Tài liệu Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN THÀNH LÝ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Đà Nẵng - Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG NGUYỄN THÀNH LÝ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60.34.30 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM HOÀI HƯƠNG Đà Nẵng - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Thành Lý MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ........................................ 2 4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 3 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................. 3 6. Kết cấu đề tài......................................................................................... 3 7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu............................................................... 3 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆMTRONG CÁC DOANH NGHIỆP.................................................... 7 1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ...................................... 7 1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm ....................................................... 7 1.1.2. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm ................................................... 9 1.1.3. Chức năng của kế toán trách nhiệm .............................................. 10 1.1.4. Vai trò của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp .................... 10 1.2. NỘI DUNG CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ..................................... 11 1.2.1. Khái niệm và sự hình thành các trung tâm trách nhiệm ............... 12 1.2.2. Phân loại các trung tâm trách nhiệm ............................................. 13 1.2.3. Báo cáo thành quả của các trung tâm trách nhiệm ....................... 16 1.2.4. Đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm ...................... 19 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1................................................................................ 25 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VẬN DỤNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 .............. 26 2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 ............................................................................................... 26 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Công ty cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô số 6 ............................................................................................... 26 2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của Công ty cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô 6. 28 2.1.3. Cơ cấu tổ chức quản lý tại Công ty cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô số 6 .................................................................................................................. 29 2.1.4. Tổ chức bộ máy kế toán tại Công ty cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô số 6 .................................................................................................................. 34 2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 ...................................... 36 2.2.1. Tình hình phân cấp quản lý tài chính tại công ty cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô số 6 ............................................................................................... 36 2.2.2. Công tác lập kế hoạch tại Công ty Cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô số 6 .................................................................................................................. 37 2.2.3. Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm tại công ty ........................ 47 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 ...................................... 60 2.3.1. Những mặt mạnh ........................................................................... 60 2.3.2. Những mặt hạn chế ....................................................................... 60 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................ 61 CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆMTẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 ................................... 62 3.1. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ VÀ VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 ................................................. 62 3.2. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC LẬP KẾ HOẠCH TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 ................................................... 