Tài liệu Kc112 kttt

Lêi më ®Çu Trên cơ sở nhận thức đúng đắn hơn và đầy đủ hơn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 12-1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước nhằm thực hiện có hiệu quả hơn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. §¹i héi ®· quyÕt ®Þnh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp chung( nÒn kinh tÕ ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi trong mét thêi gian kh¸ dµi) sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN.Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát mà nước ta lựa chọn trong thời kỳ đổi mới. Nó vừa mang tính chất chung của kinh tế thị trường, vừa có những đặc thù, được quyết định bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội. Đây là sự vận dụng sáng tạo những kinh nghiệm trong nước và thế giới về phát triển kinh tế thị trường, là sự kết tinh trí tuệ của toàn Đảng trong quá trình lãnh đạo nhân dân xây dựng đất nước. Mục đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân . Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. Sau 18 n¨m ®æi míi chóng ta ®· ®¹t ®îc rÊt nhiÒu thµnh tùu, nÒn kinh tÕ níc ta tho¸t ra khái t×nh tr¹ng tr× trÖ, lu«n gi÷ tèc ®é t¨ng trëng ë møc cao.Víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t còng ®· chøng minh ®îc phÇn nµo b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu trªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cña chóng ta còng cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng giê ®· trë nªn rÊt quen thuéc ®èi víi mçi chóng ta. Song kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®îc b¶n chÊt nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN mµ chóng ta ®· chän.VÞªc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy gióp em hiÓu râ h¬n, s©u s¾c h¬n ®Ó gãp søc lùc nhá bÐ cña m×nh ®a nÒn kinh tÕ níc ta ph¸t triÓn s¸nh ngang víi c¸c cêng quèc trªn thª giíi. Ngoµi ra ®èi víi em lµ mét trong nh÷ng cö nh©n kinh tÕ t¬ng lai cña ®Êt níc th× viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy l¹i cµng quan träng, ®Æc biÖt cho c«ng viÖc sau nµy. §Ó thùc hiÖn ®îc ®Ò tµi nµy em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy LªViÖt, ngêi ®· cung cÊp cho em nh÷ng kiÕn rÊt quan träng.§©y lµ ®Ò tµi t¬ng ®èi réng mµ kiÕn thøc cña em cßn h¹n chÕ nªn trong ®Ò tµi kh«ng tr¸nh khái sai sãt, v× vËy em rÊt mong sù gióp ®ì cña thÇy ®Ó bµi lµm cña em trë nªn hoµn thiÖn h¬n./ I.Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ trêng. 1.Kinh tÕ thÞ trêng lµ g× ? LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi, lµ lÞch sö ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ®ång thêi còng lµ qu¸ tr×nh 1 thay thÕ lÉn nhau cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. Nhng bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 4 vÊn ®Ò c¬ b¶n: S¶n suÊt c¸i g×? Víi sè lîng bao nhiªu? S¶n xuÊt nh thÕ nµo? S¶n xuÊt cho ai vµ ph©n phèi s¶n phÈm nh thÕ nµo? Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy cã hai kiÓu tæ chøc kinh tÕ- x· héi, ®ã lµ: Kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng hãa Kinh tÕ tù nhiªn lµ h×nh thøc kinh tÕ ®Çu tiªn cña x· héi loµi ngêi. Kinh tÕ tù nhiªn lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra nh»m tháa m·n nhu cÇu c¸ nh©n cña con ngêi s¶n xuÊt trong mét ®¬n vÞ kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Ngêi s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh vÒ sè lîng, chñng lo¹i s¶n phÈm theo yªu cÇu cña m×nh, g¾n víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ phong tôc tËp qu¸n cæ truyÒn. Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng, c«ng cô lao ®éng, ph¬ng thøc tæ chøc s¶n xuÊt cßn rÊt thÊp vµ gi¶n ®¬n: s¶n xuÊt mang tÝnh tù cÊp, tù tóc, khÐp kÝn theo tõng vïng tõng ®Þa ph¬ng, l·nh thæ. Trong c¸c x· héi nguyªn thñy, chiÕm h÷u n« lÖ phong kiÕn chñ yÕu lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Kinh tÕ hµng hãa ra ®êi tõ kinh tÕ tù nhiªn, kÕ tiÕp kinh tÕ tù nhiªn trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt. ®ã lµ h×nh thøc kinh tÕ trong ®ã ngêi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm kh«ng ph¶i ®Ó tháa m·n nhu cÇu trùc tiÕp cña m×nh, mµ nh»m ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n trªn thÞ trêng. V× vËy sè lîng vµ chñng lo¹i s¶n phÈm suy cho cïng lµ do ngêi mua quyÕt ®Þnh. ViÖc ph©n phèi s¶n phÈm ®îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ trao ®æi ( mua- b¸n) trªn thÞ trêng. Kinh tÕ hµng hãa ra ®êi tõ rÊt sím- vµo thêi kú tan r· cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thñy vµ ®· tõng tån t¹i trong nhiÒu ph¬ng thøc s¶n xuÊt. H×nh thøc ®Çu tiªn cña nã lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n. ®ã lµ kiÓu s¶n xuÊt do nh÷ng ngêi n«ng d©n, thî thñ c«ng tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së t h÷u nhá vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n ngêi s¶n xuÊt, hä trùc tiÕp trao ®æi s¶n phÈm víi nhau trªn thÞ trêng.Quan hÖ hµng –tiÒn tÖ ph¸t triÓn m¹nh trong thêi k× tan r· cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn qu¸ ®é sang chñ nghÜa t b¶n . §ång thêi ®ã còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n lªn kinh tÕ hµng hãa t b¶n chñ nghÜa. Kinh tÕ hµng hãa t b¶n chñ nghÜa(TBCN) lµ h×nh thøc s¶n xuÊt hµng hãa cao nhÊt, phæ biÕn nhÊt trong lÞch sö,dùa trªn sù t¸ch rêi t liÖu s¶n xuÊt víi søc lao ®éng. Hay nãi c¸ch kh¸c, ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa TBCN lµ dùa trªn c¬ së chÕ ®é t h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét lao ®éng lµm thuª. NÒn kinh tÕ hµng hãa TBCN ®· tr¶i qua hai giai ®o¹n :kinh tÕ thÞ trêng tù do (cæ ®iÓn) vµ kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp(hiÖn ®¹i). Nh vËy víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n(CNTB) kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n ph¸t triÓn thµnh kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn hay kinh tÕ thÞ trêng. Nãi nh trªn kh«ng cã nghÜa lµ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ trêng víi s¶n xuÊt hµng hãa TBCN. Khi nãi s¶n xuÊt hµng hãa TBCN lµ muèn nhÊn m¹nh mÆt x· héi cña s¶n xuÊt tÝnh chÊt cña nÕn s¶n xuÊt. Cßn nãi kinh tÕ thÞ trêng lµ muèn 2 nhÊn m¹nh mÆt tù nhiªn cña s¶n xuÊt dùa trªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîn s¶n xuÊt. Ngµy nay, kinh tÕ hµng hãa ®· ph¸t triÓn vµ phæ biÕn trªn ph¹m vi toµn cÇu. S¶n xuÊt hµng hãa tiÕp tôc tån t¹i, ph¸t triÓn díi chñ nghÜa x· héi (CNXH). ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa x· héi chñ nghÜa lµ dùa trªn c¬ së ngêi lao ®éng lµm chñ x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt ; thùc hiÖn tæ chøc vµ qu¶n lý nÒn s¶n xuÊt th«ng qua nhµ níc x· héi chñ nghÜa (XHCN) – Nhµ níc cña d©n, do d©n v× nh©n d©n nh»m môc ®Ých tháa m·n nhu cÇu vËt chÊt tinh thÇn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa kh«ng dùa trªn c¬ së ngêi bãc lét ngêi: môc tiªu cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh nh»m thùc hiÖn c«ng b»ng tiÕn bé x· héi vµ v¨n minh. Nh vËy s¶n xuÊt hµng hãa kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®· x©y dùng. Tãm l¹i kinh tÕ thÞ trêng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa. Nã kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ c¸ch thøc tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n xuÊt vµ toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt g¾n chÆt víi thÞ trêng. Quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm biÓu hiÖn qua thÞ trêng , qua viÖc mua b¸n s¶n phÈm lao ®éng cña nhau. ViÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa g×, cÇn cã nh÷ng dÞch vô nµo ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ trêng. Mäi s¶n phÈm ®i vµo s¶n xuÊt ph©n phèi, trao ®æi , tiªu dïng ®Òu ph¶i th«ng qua thÞ trêng. 2.§iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ c¸c bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng. a.Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng - Thø nhÊt lµ ph¶i tån t¹i nÒn kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ thÞ trêng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng hãa nªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh thÞ trêng.- Thø hai lµ ph¶i dùa trªn c¬ së tù do kinh tÕ , tù do s¶n xuÊt x· héi kinh doanh.Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã nhiÒu ngêi cïng s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm vµ ngîc l¹i.Mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm hµng hãa kh¸c nhau.V× vËy viÖc tù do lùa chän mèi quan hÖ b¸n hµng gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ , tù do trao ®æi mua b¸n lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh gi¶i phãng søc s¶n xuÊt vµ ®iÒu hßa lîi Ých gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n .Sù tù do mua b¸n cßn thÓ hiÖn tËp chung qua gi¸ c¶ h×nh thµnh trªn thÞ trêng tu©n theo sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ trong s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa theo gi¸ c¶ thÞ trêng – gi¸ c¶ tháa thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n , lµ sù gÆp gì gi÷a cung vµ cÇu ,lµ biÓu hiÖn t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ .Nãi ®Õn kinh tÕ thÞ trêng th× ph¶i nãi ®Õn sù tù do c¹nh tranh hay nãi ®óng h¬n c¹nh tranh lµ m«i trêng cña kinh tÕ thÞ trêng ,lµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng C¹nh tranh ®ßi hái ngêi s¶n xuÊt ph¶i tÝch cùc, n¨ng ®éng, nh¹y bÐn : ph¶i thêng xuyªn ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ vµ ph¬ng ph¸p tæ chøc s¶n xuÊt … ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. 3 - Thø ba lµ nÒn kinh tÕ ph¶i ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é pt nhÊt ®Þnh ®îc thÓ hiÖn ë sù pt c¸c ngµnh kinh tÕ thuéc hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt kÜ thuËt cïng víi hÖ thèng tiÒn tÖ ph¬ng tiÖn ®Ó lu th«ng hµng hãa .sù t¨ng cêng søc m¹nh c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp n«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp cïng c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c kh¼ng ®Þnh sù chiÕn th¾ng cu¶ kinh tÕ thÞ trêng ®èi víi s¶n xuÊt nhá .Dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc lîng s¶n xuÊt ,qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt diÔn ra nhanh chãng ,c¬ cÊu kinh tÕ cã sù biÕn ®æi to lín sù ph¸t trØÒn cña thÞ trêng ®îc më réng .LÜnh vùc trao ®æi kh«ng cßn møc h¹n hÑp trong tõng vïng mµ h×nh thµnh thÞ trêng thèng nhÊt trªn ph¹m vi c¶ níc .HÖ thèng c¸c thÞ trêng s¶n phÈm t liÖu s¶n xuÊt ,søc lao ®éng tiÒn tÖ …®îc x¸c lËp vµ ho¹t ®éng ®ång bé.Gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn æn ®Þnh khèi lîng tiÒn tÖ ®ñ nhu cÇu cÇn thiÕt cho viÖc lu th«ng hµng hãa ,cã hÖ thèng phôc vô tiÒn tÖ(ng©n hµng th¬ng m¹i ,qòy tÝn dông ,thÞ trêng ngo¹i tÖ ,thÞ trêng chøng kho¸n ..)lµ v« cïng cÇn thiÕt ®Ó nÒn kinh tÕ vËn ®éng tr«i ch¶y.§ång thêi hÖ thèng lu th«ng hµng hãa …lµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kÞªn trªn ®©y lu«n g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi chung vµ cña s¶n xuÊt trao ®æi hµng hãa nãi riªng .Kinh tÕ thÞ trêng chØ cã thÓ ®îc x¸c lËp vµ pt trªn c¬ së më réng vµ lµm s©u s¾c kh«ng ngõng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã . b.C¸c bíc chuyÓn biÕn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ hµng hãa ra ®êi tõ nÒn kinh tÕ hµng hãa tù nhiªn thay thÕ vµ ®èi lËp v¬Ý nÒn kinh tÕ tù nhiªn .Trong lÞch sö nã ®· pt qua c¸c lo¹i h×nh :kinh tÕ hµng hãa gØan ®¬n ,kinh tÕ thÞ trêng tù do vµ kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp g¾n liÒn víi ba bíc chuyÓn biÕn sau. -Bíc chñyªn tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn tù cÊp tù tóc lªn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n. Bíc chuyÓn nµy g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chÕ ®é t h÷u vÒ liÖu s¶n xuÊt .Trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n ®· diÔn ra 3 lÇn ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín :lÇn 1 nghÒ ch¨n nu«i t¸ch khái trång trät ,lÇn 2 c«ng nghiÖp t¸ch khái n«ng nghiÖp ,lÇn 3 th¬ng nghÞªp t¸ch khái c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt kh¸c.Nh vËy ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¸ch sù lÖ thuéc cña ngêi lao ®éng s¶n xuÊt víi tù nhiªn vµ chuyÓn thµnh sù phô thuéc gi÷a con ngêi víÝ con ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt .Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· thùc sù lµ c¬ së cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa . §Æc trng c¬ b¶n cña giai ®o¹n s¶n xuÊt hµng hãa gi¶n ®¬n lµ dùa trªn c¬ së kÜ thuËt thñ c«ng t¬ng øng víi v¨n minh n«ng nghiÖp ,t h÷u nhá vÒ t liÖu s¶n xuÊt ,c¬ cÊu kkinh tÕ lµ n«ng nghiÖp-thñ c«ng nghiÖp ;tÝnh chÊt hµng hãa cña s¶n phÈm cha hoµn toµn phæ biÕn . - Bíc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n lªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do 4 Tõ gi÷a thÕ kØ XV ®Õn gi÷a thÕ kØ XVII ë nø¬c Anh vµ mét sè níc ch©u ¢u diÔn ra qu¸ tr×nh qóa ®é tõ chÕ ®é phong kiÕn sang CNTB .§ã lµ thêi k× tÝch lòy nguyªn thñû cña CNTB ch©u ¢u th¬ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ ngäai th¬ng ph¸t triÓn m¹nh .C¸c lÝ thuyÕt kinh tÕ cña trêng ph¸i träng th¬ng ®· gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ trêng tù do .Sau khi tÝch lòy ®îc mét khèi lîng tiÒn cña lín c¸c nhµ kinh doanh tËp trung søc pt thÞ trêng d©n téc theo nguyªn t¾c tù do kinh tÕ .Trong thêi k× nµy vèn ®îc ®Çu t ®Ó pt c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp nhÑ ,n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nÆng nh»m t¹o ra tiÒm lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng .ViÖc t¹o ra nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ,kÕt cÊu h¹ tÇng c¬ së vËt chÊt ,tÝn dông ®· pt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh c¸c thÞ trêng ®Êt®ai vµ thÞ trßng lao ®éng ®îc x¸c lËp …lµ chç dùa cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr êng .