph¶i kh«ng ngõng s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ qu¶n lý tiªn tiÕn kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶. C¸c doanh nghiÖp nhµ níc chuyÓn sang kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, c¹nh tranh vµ hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. 2.2. Doanh nghiÖp nhµ níc: ph¶i tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®Òu ®Þnh híng tíi n©ng cao hiÖu qu¶, v× cã hiÖu qu¶ míi cã thÓ nªu g¬ng, híng dÉn vµ gãp phÇn t¨ng tiÒm lùc kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. MÆt kh¸c: Mét nÒn kinh tÕ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ph¶i ®îc xem xÐt ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi tæng thÓ híng tíi môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi. Do ®ã cã nhiÒu viÖc lµm míi mÎ, ph¶i rÊt coi träng, tæng kÕt thùc tiÔn vµ tham kh¶o kinh nghiÖm níc ngoµi nhng v× b¶n chÊt chÕ ®é x· héi kh¸c nhau vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt kh¸c nhau cho nªn cã môc tiªu ph¬ng híng gi¶i ph¸p kh¸c nhau, kh«ng thÓ sao chÐp m¸y m¸y, dËp khu©n, ®ång thêi còng kh«ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt s¸ng tá ngay vÊn ®Ò mét c¸ch duy ý chÝ. 2.3. Ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ níc: lµ vÊn ®Ò hÖ träng trong ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi ph¶i nhËn thÊy tÝnh nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ liªn quan tíi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã nhiÒu vÊn ®Ò míi ®Æt ra. Do ®ã võa ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé, khÈn tr¬ng nhng ph¶i v÷ng ch¾c, cã ch¬ng tr×nh kinh tÕ, kÕ ho¹ch cô thÓ, cã träng t©m, träng ®iÓm, bíc ®i phï hîp, võa lµm võa t×m tßi, rót kinh nghiÖm b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. ViÖc g× ®· râ, ®· cã NghÞ quyÕt th× ph¶i triÓn khai thùc hiÖn kiªn quyÕt, khÈn tr¬ng. VÊn ®Ò giµ cha ®ñ râ th× ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, tæ chøc lµm thÝ ®iÓm, võa lµm võa rót kinh nghiÖm ®Ó cã bíc ®i thÝch hîp võa tÝch cùc võa v÷ng ch¾c, phï hîp víi luËt ph¸p. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ 3. Trªn c¬ së c¸c ph¬ng híng ®Æt ra, ®ßi hái §¶ng vµ nhµ níc ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ®æi míi doanh nghiÖp. §Î doanh nghiÖp nhµ níc gi÷a vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. 3.1. §Þnh híng s¾p xÕp, ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng kinh c«ng Ých. §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh nhµ níc gi÷ 100% vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc ®éc quyÒn. VËt liªu næ, ho¸ chÊt ®éc, chÊt phãng x¹, hÖ thèng truyÒn t¶i quèc gia, m¹ng trùc th«ng tin quèc gia vµ quèc tÕ thÝ ®iÓm. Nhµ níc gi÷ cæ phÇn chØ phèi hoÆc 100% vèn ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc: b¸n bu«n l¬ng thùc b¸n bu«n x¨ng dÇu, s¶n xuÊt ®iÖn, khai th¸c c¸c kho¸ng s¶n quan träng, s¶n xuÊt mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ, ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin s¶n xuÊt kim lo¹i ®en, kim lo¹i mµu… ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ 100% vèn sang h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét chñ së h÷u lµ nhµ níc hoÆc c«ng ty cæ phÇn c¸c cæ ®«ng lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých. Nhµ níc gi÷a 100% vèi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc in b¹c vµ chøng chØ cã gi¸, ®iÒu hµnh ban b¶o ®¶m hµng h¶i, kiÓm so¸t vµ ph©n phèi tÇn sè v« tuyÕn ®iÖn, s¶n xuÊt vò khÝ, .. Nhµ níc gi÷ 100% vèn hoÆc cæ phÇn chi phèi ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp c«ng Ých ®ang ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc: kiÓm ®Þnh kü thuËt ph¬ng tiÖn giao th«ng c¬ giíi lín, xuÊt b¶n s¸ch gi¸o khoa, s¸ch b¸o chÝnh trÞ, b¶o tr× hÖ thèng ®êng s¾t quèc gia biÓn xe, ®êng thuû quan träng… 3.2. Söa ®æi bæ sung c¬ chÕ chÝnh s¸ch. §æi míi doanh nghiÖp ho¹t ®égn kinh doanh: Doanh nghiÖp tù chñ quyÕt ®Þnh kinh doanh theo quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng phï hîp víi môc tiªu thµnh lËp vµ ®iÒu lÖ ho¹t ®éng. Xo¸ bá bao cÊp ®èi víi doanh nghiÖp. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi c¸c ngµnh, vïng, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cÇn u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. Ban hµnh luËt c¹nh tranh ®Ó b¶o vÖ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ c¹nh tranh, hîp t¸c b×nh ®¼ng trong khu«n khæ ph¸p luËt chung. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®éc quyÒn cÇn cã quy ®Þnh kiÓm so¸t gi¸ vµ ®iÒu tiÕt lîi nhuËn vµ cÇn tæ chøc mét sè doanh nghiÖp nhµ níc cïng c¹nh tranh b×nh ®¼ng. §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých, chuyÓn tõ c¬ chÕ cÊp vèn, giao nhiÖm vô sang c¬ chÕ ®Æt hµng hoÆc ®Êu thÇu thùc hiÖn, s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých. Nhµ níc cã chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng Ých, kh«ng ph©n biÖt lo¹i h×nh doanh nghiÖp thµnh phÇn kinh tÕ. Nhµ níc cÊp ®ñ vèn ®iÒu lÖ cho doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng c«ng Ých. Thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý lao ®éng tiÒn l¬hng vµ thu nhËp c¬ së khèi lîng, chÊt lîng s¶n phÈm, dÞch vô mµ nhµ níc giao hoÆc ®Æt hµng. Doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng c«ng Ých còng ph¶i h¹ch to¸n. Gi¶i quyÕt lao ®éng dåi dµo d vµ nî kh«ng thanh to¸n ®îc. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Bæ xung c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®èi víi lao ®éng dåi dµo trong s¾p xÕp, c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp nhµ níc. Doanh nghiÖp ph¶i rµ so¸t vµ x©y dùng ®óng ®Þnh møc ®Ó x¸c ®Þnh sè lîng lao ®éng cÇn thiÕt. Lao ®éng d«i d ®îc doanh nghiÖp t¹o ®iÒu kiÖn ®µo t¹o l¹i hoÆc nghØ viÖc hëng l¬ng trong thêi gian ®Ó t×m viÖc. NÕu kh«ng t×m ®îc viÖc th× ®îc nghØ chÕ ®é mÊt viÖc theo quy ®Þnh cña Bé luËt lao ®éng. Söa ®æi, bæ xung Bé luËt lao ®éng theo hãng cho phÐp ¸p dông chÕ ®é mÊt viÖc ®èi víi sè lao ®éng d«i d t¹i thêi ®iÓm giao ban kho¸n kinh doanh vµ cho thuª doanh nghiÖp nhµ níc. Xö lý nî kh«ng thanh to¸n ®îc chÝnh phñ quy ®Þnh biÖn ph¸p gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c kho¶n nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp nhµ níc ®èi víi ng©n s¸ch nhµ níc vµ ng©n hµng, ®ång thêi cã gi¶i ph¸p ®Ó ng¨n ngõa sù t¸i ph¸t. 3.3. §æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ty nhµ níc, h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh. Tæng c«ng ty nhµ níc ph¶i cã vèn ®iÒu lÖ ®ñ lín, cã thÓ huy ®éng vèn tõ nhiÒu nguån, trong ®ã vèn nhµ níc lµ chñ yÕu, thùc hiÖn kinh doanh ®a ngµnh, cã ngµnh chÝnh chuyªn s©u, cã liªn kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vÒ s¶n xuÊt, tµi chÝnh, thÞ trêng… Cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ qu¶n lý tiªn tiÕn, n¨ng suÊt lao ®éng cao, chÊt lîng s¶n phÈm tèt, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ. Hoµn thµnh viÖc s¾p xÕp c¸c tæng c«ng ty nhµ níc hiÖn cã nh»m tËp trung h¬n n÷a nguån lùc ®Ó chi phèi ®îc nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ, lµm lùc lîng chñ lùc trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi lín