65 3.2.1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch ở cấp các xí nghiệp thành viên ... 66 3.2.2. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch ở cấp công ty .......................... 75 3.3. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÁO CÁO Ở CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ............................................................................................................ 77 3.3.1. Các báo cáo của trung tâm chi phí ................................................ 77 3.3.2. Các báo cáo của trung tâm lợi nhuận ............................................ 81 3.3.3. Báo cáo của trung tâm đầu tư ....................................................... 82 3.4. ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CỦA CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DỊCH VỤ & VẬN TẢI Ô TÔ SỐ 6 .................. 82 3.4.1. Đánh giá thành quả của các trung tâm chi phí .............................. 82 3.4.2. Đánh giá thành quả của các trung tâm lợi nhuận .......................... 86 3.4.3. Đánh giá thành quả của trung tâm đầu tư ..................................... 88 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3................................................................................ 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91 QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao) DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Kế hoạch doanh thu tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng 38 bảng 2.1 hợp năm 2013 2.2 Kế hoạch doanh thu tại Trung tâm đào tạo lái xe ô tô & mô 39 tô Liên Chiểu năm 2013 2.3 Kế hoạch chi phí tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng hợp 42 năm 2013 2.4 Kế hoạch chi phí tại Trung tâm đào tạo lái xe ô tô & mô tô 43 Liên Chiểu năm 2013 2.5 Kế hoạch lợi nhuận tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng 44 hợp năm 2013 2.6 Kế hoạch lợi nhuận tại Trung tâm đào tạo lái xe ô tô & mô 45 tô Liên Chiểu hợp năm 2013 2.7 Kế hoạch tổng chi phí toàn văn phòng công ty năm 2013 46 2.8 Báo cáo doanh thu thực hiện tại Xí nghiệp vận tải và dịch 48 vụ tổng hợp quý 4 năm 2013 2.9 Báo cáo doanh thu thực hiện tại Trung tâm đào tạo lái xe ô 48 tô & mô tô Liên Chiểu quý 4 năm 2013 2.10 Báo cáo chi phí thực hiện tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ 50 tổng hợp quý 4 năm 2013 2.11 Báo cáo chi phí thực hiện tại Trung tâm đào tạo lái xe ô tô 51 & mô tô Liên Chiểu quý 4 năm 2013 2.12 Báo cáo lợi nhuận thực hiện tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng hợp quý 4 năm 2013 52 2.13 Báo cáo lợi nhuận thực hiện tại Trung tâm đào tạo lái xe ô 53 tô & mô tô Liên Chiểu quý 4 năm 2013 2.14 Báo cáo chi phí tại văn phòng công ty năm 2013 54 2.15 Báo cáo tổng hợp doanh thu tại công ty năm 2013 55 2.16 Báo cáo tổng hợp chi phí tại công ty năm 2013 57 2.17 Báo cáo tổng hợp lợi nhuận tại công ty năm 2013 58 3.1 Kế hoạch doanh thu tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng hợp 67 3.2 Kế hoạch chi phí tại Bộ phận nhà hàng thuộc Xí nghiệp vận 71 tải và dịch vụ tổng hợp 3.3 Kế hoạch chi phí tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng hợp 72 3.4 Kế hoạch lợi nhuận tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng hợp 74 3.5 Kế hoạch trung tâm đầu tư năm 2013 75 3.6 Kế hoạch chi phí tại văn phòng công ty năm 2013 76 3.7 Báo cáo chi phí tại bộ phận nhà hàng năm 2013 77 3.8 Báo cáo chi phí tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng hợp 78 năm 2013 3.9 Báo cáo chi phí khối văn phòng tại Xí nghiệp vận tải và 79 dịch vụ tổng hợp năm 2013 3.10 Báo cáo chi phí khối văn phòng tại Công ty Cổ phần dịch 80 vụ & vận tải ô tô số 6 năm 2013 3.11 Báo cáo lợi nhuận tại Xí nghiệp vận tải và dịch vụ tổng 81 hợpnăm 2013 3.12 Báo cáo trung tâm đầu tư năm 2013 82 DANH MỤC CÁC HÌNH Số hiệu sơ đồ Tên sơ đồ Trang 2.1 Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý của công ty 30 2.2 Sơ đồ bộ máy kế toán tại văn phòng công ty 34 2.3 Sơ đồ bộ máy kế toán tại các xí nghiệp thành viên 35 3.1 Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm 63 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nền kinh tế Việt Nam hiện đang có những biến đổi lớn trong giai đoạn hòa nhập để cùng phát triển với nền kinh tế của Thế giới. Việc nâng cao nội lực, nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường là vấn đề sống còn của các doanh nghiệp trong điều kiện hiện nay. Có thể ví hoạt động của doanh nghiệp như một cỗ máy, trong đó mỗi bộ phận là một chi tiết máy, chỉ cần một bộ phận hoạt động không hiệu quả sẽ ảnh hưởng đến kết quả chung của toàn doanh nghiệp. Kế toán quản trị là một bộ phận cấu thành quan trọng trong hệ thống công cụ quản lý kinh tế, có vai trò điều hành và kiểm soát các hoạt động kinh tế, tài chính trong doanh nghiệp, đồng thời cung cấp thông tin để thực hiện mục tiêu quản trị doanh nghiệp nhằm đạt được hiệu quả cao nhất. Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, là một trong những công cụ có thể giúp doanh nghiệp đáp ứng được yêu cầu quản lý của mình. Việc áp dụng thành công mô hình kế toán trách nhiệm sẽ giúp doanh nghiệp có được một hệ thống cung cấp thông tin tin cậy, đưa ra các chỉ tiêu theo dõi và đánh giá thường kỳ kết quả công việc của mỗi con người, mỗi bộ phận trong tổ chức. Kế toán trách nhiệm đánh giá trách nhiệm nhiều cấp bậc khác nhau như: trưởng các bộ phận, người điều hành kinh doanh... Nó giúp doanh nghiệp đảm bảo mọi sự việc, nghiệp vụ phát sinh đều phải có người gánh vác trách nhiệm, có được chế độ thưởng phạt phân minh để doanh nghiệp ngày càng phát triển. Công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6 (sau đây gọi tắt là Công ty ô tô 6) trước đây là doanh nghiệp nhà nước, hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ vận tải. Năm 2006, công ty thực hiện cổ phần hóa trở thành công ty cổ phần. Phạm vi hoạt động của công ty ô tô 6 tương đối rộng lớn, công ty có nhiều xí 2 nghiệp thành viên, cơ chế quản lý tài chính đối với các xí nghiệp thành viên cũng khá đa dạng nên việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm để đánh giá hiệu quả hoạt động của từng đơn vị, bộ phận ở các xí nghiệp và toàn bộ công ty là rất cần thiết. Việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm ngoài việc nhằm đảm bảo cho các xí nghiệp thành viên thực hiện các nhiệm vụ cụ thể của mình thì còn phải đảm bảo gắn kết, phối hợp với nhau cùng thực hiện mục tiêu chung của công ty. Xuất phát từ những yêu cầu thực tiễn trên, tác giả đã chọn đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần dịch vụ& vận tải ô tô số 6” để làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở tìm hiểu những vấn đề lý luận về kế toán trách nhiệm cũng như các nguyên tắc kiểm soát của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm: - Tìm hiểu thực trạng và chỉ ra những hạn chế còn tồn tại trong công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6. - Đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm theo đặc thù của công ty, giúp nhà quản trị đánh giá được một cách đúng đắn thành quả của các đơn vị, bộ phận trong việc hướng tới mục tiêu chung của công ty. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu: luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản về kế toán trách nhiệm như công tác lập kế hoạch, các báo cáo kế toán nội bộ theo từng cấp quản lý phục vụ cho việc đánh giá trách nhiệm ở công ty. - Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu công tác kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6, bao gồm văn phòng công ty và các xí nghiệp thành viên trực thuộc. 3 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp phân tích, so sánh để phân tích một tình huống cụ thể tại công ty nhằm tìm hiểu và đánh giá những ưu điểm và hạn chế trong công tác kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6. Từ đó, xác lập các quan điểm, phương hướng nội dung hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại công ty. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Đề tài đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần dịch vụ & vận tải ô tô số 6: - Bổ sung và hoàn thiện tổ chức kế toán trách nhiệm, cụ thể là công tác lập kế hoạch, báo cáo và đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm tại Công ty ô tô 6. - Trên cơ sở xác lập mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm phù hợp, hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm hợp lý, đơn vị sẽ xác định trách nhiệm và đánh giá thành quả của từng bộ phận tốt hơn, mang lại hiệu quả cao nhất cho doanh nghiệp. 6. Kết cấu đề tài Ngoài lời mở đầu và kết luận, luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6. Chương 3: Hoàn thiện tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6. 