§iÒu nµy cã thÓ minh chøng b»ng mét vÝ dô lÞch sö theo Mac vµo thÕ kû 17 Hµ lan lµ níc t b¶n ®iÓn h×nh nhng bíc sang thÕ kû 18 Hµ lan ®· ph¶i nhêng vÞ trÝ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt cho níc Anh.Nguyªn nh©n chÝnh lµ ë chç c¸c nhµ kinh doanh Hµ lan chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng con ®êng bu«n b¸n ®Çu c¬, kh«ng chó träng vµo ph¸t triÓn nÒn c«ng nghiÖp .Trong khi ®ã ë níc Anh c¸c nhµ kinh doanh ®· biÕt kÕt hîp vèn tÝch lòy tõ ngoµi níc víi ®iÒu kiÖn tµi nguyªn, lao ®éng trong níc ®Çu t vµo ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhÑ vµ cuèi cïng lµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng nhanh chãng t¹o ra nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ®¹i c¬ khÝ. V× vËy khi níc Anh trë thµnh mét cêng quèc c«ng nghiÖp th× Hµ lan vÉn chØ lµ mét níc céng hßa th¬ng nghiÖp. Nh vËy ®Æc tr¬ng c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ trêng tù do lµ dùa trªn c¬ së kü thuËt ®iÖn g¾n víi nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp tån t¹i nh÷ng h×nh thøc t h÷u nhá vµ t h÷u lín vÒ t liÖu s¶n xuÊt; C¬ cÊu kinh tÕ n«ng- c«ng- th¬ng nghiÖp tiÕn tíi c«ng- n«ng nghiÖp- dÞch vô vËn ®éng theo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng tù ®iÒu chØnh. - Bíc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do lªn kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp Kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ hµng hãa ë ®ã c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt c¸i g× ,b»ng c¸ch nµo cho ai ®Òu ®îc sö lý trªn nguyªn t¾c cña c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lÝ vÜ m« cñ¨ nhµ níc .Sù ph¸t triÓn cu¶ kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp diÔn ra tõ nh÷ng n¨m 40-50 cña thÕ kØ XX ®Õn nay nã g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- kÜ thñËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®aÞ.Cho ®Õn nay hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu há¹t ®éng theo nÒn kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp g¾n víi c¸c ®iÒu kÞªn :sù xuÊt hiÖn cña së h÷u nhµ níc ,thÞ trêng chøng kho¸n ,tham gia ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ,®Æc biÖt lµ sù xuÊt hiÖn vai trß míi cña nhµ níc –vai trß qu¶n lÝ vÜ m« ®èi víi kinh tÕ thÞ trøêng. §Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng lµ dùa trªn kÜ thuËt ®iÖn tö tin häc g¾n víi nÒn v¨n minh hËu c«ng nghiÖp hay v¨n minh trÝ tuÖ ,tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u nhµ nø¬c ,së h÷u cæ phÇn ,së h÷u quèc tÕ ,dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ c«ng nghÞªp 5 –dÞch vô –n«ng nghiÖp ;vËn ®éng theo cí chÕ kinh tÕ hçn hîp ;c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ nø¬c. 3.C¸c nh©n tè cña kinh tÕ thÞ trêng. a.Gi¸ c¶. Gi¸ c¶ thÞ trêng lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng hãa.Gi¸ c¶ thÞ trêng cã nh÷ng chøc n¨ng chñ yÕu sau: (-) Chøc n¨ng th«ng tin :chøc n¨ng th«ng tin vÒ gi¸ c¶ cho ngêi s¶n xuÊt biÕt ®îc t×nh h×nh s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh,biÕt ®îc t¬ng quan cung-cÇu,biÕt ®îc sù khan hiÕm víi c¸c hµng hãa, nhê ®ã c¸c nhµ s¶n xuÊt cã nh÷ng quyÕt ®Þnh thÝch hîp. (-) Chøc n¨ng ph©n bæ c¸c nguån lùc kinh tÕ : sù biÕn ®æi vÒ gi¸ c¶ sÏ dÉn ®ªn sù biÕn ®éng cña cung cÇu, s¶n xuÊt vµ tiªu dïng vµ dÉn ®Õn biÕn ®æi trong ph©n bæ c¸c nguån lùc kinh tÕ. (-) Chøc n¨ng thóc ®Èy c¶i tiÕn kü thuËt: ®Ó cã thÓ c¹nh tranh ®îc vÒ gi¸ c¶, buéc nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i gi¶m chi phÝ ®Õn møc tèi thiÓu b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Do ®ã thóc ®Èy sù tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ vµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Ngoµi ra gi¸ c¶ cßn thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi l¹i. Gi¸ c¶ thÞ trêng phô thuéc vµo c¸c nh©n tè: Thø 1 : Gi¸ trÞ thÞ trêng. Gi¸ trÞ thÞ trêng lµ kÕt qu¶ cña sù san b»ng c¸c gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa trong cïng mét ngµnh th«ng qua c¹nh tranh.C¹nh tranh trong néi bé ngµnh dÉn tíi h×nh thµnh mét gi¸ trÞ x· héi trung b×nh .Tïy thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt cña mçi ngµnh mµ gi¸ trÞ thÞ trêng cã thÓ øng víi mét trong ba trêng hîp sau: (1) Gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng hãa do gi¸ trÞ cña ®¹i bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh quyÕt ®Þnh. (2) Gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng hãa do gi¸ trÞ cña ®¹i bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn xÊu quyÕt ®Þnh. (3) Gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng hãa do gi¸ trÞ cña ®¹i bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn tèt quyÕt ®Þnh. Thø hai, Gi¸ trÞ cña tiÒn . Gi¸ c¶ thÞ trêng tû lÖ thuËn víi gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng hãa vµ tû lÖ nghÞch víi gi¸ trÞ ( hay søc mua cña tiÒn ).Bëi vËy khi gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng hãa kh«ng ®æi th× gi¸ c¶ cña hµng hãa vÉn cã thÓ thay ®æi do gi¸ trÞ cña tiÒn t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng. Thø ba, Cung vµ cÇu . Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cung vµ cÇu lµ nh÷ng lùc lîng ho¹t ®éng trªn thÞ trêng. Gi÷a cung vµ cÇu tån t¹i mét mèi quan hÖ biÖn chøng ;sù t¸c ®éng gi÷a chóng h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ c©n b»ng hay gi¸ c¶ thÞ trêng . Th t : c¹nh tranh trªn thÞ trêng. 6 Trong kinh tÕ thÞ trêng c¸c chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ v× lîi Ých kinh tÕ cña b¶n th©n m×nh mµ tiÕn hµnh c¹nh tranh víi nhau. C¹nh tranh ®îc hiÓu lµ sù ®Êu tranh gi÷a c¸c chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ nh»m giµnh môc ®Ých tèi ®a cho m×nh. C¹nh tranh lµ yÕu tè c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ trêng. Nã lµ hiÖn tîng tù nhiªn, tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng, ë ®©u cã s¶n xuÊt hµng hãa th× ë ®ã cã c¹nh tranh. b.Hµng hãa vµ dÞch vô : hµng hãa lµ nh÷ng s¶n phÈm ®îc lµm ra ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña con ngêi .§êi sèng con ngêi cµng n©ng cao th× nhu cÇu vÒ hµng hãa cña con ngêi còng t¨ng. Tríc nÒn kinh tÕ thÞ trêng do tr×nh ®é khoa häc kü thuËt cßn l¹c hËu nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp , do ®ã khèi lîng hµng hãa nhá bÐ, chñng lo¹i hµng hãa cßn nghÌo lµn, chÊt lîng hµng hãa thÊp, gi¸ c¶ cao v× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn yÕu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng do sù c¹nh tranh mµ c¸c doanh nghiÖp lu«n ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc- kü thuËt míi nhÊt. Do ®ã c¸c s¶n phÈm ®îc ®a ra thÞ trêng víi chÊt lîng cao , chñng lo¹i phong phó, khèi lîng lín vµ gi¸ c¶ thÊp. Ngêi tiªu dïng cã nhiÒu c¬ héi lùa chän c¸c s¶n phÈm hµng hãa- dÞch vô mµ m×nh mong muèn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i hµng hãa ,c¸c ngµnh dÞch vô còng kh«ng ngõng ®îc ph¸t triÓn nh»m ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch hµng . c.Lîi nhuËn. Lîi nhuËn lµ môc ®Ých vµ lµ ®éng c¬ ®Ó c¸c doanh nghiÖp tham gia thÞ trêng.