§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn 1: Më ®Çu
C¹nh tranh lµ mét trong nh÷ng qui luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Khi
thùc hiÖn chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ cò sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam ph¶i chÊp nhËn nh÷ng qui luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong ®ã cã qui luËt c¹nh tranh. ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to
lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhng bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®ã nÒn
kinh tÕ níc ta ®ang ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc to lín. Mét trong
nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc ®ã lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ níc ta
cßn yÕu kÐm.
§øng tríc qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ngµy cµng s©u réng (lµ thµnh viªn
cña ASEAN, APEC, s¾p trë thµnh thµnh viªn cña WTO, råi më cöa héi nhËp
AFTA vµo n¨m 2006) th× níc ta cÇn cã mét nÒn kinh tÕ víi søc c¹nh tranh
®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trë thµnh níc
c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020. Muèn nh vËy chóng ta cÇn ph¶i n©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ víi c¸c ®èi tîng cÇn t¸c ®éng lµ c¸c doanh nghiÖp.
§Æc biÖt cÇn ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
vµ t nh©n, ph¶i ph¸t huy c¸c lîi thÕ c¹nh tranh. Chóng ta cÇn cã mét chÝnh
s¸ch c¹nh tranh ®óng ®¾n.
Víi môc tiªu nh vËy thËt kh«ng dÔ dµng cho ViÖt Nam, khi mµ nÒn kinh
tÕ hiÖn nay kh«ng cã g× lµm ®¶m b¶o, c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng hiÖu
qu¶, cßn tr× trÖ, t×nh tr¹ng thang nhòng vµ thÊt tho¸t vèn nhµ níc t¨ng cao. C¸c
doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng ph¸t huy ®îc vai trß chñ ®¹o cña m×nh trong nÒn
kinh tÕ khi mµ nhËn ®îc nhiÒu hç trî tõ phÝa nhµ níc, ngµnh nghÒ kinh doanh,
chÕ ®é tÝn dông,… Trong tay n¾m hÇu hÕt c¸c nguån lùc quan träng nh : 100%
má dÇu, 80% rõng, 90% lao ®éng ®îc coi träng, cã phÇn xem nhÑ u ®iÓm cña
c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Võa qua, ngµy 13/10/2004, chóng ta ®· thµnh lËp ®îc hiÖp héi c¸c doanh nghiÖp t nh©n ViÖt Nam, ®iÒu ®ã cho thÊy cã sù thay
®æi trong nhËn thøc vÒ vai trß cña t nh©n, doanh nghiÖp t nh©n ®ang dÇn nhËn
®îc sù quan t©m tõ phÝa nhµ níc vµ ®ãng vai trß quan träng trong chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn kinh tÕ.
C¹nh tranh lµ mét c¬ chÕ vËn hµnh chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nã
lµ ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn tuy vÉn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ nhng nã
kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò quan träng. NhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· vËn dông tèt qui
luËt c¹nh tranh vµo ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Tõ
khi ®æi míi nÒn kinh tÕ chóng ta còng ®· ¸p dông qui luËt nµy vµ mét sè thµnh
1
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
tùu ®· ®Õn víi chóng ta: §êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, x· héi ph¸t triÓn
h¬n, kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh… nh÷ng lîi Ých Êy cha ph¶i lµ lín lao nhng
còng ®· gióp chóng ta ®Þnh híng cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ.
§éc quyÒn lµ sù chi phèi thÞ trêng cña mét hay nhiÒu c«ng ty, hoÆc mét
tæ chøc kinh tÕ nµo ®ã vÒ mét lo¹i s¶n phÈm trªn mét ®o¹n thÞ trêng nhÊt ®Þnh.
Nguyªn nh©n dÉn tíi ®éc quyÒn thêng do c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®em
l¹i. §éc quyÒn sÏ lµm h¹n chÕ rÊt nhiÒu ®èi víi c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn kinh
tÕ.
§Ó cã mét m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn cã
hiÖu qu¶ ®ang lµ vÊn ®Ò quan träng ®îc ®Æt ra víi thùc tr¹ng hiÖn nay cña níc
ta.
Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë níc ta hiÖn nay nh thÕ nµo? Vµ níc ta cÇn lµm g× ®Ó duy tr× c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn? Chóng ta sÏ
t×m hiÓu cô thÓ ë díi ®©y.
2
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn 2
C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
I. Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn
1. Sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan
ThÞ trêng lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ bao
gåm c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ c¸c yÕu tè ®Çu ra cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trªn thÞ
trêng c¸c nhµ s¶n xuÊt, ngêi tiªu dïng, nh÷ng ngêi ho¹t ®éng bu«n b¸n kinh
doanh, quan hÖ víi nhau th«ng qua ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi hµng ho¸. Nh
vËy thùc chÊt thÞ trêng lµ chØ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®îc ph¶n ¸nh th«ng qua
trao ®æi, lu th«ng hµng ho¸ vµ mèi quan hÖ vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi.
H×nh thøc ®Çu tiªn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ
h lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi mµ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Ó trao
®æi vµ bu«n b¸n trªn thÞ trêng. NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ h×nh thøuc ph¸t triÓn
cao cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, mµ ë ®ã mäi yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña qu¸
tr×nh s¶n xuÊt ®Òu ®îc qui ®Þnh bëi thÞ trêng.
Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c doanh nghiÖp lu«n muèn cã ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh: thuª ®îc lao ®éng rÎ
mµ cã kÜ thuËt, mua ®îc nguyªn nhiªn vËt liÖu rÎ, cã thÞ trêng c¸c yÕu tè ®Çu
ra tèt. §iÒu ®ã dÉn ®Õn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÓ chiÕm lÊy,
n¾m gi÷ lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi. Sù c¹nh tranh nµy chØ kÕt thóc khi nã
®îc ®¸nh dÊu bëi mét bªn chiÕn th¾ng vµ mét bªn thÊt b¹i. Tuy vËy c¹nh tranh
kh«ng bao giê mÊt ®i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¹nh tranh lµ sù sèng cßn
cña c¸c doanh nghiÖp. Muèn tån t¹i ®îc buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i n©ng cao
søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp m×nh b»ng c¸ch: n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt
cña doanh nghiÖp, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶, c¶i tiÕn khoa
häc kÜ thuËt… §iÒu nµy sÏ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®ång thêi còng lµm
cho x· héi ph¸t triÓn nhê kinh tÕ ph¸t triÓn, khoa häc - kÜ thuËt ph¸t triÓn do
®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña doanh nghiÖp, c¶i tiÕn khoa häc
- kÜ thuËt.
Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c nguån lùc cña x· héi sÏ ®îc chuyÓn tõ
n¬i s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ ®Õn n¬i s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n. T¹o ra lîi Ých x·
héi cao h¬n, mäi ngêi sÏ sö dông nh÷ng s¶n phÈm tèt h¬n. C¹nh tranh ®em l¹i
sù ®a d¹ng cña s¶n phÈm vµ dÞch vô. Do ®ã t¹o ra nhiÒu lùa chän h¬n cho
kh¸ch hµng, cho ngêi tiªu dïng.
3
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Nh vËy c¹nh tranh lµ mét ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
C¹nh tranh gióp cho sù ph©n bæ nguån lùc x· héi cã hiÖu qu¶, ®em l¹i Ých lîi
lín h¬n cho x· héi. C¹nh tranh cã thÓ ®îc xem nh lµ qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ lîng
®Ó tõ ®ã thùc hiÖn c¸c bíc nh¶u thay ®æi vÒ chÊt. Mçi bíc nh¶y thay ®æi vÒ
chÊt lµ mçi nÊc thang cña x· héi, nã lµm cho x· héi ph¸t triÓn di lªn, tèt ®Ñp
h¬n. VËy sù tån t¹i cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu
kh¸ch quan.
2. Vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
C¹nh tranh xuÊt hiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kinh
doanh víi nhau ®Ó giµnh giËt lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô
hµng ho¸, nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña m×nh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
c¹nh tranh võa lµ m«i trêng, võa lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do ®ã
mµ c¹nh tranh ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÓ hiÖn qua
mét sè chøc n¨ng sau:
Thø 1: C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ cã 2 lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh
trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau.
ViÖc c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh lµ sù c¹nh
tranh nh»m giµnh giËt lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng
ho¸ ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. C¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh víi nhau vÒ
s¶n phÈm. Do ®ã kÕt qu¶ cña sù c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÞ trêng cña tõng lo¹i mÆt hµng. §ã lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®îc tÝnh dùa vµo ®iÒu
kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh cña toµn x· héi. NÕu nh doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu
kiÖn s¶n xuÊt díi møc trung b×nh sÏ bÞ thiÖt h¹i hay bÞ lç vèn. Cßn nh÷ng
doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trªn møc trung b×nh cña x· héi sÏ thu ®îc
lîi nhuËn th«ng qua sù chªnh lÖch vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt.
Ngoµi c¹nh tranh trong néi bé ngµnh cßn cã c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh
víi nhau. Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng kh¸c
nhau. Môc ®Ých cña c¹nh tranh nµy lµ t×m n¬i ®Çu t cã lîi h¬n. C¸c doanh
nghiÖp tù do di chuyÓn TB cña m×nh tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. C¹nh
tranh nµy dÉn ®Õn h×nh thµnh nªn tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, vµ gi¸ trÞ hµng
ho¸ chuyÓn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
ViÖc h×nh thµnh nªn gi¸ thÞ trêng cña hµng ho¸ vµ tØ suÊt lîi nhuËn b×nh
qu©n lµ ®iÒu quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Víi gi¸ trÞ thÞ trêng cña
hµng ho¸ cho biÕt doanh nghiÖp nµo lµm ¨n cã l·i hoÆc kh«ng cã hiÖu qu¶. Tõ
®ã sÏ cã nh÷ng thay ®æi trong s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Víi tØ
4
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cho biÕt lîi nhuËn cña c¸c nhµ t b¶n sÏ lµ nh nhau
cho dï ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh kh¸c nhau víi lîng TB nh nhau.
Thø hai: C¹nh tranh gióp ph©n bæ l¹i nguån lùc cña x· héi mét c¸ch
hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cïng mét lo¹i hay mét sè lo¹i hµng
ho¸ c¹nh tranh nhau vÒ gi¸ b¸n, h×nh thøc s¶n phÈm, chÊt lîng s¶n phÈm trong
qu¸ tr×nh c¹nh tranh ®ã doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tèt, cã n¨ng
suÊt lao ®éng cao h¬n th× doanh nghiÖp ®ã sÏ cã l·i. §iÒu ®ã gióp cho viÖc sö
dông c¸c nguån nguyªn vËt liÖu cña x· héi cã hiÖu qu¶ h¬n, ®em l¹i lîi Ých
cho x· héi cao h¬n. NÕu cø ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sö dông
c¸c lo¹i nguån lùc th× sÏ l·ng phÝ nguån lùc x· héi trong khi hiÖu qu¶ x· héi
®em l¹i kh«ng cao, chi phÝ cho s¶n xuÊt t¨ng cao, gi¸ trÞ hµng ho¸ t¨ng lªn
kh«ng cÇn thiÕt.
Thø ba: C¹nh tranh ®iÒu tiÕt cung, cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng, kÝch
thÝch thóc ®Èy viÖc øng dông khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt vµ
t¨ng vèn ®Çu t vµo s¶n xuÊt trªn thÞ trêng, khi cung mét hµng nµo ®ã lín h¬n
cÇu hµng ho¸ th× lµm cho gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m xuèng, lµm cho lîi nhuËn
thu ®îc cña c¸c doanh nghiÖp sÏ gi¶m xuèng. NÕu nh gi¸ c¶ gi¶m xuèng díi
møc hoÆc b»ng chi phÝ s¶n xuÊt th× doanh nghiÖp ®ã lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶
vµ bÞ ph¸ s¶n. ChØ cã nh÷ng doanh nghiÖp nµo cã chi phÝ s¶n xuÊt gi¸ c¶ thanh
to¸n cña hµng ho¸ th× doanh nghiÖp ®ã míi thu ®îc. §iÒu ®ã buéc c¸c doanh
nghiÖp muèn tån t¹i ®îc th× ph¶i gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt hµng ho¸, n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch tÝch cùc øng dông ®a khoa häc c«ng nghÖ tiªn
tiÕn vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Ngîc l¹i khi cung mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã nhá h¬n cÇu hµng ho¸ cña
thÞ trêng ®iÒu ®ã dÉn ®Õn sù khan hiÕm vÒ hµng ho¸ ®iÒu nµy dÉn tíi gi¸ c¶
cña hµng ho¸ t¨ng cao dÉn ®Õn lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp t¨ng lªn, ®iÒu
nµy kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp sÏ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch
øng dông khoa häc - c«ng nghÖ tiªn tiÕn hoÆc më réng qui m« s¶n xuÊt ®Ó cã
®îc lîng hµng ho¸ tung ra thÞ trêng. §iÒu nµy lµm t¨ng thªm vèn ®Çu t cho
s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña toµn x· héi. §iÒu nµy
quan träng lµ ®éng lùc nµy hoµn toµn tù nhiªn kh«ng theo vµ kh«ng cÇn bÊt kú
mét mÖnh lÖnh hµnh chÝnh nµo cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc.
Thø t: C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ cã c¹nh tranh
gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt víi nhau mµ cßn cã sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng
ngêi lao ®éng víi nhau, ®Ó cã ®îc mét n¬i lµm viÖc tèt, c«ng viÖc phï hîp.
§iÒu ®ã khiÕn cho mäi ngêi trong x· héi lu«n lu«n ph¶i n©ng cao tr×nh ®é tay
5
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
nghÒ cña m×nh. Víi ý nghÜa ®ã c¹nh tranh lµm cho con ngêi ta hoµn thiÖn h¬n,
c¹nh tranh ®ãng gãp mét phÇn trong viÖc h×nh thµnh nªn con ngêi míi trong
x· héi míi th«ng minh, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o.
C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn cã kÎ
th¾ng vµ ngêi thua. KÎ m¹nh cµng ngµy cµng m¹nh lªn nhê lµm ¨n hiÖu qu¶.
KÎ yÕu th× bÞ ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng hoµn toµn
mang ý nghÜa tiªu cùc. Bëi v× cã nh vËy th× c¸c nguån lùc cña x· héi míi ®îc
chuyÓn sang cho nh÷ng n¬i lµm ¨n hiÖu qu¶. ViÖc duy tr× c¸c doanh nghiÖp
kÐm hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn sù l·ng phÝ c¸c nguån lùc x· héi. Do ®ã muèn cã
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña x· héi cao buéc chóng ta ph¶i chÊp nhËn sù ph¸ s¶n cña
nh÷ng doanh nghiÖp yÕu kÐm. Sù ph¸ s¶n nµy kh«ng ph¶i lµ sù huû diÖt hoµn
toµn mµ ®ã lµ sù huû diÖt s¸ng t¹o.
3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn trong
kinh doanh
C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n muèn tù m×nh quyÕt ®Þnh ®Õn
viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ - dÞch vô cña m×nh. Nhng c¹nh tranh trªn
thÞ trêng ®· kh«ng cho phÐp hä lµm nh vËy. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp lu«n
muèn xo¸ bá c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ®· ra ®êi ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña hä.
§éc quyÒn trong kinh doanh lµ viÖc mét hay nhiÒu tËp ®oµn kinh tÕ víi nh÷ng
®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi nhÊt ®Þnh khèng chÕ thÞ trêng s¶n xuÊt vµ
tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô. §éc quyÒn thêng dÉn ®Õn xu híng cöa
quyÒn, b¹o lùc vµ trong mét sè trêng hîp nã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña khoa häc
kÜ thuËt, lµm chËm th©m chÝ l·ng phÝ c¸c nguån lùc x· héi. Bëi lÏ víi thÕ ®éc
quyÒn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc c¶i tiÕn m¸y
mãc kÜ thuËt, kh«ng cÇn t×m c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng mµ vÉn thu ®îc
lîi nhuËn cao nhê vµo ®éc quyÒn mua vµ ®éc quyÒn b¸n. §éc quyÒn lµ sù
thèng trÞ tuyÖt ®èi trong lu th«ng vµ s¶n xuÊt nªn dÔ n¶y sinh gi¸ c¶ ®éc
quyÒn, gi¸ c¶ lòng ®o¹n cao,... Do vËy, sù phôc vô cña ngêi tiªu dïng nãi
riªng vµ cho x· héi nãi chung lµ kÐm hiÖu qu¶ h¬n so víi c¹nh tranh tù do.
Trong nhiÒu trêng hîp ®éc quyÒn ¸p ®Æt sù tiªu dïng lµm cho x· héi. ChÝnh
do cung c¸ch Êy mµ ®éc quyÒn thêng lµm cho x· héi lu«n lu«n ë t×nh tr¹ng
khan hiÕm hµng ho¸, s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu ¶nh hëng ®Õn nhÞp
®é t¨ng trëng kinh tÕ.
§éc quyÒn h×nh thµnh biÓu hiÖn sù thÊt b¹i cña thÞ trêng. §Ó cã sù c¹nh
tranh hoµn h¶o, nhiÒu quèc gia ®· coi chèng ®éc quyÒn vµ t¹o nªn c¹nh tranh
hoµn h¶o lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cña nhµ níc. §Ó t¹o nªn c¹nh tranh
6
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh th× cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh.
a) §iÒu kiÖn vÒ c¸c yÕu tè ph¸p lý - thÓ chÕ ®èi víi ho¹t ®éng kinh
doanh
§Ó cã sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ th× cÇn ph¶i ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh. Ngµy nay trong qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy cµng cao th× c¸c thÓ chÕ
ph¸p lý kh«ng chØ do nhµ níc ban hµnh mµ nã cßn ®îc ban hµnh bëi c¸c tæ
chøc quèc tÕ hoÆc do mét khu vùc kinh tÕ gåm nhiÒu quèc gia ban hµnh. YÕu
tè ph¸p lý thÓ chÕ nh©n tè quan träng trong h×nh thµnh nªn m«i trêng kinh
doanh - lµ ®Êt sèng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Mâi yÕu tè ph¸p lÝ thÓ chÕ ®Òu t¸c ®éng vµo mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh, nã ®îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tiªu thô
s¶n phÈm. C¸c chñ thÓ kinh tÕ muèn tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh trong lÜnh vùc nµo ®Òu ph¶i dùa vµo c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ ®· ®îc ban
hµnh ®èi víi lÜnh vùc nµo ®ã ®Ó tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ. Nh vËy sÏ h×nh
thµnh nªn mét m«i trêng kinh doanh æn ®Þnh khoa häc. MÆc dï chØ cã ®Þnh híng trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, song trong mét nÒn kinh tÕ thèng nhÊt ®Ó
t¹o nªn sù ho¹t ®éng ®ång bé cho guång m¸y kinh tÕ th× c¸c yÕu tè thÓ chÕ ph¸p lÝ nµy ®Òu ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau:
Thø nhÊt: §¶m b¶o sù ®ång bé trong toµn bé hÖ thèng thuéc mäi lÜnh
vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nh vËy mäi
lÜnh vùc cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ®îc ®iÒu chØnh bëi c¸c thÓ
chÕ - ph¸p lÝ, ®iÌu nµy sÏ t¹o nªn tÝnh hµi hoµ trong nÒn kinh tÕ. NÕu nh kh«ng
®¶m b¶o ®îc sù ®ång bé th× trong nÒn kinh tÕ sÏ cã nh÷ng lÜnh vùc kh«ng bÞ
t¸c ®éng cña c¸c thÓ chÕ ph¸p lÝ, viÖc ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc nµy sÏ dÔ
dµng, tù do h¬n so víi c¸c linh vùc cã c¸c yÕu tè ph¸p lÝ - thÓ chÕ t¸c ®éng,
bëi v× nã kh«ng chÞu ¶nh hëng, kh«ng chÞu bÊt k× t¸c ®éng nµo tõ Nhµ níc.
C¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh sÏ tõ ®ã s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm theo ý muèn
cña m×nh. §iÒu nµy sÏ t¹o nªn sù lén xén trong nÒn kinh tÕ bëi v× môc ®Ých
s¶n xuÊt cña mçi ngêi lµ kh¸c nhau, do ®ã sÏ dÉn ®Õn m©u thuÉn gi÷a c¸c nhµ
s¶n xuÊt víi nhau, t¹o ®iÒu kiÖn cho ®éc quyÒn h×nh thµnh ®Ó tr¸nh sù c¹nh
tranh.
Thø hai: C¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ do Nhµ níc ban hµnh ph¶i phï hîp víi
t×nh h×nh thùc tÕ. §Ó cã hiÖu qu¶ cao trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh. Ngoµi ra c¸c qui ®Þnh nµy ph¶i râ rµng, dÔ hiÓu, tr¸nh viÖc hiÓu
theo nhiÒu nghÜa híng kh¸c nhau, ®iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ trÇm
7
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
träng. ViÖc ban hµnh c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ nµy s¸t víi thùc tÕ, kh«ng râ rµng
th× kh«ng nh÷ng thùc hiÖn ®îc môc ®Ých mµ cßn g©y thªm ra nh÷ng ho¹t ®éng
sai lÖch, lµm ®¶o lén trËt tù.
Thø 3: HiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ph¶i thèng
nhÊt trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi kinh tÕ, kh«ng ®îc cã sù ph©n biÖt ®èi
xö khi thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh. ViÖc nµy sÏ t¹o nªn tÝnh c«ng b»ng trong ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh, n©ng cao hiÖu lùc cña c¸c qui ®Þnh.
b) §iÒu kiÖn trong chØ ®¹o, ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n
C¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c hiÖp héi còng nh nhµ níc khi ra c¸c qui ®Þnh
ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Òu ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn vµ t×nh h×nh thùc tÕ, ®iÒu nµy ®¶m
b¶o tÝnh s¸t thùc cña c¸c qui ®Þnh. Nhµ níc dùa vµo c¸c qui ®Þnh ®Ó ®iÒu hµnh
qu¶n lý nÒn kinh tÕ trong mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Vai trß cña qu¶n
lý, chØ ®¹o gi¸m s¸t thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ lµ hÕt søc quan träng, nã
®¶m b¶o cho viÖc c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®îc thùc hiÖn. Do vai trß hÕt
søc quan träng ®ã mµ viÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc ®ßi hái bé m¸y qu¶n lý
nhµ níc ph¶i cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n, n¨ng lùc trong qu¶n lý kinh tÕ.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi m«i trêng c¹nh tranh gay g¾t. ViÖc c¸c c«ng ty
hoÆc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn h×nh thµnh lµ ®iÒu dÔ dµng. Do vËy ®Ó chèng ®éc
quyÒn vµ t¹o nªn sù c¹nh tranh th× víi bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ non kÐm th× nhµ
níc sÏ kh«ng thÓ qu¶n lÝ ®îc nÒn kinh tÕ, c¸c b¶n qui ®Þnh kh«ng thÓ ®a vµo
¸p dông trong thùc tÕ, hoÆc nÕu cã ®a vµo ¸p dông ®îc th× khã lßng mµ gi¸m
s¸t, chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn. §iÒu nµy sÏ g©y ra viÖc lµm thÊt tho¸t, l·ng phÝ tµi
s¶n quèc gia, t×nh h×nh kinh doanh bÊt æn ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc
®éc quyÒn h×nh thµnh. Thùc tÕ ë ViÖt Nam cho thÊy: trong x©y dùng c¬ b¶n
viÖc ®Çu t dµn tr¶i kh«ng cã träng ®iÓm g©y l·ng phÝ vèn ®Çu t. Trong c¸c dù
¸n, c«ng tr×nh x©y dùng viÖc thÊt tho¸t vèn lµ rÊt lín do viÖc c©u kÕt th«ng
®ång, ¨n d¬ víi nhau gi÷a c¸c chñ ®Çu t vµ x©y dùng. TÊt c¶ c¸c ®iÒu trªn
phÇn lín lµ do bé m¸y qu¶n lý cßn non kÐm. Cha ®a ra ®îc nh÷ng qui ®Þnh
ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ViÖc c¸c nhµ kinh doanh
xuÊt nhËp khÈu thuèc ®Çu c¬, th«ng ®ång víi nhau t¹o ra sù khan hiÕm gi¶ t¹o
®Ó ®Èy gi¸ thuèc lªn cao. §iÒu nµy còng t¬ng tù ®èi víi thÞ trêng bÊt ®éng s¶n.
Ngµy nay qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi
nªn viÖc n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó
t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn.
c) §iÒu kiÖn vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, ®¹o ®øc x· héi cña nh©n d©n vµ c¸c
chñ thÓ kinh doanh
8
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
C¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ ®èi tîng t¸c ®éng cña c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ - thÓ
chÕ. Nhµ níc ban hµnh vµ gi¸m s¸t, chØ ®¹o c¸c chñ thÓ kinh tÕ thi hanh c¸c
qui ®Þnh cña v¨n b¶n ph¸p lÝ - thÓ chÕ. §Ó c¸c qui ®Þnh ®îc thùc hiÖn tèt th×
ngoµi vai trß qu¶n lÝ tèt cña Nhµ níc cßn cã hµnh vi thùc hiÖn cña c¸c chñ
kinh doanh vµ nh©n d©n. ý thøc thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh v¨n b¶n cña c¸c chñ
thÓ khi tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh vµ
chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. N¨ng lùc cña c¸c c¬ quan qu¶n lÝ lµ cã
h¹n cho nªn trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kh«ng thÓ khong m¾c nh÷ng sai lÇm,
thiÕu sãt. Khi ®ã sÏ lµ ®iÒu kiÖn tèt cho nh÷ng t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng
lµnh m¹nh, ®éc quyÒn lîi dông sai sãt cña c¬ quan qu¶n lý ®Ó ho¹t ®éng.
Trong nh÷ng t×nh huèng nh vËy ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc
quyÒn rÊt cÇn cã tinh thÇn, ý thøc cña c¸c chñ thÓ kinh doanh còng nh cña
nh©n d©n. Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ý thøc tèt cña c¸c chñ thÓ kinh doanh gãp
phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý.
II. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn ë ViÖt Nam
1. Sù chuyÓn biÕn vÒ nh©n thøc ®èi víi c¹nh tranh
Sau chiÕn tranh ®Êt níc thèng nhÊt, c¶ níc h¨ng h¸i b¾t tay vµo c«ng
cuéc x©y dùng, kiÕn t¹o ®Êt níc ®a ®Êt níc tiÕn th¼ng lªn CNXH. Trong khi
®ã trong tay chØ cã m« h×nh kinh tÕ sau chiÕn tranh ®Ó l¹i - nÒn kinh tÕ tËp
trung bao cÊp cña c¶i x· héi bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ sau chiÕn tranh. ViÖc ¸p dông
m« h×nh kinh tÕ nµy trong chiÕn tranh ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, vµ ®îc coi nh
m« h×nh u viÖt. Nhng trong thêi b×nh, nã ®· kh«ng cßn phï hîp vµ ViÖt Nam
®· ph¶i tr¶ gi¸ cho viÖc ¸p dông nÒn kinh tÕ nµy ®ã lµ: nÒn kinh tÕ suy tho¸i
trÇm träng chi vît thu, l¹m ph¸t cao, ®ång tiÒn mÊt gi¸, ph¬ng tiÖn kÜ thuËt
ngµy cµng l¹c hËu, chËm ®îc ®æi míi, n¨ng lùc s¶n xuÊt trong níc kÐm. Trong
nÒn kinh tÕ cò - nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp th× mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cña x·
héi ®Òu do Nhµ níc ®¶m nhiÖm, nhµ níc bao tiªu hÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña
c¸c doanh nghiÖp kÓ c¶ viÖc tiªu thô s¶n phÈm do ®ã mµ nã g©y ra søc × ®èi
víi c¸c doanh nghiÖp ®îc nhµ níc bao cÊp. C¸c doanh nghiÖp cø ung dung
thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch cña nhµ níc ®Ó s¶n xuÊt, kh«ng cÇn quan t©m ®Õn
viÖc ph¶i c¹nh tranh víi ai. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh dêng nh
chØ biÕt ®Õn kh¸i niÖm c¹nh tranh trªn lÝ thuyÕt chø cha ®îc thÊy thùc tÕ c¹nh
tranh lµ nh thÕ nµo. §iÒu ®ã g©y ra l·ng phÝ nguån lùc x· héi, c¹nh tranh
kh«ng ®îc coi träng.
Yªu cÇu ph¸t triÓn x©y dùng ®Êt níc buéc chóng ta ph¶i chuyÓn ®æi nÒn
kinh tÕ vµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· ®îc ¸p dông nhng nã chÞu sù qu¶n lý cña
Nhµ níc. §ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. NÒn kinh tÕ thÞ trêng
9
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
víi qui luËt c¹nh tranh ®· kh«ng cßn chç cho sù Ø l¹i, tr«ng chê vµo trî cÊp, nã
buéc c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i lu«n lu«n ho¹t ®éng ®Ó t×m lÊy vÞ trÝ tån t¹i
trong nÒn kinh tÕ. Do tÝnh chÊt kh¾c nghiÖt cña c¹nh tranh nªn viÖc yªu cÇu
nhËn thøc vÒ c¹nh tranh mét c¸ch ®óng ®¾n lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Cïng víi qu¸
tr×nh ®æi míi, c¹nh tranh theo ph¸p luËt ®· dÇn dÇn ®îc chÊp nhËn ë níc ta
nh mét ®éng lùc ®¶m b¶o hiÖu qu¶, tiÕn bé x· héi, nhng chÞu sù ®iÒu tiÕt cña
nhµ níc. §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n ph¸p lÝ ®iÒu chØnh
hµnh vi cã liªn quan ®Õn c¹nh tranh trªn thÞ trêng nh:
- LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam n¨m 1987 vµ söa ®æi vµo c¸c n¨m
1990, 2000.
C¹nh tranh trªn thÞ trêng cã 4 cÊp ®é: c¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm,
c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm, nh÷ng lo¹i s¶n phÈm cã thÓ thay thÕ vµ c¹nh
tranh vÒ ng©n s¸ch.
C¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm lµ cÊp ®é thÊp nhÊt cña c¹nh tranh.
H×nh thøc nµy chñ yÕu tËp trung vµo s¶n phÈm hiÖn t¹i cña c¸c doanh nghiÖp
mµ kh«ng tËp trung vµo c¸i cã thÓ x¶y ra trong t¬ng lai. C¸c doanh nghiÖp
c¹nh tranh víi nhau vÒ nh·n hiÖu n»m trong cïng mét chñng lo¹i s¶n phÈm vµ
sÏ tho¶ m·n nhu cÇu cña cïng mét ®o¹n thÞ trêng. Lo¹i h×nh c¹nh tranh nµy
dùa trªn thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng. VÝ dô nh c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt dÇu ¨n
nh: Têng An, B×nh An, Neptune… hä ®Òu s¶n xuÊt vµ tiªu thô dÇu ¨n trªn thÞ
trêng ViÖt Nam do ®ã ®Ó c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp nµy lµ ®iÒu tÊt
nhiªn. Hä ®Òu cè g¾ng ®a ra nh÷ng lo¹i s¶n phÈm tèt, mÉu m· ®Ñp ®¸p øng ®îc thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng ®Ó chiÕm lÜnh thÞ trêng.
CÊp ®é thø 2 cña c¹nh tranh lµ c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm. Lo¹i h×nh
nµy dùa trªn nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô víi nh÷ng ®Æc ®iÓm t¬ng tù ®îc x¸c
®Þnh nh lµ ®Æc tÝnh chø kh«ng ph¶i gi¸ trÞ cao hay thÊp. vÝ dô nh h·ng s¶n xuÊt
®iÖn tho¹i di ®éng liªn tôc c¶i tiÕn mÉu m· còng nh ®Æc tÝnh, chøc n¨ng, c«ng
dông ®Ó cã thÓ ®a ra nh÷ng s¶n phÈm cã tÝnh n¨ng sö dông cao, kÕt hîp nhiÒu
chøc n¨ng: xem ti vi, nghe nh¹c, ®äc s¸ch… Lo¹i h×nh c¹nh tranh nµy réng
h¬n so víi c¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm. Nhng c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n
phÈm hay h×nh thøc s¶n phÈm vÉn thuéc quan ®iÓm ng¾n h¹n.
CÊp ®é thø ba cña c¹nh tranh lµ tËp trung vµo nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ
thay thÕ, lo¹i h×nh nµy tËp trung dµi h¹n h¬n. VD: cöa hµng b¸n ®å ¨n s½n
c¹nh tranh víi c¸c cöa hµng b¸n ®å t¬i sèng.
CÊp ®é c¹nh tranh chung h¬n theo Kotler lµ c¹nh tranh vÒ ng©n s¸ch.
§©y lµ quan ®iÓm réng nhÊt vÒ c¹nh tranh v× nã cho r»ng tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm
10
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
hay dÞch vô c¹nh tranh víi nhau ®Òu nh»m vµo tói tiÒn cña ngêi tiªu dïng.
Lo¹i c¹nh tranh nµy bao gåm mét lîng lín c¸c nhµ c¹nh tranh nªn g©y khã
kh¨n cho viÖc thùc hiÖn vÒ mÆt chiÕn lîc cña c¸c doanh nghiÖp. Kh¸ch hµng
víi mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh hä cã thÓ tù do lùa chän s¶n phÈm tiªu dïng hä cã
thÓ mua s¾m nh÷ng hµng ho¸ l©u bÒn hoÆc cã thÓ mua s¾m chi tiªu cho k×
nghØ hoÆc hä cã thÓ dïng cho viÖc ch¨m sãc søc khoÎ v.v..
Trong kinh doanh tuú thuéc vµo tõng trêng hîp cô thÓ mµ c¸c doanh
nghiÖp lùa chän cÊp ®é c¹nh tranh cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ chÝnh
s¸ch c¹nh tranh cña c«ng ty.
- Xo¸ bá c¬ chÕ hai gi¸ vµ c¸c h×nh thøc bao cÊp. Ban hµnh ph¸p lÖnh
hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1988.
- Ban hµnh luËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp t nh©n; ph¸p lÖnh vÒ chÊt lîng hµng ho¸ n¨m 1990.
- N¨m 1992 ra ®êi hiÕn ph¸p míi cho phÐp c¸ nhËn ®îc thùc hiÖn quyÒn
së h÷u tµi s¶n do thu nhËp t¹o ra.
- Ban hµnh luËt ph¸ s¶n 1993
- Ban hµnh bé luËt d©n sù 1995
- N¨m 1996 qui ®Þnh chÕ ®é b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp trong bé
luËt d©n cù.
- Ban hµnh luËt th¬ng m¹i 1997
- Ban hµnh thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ huû bá viÖc cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp
khÈu n¨m 1998.
- Ban hµnh luËt doanh nghiÖp n¨m 1999.
§Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, Nhµ níc
®· tõng bíc níi láng c¹nh tranh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay c¸c môc tiªu ph¸t
triÓn æn ®Þnh vµ viÖc lµm ®îc ®Æt lªn trªn môc tiªu hiÖu qu¶.
Nhµ níc t«n träng c¸c qui luËt kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng,
trong ®ã cã qui luËt c¹nh tranh vµ h¹n chÕ bít tiªu cùc cña thÞ trêng. Trong
kinh tÕ thÞ trêng c¹nh tranh tù do bao gåm tù do hµnh nghÒ theo ph¸p luËt, tù
do quyÕt ®Þnh cña ngêi kinh doanh vµ tù do lùa chän cña ngêi tiªu dïng. C¹nh
tranh trªn thÞ trêng tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. C¹nh tranh vÒ thÞ trêng ph©n phèi, c¹nh tranh vÒ kh¸ch hµng, c¹nh tranh vÒ nh©n c«ng, c¹nh tranh
vÒ nguyªn vËt liÖu, c¹nh tranh vÒ c«ng cô marketing… C¹nh tranh x¶y ra gi÷a
c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh hoÆc gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. Mçi
cÊp ®é kh¸c nhau th× cã h×nh thøc c¹nh tranh kh¸c nhau. C¸c doanh nghiÖp
khi tham gia kinh doanh cÇn ph¶i cã nhËn thøc ®óng vÒ c¹nh tranhvµ c¸c cÊp
11
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
®é cña c¹nh tranh ®Ó tõ ®ã ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch cho sù ph¸t triÓn cña m×nh. Díi ®©y lµ mét sè cÊp ®é c¹nh tranh cña thÞ trêng.
2. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam
HiÖn nay viÖc nhËn thøc vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn kinh doanh ë níc
ta cha nhÊt qu¸n, cha nhËn thÊy vai trß quan träng cña nhµ níc trong nÒn kinh
tÕ, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc nªn cha cã quan ®iÓm døt kho¸t vÒ ñng
hé c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. Nhµ níc cha
cã nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ, nh÷ng c¬ quan chuyªn tr¸ch theo dâi gi¸m s¸t c¸c
hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Bªn c¹nh ®ã t tëng cha coi
träng khu vùc kinh tÕ t nh©n vµ viÖc thµnh lËp hµng lo¹t c¸c tæng c«ng ty 90,
91 còng ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn m«i trêng c¹nh tranh. Do nh÷ng tån t¹i ®Êy
mµ thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp. ThÓ
hiÖn:
a) T×nh tr¹ng c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng
C¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u cña nhfa
níc víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, gi÷a c¸c doanh
nghiÖp trong níc víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. C¸c doanh
nghiÖp nhµ níc ®îc hëng nhiÒu u ®·i tõ phÝa nhµ níc nh: c¸c u ®·i vÒ vèn ®Çu
t, thuÕ, vÞ trÝ ®Þa lý, thÞ trêng tiªu thô,… Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp nµy cßn
tËp trung trong tay mét lîng lín c¸c ngµnh nghÒ quan träng: ®iÖn, níc, than,
dÇu löa, bu chÝnh viÔn th«ng, giao th«ng vËn t¶i…, c¸c doanh nghiÖp t nh©n
kh«ng ®îc coi träng. C¸c doanh nghiÖp níc ngoµi ho¹t ®éng theo mét qui chÕ
riªng, kh«ng ®îc u ®·i tõ nhµ níc. §iÒu nµy g©y thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ, bëi vÒ
mét sè doanh nghiÖp nhµ níc lµm ¨n hiÖu qu¶, ch©y ×, tr«ng chê vµo nhµ níc
g©y ra l·ng phÝ nguån lùc x· héi, trong khi c¸c c«ng ty t nh©n ho¹t ®éng n¨ng
næ vµ hiÖu qu¶ h¬n. Ngoµi ra do nh÷ng qui ®Þnh kh«ng hîp lÝ trong ho¹t ®éng
cña c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi g©y nªn sù e ng¹i vÒ ®Çu t vµo níc ta cña c¸c
c«ng ty níc ngoµi sù e ng¹i vÒ ®Çu t vµo níc ta cña c¸c c«ng ty níc ngoµi.
b) Hµnh vi c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp
C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh lu«n muèn tèi ®a ho¸ lîi nhuËn
cña m×nh mµ kh«ng vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n c¶n trë nµo. Do ®ã mµ g©y nªn
nh÷ng hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh tõ c¸c doanh nghiÖp. Cô thÓ:
- Mét sè doanh nghiÖp th«ng ®ång c©u kÕt víi nhau nh»m t¨ng søc c¹nh
tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong héi, ®Ó tõ ®ã mµ lo¹i bá c¸c doanh nghiÖp
kh¸c b»ng c¸ch ng¨n c¶n kh«ng cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c tham gia ho¹t
®éng kinh doanh, h¹n chÕ viÖc më réng ho¹t ®éng, tÈy chay kh«ng cung cÊp
12
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
s¶n phÈm hoÆc dÞch vô, chÌn Ðp c¸c doanh nghiÖp ph¶i tham gia vµo hiÖp héi
hoÆc cho ph¸ s¶n.
C¸c doanh nghiÖp tho¶ thuËn víi nhau ®Ó ph©n chia ®Þa bµn ho¹t ®éng,
thÞ trêng tiªu thô hµng ho¸ lµm cho sù lu th«ng hµng ho¸ trªn thÞ trêng bÞ gi¸n
®o¹n, thÞ trêng trong níc bÞ chia c¾t. Sù c©u kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÉn tíi
viÖc ®éc quyÒn chi phèi mét sè mÆt hµng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh lµm
cho gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng t¨ng cao. VÝ dô nh thuèc t©n dîc võa qua ë níc ta
gi¸ ®¾t gÊp 3 lÇn so víi mÆt hµng cïng lo¹i ë níc ngoµi, lµm thiÖt h¹i cho ngêi
tiªu dïng, triÖt tiªu ®éng lùc c¹nh tranh.
- Hµnh vi l¹m dông u thÕ cña doanh nghiÖp ®Ó chi phèi thÞ trêng. Hµnh
vi nµy xuÊt ph¸t tõ mét sè tæng c«ng ty ®äc quyÒn hoÆc c¸c c«ng ty lín cã kh¶
n¨ng chi phèi thÞ trêng. C¸c c«ng ty nµy dùa vµo thÕ m¹nh cña m×nh mµ sö
dông c¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh
tranh, thao tóng thÞ trêng. Víi søc m¹nh ®éc quyÒn c¸c c«ng ty ¸p ®Æt gi¸ c¶
®éc quyÒn, ®éc quyÒn mua th× mua víi gi¸ thÊp, ®éc quyÒn b¸n th× b¸n víi gi¸
cao ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch, hoÆc ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh hä cã thÓ
h¹ gi¸ b¸n xuèng thÊp h¬n so víi chi phÝ s¶n xuÊt.
Sù l¹m dông u thÕ cña doanh nghiÖp dÉn ®Õn viÖc ¸p dông c¸c ®iÒu kiÖn
trong s¶n xuÊt kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp yÕu h¬n, chi phèi c¸c
doanh nghiÖp nµy. H¬n n÷a viÖc l¹m dông nµy cßn h¹n chÕ kh¶ n¨ng lùa chän
cña ngêi tiªu dïng, kh¶ n¨ng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn
tham gia kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Nã cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ¸p ®Æt
gi¸ c¶ s¶n phÈm, lo¹i s¶n phÈm…
- S¸p nhËp, hîp nhÊt, mua l¹i doanh nghiÖp
ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty hoÆc liªn doanh lµ viÖc s¸p nhËp c¸c
c«ng ty thµnh viªn l¹i víi nhau, viÖc nµy diÔn ra theo quyÕt ®Þnh cña nhµ níc.
C¸c c«ng ty s¸p nhËp hay liªn doanh víi nhau lµm t¨ng møc ®é tÝch tô hay tËp
trung cña thÞ trêng. C¸c c«ng ty liªn doanh s¸p nhËp hay hîp nhÊt víi nhau
®Òu lµm cho thÞ trêng tËp trung h¬n, gi¶m bít ®èi thñ c¹nh tranh t¨ng kh¶
n¨ng chi phèi ®éc quyÒn thÞ trêng cña c¸c tæng c«ng ty hay c¸c liªn doanh,
lµm triÖt tiªu c¹nh tranh trong kinh doanh.
- C¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh
HiÖn nay níc ta cha cã khung ph¸p lÝ hoµn chØnh cho c¹nh tranh nªn
viÖc x¸c ®Þnh, xö ph¹t c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ khã kh¨n.
§iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ngµy cµng
ph¸t triÓn m¹nh. Mét sè hµnh vi c¹nh tranh khong lµnh m¹nh nh:
13
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
N¹n hµng gi¶, hµng nh¸i, hµng kÐm chÊt lîng ®îc tung ra thÞ trêng. ViÖc
hµng gi¶, hµng nh¸i b¸n trªn thÞ trêng sÏ g©y thiÖt h¹i cho ngêi tiªu dïng, lµm
gi¶m uy tÝn cña c¸c c«ng ty lµm ¨n ch©n chÝnh cã s¶n phÈm bÞ lµm nh¸i.
C¸c h×nh thøc qu¶ng c¸o gian dèi, thæi phång u ®iÓm cña hµng ho¸
m×nh lµm gi¶m u ®iÓm cña c¸c hµng ho¸ kh¸c cïng lo¹i, råi ®a ra nh÷ng møc
gi¸ cao h¬n so víi møc gi¸ thùc tÕ cña s¶n phÈm. §iÒu nµy còng g©y thiÖt h¹i
cho ngêi tiªu dïng vµ nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt ch©n chÝnh.
C¸c hµnh vi th«ng ®ång víi c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®Ó c¶n trë ho¹t
®éng cña c¸c ®èi thñ trong c¸c ký kÕt hîp ®ång , hèi lé c¸c giao dÞch kinh tÕ,
l«i kÐo lao ®éng lµnh nghÒ, nh÷ng chuyªn gia giái cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ
níc mét c¸ch kh«ng chÝnh ®¸ng cßn phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ.
c. §éc quyÒn cña mét sè tæng c«ng ty.
ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty 90 - 91 ®îc coi lµ cã ý nghÜa quan träng
®èi víi nÒn kinh tÕ trong ph¹m vi c¶ níc hoÆc bé ngµnh, ®Þa ph¬ng. C¸c tæng
c«ng ty nµy lµ tËp hîp c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc s¶n xuÊt cïng lo¹i s¶n phÈm
l¹i víi nhau, viÖc lµm nµy nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸
ViÖt Nam trªn trêng quèc tÕ.
Thùc tÕ, cho thÊy r»ng viÖc c¸c tæng c«ng ty 90, 91 ra ®êi ®· g©y c¶n trë
cho m«i trêng c¹nh tranh mµ c¸c tæng c«ng ty ®ã ho¹t ®éng. T¹o ra sù c¹nh
tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh
doanh kh¸c trong cïng mét lÜnh vùc.
ThÓ hiÖn qua c¸c ho¹t ®éng sau:
Mét sè tæng c«ng ty víi thÕ m¹nh vÒ kinh tÕ cña m×nh ®· kiÕn nghÞ víi
chÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé ng¨n c¶n nhËp khÈu, chÝnh s¸ch bao
cÊp, l·i suÊt u ®·i ®Ó duy tr× vÞ thÕ ®éc quyÒn cña m×nh. NhiÒu tæng c«ng ty ®·
thÓ chÕ ho¸ nh÷ng u ®·i ®Æc quyÒn cña m×nh vµ ®a ra nh÷ng quy ®Þnh bÊt lîi
cho c¸c ®èi thñ c¹nh tranh nh»m lo¹i bá c¸c ®èi thñ c¹nh tranh.
- Víi u thÕ ®éc quyÒn, nhiÒu c«ng ty ®· ®Þnh ra nh÷ng s¶n phÈm mµ hä
s¶n xuÊt t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ngêi kinh doanh víi nhau trªn thÞ
trêng. VÝ dô: cïng mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô tæng c«ng ty ¸p ®Æt nhiÒu gi¸
kh¸c nhau ®èi víi tõng lo¹i kh¸ch hµng.
- C¹nh tranh trong néi bé tæng c«ng ty bÞ h¹n chÕ. §îc sù b¶o hé cña
chÝnh phñ, nhiÒu tæng c«ng ty ho¹t ®éng tr× trÖ, û l¹i g©y tèn kÐm, l·ng phÝ
cho x· héi. Nh vËy víi môc ®Ých chÝnh lµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña
14
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
c¸c tæng c«ng ty ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc, mµ viÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty
nµy ®· ¶nh hëng kh«ng tèt, thËm chÝ c¶n trë c¹nh tranh trªn thÞ trêng.
HiÖn nay c¶ níc cã 17 tæng c«ng ty 91 víi 450 thµnh viªn, 71 tæng c«ng
ty 90 cña bé víi 1057 thµnh viªn vµ 7 tæng c«ng ty 90 cña ®Þa ph¬ng víi 116
thµnh viªn, tæng c«ng ty chiÕm 27% sè doanh nghiÖp Nhµ níc vµ 76,5% tæng
gi¸ trÞ tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ níc c¶ níc.
d. §éc quyÒn tù nhiªn trong c¸c ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng:
§éc quyÒn tù nhiªn tån t¹i trong nh÷ng ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng ®ßi hái
vèn ®Çu t lín mµ lîi nhuËn ®em l¹i chËm vµ kh«ng ®¸ng kÓ. Ngoµi ra ®éc
quyÒn tù nhiªn cßn tån t¹i trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quan träng, ¶nh hëng
m¹nh mÏ ®Õn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc nh: §iÖn, níc, dÇu khÝ,
®Æc biÖt nµy chØ cã mét hoÆc mét vµi doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc phÐp ho¹t
®éng. C¸c doanh nghiÖp nµy kinh doanh theo m« h×nh khÐp kÝn theo chiÒu däc
võa thùc hiÖn c¸c kh©u ®Çu võa thùc hiÖn c¸c kh©u cuèi. Do h×nh thøc ho¹t
®éng nh vËy nªn h¹n chÕ c¹nh tranh hay dêng nh kh«ng cã ®èi thñ c¹nh tranh
trªn thÞ trêng. Do vËy c¸c tæng c«ng ty cã thÓ ®a ra nh÷ng møc gi¸ chung cao
h¬n so víi møc gi¸ thùc tÕ cña s¶n phÈm ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch cao.
§iÒu nµy lµm cho ngêi tiªu dïng mÊt nhiÒu chi phÝ h¬n ®Ó sö dông c¸c hµng
ho¸ dÞch vô trong khi chÊt lîng kh«ng t¬ng xøng.
ThÝ dô: gi¸ ®iÖn ë ViÖt Nam lµ 0,07USD/kwh so víi Th¸i Lan lµ 0,04
USD, phÝ vËn hµnh, c¶ng ®èi víi 1 v¹n tÊn ë c¶ng Sµi Gßn lµ 40.000USD,
c¶ng Bangkok lµ 20.000USD, cíc viÔn th«ng tõ Hµ Néi gäi ®Õn Tokyo hÕt
7,92USD/3phót, tõ Bangkok hÕt 2,48USD.
Gi¸ hµng ho¸ cao trong khi chÊt lîng phôc vô cña hµng ho¸ th× l¹i cßn
bÞ h¹n chÕ: hÖ thèng giao th«ng kÐm ph¸t triÓn, ®êng x¸ trËt hÑp h¹n chÕ kh¶
n¨ng ®i l¹i cña ngêi d©n, tai n¹n, ïn t¾c giao th«ng x¶y ra liªn tôc trªn c¸c con
®êng ®Æc biÖt ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, t×nh
tr¹ng ngËp óng trªn c¸c con ®êng khi cã ma lµ ®iÒu kh«ng hiÕm. Kho tµng,
bÕn b·i, c¶ng biÓn Ýt, ®êng s¾t kÐm ph¸t triÓn, hÖ thèng cÊp tho¸t níc thiÕu,
mÊt vÖ sinh. ë ViÖt Nam chØ cã 25% m¹ng líi ®êng bé ®îc r¶i nhùa.
KÕt qu¶ cña ®éc quyÒn tù nhiªn lµ n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, gi¸ c¶ t¨ng
cao mét c¸ch bÊt hîp lý, buéc toµn bé nÒn kinh tÕ ph¶i chÞu møc gi¸ ®Çu vµo
cao, lµm t¨ng chi phÝ cho c¸c doanh nghiÖp kinh do¹nh kh¸c trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n.
15
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
e. Mét sè yÕu tè kh¸c.