vµ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, cung øng nh÷ng s¶n phÈm träng yÕu cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ xuÊt khÈu, ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch, lµm nßng cèt thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶. Tæng c«ng ty 100% vèn nhµ níc ph¶i cã héi ®ång qu¶n trÞ. Tr×nh chÝnh phñ xem xÐt quyÕt ®Þnh: chñ tr¬ng thµnh lËp, chia t¸ch s¸t nhËp, chuyÓn ®æi së h÷u, gi¶i thÓ ®¬n vÞ thµnh viªn,… H×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së tæng c«ng ty nhµ níc, cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kinh doanh ®a ngµnh, trong ®ã cã ngµnh kinh doanh chÝnh, chuyªn m«n ho¸ cao vµ gi÷ vai trß chi phèi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã quy m« lín vÒ vèn, ho¹t ®éng trong vµ ngoµi níc, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ qu¶n lý hiÖn ®¹i, cã sù g¾n kÕt trùc tiÕp, chÆt chÏ gi÷a khoa häc c«ng nghÖ, ®µo t¹o, nghiªn cøu triÓn khai víi s¶n xuÊt kinh doanh. 3.4. §Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc Môc tiªu cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc lµ nh»m t¹o ra lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, trong ®ã cã ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng, ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ vèn, tµi s¶n cña nhµ níc vµ huy ®éng thªm vèn x· héi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ph¸t huy vai trß lµm chñ thùc sù cña ngêi lao ®éng, c¸c cæ ®«ng vµ t¨ng cêng sù gi¸m s¸t cña x· héi ®èi víi doanh nghiÖp. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng ®îc tiÕn hµnh t nh©n ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ §èi tîng cæ phÇn ho¸ lµ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc hiÖn cã mµ nhµ níc kh«ng cÇn gi÷ 100% vèn, kh«ng phô thuéc vµo thùc tr¹ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. H×nh thøc cæ phÇn ho¸ bao gåm: gi÷ nguyªn gi¸ trÞ doanh nghiÖp, ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó thu hót thªm vèn, b¸n mét phÇn gi¸ trÞ hiÖn cã cho c¸c cæ ®«ng… Nhµ níc cã chÝnh s¸ch ®Ó gi¶m bít t×nh tr¹ng chªnh lÖch vÒ cæ phÇn u ®·i cho ngêi lao ®éng gi÷a c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸. Söa ®æi ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo híng g¾n vãi thÞ trêng, nghiªn cøu ®a gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt vµo gi¸ trÞ doanh nghiÖp thÝ ®iÓm ®Êu thÇu b¸n cæ phiÕu vµ cæ phiÕu qua c¸c trung t©m tµi chÝnh trung gian. Nhµ níc ban hµnh c¬ chÕ, chÝnh s¸ch phï hîp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, söa ®æi chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp khi cæ phÇn ho¸ gÆp khã kh¨n. 3.5. Thùc hiÖn giao, kho¸n kinh doanh, b¸n cho thuª, s¸t nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n doanh nghiÖp nhµ níc. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc cã vèn nhá th× cÇn giao b¸n hoÆc cho thuª ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. 4. §æi míi n©ng cao hiÖu qu¶, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ níc vµ c¸c c¬ quan chñ së h÷u ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. 4.1. X¸c ®Þnh râ chøc n¨ng, qu¶n lý nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc. Chøc n¨ng qu¶n lý ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc lµ: X©y dùng hoµn thiÖn khung ph¸p lý vµ ban hµnh chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng c«ng Ých, x©y dùng quy ho¹ch vµ ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cèt c¸n cho doanh nghiÖp nhµ níc, thanh tra, kiÓm tra viÖc chÊp hµnh luËt ph¸p cña doanh nghiÖp nhµ níc. Kiªn quyÕt chÊm døt t×nh tr¹ng c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc can thiÖp trùc tiÕp, cô thÓ vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, ph©n cÊp qu¶n lý râ rµng. C¬ quan qu¶n lý nhµ níc c¨n cø quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ yªu cÇu qu¶n lý mµ b¹n hµnh ®éng ®ång bé hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc. 4.2. Ph©n ®Þnh râ rµng quyÒn cña c¸c c¬ quan nhµ níc. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÒn cña chñ së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc. Chñ së h÷u cã quyÒn thµnh lËp, s¸t nhËp chia t¸ch, chuyÓn ®æi së h÷u, gi¶i thÓ doanh nghiÖp, ban hµnh ®iÒu lÖ mÉu tæ chøc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm khen thëng, kû luËt c¸c chøc danh qu¶n lý chñ chèt, QuyÕt ®Þnh môc tiªu, nhiÖm vô chiÕn lîc ph¸t triÓn vµ kÕ ho¹ch trung, dµi h¹n cña doanh nghiÖp. ChÝnh phñ uû quyÒn cho c¸c bé phËn cÊp cô thÓ cho uû ban nh©n d©n thµnh phè, tØnh trùc thuéc trung ¬ng, héi ®ång qu¶n trÞ tæng c«ng ty nhµ níc thùc hiÖn, quyÒn chñ së h÷u cña nhµ níc phï hîp víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ 4.3. §µo t¹o vµ sö dông c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ níc. ChÝnh phñ quy ®Þnh tiªu chuÈn c¸n bé qu¶n lý chñ chèt cña doanh nghiÖp nhµ níc, chØ ®¹o x©y dùng hÖ thèng ®µo t¹o, båi dìng ®éi ngò gi¸m ®èc doanh nghiÖp. ChÝnh phñ quy ®Þnh chÕ ®é ®·i ngé vµ chÕ ®é tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng c¸n bé qu¶n lý chñ chèt cña doanh nghiÖp nhµ níc, chØ ®¹o x©y dùng hÖ thèng ®µo t¹o, båi dìng ®éi ngò gi¸m ®èc doanh nghiÖp. ChÝnh phñ quy ®Þnh chÕ ®é ®·i ngé vµ chÕ ®é tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ níc theo híng khuyÕn khÝch tho¶ ®¸ng vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn theo møc ®é ®ãng gãp vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®ång thêi cã chÕ tµi phï hîp víi tõng lo¹i kinh doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ do nguyªn nh©n chñ quan. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A §Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ KÕt luËn Kinh tÕ nhµ níc lµ thµnh phÇn quan träng chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. §ã lµ søc m¹nh vËt chÊt ®Ó nhµ níc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m«. Nã dùa trªn chÕ ®é së h÷u nhµ níc vÒ t liÖu s¶n xuÊt v× vËy viÖc ph¸t triÓn nã võa lµ môc tiªu tríc m¾t võa lµ bíc chuÈn bÞ ®Ó ta ®i lªn CNXH. Trong giai ®o¹n hiÖn nay kinh tÕ nhµ níc ®ang dÇn hoµn thiÖn ph¸t triÓn, h¬n 10 thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ nhµ níc ®· ®¹t thµnh tùu ®¸ng kÓ gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn chung ®ång thêi còng kh¼ng dÞnh ®îc vai trß chñ ®¹o then chèt cña m×nh. Tuy nhiªn kinh tÕ nhµ níc còng béc lé nhiÒu yÕu kÐm, bÊt cËp, tr×nh ®é cßn h¹n chÕ, c«ng nghÖ l¹c hËu, qu¶n lý yÕu kÐm nªn ®Ó nã thùc sù trë thµnh mét thµnh phÇn chñ ®¹o th× ta ph¶i cã nhiÒu biÖn ph¸p nh: ®æi míi s¾p xÕp, tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸, §Æc biÖt lµ vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. §ã lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p tÝch cùc ®Ó n©ng cao tÝnh n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. NÕu ta thùc hiÖn ®óng ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc th× ch¾c ch¾n sÏ lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ chÊt lîng vµ sè lîng. Kh¼ng ®Þnh ®îc vai trß chñ ®¹o cña nã, ®ã lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng ®Ó chóng ta x©y dùng m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. TrÇn Anh Tó Th¬ng m¹i 44A