§Ó cung cÊp hµng hãa vµ dÞch vô cho thÞ trêng ,c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh .Hä chØ muèn chi phÝ ®Çu vµo thÊp nhÊt vµ b¸n hµng hãa víi gi¸ cao nhÊt ®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn d d«i ®Ó më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ,cñng cè vµ t¨ng cêng ®Þa vÞ cña m×nh trªn thÞ trêng. Khi tham gia vµo thÞ trêng c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m mäi c¸ch ®Ó tèi thiÓu hãa chi phÝ s¶n xuÊt ,lµm chi phÝ c¸ biÖt cña m×nh nhá nhÊt ®Ó giµnh u thÕ trªn thÞ trêng vµ thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a.§Ó ®¹t ®îc ®iÒu ®ã c¸c nhµ s¶n xuÊt ®Çu t nghiªn cøu , øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt míi nhÊt .ChÝnh ®iÒu ®ã gãp phÇn thóc ®Èy khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn. Nh vËy lîi nhuËn lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng cña kinh tÕ thÞ trêng mµ nÕu thiÕu nã kinh tÕ thÞ trêng sÏ kh«ng thÓ ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®îc. d.TiÒn tÖ. TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®îc t¸ch ra tõ trong thÕ giíi hµng hãa lµm vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt; nã thÓ hiÖn lao ®éng x· héi vµ biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng hãa. LÞch sö ph¸t triÓn cña tiÒn tÖ lµ lÞch sö ph¸t triÓn c¸c h×nh th¸i gi¸ trÞ tõ thÊp ®Õn cao, tõ h×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n cho ®Õn h×nh th¸i ®Çy ®ñ nhÊt cña tiÒn tÖ, nã ®· tr¶i qua nh÷ng h×nh thøc : (-) H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n hay ngÉu nhiªn. (-) H×nh th¸i gi¸ trÞ ®Çy ®ñ hay më réng. 7 (-) H×nh th¸i chung cña gi¸ trÞ. (-) H×nh th¸i tiÒn tÖ. B¶n chÊt cña tiÒn tÖ ®îc thÓ hiÖn qua n¨n chøc n¨ng sau: (-)Thíc ®o gi¸ trÞ. (-)Ph¬ng tiÖn lu th«ng. (-)Ph¬ng tiÖn cÊt tr÷. (-)Ph¬ng tiÖn thanh to¸n. (-)TiÒn tÖ thÕ giíi. Trong nÒn kinh tÕ hµng hãa còng nh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng n¨m chøc n¨ng nµy cña tiÒn tÖ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Sù ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa.Nhê cã tiÒn tÖ mµ lu th«ng trë nªn th«ng suèt h¬n, ,n©ng cao s¶n xuÊt kinh doanh, xóc tiÕn giao lu kinh tÕ ,khoa häc kü thuËt víi bªn ngoµi, gãp phÇn ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ … 4.C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng. a) Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt quy ®Þnh sè lîng tiÒn cÇn thiÕt cho lu th«ng hµng hãa ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh . Khi tiÒn míi chØ thùc hiÖn chøc n¨ng lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng ,th× sè lîng tiÒn cÇn thiÕt cho lu th«ng ®îc tÝnh theo c«ng thøc : M=P.Q/V Trong ®ã : M :lµ lîng tiÒn cÇn thݪt cho lu th«ng P :lµ møc gi¸ c¶ Q :lµ khèi lõîng hµng hãa ®em ra lu th«ng V: lµ sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ Tøc : M= Tæng gi¸ c¶ hµng hãa ®em ra lu th«ng / sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ Khi tiÒn thùc hiÖn c¶ chøc n¨ng ph¬ng tiÖn thanh to¸n th× sè lîng cÇn thiÕt cho lu th«ng ®îc x¸c ®Þnh nh sau : b. Quy luËt gi¸ trÞ - Néi dung vµ yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ : Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ cña nã ,tøc trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt . Trong s¶n xuÊt quy luËt gi¸ trÞ buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i lµm sao cho møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt cña m×nh ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ,cã nh vËy hä míi cã thÓ tån t¹i ®îc .Cßn trong trao ®æi hay lu th«ng ph¶i thùc hiÖn theo nguyªn t¾c ngang gi¸ .Hai hµng hãa ®îc trao ®æi víi nhau 8 khi cïng kÕt tinh mét lîng lao ®éng nh nhau hoÆc trao ®æi mua b¸n hµng hãa ph¶i thùc hiÖn víi gi¸ c¶ b»ng gÝa trÞ . C¬ chÕ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®îc thÓ hiÖn c¶ trong trêng hîp gi¸ c¶ b»ng gi¸ trÞ. -T¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ Trong nÒn s¶n xuÊt hµng hãa quy luËt gi¸ trÞ cã 3 t¸c ®éng sau: (+)§iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa : Quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng hãa ®îc thÓ hiÖn trong hai trêng hîp sau: Thø nhÊt ,nÕu nh mét mÆt hµng nµo ®ã cã gi¸ c¶ cao h¬n gi¸ trÞ ,hµng hãa b¸n ch¹y vµ l·i cao nh÷ng ngêi s¶n xuÊt sÏ më réng quy m« s¶n xuÊt ,®Çu t thªm t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng .MÆt kh¸c ,nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng hãa kh¸c nhau còng cã thÓ chuyÓn sang s¶n xuÊt mÆt hµng nµy ,do ®ã t liÖu s¶n xó©t vµ søc lao ®éng ë ngµnh nµy t¨ng lªn quy m« s¶n xuÊt ngµy cµng më réng. Thø hai,nÕu nh mét mÆt hµng nµo ®ã cã gi¸ c¶ thÊp h¬n gi¸ trÞ sÏ bÞ lç vèn.T×nh h×nh ®ã buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i thu hÑp viÖc s¶n xuÊt mÆt hµng nµy hoÆc chuyÓn sang s¶n xuÊt mÆt hµng kh¸c lµm cho t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ë ngµnh nµy gi¶m ®i ë ngµnh kh¸c l¹i cã thÓ t¨ng lªn. Cßn nÕu nh mÆt hµng nµo ®ã gi¸ c¶ b»ng gÝa trÞ th× ngêi s¶n xuÊt cã thÓ tiÕp tôc s¶n xuÊt mÆt hµng nµy. Nh vËy quy luËt gÝa trÞ ®· tù ®éng ®iÒu tiÕt tØ lÖ ph©n chia t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi. T¸c ®éng ®iÒu tiÕt lu th«ng hµng hãa cña quy lô©t gi¸ trÞ thÓ hiÖn ë chç nã thu hót hµng hãa tõ n¬i cã gi¸ trÞ thÊp ®Õn n¬i cã gi¸ c¶ cao vµ do ®ã gãp phÇn lµm cho hµng hãa gi÷a c¸c vïng cã sù c©n b»ng nhÊt ®Þnh . (+)KÝch thÝch c¶i tiÕn kÜ thuËt ,hîp lÝ hãa s¶n xuÊt t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. C¸c hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau nhng trªn thÞ trêng th× c¸c hµng hãa th× ®Òu ph¶i ®îc trao ®æi theo møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt kh¸c nhau ,nhng trªn thÞ trêng th× c¸c hµng hãa ®Òu ph¶i ®îc trao ®æi theo møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt .VËy ngêi s¶n xuÊt hµng hãa nµo mµ cã møc hao phÝ lao ®éng thÊp h¬n møc lao hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt th× sÏ ®ù¬c nhiÒu l·i vµ cµng thÊp h¬n cµng l·i .§iÒu ®ã kÝch thÝch nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng hãa c¶i tݪn kÜ thuËt ,hîp lÝ hãa s¶n xuÊt ,c¶i tiÕn tæ chøc qu¶n lÝ ,thùc hiÒn tiÕt kÞªm …nh»m t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng ,h¹ chi phÝ s¶n xuÊt. Sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cµng lµm cho c¸c qu¸ tr×nh nµy diÔn ra m¹nh mÏ h¬n.NÕu ngêi s¶n xuÊt nµo còng lµm nh vËy th× cuèi cïng sÏ dÉn ®Õn toµn bé n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi kh«ng ngõng t¨ng lªn ,chi phÝ s¶n xuÊt x· héi kh«ng ngõng gi¶m xuèng. (+)Ph©n hãa nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng hãa thµnh giµu ,nghÌo. 9 Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng hãa nµo cã møc hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt thÊp h¬n møc lao ®éng hao phÝ x· héi cÇn thiÕt ,khi b¸n hµng hãa theo møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt sÏ thu ®îc nhiÒu l·i ,giµu lªn cã thÓ mua s¾m thªm t liÖu s¶n xuÊt ,më réng s¶n xuÊt kinh doanh,thËm chÝ thuª lao ®éng trë thµnh «ng chñ. Ngîc l¹i nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng hãa nµo cã møc lao ®éng c¸ biÖt lín h¬n møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ,khi b¸n hµng hãa sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng thua lç ,nghÌo ®i ,thËm chÝ cã thÓ ph¸ s¶n,trë thµnh lao ®éng lµm thuª. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm xuÊt hiÖn quan hÖ s¶n xuÊt TBCN ,c¬ së ra ®êi cña CNTB. Nh vËy quy luËt gi¸ trÞ võa cã t¸c ®éng tÝch cùc võa cã t¸c ®éng tiªu cùc .Do ®ã ®ång thêi víi viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn ,nhµ níc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nã ,®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay. c.C¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu - C¹nh tranh : C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng chñ thÓ trong nÒn s¶n xuÊt hµng hãa nh»m giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt tiªu thô hoÆc tiªu dïng hµng hãa ®Ó tõ ®ã thu ®îc nhiÒu lîi Ých nhÊt cho m×nh. C¹nh tranh cã thÓ diÔn ra gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng Trong cuéc c¹nh tranh nµy ngêi ta cã thÓ dïng nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau . C¹nh tranh cã vai trß rÊt quan träng vµ lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.Nã buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i thêng xuyªn n¨ng ®éng nh¹y bÐn ,thêng xuyªn c¶i tiÕn kÜ thuËt ,¸p dông tiÕn bé khoa häc,c«ng nghÖ n©ng cao tay nghÒ hoµn thiÖn tæ chøc qu¶n lý ®Ó n©ng cao n¨ng xuÊt chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ .§ã chÝnh lµ c¹nh tranh lµnh m¹nh.Thùc tÕ cho thÊy ë ®©u thiÕu c¹nh tranh hoÆc cã biÓu hiÖn ®éc quyÒn th× ë ®ã thêng tr× trÖ b¶o thñ ,kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc c¹nh tranh còng cã mÆt tiªu cùc thÓ hiÖn ë c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh nh dïng nh÷ng thñ ®o¹n vi ph¹m ®¹o ®øc hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt nh»m thu ®îc nhiÒu lîi Ých nhÊt cho m×nh g©y tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña tËp thÓ ,x· héi céng ®ång nh lµm hµng gi¶ ,bu«n lËu ,trèn thuÕ ,¨n c¾p b¶n quyÒn tung tin ph¸ ho¹i uy tÝn ®èi thñ ,hoÆc c¹nh tranh lµm t¨ng sù ph©n hãa giau nghÌo hoÆc tæn h¹i ®èi víi m«i trêng sinh th¸i … - Quan hÖ cung cÇu vµ gÝa c¶ hµng hãa (+)CÇu lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n .Nh vËy cÇu lµ nhu cÇu nhng kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu bÊt k× mµ lµ nhu cÇu ®îc ®¶m b¶o b»ng sè lîng tiÒn t¬ng øng gäi lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n .Quy m« cña cÇu phô thuéc vµo c¸c nh©n tè chñ yÕu nh :thu nhËp ,søc mua cña ®ång tiÒn ,gi¸ c¶ hµng hãa ,l·i xuÊt thÞ hiÕu cña ngêi tiªu dïng …trong ®ã gi¸ c¶ lµ yÕu tè cã Ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng . 10 (+)Cung lµ tæng sè hµng hãa cã ë thÞ trêng hoÆc cã kh¶ n¨ng thùc tÕ cung cÊp cho thÞ trêng .Cung biÓu hiÖn kÕt qu¶ s¶n xuÊt díi h×nh thøc hµng hãa .Nh vËy cung do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nhng cung kh«ng ph¶i bao giê còng ®ång nhÊt víi s¶n xuÊt .VÝ dô :nh÷ng s¶n phÈm s¶n xuÊt ®Ó tù tiªu thô hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®a tíi thÞ trêng th× kh«ng n»m trong cung .Cô thÓ lîng cung phô thuéc chñ yÕu vµo sè lîng ,chÊt lîng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ,chi phÝ s¶n xuÊt ,gi¸ c¶ hµng hãa trong ®ã còng nh cÇu gi¸ c¶ lµ yÕu tè cã vai trß ®Æc biÖt quan träng . Cung vµ cÇu cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau .CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ngîc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu .CÇu x¸c ®Þnh khèi lîng ,c¬ cÊu cña cung vÒ hµng hãa: hØ cã nh÷ng hµng hãa nµo cã cÇu th× míi ®îc s¶n xuÊt,cung øng ,hµng hãa nµo tiªu thô ®îc nhiÒu ,nhanh nghÜa lµ cã cÇu lín sÏ ®îc cung øng nhiÒu vµ ngù¬c l¹i .§Õn lît m×nh cung t¸c ®éng ®Õn cÇu ,kÝch thÝch cÇu :nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt cung øng phï hîp víi nhu cÇu ,thÞ hiÕu së thÝch cña ngêi tiªu dïng sÏ ®îc a thÝch h¬n ,b¸n ch¹y h¬n ,lµm cho cÇu vÒ chóng t¨ng lªn .V× vËy ngêi s¶n xuÊt hµng hãa ph¶i thêng xuyªn nghiªn cøu nhu cÇu ,thÞ hiÕu ,së thÝch cña ngêi tiªu dïng ,dù ®o¸n sù thay ®æi cña cÇu ,ph¸t hiÖn c¸c nhu cÇu míi ..,®Ó c¶i tiÕn chÊt lîng ,h×nh thøc mÉu m· cho phï hîp ;®ång thêi ph¶i qu¶ng c¸o ®Ó kÝch thÝch cÇu .. Cung- cÇu kh«ng chØ cã mèi quan hÖ víi nhau mµ cßn ¶nh hëng tíi gi¸ c¶: Khi cung = cÇu , th× gi¸ c¶ = gi¸ trÞ Khi cung > cÇu , th× gi¸ c¶ < gi¸ trÞ Khi cung < cÇu , th× gi¸ c¶ > gi¸ trÞ §ång thêi gi¸ c¶ còng cã t¸c ®éng ®Õn cung vµ cÇu .Nh×n chung trong c¬ chÕ thÞ trêng khi kh«ng cã sù nhÊt trÝ gi÷a cung vµ cÇu ,th× gi¸ c¶ cã t¸c ®éng ®×ªu tݪt ®a cung vµ cÇu trë vÒ xu híng c©n b»ng nhau .VÝ dô :khi cung >cÇu ,gi¸ c¶ sÏ gi¶m xuèng ,khi gi¸ c¶ gØam th× cÇu sÏ t¨ng lªn ngîc l¹i cung sÏ gi¶m dÇn vµ nh vËy cung vµ cÇu l¹i trë vÒ xu thÕ c©n b»ng .§ã còng chÝnh lµ c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh cña nÒn kinh tÕ hµng hãa . Nh vËy chóng ta thÊy r»ng :c¹nh tranh,cung-cÇu ,gi¸ c¶ .gÝa trÞ lµ nh÷ng yÕu tè lu«n ®i liÒn víi nhau vµ cïng t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa. II. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta. 1.TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam. - Như mọi người đã biết, kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế phản ảnh trình độ phát triển nhất định của văn minh nhân loại. Từ trước đến nay nó tồn tại và phát triển chủ yếu dưới chủ nghĩa tư bản, là nhân tố quyết định sự tồn tại và phát triển của chủ nghĩa tư bản. Chủ nghĩa tư bản đã biết lợi dụng tối đa ưu thế của kinh tế thị trường để phục vụ cho mục tiêu phát triển tiềm năng kinh doanh, tìm kiếm lợi nhuận, và một cách khách quan nó thúc đẩy lực 11 lượng sản xuất của xã hội phát triển mạnh mẽ. Ngày nay, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đã đạt tới giai đoạn phát triển khá cao và phồn thịnh trong các nước tư bản phát triển. Tuy nhiên, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa không phải là vạn năng. Bên cạnh mặt tích cực nó còn có mặt trái, có khuyết tật từ trong bản chất của nó do chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa chi phối. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, càng ngày mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản càng bộc lộ sâu sắc, không giải quyết được các vấn đề xã hội, làm tăng thêm tính bất công và bất ổn của xã hội, đào sâu thêm hố ngăn cách giữa người giàu và người nghèo. Hơn thế nữa, trong điều kiện toàn cầu hóa hiện nay, nó còn ràng buộc các nước kém phát triển trong quỹ đạo bị lệ thuộc và bị bóc lột theo quan hệ "trung tâm - ngoại vi". Có thể nói, nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa toàn cầu ngày nay là sự thống trị của một số ít nước lớn hay là một số tập đoàn xuyên quốc gia đối với đa số các nước nghèo, làm tăng thêm mâu thuẫn giữa các nước giàu và các nước nghèo. Chính vì thế mà, như C.Mác đã phân tích và dự báo, chủ nghĩa tư bản tất yếu phải nhường chỗ cho một phương thức sản xuất và chế độ mới văn minh hơn, nhân đạo hơn. Chủ nghĩa tư bản mặc dù đã và đang tìm mọi cách để tự điều chỉnh, tự thích nghi bằng cách phát triển "nền kinh tế thị trường hiện đại", "nền kinh tế thị trường xã hội", tạo ra "chủ nghĩa tư bản xã hội", "chủ nghĩa tư bản nhân dân", "Nhà nước phúc lợi chung"..., tức là phải có sự can thiệp trực tiếp của Nhà nước và cũng phải chăm lo vấn đề xã hội nhiều hơn, nhưng do mâu thuẫn từ trong bản chất của nó, chủ nghĩa tư bản không thể tự giải quyết được, có chăng nó chỉ tạm thời xoa dịu được chừng nào mâu thuẫn mà thôi. Nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa hiện đại đang ngày càng thể hiện xu hướng tự phủ định và tự tiến hóa để chuẩn bị chuyển sang giai đoạn hậu công nghiệp, theo xu hướng xã hội hóa. Đây là tất yếu khách quan, là quy luật phát triển của xã hội. Nhân loại muốn tiến lên, xã hội muốn phát triển thì dứt khoát không thể dừng lại ở kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam. -Ph©n c«ng lao ®éng víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së chung cña s¶n xuÊt hµng hãa ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i mµ tr¸i l¹i cßn ®îc ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. Ph©n c«ng lao ®éng ë tõng khu vùc, tõng ®Þa ph¬ng còng ngµy cµng ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng ®îc thÓ hiÖn ë tÝnh phong phó ®a 12 d¹ng vµ chÊt lîng ngµy cµng cao cña c¸c s¶n phÈm ®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng. - Trong nÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u, ®ã lµ së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n(gåm së h÷u c¸ thÓ, së h÷u tiÓu chñ, së h÷u t b¶n t nh©n), së h÷u hçn hîp.Do ®ã tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, nªn quan hÖ kinh tÕ gi÷a hä chØ ®îc thÓ hiÖn b»ng quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ. - Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ tËp thÓ tuy cïng dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, nhng c¸c ®¬n vÞ vÉn cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, cã lîi Ých riªng. MÆt kh¸c c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cßn cã sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é kü thuËt- c«ng nghÖ, vÒ tr×nh ®é qu¶n lý, nªn chi phÝ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt còng kh¸c nhau. - Quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ cßn rÊt cÇn thiÕt trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u s¾c, v× mçi níc lµ mét quèc gia riªng biÖt, lµ ngêi së h÷u ®èi víi c¸c hµng hãa ®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng thÕ giíi. Sù trao ®æi ë ®©y ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Nh vËy khi kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i ë níc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan th× kh«ng thÓ lÊy ý chÝ chñ quan mµ xãa bá ®îc. §ång thêi Việt Nam là một nước nghèo, kinh tế kỹ thuật lạc hậu, trình độ xã hội còn thấp, lại bị chiến tranh tàn phá nặng nề. Đi lên chủ nghĩa xã hội là mục tiêu lý tưởng của những người cộng sản và nhân dân Việt Nam, là khát vọng ngàn đời thiêng liêng của cả dân tộc Việt Nam. Nhưng đi lên chủ nghĩa xã hội bằng cách nào? Đó là câu hỏi lớn và cực kỳ hệ trọng, muốn trả lời thật không đơn giản. Suốt một thời gian dài Việt Nam, cũng như nhiều nước khác, đã áp dụng mô hình chủ nghĩa xã hội kiểu Xô-viết, mô hình kinh tế kế hoạch tập trung mang tính bao cấp. Mô hình này đã thu được những kết quả quan trọng, nhất là đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ đất nước có chiến tranh. Nhưng về sau mô hình này bộc lộ những khuyết điểm; và trong công tác chỉ đạo cũng phạm phải một số sai lầm mà nguyên nhân sâu xa của những sai lầm đó là bệnh giáo điều, chủ quan, duy ý chí, lối suy nghĩ và hành động đơn giản, nóng vội, không tôn trọng quy luật khách quan, nhận thức về chủ nghĩa xã hội không đúng với thực tế Việt Nam. Trên cơ sở nhận thức đúng đắn hơn và đầy đủ hơn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Đại hội VI Đảng Cộng sản Việt Nam (tháng 12-1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước nhằm thực hiện có hiệu quả hơn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đại 13 hội đưa ra những quan niệm mới về con đường, phương pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội , đặc biệt là quan niệm về công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ quá độ, về cơ cấu kinh tế, thừa nhận sự tồn tại khách quan của sản xuất hàng hóa và thị trường, phê phán triệt để cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, và khẳng định chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh. Đại hội chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần với những hình thức kinh doanh phù hợp; coi trọng việc kết hợp lợi ích cá nhân, tập thể và xã hội ; chăm lo toàn diện và phát huy nhân tố con người, có nhận thức mới về chính sách xã hội. Đại hội VI là một cột mốc đánh dấu bước chuyển quan trọng trong nhận thức của Đảng Cộng sản Việt Nam về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đó là kết quả của cả một quá trình tìm tòi, thử nghiệm, suy tư, đấu tranh tư tưởng rất gian khổ, kết tinh trí tuệ và công sức của toàn Đảng, toàn dân trong nhiều năm. Hội nghị Trung ương 6 (tháng 3-1989), khóa VI, phát triển thêm một bước, đưa ra quan điểm phát triển nền kinh tế hàng hóa có kế hoạch gồm nhiều thành phần đi lên chủ nghĩa xã hội Đến Đại hội VII (tháng 6-1991), Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục nói rõ hơn chủ trương này và khẳng định đây là chủ trương chiến lược, là con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội của Đảng khẳng định: "Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước". Đại hội VIII của Đảng (tháng 6-1996) đưa ra một kết luận mới rất quan trọng: "Sản xuất hàng hóa không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan cần thiết cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và cả khi chủ nghĩa xã hội đã được xây dựng". Nhưng lúc đó cũng mới nói nền kinh tế hàng hóa, cơ chế thị trường, chưa dùng khái niệm "kinh tế thị trường". Phải đến Đại hội IX của Đảng (tháng 4-2001) mới chính thức đưa ra khái niệm "kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa". Đại hội khẳng định: phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là đường lối chiến lược nhất quán, là mô hình kinh tế tổng quát trong suốt thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đây là kết quả sau nhiều năm nghiên cứu, tìm tòi, tổng kết thực tiễn; và là bước phát triển mới về tư duy lý luận của Đảng cộng sản Việt Nam. 14 2.Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng ë níc ta cã thÓ chia thµnh mét sè giai ®o¹n nhng gi÷a c¸c giai ®o¹n kh«ng cã danh giíi tuyÖt ®èi nªn ph¶i chän sù kiÖn ®iÓn h×nh vµ quan träng ®Ó lµm mèc ph©n chia c¸c giai ®o¹n . Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn KTTT ë níc ta cã thÓ chia thµnh c¸c giai ®o¹n:1979-1985,1986-1990 vµ tõ 1991 ®Õn nay. a.Giai ®o¹n tõ 1979-1985 Héi nghÞ trung ¬ng §¶ng lÇn thø 6 khãa IX th¸ng 9/1979cã thÓ ®îc coi lµ mèc ®¸nh dÊu khëi ®Çu c«ng cuéc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta T¹i héi nghÞ lÇn ®Çu tiªn §¶ng ta ®a ra quan ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ,kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi chñ tr¬ng cô thÓ nh “bá ng¨n s«ng cÊm chî “thõa nhËn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ v íi quy ®Þnh cô thÓ ;ë miÒn Nam cã n¨m thµnh phÇn ,miÒn B¾c cã ba thµnh phÇn :kinh tÕ t b¶n t nh©n kh«ng ®îc thuª mín qu¸ 510 c«ng nh©n. Héi nghÞ trung ¬ng 6 ®Ò ra mét sè quan ®iÓm ,chñ tr¬ng ®æi míi ,tuy cha c¬ b¶n vµ toµn diÖn nh ®¹i héi 6 nhng ®ã lµ bíc khëØ ®Çu cã Ý nghÜa .Tõ nh÷ng quan ®iÓm ®ã nhµ níc ta ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch pt s¶n xuÊt .Nh÷ng chÝnh s¸ch tiªu biÓu nh :ChØ thÞ 357 cña chÝnh phñ (3-10-1979) cho phÐp c¸c hé n«ng d©n ®îc nu«i vµ b¸n tr©u bß ,chÊp nhËn tr©u bß lµ hµng hãa .ChØ mét n¨m sau khi ban hµnh chÝnh s¸ch t¹i nhiÒu ®Þa ph¬ng ë phÝa B¾c ®µn tr©u bß ®· t¨ng gÊp ®«i .ChØ thÞ 100 cña ban bÝ th vÒ kho¸n s¶n phÈm cuèi cïng cho x· viªn hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n bæ xung ®Çu t tÝch cùc lao ®éng ®¹t s¶n lîng vît kho¸n cña hîp t¸c x· .Trong c«ng nghiÖp cã nghÞ quyÕt 25 CP cho phÐp c¸c xÝ nghiÖp lµm kÕ ho¹ch ba phÇn ,trong ®ã phÇn C xÝ nghiÖp tù x¸c ®Þnh thÞ trêng kÕ ho¹ch tù c©n ®èi vËt t tiÒn vèn ,tù ®¸nh gi¸ vµ tiªu thô s¶n phÈm lîi nhù©n lµm ra ®îc hëng quyÒn sö dông 80%. Tõ ®ã trong nÒn kinh tÕ níc ta xuÊt hiÖn t×nh huèng míi :tån t¹i song song hai c¬ chÕ qu¶n lý .C¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp t¸c ®éng trong kÕ ho¹ch phÇn A cña xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ,trong s¶n phÈm kho¸n cña hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. C¬ chÕ thÞ trêng t¸c ®éng trong kÕ ho¹ch cña xÝ nghiÖp vµ trong s¶n phÈm vît kho¸n cña hé n«ng d©n .Còng tõ ®ã b¾t ®Çu cuéc chiÕn tranh quyÕt liÖt gi÷a 2 c¬ chÕ ë nhiÒu kh©u ,nhiÒu yÕu tè .Trong ®ã yÕu tè mÊu chèt ®Ó chñyªn sang c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ .Trong c¬ chÕ tËp trung bao cÊp c¬ chÕ ®Þnh gi¸ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh cña nhµ níc ,viÖc ®Þnh gi¸ thÊp ®· ®¸nh vµo ng©n s¸ch nhµ nø¬c vµ tµi chÝnh quèc gia dÉn ®Õn viÖc nhµ níc ph¶i bï lç ,bï gi¸ , bï l¬ng ..lµm cho ng©n s¸ch ngµy cµng kiÖt quÖ ,s¶n xuÊt cµng thua lç ,tiªu cùc cµng ph¸t triÓn .V× vËy nhµ níc ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch gi¸ vµ l¬ng lÇn 1 (1981-1982)víi nh÷ng nÐt næi bËt lµ:t¨ng gi¸ t¨ng l¬ng ,thùc hiÖn chuyÓn c¬ chÕ mét gi¸ do nhµ níc ®Þnh ®o¹t sang c¬ chÕ hai gi¸ ®èi víi gi¸ c¶ hµng tݪu dïng ,hµng vËt t vµ gi¸ mua s¶n phÈm theo hîp ®ång gØam mÆt hµng cung cÊp theo tem phiÕu ,chuyÓn phÇn lín gi¸ cung cÊp sang gÝa kinh doanh 15 th¬ng nghÞªp .Nhng do thêi gian thùc hiÖn hai gi¸ kÐo dµi c(1981-1985)trªn diÖn réng ,trong khi hÇu nh kh«ng cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nµo lµm gi¶m ph¸t nªn l¹m ph¸t trÇm träng thªm l¹i ®Èy gi¸ thÞ trêng tiÕp tôc t¨ng nhanh .NÕu lÊy mèc gi¸ n¨m 1979lµ 100 th× n¨m 1981 lµ:313,7%;1984:1400% ; 19852390%.Tríc t×nh h×nh trªn 6/1985 Héi nghÞ trung ¬ng lÇn thø 8 bµn vÒ gi¶m l¬ng –tiÒn ®· rót ra bµi häc tæng qu¸t lµ :ph¶i døt kho¸t xãa bá tËp trung quan liªu bao cÊp ,thùc hiÖn ®óng chÕ ®é tËp trung d©n chñ h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh XHCN. b.Giai ®o¹n tõ 1986-1990 §¹i héi lÇn thø 6 cña §¶ng (12/1986) ®· ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt trong sù nghiÖp ®æi míi tiÕn lªn x©y dùng CNXH ë níc ta .§©y thùc sù lµ mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c tiÕn hµnh ®ång thêi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. (+) Thùc sù chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. (+) ChuyÓn tõ nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn thùc hiÖn tù do kinh doanh theo ph¸p luËt . (+)Thùc hiÖn c¬ cÊu kinh tÕ më ®a d¹ng hãa vµ ®a phêng hãa quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i tõng bíc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi . Trªn c¬ së ®ã ,vai trß qu¶n lý cña nhµ níc còng chuyÓn ®æi tõ qu¶n lý trùc tiÕp sang qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ b»ng ph¸p luËt ,c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ,c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt cã hiÖu lùc . Víi nh÷ng quan ®iÓm ®æØ míi cña nghÞ quyÕt ®¹i héi 7 chóng ta ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p vµ chñ tr¬ng tÝch cùc trªn nhiÒu mÆt .Trong c«ng nghiÖp nghÞ ®Þnh 217H§BT cña héi ®ång bé trëng ban hµnh ®· ‘cëi trãi ‘ph¸t huy quyÒn tù chñ kinh doanh cña ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh .§èi víi n«ng nghiÖp nghÞ quyÕt cña bé chÝnh trÞ ®· x¸c ®Þnh hîp t¸c x· lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ ,tù qu¶n ;hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ nhËn kho¸n cña hîp t¸c x· vµ dÇn dÇn chuyÓn thµnh ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp tù chñ .VÒ sö lý gi¸ c¶ tõ héi nghÞ trung ¬ng lÇn 6 khãa 6 vµo th¸ng 3/1989nhµ nø¬c quyÕt ®Þnh thùc hÞªn chuyÓn toµn bé l¬ng thùc sang kinh doanh ,bá hoµn tßan chÕ ®é cung cÊp lêng thùc chuyÓn 80%vËt t sang kinh doanh cßn l¹i 20% vÉn gi÷ gi¸ ph©n phèi.§©y lµ lÇn ®Çu tiªn trªn thùc tÕ vÒ c¬ b¶n chóng ta cã hµng hãa theo ®óng nghÜa ,thùc hiÖn quan ®iÓm mét thÞ trêng mét c¬ chÕ gi¸ kinh doanh cã t¸c ®éng lín trong viÖc xãa bá c¬ chÕ tËp trung bao cÊp chuyÓn sµng c¬ chÕ thÞ trêng.MÆt kh¸c chóng ta ®· t¹o r a ®îc tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i th«ng qua viÖc ban hµnh luËt ®Çu t ,®Èy m¹nh hîp t¸c ®Çu t víi níc ngoµi . Tãm l¹i thêi k× nµy cña c«ng cu«c ®æi míi ®· ®¹t ®îc nhiÒu bíc tݪn ®¸ng khÝch lÖ ®· ®a nÒn kinh tÕ níc ta vµo qòy ®¹o ph¸t trتnvèn cã cña nã .§ã lµ ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ,thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. c.Giai ®o¹n 1991®Õn nay 16 giai ®o¹n nµy g¾n víi ba sù kiÖn lÞch sö quan träng ®ã lµ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII, lÇn thø VIII vµ lÇn thø IX . (+) §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6-1991)®· kh¼ng ®Þnh :” §êng lèi ®æi míi do §¹i héi VI ®Ò ra lµ ®óng ®¾n,bíc ®i cña c«ng cuéc ®æi míi vÒ c¬ b¶n lµ phï hîp. Qua thùc tiÔn chóng ta cã thªm nh÷ng nhËn thøc míi vµ kinh nghiÖm quan träng vÒ con ®êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi phï hîp víi ®Æc ®iÓm níc ta. §ã lµ c¬ së rÊt quan träng ®Ó chóng ta tiÕp tôc tiÕn lªn ”. (+) §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6/1996) ®· chØ râ :” §¹i héi VI ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn .§¹i héi VII th«ng qua c¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn-x· héi ®Õn 2000. XÐt trªn tæng thÓ, viÖc thùc hiÖn nhng chÝnh s¸ch míi nhng n¨m qua vÒ c¬ b¶n lµ ®óng ,®óng ®Þnh híng XHCN. (+) §¹i h«i §¶ng lÇn thø IX (4/2001) ®¸nh gi¸ l¹i 10 n¨m thùc hiÖn chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi (1991-2000)®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín vµ rÊt quan träng. §¹i héi lÇn nµy ®· x¸c ®Þnh râ ®êng lèi vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña níc ta: “ §êng lèi kinh tÕ cña §¶ng ta lµ : §Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa ,hiÖn ®¹i hãa ,x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ,®a níc ta trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ;u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt theo ®Þnh híng XHCN ;ph¸t huy cao ®é néi lùc, tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh,cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng ; t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n hãa ;thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng ;kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi vµ t¨ng trëng quèc phßng an ninh. ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 10 n¨m (2001-2010) nh»m : §a níc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn , n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n , t¹o nÒn t¶ng ®Ót ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo hãng hiÖn ®¹i.Nguån lùc con ngêi,n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ ,kÕt cÊu h¹ tÇng , tiÒm lùc kinh tÕ,quèc phßng vµ an ninh ®îc t¨ng cêng ; thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n;vÞ thÕ cña níc ta trªn trêng quèc tÕ ®îc n©ng cao”. 3.B¶n chÊt, ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự gán ghép chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội, mà là sự nắm bắt và vận dụng xu thế vận động khách quan của kinh tế thị trường trong thời đại ngày nay. Đảng Cộng sản Việt Nam trên cơ sở nhận thức tính quy luật phát triển của thời đại và sự khái quát, đúc rút từ kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường thế giới, đặc biệt là từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã 17 hội ở Việt Nam và ở Trung Quốc, để đưa ra chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm sử dụng kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu từng bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là một kiểu kinh tế thị trường mới trong lịch sử của kinh tế thị trường. Cũng có thể nói kinh tế thị trường là "cái phổ biến", còn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là "cái đặc thù" của Việt Nam, phù hợp với điều kiện và đặc điểm cụ thể của Việt Nam. Nói kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nghĩa đây không phải là kinh tế thị trường tự do theo kiểu tư bản chủ nghĩa, cũng không phải là kinh tế bao cấp, quản lý theo kiểu tập trung quan liêu; và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, bởi vì như trên đã nói Việt Nam đang ở trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vừa có vừa chưa có đầy đủ các yếu tố của chủ nghĩa xã hội. Chủ trương phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là sự tiếp thu có chọn lọc thành tựu của văn minh nhân loại, phát huy vai trò tích cực của kinh tế thị trường trong việc thúc đẩy phát triển sức sản xuất, xã hội hóa lao động, cải tiến kỹ thuật - công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra nhiều của cải, góp phần làm giàu cho xã hội và cải thiện đời sống nhân dân; đồng thời phải có những biện pháp hữu hiệu nhằm hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường, như chạy theo lợi nhuận đơn thuần, cạnh tranh khốc liệt, bóc lột và phân hóa giàu nghèo quá đáng, ít quan tâm giải quyết các vấn đề xã hội. Đây cũng là sự lựa chọn tự giác con đường và mô hình phát triển trên cơ sở quán triệt lý luận Mác - Lê-nin, nắm bắt đúng quy luật khách quan và vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ rõ: kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo những quy luật của kinh tế thị trường vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội, thể hiện trên cả ba mặt: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. 18 Mục đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước. Nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách, pháp luật và bằng cả sức mạnh vật chất của lực lượng kinh tế Nhà nước; đồng thời sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, của toàn thể nhân dân. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội. Tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa và giáo dục, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nâng cao dân trí, giáo dục và đào tạo con người, xây dựng và phát triển nguồn nhân lực của đất nước. Cũng có thể nói, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một kiểu tổ chức kinh tế của một xã hội đang trong quá trình chuyển biến từ nền kinh tế còn ở trình độ thấp sang nền kinh tế ở trình độ cao hơn hướng tới chế độ xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa. Đây là nền kinh tế thị trường có tổ chức, có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, được định hướng cao về mặt xã hội, hạn chế tối đa những khuyết tật của tính tự phát thị trường, nhằm phục vụ tốt nhất lợi ích của đại đa số nhân dân và sự phát triển bền vững của đất nước. Chủ trương xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thể hiện tư duy, quan niệm của Đảng Cộng sản Việt Nam về sự phù 19 hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải đơn giản là sự trở về với phương thức chuyển nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp, mà điều quan trọng có ý nghĩa quyết định là phải chuyển sang nền kinh tế hiện đại, văn minh nhằm mục tiêu từng bước đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là sự lựa chọn phù hợp với các quy luật phát triển và các điều kiện lịch sử cụ thể của thời đại và của những nước đi sau, cho phép các nước này giảm thiểu được những đau khổ và rút ngắn được con đường đi của mình tới chủ nghĩa xã hội trên cơ sở sử dụng được ưu thế cũng như hạn chế được những khuyết điểm của hai cơ chế: kế hoạch và thị trường. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là kiểu tổ chức kinh tế đặc biệt, vừa tuân theo những nguyên tắc và quy luật của hệ thống kinh tế thị trường, vừa bảo đảm tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính tính chất, đặc trưng cơ bản này chi phối và quyết định phương tiện, công cụ, động lực của nền kinh tế và con đường đạt tới mục tiêu, là sử dụng kinh tế thị trường, nâng cao hiệu lực và hiệu quả điều tiết của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, phát triển khoa học và công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, mở cửa và hội nhập nhằm thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển rút ngắn để trong khoảng thời gian không dài có thể khắc phục tình trạng lạc hậu, đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. 4.C¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc x· héi chñ nghÜa. a.Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng cña nhµ níc XHCN Do nhËn thøc cßn gi¶n ®¬n vÒ CNXH vµ con ®êng ®i lªn CNXH nªn chóng ta ®· thiÕt lËp thÓ chÕ kinh tÕ kÕ häach vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ qu¶n lý tËp chung ,quan liªu, bao cÊp. M« h×nh kinh tÕ vµ c¬ chÕ ®ã cã nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu sau: Th nhÊt, Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng díi. Do ®ã ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cÊp trªn. Thø hai, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së nhng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Th ba, trong c¬ chÕ cò quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ bÞ coi thêng nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¸ch hãa b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan 20