7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Do yêu cầu của thị trường đòi hỏi các doanh nghiệp phải quan tâm đến việc tổ chức kế toán quản trị, đặc biệt là kế toán trách nhiệm nhằm cung cấp thông tin một cách hữu hiệu nhất cho quản trị doanh nghiệp. Có thể nói kế 4 toán trách nhiệm là công cụ để đánh giá kết quả và hiệu quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp. Nội dung kế toán trách nhiệm là đề tài được nhiều tác giả nghiên cứu với những góc độ khác nhau, trong quá trình nghiên cứu tìm hiểu về đề tài tác giả đã tham khảo một số bài viết, cụ thể như sau: Đề tài thạc sĩ “Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn” của tác giả Nguyễn Văn Đông (2012). Đề tài đã khái quát những nét cơ bản về kế toán trách nhiệm, nêu rõ được khái niệm, bản chất và nội dung cơ bản của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp, mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với sự phân cấp quản lý tài chính. Trên cơ sở đó, đề tài đã tiến hành xây dựng các trung tâm trách nhiệm, xác định các mục tiêu và nhiệm vụ cụ thể cho từng trung tâm trách nhiệm, tổ chức và xây dựng các báo cáo thành quả và đưa ra một số chỉ tiêu đánh giá thành quả của các bộ phận. Mục đích là hướng các bộ phận vào việc hoàn thành mục tiêu chung của tổ chức, đồng thời sẽ giúp cho nhà quản trị có cơ sở để đưa ra các chính sách khen thưởng, xử phạt kịp thời, qua đó để động viên, khích lệ các bộ phận trong công ty. Đề tài thạc sĩ “Xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm quản lý tại Công ty điện tử Samsung Vina” của tác giả Nguyễn Nam Hoàng (2006). Trong luận văn tác giả sử dụng kết hợp các phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, logich… để hệ thống hóa lý luận, tìm hiểu thực tiễn và đề ra một số giải pháp nhằm xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm quản lý theo đặc thù của công ty. Bằng lối phân tích chặt chẽ, tác giả đã thành công trong việc nhìn nhận những ưu điểm và nhược điểm còn tồn tại trong công tác đánh giá trách nhiệm quản lý tại công ty. Tuy nhiên, với các phương pháp nghiên cứu không mới, các giải pháp còn mang tính lý thuyết, đề tài nghiên cứu của tác giả cũng chỉ dừng lại ở mức độ lý thuyết, chưa đưa ra được các giải pháp cụ thể, phù hợp với đặc thù cũng như thực tế hoạt động tại công ty. 5 Đề tài thạc sĩ “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty xây dựng Thăng Long” của tác giả Nguyễn Thị Hoàng Diệu (2007). Luận văn đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: điều tra điển hình, phân tích tổng hợp, thực chứng …, qua đó tác giả đã hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề liên quan đến kế toán trách nhiệm tại tổng công ty xây dựng Thăng Long. Trên cơ sở nghiên cứu đã rút ra được những ưu, nhược điểm và đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện cơ sở thu thập thông tin cho việc xây dựng các báo cáo kế toán trách nhiệm để đánh giá thành quả quản lý và cung cấp thông tin hữu ích trong việc lựa chọn quyết định đấu thầu, giao khoán tại công ty. Tuy nhiên đề tài đã vấp phải nhược điểm là việc nghiên cứu, phân tích của tác giả còn mang tính lý thuyết, chưa gắn với kết quả kinh doanh thực tế tại đơn vị. Do đó mặc dù đã nhìn nhận được thực trạng, phân tích, đánh giá ưu nhược điểm của việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty nhưng các giải pháp mà tác giả đề xuất cũng chỉ mang tính lý thuyết đơn thuần, phổ biến, nên chưa mang lại hiệu quả ứng dụng thực tiễn cao. Bài báo “Kinh nghiệm tổ chức kế toán trách nhiệm trong công ty cổ phần ở một số nước trên thế giới” của Ths Lê Văn Tân (Tạp chí kế toán và kiểm toán số 118 tháng 7/2013). Bài báo đã nêu bật được quy trình chung để lập hệ thống báo cáo trách nhiệm của đa số các công ty cổ phần, nêu được thước đo đánh giá các trung tâm trách nhiệm, chỉ rõ nhiệm vụ của từng trung tâm trách nhiệm và rút ra được các bài học kinh nghiệm cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, về cơ bản bài báo vẫn còn mang tính chất chung chung, không cụ thể và chỉ tập trung vào ba trung tâm trách nhiệm là: chi phí, lợi nhuận và đầu tư, không hề nhắc đến trung tâm doanh thu. Trong các công trình nghiên cứu trên, các tác giả đã trình bày những lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm,tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm, đánh giá, phân tích thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm ở các đơn vị, từ đó 6 đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác tổ chức kế toán trách nhiệm tại các đơn vị đó. Hiện chưa có một đề tài về kế toán trách nhiệm được nghiên cứu tại công ty Cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6. Vì vậy, dựa trên cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm, tham khảo những đề tài, bài báo có liên quan, tác giả đã chọn đề tài “Kế toán trách nhiệm tại công ty Cổ phần dịch vụ và vận tải ô tô số 6” nhằm mong muốn sẽ khái quát những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán trách nhiệm, từ bản chất, mối quan hệ giữa phân cấp quản lý với kế toán trách nhiệm đến việc tổ chức các trung tâm trách nhiệm và đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm. Trên