Nhµ níc ta cha cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vµ cha cã mét c¬ quan chuyªn
tr¸ch nµo theo dâi, gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc
quyÒn. Cha cã nh÷ng hiÖp héi ngêi tiªu dïng ®ñ m¹nh dÓ hç trî cho viÖc gi¸m
s¸t c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. ChÝnh th«ng qua nh÷ng hiÖp héi nµy mµ c¸c
hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh sím ®îc qu¸ ra xö lý.
III. C¸c gi¶i ph¸p duy tr× c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn.
Tõ thùc tr¹ng ®éc quyÒn ë ViÖt Nam ta thÊy r»ng: cßn nhiÒu tån t¹i cÇn
th¸o gì.
Tõ thùc tr¹ng cho thÊy c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n
cña c¸c tån t¹i ®ã lµ do:
- HÖ thèng nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ liªn quan
®Õn c¹nh tr¹nh vµ ®éc quyÒn cha hoµn chØnh, ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña
mäi ngêi vµ cña c¸c doanh nghiÖp cha nghiªm minh, nªn nh÷ng hµnh vi c¹nh
tranh kh«ng hîp thøc cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn.
- Quan ®iÓm vÒ vai trß cña c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn cha nhÊt qu¸n nªn
néi dung mét sè quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan ®Õn m«i trêng c¹nh tranh cßn m©u
thuÉn víi nhau.
- Thñ tôc hµnh chÝnh cha ®îc c¶i thiÖn, ®¬n gi¶n ho¸ kÞp thêi nªn cßn
g©y nhiÒu phiÒn hµ cho c¸c nhµ ®Çu t vµ còng t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong
c¹nh tranh, lµm t¨ng chi phÝ giao dÞch, gi¶m tÝnh hÊp dÉn cña m«i trêng ®Çu t
ë trong níc so víi c¸c níc kh¸c.
- HÖ thèng th«ng tin cßn yÕu kÐm, cha kÞp thêi c©n xøng thiÕu minh
b¹ch ®· g©y ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¸c c¬ héi kinh doanh, ¶nh hëng kh«ng
tèt ®Õn m«i trêng c¹nh tranh.
- Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc diÔn ra cßn
chËm. Cßn nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ nhng
vÉn bao cÊp, duy tr×, b¶o hé…
Trong thêi gian tíi tríc yªu cÇu duy tr× ph¸t triÓn kinh tÕ víi nhÞp ®é cao
vµ cña qu¸ tr×nh héi nhËp th× viÖc c¶i thiÖn m«i trêng c¹nh tranh lµ yªu cÇu
cÊp b¸ch ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh
cña m×nh, thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong ®iÒu kiÖn tù
do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. §Ó duy tr× c¹nh tranh lµnh
m¹nh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p
sau:
16
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
Thø nhÊt: tiÕp tôc ®æi míi nhËn thøc vÒ c¹nh tranh, ph¶i thèng nhÊt
quan ®iÓm ®¸nh gi¸ vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ. Ph¶i coi c¹nh
tranh trong nÒn kinh tÕ ph¸p luËt hîp thøc lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn vµ
n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh mét c¸ch râ
rµng vµ hîp lý vai trß cña Nhµ níc còng nh vai trß chñ ®¹o cña c¸c doanh
nghiÖp Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ, h¹n chÕ bít nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ níc
®éc quyÒn kinh doanh. Thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ
níc, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ níc. §éc quyÒn cña c¸c
doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn ph¶i ®îc gi¶m dÇn, c¸c rµo c¶n ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®îc th¸o gì dÇn nh»m gi¶m gi¸ thµnh
s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ, t¨ng tÝnh
hÊp dÉn ®èi víi ®Çu t níc ngoµi, ®ång thêi gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch
quèc gia.
ViÖc ®æi míi nhËn thøc cÇn ®îc thÓ hiÖn trong toµn bé hÖ thèng qu¶n lý
Nhµ níc, trong c¸c ch¬ng tr×nh vµ chiÕn lîc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, trong tæ
chøc, phong c¸ch lµm viÖc hµnh vi øng xö cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn.
Muèn nh vËy th× tríc tiªn cÇn ph¶i ®a néi dung vÒ c¹nh tranh vµ ®éc
quyÒn vµo ch¬ng tr×nh gi¸o dôc cña c¸c trêng ®¹i häc thuéc khèi kinh tÕ vµ
kinh doanh. §Ó cã ®îc ®éi ngò c¸n bé, c¸c nhµ kinh tÕ sau khi ra trêng cã mét
tÇm hiÓu biÕt vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. §µo t¹o c¸c kho¸ ng¾n h¹n cho c¸c
doanh nghiÖp vµ c«ng chøc Nhµ níc ®Ó n©ng cao, trau dåi kiÕn thøc vÒ c¹nh
tranh vµ ®éc quyÒn. Sö dông c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng tuyªn truyÒn
vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. §Ó tõ ®ã cã mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh phï hîp
vµ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch c¹nh tranh nµy dÔ dµng h¬n.
Thø hai: c¶i tæ ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh ®Ó cho c¬ chÕ c¹nh tranh ®îc vËn
hµnh mét c¸ch tr«i ch¶y, h¹n chÕ nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh
trªn thÞ trêng. Níi láng c¸c ®iÒu kiÖn ra nhËp vµ rót lui khái thÞ trêng ®Ó
khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t tham gia s¶n xuÊt kinh doanh. Nh vËy viÖc h×nh
thµnh nªn khung ph¸p lý chung cho c¸c lo¹i h×nh kinh doanh thuéc c¸c khu
vùc kinh tÕ kh¸c nhau lµ ®iÒu cÇn thiÕt. ViÖc c¶i tæ ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh cÇn
ph¶i söa ®æi tõ quy tr×nh ban hµnh ph¸p luËt:
X©y dùng luËt: ®Ó ®¶m b¶o tÝnh chÊt kh¸ch quan vÒ l©u dµi cÇn chuyÓn
viÖc dù th¶o luËt tõ c¬ quan lËp ph¸p sang cho c¬ quan hµnh ph¸p. Tríc m¾t,
viÖc so¹n th¶o luËt cÇn ®îc tæ chøc mét c¸ch d©n chñ víi sù tham gia cña c¬
quan cã liªn quan.
17
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
X©y dùng v¨n b¶n díi luËt: ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c c¹nh tranh vµ sù
tham gia réng r·i cña nh÷ng ngêi chÞu ¶nh hëng cña quy ®Þnh.
ViÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p lý kinh doanh cÇn xo¸ bá
nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh kh«ng phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, víi nh÷ng
cam kÕt quèc tÕ nh»m më réng quyÒn kinh doanh, quyÒn chñ ®éng cho c¸c
doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
Bæ xung nh÷ng luËt vµ v¨n b¶n díi luËt cßn thiÕu, cha híng dÉn thi
hµnh. Trong t©m xem xÐt lµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh ®éc quyÒn.
Söa ®æi nh÷ng ®iÒu kho¶n cña bé luËt d©n sù cã liªn quan ®Õn quan hÖ gi÷a
luËt ViÖt Nam vµ luËt níc ngoµi.
§Ó thùc hiÖn ®îc nh÷ng viÖc nh trªn th× trong qu¸ tr×nh söa ®æi luËt, bæ
sung vµ ban hµnh ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn th× cÇn
cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c bé, ngµnh vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng víi sù
tham gia cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c chuyªn gia nghiªn cøu kinh tÕ vµ ngêi
tiªu dïng. ViÖc tham gia ®ång bé gi÷a c¸c bªn khi ban hµnh söa ®æi luËt sÏ ®a
ra ®îc c¸c quy ®Þnh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn
h¬n.
Thø ba: x©y dùng mét c¬ quan chuyªn tr¸ch theo dâi, gi¸m s¸t c¸c hµnh
vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Rµ so¸t l¹i vµ h¹n chÕ bít sè lîng
c¸c lÜnh vùc ®éc quyÒn, kiÓm so¸t gi¸m s¸t ®éc quyÒn chÆt chÏ h¬n. Nhµ níc
cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n c¸c hµnh vi l¹m dông cña c¸c doanh nghiÖp lín.
CÇn ph¶i ®æi míi chÕ ®é chøng tõ, kÕ to¸n kiÓm to¸n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn
lîi cho c«ng t¸c gi¸m s¸t tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp.
Thø t: c¶i thiÖn m«i trêng th«ng tin vµ ph¸p luËt theo híng minh b¹ch vµ
kÞp thêi h¬n, ®ång thêi nhanh chãng c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh nh»m t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp tham gia c¹nh tranh. Cô thÓ:
- ViÖc thµnh lËp doanh nghiÖp míi: viÖc quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c doanh
nghiÖp Nhµ níc cÇn ®îc chuyÓn sang cho c¸c c¬ quan quyÒn lùc ®¹i biÓu cña
nh©n d©n. ViÖc t¨ng cêng kiÓm tra gi¸m s¸t tõ c¸c c¬ quan nµy sÏ thóc ®Èy
c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ h¬n, tiÕt kiÖm ®îc c¸c nguån lùc cña Nhµ níc .
Thµnh lËp, bæ sung ®Çy ®ñ, chi tiÕt vµ cËp nhËt hµng n¨m nh÷ng ngµnh
nghÒ mµ doanh nghiÖp d©n doanh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngo¶i kh«ng
®îc ®¨ng ký kinh doanh. Ngoµi c¸c môc nµy c¸c doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp
theo chÕ ®é ®¨ng ký víi mét c¬ quan ®¨ng ký thèng nhÊt trong quèc gia. C¬
quan ®¨ng ký kinh doanh ®ång thêi chÞu tr¸ch nhiÖm c¶ vÒ viÖc ®iÒu chØnh néi
18
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
dung giÊy ®¨ng ký kinh doanh vµ viÖc më v¨n phßng ®¹i diÖn, chi nh¸nh trong
níc vµ níc ngoµi theo chÕ ®é doanh nghiÖp chñ ®éng ®¨ng ký. Xo¸ bá c¸c
®iÒu kiÖn cÊp phÐp vÒ néi ®Þa ho¸, tØ lÖ xuÊt khÈu, tù c©n ®èi ngo¹i tÖ.
C¸c c¬ quan cÊp phÐp hiÖn hµnh sÏ chuyÓn chøc n¨ng cÊp phÐp, thÈm
®Þnh sang chøc n¨ng xóc tiÕn vµ cung cÊp dÞch vô ®Çu t.
- §Êt ®ai: chuyÓn c¸c thñ tôc hµnh chÝnh xin chuyÓn ®æi môc ®Ých vµ
quyÒn sö dông vÒ mét c¬ quan gi¶i quyÕt. §iÒu nµy sÏ tiÕt kiÖm ®îc thêi gian
vµ tiÒn b¹c cho c¸c doanh nghiÖp khi xin thuª ®Êt quy ho¹ch vµ x©y dùng khu
c«ng nghiÖp.
- VÒ vèn: më réng kh¶ n¨ng vay vèn tõ c¸c nguån u ®·i ®Ó ®Çu t ph¸t
triÓn kh¶ n¨ng tù huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh
nghiÖp níc ngoµi th«ng qua c¸c kªnh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ chøng kho¸n.
Trªn c¬ së nguyªn t¾c c¹nh tranh, chØ ¸p dông viÖc giíi h¹n mua cæ
phÇn cña nh÷ng doanh nghiÖp lín cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ trêng, t¹o nªn ®éc
quyÒn, cßn ®èi víi nh÷ng ngêi qu¶n lý, ngêi ngoµi doanh nghiÖp, ngêi níc
ngoµi nªn khuyÕn khÝch ®Ó t¨ng nguån vèn cña doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn
®æi míi m¸y mãc, ®Çu t trang thiÕt bÞ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.
- VÒ lao ®éng: c¸c lo¹i quy ®Þnh vÒ thang b¶ng l¬ng, l¬ng thùc tÕ , trîn
cÊp, chÕ ®é thëng, l¬ng tèi thiÓu, thuÕ thu nhËp, c¸c h×nh thøc tuyÓn dông lao
®éng cÇn ph¶i cã sù thèng nhÊt dùa trªn khung ph¸p lý chung cña Nhµ níc vµ
cã sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c«ng ®oµn.
- TiÕp cËn thÞ trêng.
+ QuyÒn xuÊt nhËp khÈu: më réng quyÒn xuÊt nhËp khÈu cho c¸c doanh
nghiÖp trong níc.
+ X©y dùng vµ ban hµnh c¸c thñ tôc, ®iÒu kiÖn cÊp phÐp nhËp khÈu, cã
nhiÒu lo¹i thuÕ thay thÕ hîp lý t¬ng ®¬ng ®èi víi c¸c mÆt hµng ®Ó khi thùc
hiÖn kh«ng g©y c¸c c¶n trë cho viÖc trao ®æi hµng ho¸, th¬ng m¹i.
+ Ban hµnh danh môc cÊp vµ xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn, ngoµi nh÷ng
mÆt hµng nµy nªn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t¨ng cêng ho¹t ®éng trao
®æi th¬ng m¹i lµm t¨ng luång chu chuyÓn hµng ho¸ trong vµ ngoµi níc.
H¹n ng¹ch lµ biÖn ph¸p h¹n chÕ th¬ng m¹i cÇn xo¸ bá. ViÖc xo¸ bá h¹n
ng¹ch cÇn ®îc gi¶i quyÕt cïng víi viÖc chØ ®Þnh ®Çu mèi, b¸n ngo¹i tÖ vµ Nhµ
níc quy ®Þnh gi¸. ViÖc ph©n bæ h¹n ng¹ch cÇn ph¶i dùa vµo nh÷ng mÆt hµng
cô thÓ, thay thÕ chÕ ®é gi¸ tÝnh thuÕ tèi thiÓu b»ng gi¸ ghi trªn hîp ®ång, xo¸
bá chÕ ®é phô thu.
19
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ
TriÓn khai c¶i c¸ch c¸c thñ tôc h¶i quan theo híng ®¬n gi¶n ho¸ vµ phï
hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ, thèng nhÊt thñ tôc trong c¶ níc.
- VÒ thuÕ quan: miÔn gi¶m thuÕ tèi ®a ®èi víi mäi mÆt hµng xuÊt khÈu,
kÓ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu t¹i chç.
VÒ thuÕ nhËp khÈu: xo¸ bá c¸ch ®¸nh thuÕ ®ùa trªn môc ®Ých sö dông,
gi¶m sè thuÕ vµ møc thuÕ. gi¶m thuÕ ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu lµ nguyªn
vËt liÖu phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong níc t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña c¸c doanh nghiÖp trong níc.
- VÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ: cÇn t¨ng ng©n s¸ch cho c¸c ngµnh nghiªn
cøu khoa häc c«ng nghÖ, cã chÕ ®é ®·i ngé hîp lý ®èi víi ®éi ngò c¸n bé lµm
nghiªn cøu khoa häc, träng dông nh©n tµi, ®îc cung cÊp phæ biÕn th«ng tin,
ph¸t biÓu ý kiÕn kh¸ch quan díi gãc ®é nghiªn cøu khoa häc. H¹n chÕ viÖc
ch¶y m¸u chÊt x¸m, khuyÕn khÝch thu hót c¸c nhµ khoa häc níc ngoµi vµo
trong níc nghiªn cøu khoa häc.
KhuyÕn khÝch t nh©n ®Èy m¹nh nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao
c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Söa ®æi chÕ ®é ho¹ch to¸n, kÕ to¸n nh»m khuyÕn khÝch
khÊu hao nhanh ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn thµnh lËp c¸c trung t©m
nghiªn cøu khoa häc, g¾n nghiªn cøu khoa häc víi viÖc chuyÓn giao c«ng
nghÖ. B¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, x©y dùng hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt lîng
phï hîp víi quèc tÕ, sö dông kinh nghiÖm qu¶n lý cña quèc tÕ ®Ó ¸p dông cho
c¸c doanh nghiÖp.
§¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh, cÊp phÐp lao ®éng, thuª chuyªn
gia níc ngoµi vµ ngêi ViÖt Nam ë níc ngoµi lµm viÖc cho c¸c tæ chøc, c¬ quan
ViÖt Nam.
- Gi¶m chi phÝ ®Çu vµo:
C¶i tiÕn thñ tôc vµ tr×nh tù thu thuÕ, h¹n chÕ t×nh tr¹ng thu thuÕ ngoµi
thÈm quyÒn cña c¸c bé ngµnh vµ ®Þa ph¬ng.
Gi¶m møc thuÕ, bao gåm thuÕ nhËp khÈu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thu nhËp
c¸ nh©n thu nhËp doanh nghiÖp, t¬ng ®¬ng víi c¸c níc trong khu vùc. Xem
xÐt l¹i møc ®ãng gãp b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm x· héi vµ c«ng ®oµn phÝ. Tõ ®ã
gi¶m chi phÝ ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp.
Thø n¨m: c¬ cÊu l¹i vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn kÓ c¶ ®éc quyÒn tù nhiªn.
CÇn xo¸ bá ®éc quyÒn trong kinh doanh, chØ duy tr× ®éc quyÒn ë mét sè
ngµnh quan träng phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nh: s¶n xuÊt vµ
truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng, khai th¸c dÇu khÝ, bu chÝnh viÔn th«ng, x©y dùng c¬ së
h¹ tÇng… kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn thuéc Nhµ níc.
20
- Xem thêm -