cơ sở đó, đề tài sẽ đánh giá thực trạng công tác kế toán nói chung và công tác kế toán trách nhiệm tại công ty nói riêng, đồng thời đưa ra các giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại công ty như tổ chức các trung tâm trách nhiệm, tổ chức hệ thống báo cáo, các chỉ tiêu đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm… 7 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG CÁC DOANH NGHIỆP 1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM Để quản lý một tổ chức kinh doanh có quy mô lớn, các nhà quản trị cấp cao thường tiến hành việc phân quyền phù hợp với cấu trúc tổ chức của đơn vị mình. Để phục vụ cho việc kiểm soát kết quả hoạt động của từng bộ phận theo sự phân quyền này, kế toán quản trị sử dụng một phương pháp thích ứng – đó là kế toán theo các trung tâm trách nhiệm. Ngoại trừ các tổ chức có quy mô rất nhỏ mà có thể được quản lý như một đơn vị riêng biệt, còn các tổ chức khác đều phải phân chia thành các phòng ban hay các đơn vị, bộ phận. Sự phân chia tổ chức thành các đơn vị, bộ phận giúp cho việc quản lý dễ dàng và hiệu quả hơn. Dù là nhà quản lý bộ phận hay quản lý cấp cao, nói chung, đều quan tâm đến kết quả của bộ phận do mình quản lý. Chính điều này làm nảy sinh vấn đề: làm sao để đánh giá tốt nhất kết quả của các đơn vị, bộ phận? Để hỗ trợ cho quản lý đo lường và kiểm soát kết quả các đơn vị, bộ phận, kế toán quản trị vận dụng hệ thống kế toán trách nhiệm để phân loại cấu trúc tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm, trên cơ sở đó đánh giá kết quả của từng đơn vị, bộ phận. 1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm Trong quá trình quản lý, các cá nhân được giao quyền ra quyết định và chịu trách nhiệm thực hiện một phần hay toàn bộ công việc nào đó của tổ chức. Với xu hướng quy mô ngày càng phát triển của tổ chức thì việc phân quyền là điều tất yếu. Phân quyền trong tổ chức tạo nên cơ cấu phức tạp, đòi hỏi cấp trên phải theo dõi, đánh giá kết quả thực hiện được của cấp dưới, 8 đồng thời cấp dưới phải biết được mục tiêu, vị trí hoạt động của họ trong tổ chức. Do vậy, đối với một tổ chức có sự phân quyền cần thiết phải xây dựng công cụ để đánh giáthành quảcủa từng cá nhân, bộ phận và hiệu quả sử dụng các nguồn lực trong doanh nghiệp. Công cụ đó chính là kế toán trách nhiệm. Gắn với kế toán trách nhiệm là các trung tâm trách nhiệm. Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận hay một phòng ban chức năng mà kết quả của nó được gắn trách nhiệm trực tiếp với một nhà quản lý cụ thể. Trung tâm trách nhiệm bao gồm trung tâm đầu tư, trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu và trung tâm lợi nhuận. Tùy theo quan điểm của mỗi người mà có rất nhiều những khái niệm về kế toán trách nhiệm như sau: - Theo PGS. TS Phạm Văn Dược: “Kế toán trách nhiệm là một hệ thống kế toán tập hợp kết quả theo từng lính vực thuộc trách nhiệm cá nhân nhằm giám sát và đánh giá kết quả của từng bộ phận trong tổ chức”. [3] - PGS. TS Đào Văn Tài cho rằng: “Kế toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập và báo cáo các thông tin dự toán và thực tế về các “đầu vào” và “đầu ra” của các trung tâm trách nhiệm”. [6] - TS Huỳnh Lợi đã đưa ra khái niệm về kế toán trách nhiệm như sau: “Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thừa nhận mỗi bộ phận (thành viên, con người) trong một tổ chức có quyền chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc về phạm vi quản lý của mình, họ phải xác định, đánh giá và báo cáo cho tổ chức, thông qua đó cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này để đánh giá thành quả của các bộ phận trong tổ chức”. [5] Như vậy, khái niệm kế toán trách nhiệm được rút ra như sau: Kế toán trách nhiệm là hệ thống kế toán thu thập, ghi nhận, báo cáo và đo lường kết quả hoạt động của từng bộ phận để đánh giá thành quả của từng bộ phận nhằm kiểm soát hoạt động và chi phí của các bộ phận trong tổ chức, phối hợp các bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của tổ chức. 9 1.1.2. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm - Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin đánh giá trách nhiệm các cấp bậc quản lý trong doanh nghiệp Kế toán trách nhiệm ra đời nhằm hướng đến phục vụ công tác đánh giá trách nhiệm các cấp bậc quản lý trong doanh nghiệp, đưa ra các chỉ tiêu đo lường và đánh giá thường kỳ thành quả hoạt động của mỗi cá nhân được phân cấp quản lý trong doanh nghiệp như: giám đốc, trưởng phòng kinh doanh, quản đốc… Từ đó sẽ tạo nên một hệ thống trách nhiệm rõ ràng thúc đẩy doanh nghiệp phát triển ổn định, bền vững. - Kế toán trách nhiệm cung cấp cơ sở để đánh giá mức độ phù hợp giữa các quyết định bộ phận với mục tiêu chung của doanh nghiệp Ra quyết định là một trong số những chức năng cơ bản của nhà quản trị. Những thông tin cung cấp cho nhà quản trị ra quyết định là sự kết hợp giữa thông tin quá khứ với thông tin tương lai dựa trên cơ sở những dự báo, chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp. Ngoài ra để đảm bảo tính phù hợp của các quyết định với mục tiêu chung của doanh nghiệp, nhà quản trị cần có những thông tin, kết hợp với những thông tin của chính từng bộ phận trong tổ chức quản lý mỗi doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm ra đời nhằm đáp ứng các mục tiêu này và chính thông tin của kế toán trách nhiệm là thước đo mức độ phù hợp giữa các quyết định bộ phận với mục tiêu chung của doanh nghiệp. Thông tin kế toán trách nhiệm càng chính xác tức là mức độ phù hợp càng cao, điều đó thể hiện được sự gắn kết giữa các quyết định của bộ phận với mục tiêu chung của doanh nghiệp. - Kế toán trách nhiệm đảm bảo sử dụng hữu hiệu và hiệu quả các nguồn lực của tổ chức Tính hữu hiệu thể hiện tình hình thực thi của các chính sách kinh doanh trong doanh nghiệp. Trong khi đó, tính hiệu quả thể hiện hiệu suất hoạt động của mỗi cá nhân, bộ phận trong doanh nghiệp. Thông qua kế toán trách nhiệm 10 sẽ giúp nhà quản trị xác định được tình hình thực thi của các chính sách kinh doanh và hiệu quả sử dụng các nguồn lực kinh tế của mỗi cá nhân, bộ phận, đơn vị trong doanh nghiệp. 1.1.3. Chức năng của kế toán trách nhiệm Kế toán trách nhiệm là một phương pháp phân chia cấu trúc của một tổ chức thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau để đo lường biểu hiện của chúng. Nói cách khác, kế toán trách nhiệm là một “công cụ” để đo lường về kết quả hoạt động của một khu vực nào đó trong tổ chức, qua đó giúp nhà quản trị kiểm soát và đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác nhau. Chức năng của kế toán trách nhiệm được thể hiện ở những khía cạnh sau đây: - Kế toán trách nhiệm giúp xác định sự đóng góp của từng đơn vị, bộ phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức. - Kế toán trách nhiệm cung cấp một cơ sở cho việc đánh giá chất lượng về kết quả hoạt động của những nhà quản lý bộ phận. - Kế toán trách nhiệm được sử dụng để đo lường kết quả hoạt động của các nhà quản lý và do đó, nó ảnh hưởng đến cách thức thực hiện hành vi của các nhà quản lý này. - Kế toán trách nhiệm thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận của mình theo phương cách phù hợp với những mục tiêu cơ bản của toàn tổ chức. 1.1.4. Vai trò của kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị, nó cung cấp thông tin liên quan đến các chức năng của quản lý. Kế toán trách nhiệm thể hiện các vai trò sau: a Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành của doanh nghiệp Kế toán trách nhiệm xác định các trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà 11 quản trị có thể hệ thống hóa các công việc, trách nhiệm của từng trung tâm để thiết lập các chỉ tiêu đo lường, đánh giá. Từ đó giúp nhà quản trị có thể đánh giá và điều chỉnh các bộ phận trong doanh nghiệp cho thích hợp với mục tiêu, tình hình hoạt động của doanh nghiệp. b. Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý Thông qua kế toán trách nhiệm, nhà quản trị cấp cao có thể phân tích đánh giá hoạt động của các nhà quản trị bộ phận, phân tích đánh giá chi phí, doanh thu và lợi nhuận thực hiện của từng bộ phận. Bên cạnh việc thực hiện chức năng quản lý, các báo cáo trách nhiệm sẽ cung cấp thông tin cho nhà quản trị nhận diện cụ thể các vấn đề tài chính của từng hoạt động tại doanh nghiệp. c. Kế toán trách nhiệm khuyến khích nhà quản lý hướng đến mục tiêu chung của tổ chức Mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp được gắn với các trung tâm trách nhiệm. Khi kế toán trách nhiệm có thể kiểm soát được quản lý và tài chính, nhà quản trị sẽ điều chỉnh hoạt động hướng đến các mục tiêu chung. Đồng thời bản thân nhà quản trị các trung tâm trách nhiệm được khích lệ hướng các hoạt động của bộ phận phù hợp với mục tiêu cơ bản của toàn doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm là một công cụ quản lý phát sinh tất yếu từ phân cấp quản lý và chính phân cấp quản lý sẽ giúp hệ thống kế toán trách nhiệm định vị mục tiêu, phát huy chức năng, giữ một vị trí quan trọng trong hệ thống kế toán quản trị. Để kế toán trách nhiệm phát huy được vai trò của nó, khi xây dựng hoàn thiện kế toán trách nhiệm cần phải xác lập nội dung phù hợp. 1.2. NỘI DUNG CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM Nội dung cơ bản để thực hiện hệ thống kế toán trách nhiệm bao gồm những vấn đề cụ thể như sau: