Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
M©u thuÉn biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam
phÇn Më ®Çu
Mêi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n d©n ta ®· t¹o nªn
nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong khi nhÞp ®é t¨ng trëng nhanh vµ
vît møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã bíc chuyÓn dÞch theo híng tiÕn bé.
Vµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng trëng kinh tÕ lµ níc
ta bíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo
c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc.
Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ lÇn thø VI Ban
chÊp hµnh Trung ¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn lµ mét chñ tr¬ng chiÕn lîc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH.
ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i phãng søc
s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi ®Ó phôc vô
cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, n©ng cao hiÖu qu¶
kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c thµnh tùu
kinh tÕ nh võa qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn. V× thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu t trùc
tiÕp cña bªn ngoµi lµ chiÕn lîc ®óng ®¾n.
ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc
em chän ®Ò tµi "M©u thuÉn biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam". Em xin ch©n thµnh c¸m
¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o ®· gióp em hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ
hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn I
C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ
I/ Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn chøng
Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp biÖn chøng duy
vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ ra cho
chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.
Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång nhÊt tuyÖt ®èi,
chóng kh«ng cã m©u thuÉn bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ
nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm
cña chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn tîng lu«n lu«n cã m©u thuÉn
bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn
tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan ®Òu ®îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé
phËn, nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn
nhau trong ®ã sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ngîc nhau, gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp
t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c mÆt ®èi lËp thêng xuyªn t¸c ®éng qua
l¹i lÉn nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn ®éng ph¸t
triÓn.
1. C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu híng ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau
nhng chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong mét chØnh thÓ
duy nhÊt lµ sù vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa
tiªu diÖt nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ s l¬ng tùa,
r»ng buéc, phô thuéc lÉn nhau lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn
cho nhau, cã mÆt nµy míi cã mÆt kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp lµ sù bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a chóng. Hai mÆt ®èi
lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, chóng thêng xuyªn muèn
tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch rêi sù
thèng nhÊt gi÷a chóng.
Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi lËp tån t¹i kh«ng
t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt chØ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh víi mét thêi gian x¸c ®Þnh. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo còng diÔn
ra sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu híng
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi thÓ thèng nhÊt x¸c lËp
cho ®Õn khi nã bÞ ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp diÔn ra tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c
biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét ®Õn m©u thuÉn.
§Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp th× nã diÔn ra sù chuyÓn ho¸
cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t
triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt sù vËt míi
ra ®êi thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc.
V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong
cña sù ph¸t triÓn.
II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
Trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ do lÞch sö
®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t b¶n t nh©n,
kinh tÕ c¸ thÓ.
Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n ®· cã ®ãng gãp ngµy
cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay.
NÕu tÝnh toµn bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp
cña khu vùc nµy qua c¸c n¨m nh sau (theo gi¸ n¨m 1989):
1990
1991
1992
1993
1994
19.856
20.755
22.201
23.623
25.224
(TØ ®ång)
Cao h¬n so víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh lÇn lît lµ: 10.186 tû;
10.224 tû; 10.411tû; 10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch
qua thuÕ c«ng th¬ng nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi
GDP còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%; vµ 5,5%.
Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cho x· héi
nh tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã
cã
ph¹m vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶ níc, cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ, s¶n
xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN nÒn kinh tÕ cò,
n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ míi: Kinh tÕ t b¶n Nhµ níc, c¸c lo¹i
kinh tÕ HTX. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi, vÉn
cßn bÞ ¶nh hëng nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ cò, c¬ chÕ tËp chung quan
liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é.
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Sù m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi tuy kh«ng gay g¾t nhng còng cã
nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. M©u thuÉn giai
cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú mét x· héi nµo vµ m©u thuÉn
chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña x· héi ®ã. ë níc ta, bªn c¹nh m©u
thuÉn giai cÊp cßn cã m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tríc ®©y ®· å ¹t
xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt díi hai
h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®·
ph¸t hiÖn vµ kiªn quyªts th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm ®ã, b»ng
c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i cña h×nh thøc t h÷u trong tÝnh ®a d¹ng
c¸c h×nh thøc së h÷u. CÇn g¾n víi së h÷u víi lîi Ých kinh tÕ v× lîi Ých kinh
tÕ lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña x· héi. Níc ta qu¸ ®é lªn CHXN, bá qua chÕ ®é
T b¶n, tõ mét níc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, lùc lîng s¶n xuÊt
rÊt thÊp. §Êt níc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn
nÆng nÒ, kinh tÕ n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng níc XHCN
®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng lµ chç dùa cho
phong trµo hoµ b×nh vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc ®Èy lïi nguy c¬
chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn quan träng vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh,
®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi vÉn cßn lµ mét níc XHCN l©m
vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ m©u thuÉn gi÷a CHXH vµ CNTB ®ang
diÔn ra gay g¾t. Tríc m¾t CNTB cßn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhê
øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ, c¶i tiÕn ph¬ng
ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c níc t b¶n cã nÒn ®¹i chñ
nghÜa t b¶n ph¸t triÓn. C¸c níc XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh
cuéc ®Êu tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn l¹c hËu, chèng
chñ nghÜa thùc d©n míi díi mäi h×nh thøc chèng chñ nghÜa thùc d©n míi
díi mäi h×nh thøc chèng sù can thiÖp vµ x©m lîc cña chñ nghÜa ®Õ quèc
nh»m b¶o vÖ ®éc lËp vµ chñ quyÒn d©n téc. ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶
c¸c m©u thuÉn ®ã ®· dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ níc ta
vµ mét trong nh÷ng thµnh tùu vÒ ®æi míi nÒn kinh tÕ lµ bíc ®Çu h×nh thµnh
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã
sù qu¶n lý cña Nhµ níc. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc
®îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o ra ®éng lùc c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña kinh tÕ qu¸ ®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn
thiÕt, võa lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa
t¹o c¬ së lµm chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o kÕt hîp hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých
kinh tÕ. §ã lµ ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
1. MÆt thèng nhÊt
HiÕn ph¸p Nhµ níc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña Nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa
trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. §¹i héi §¶ng
toµn quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII ®· ®îc x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ níc ta tån
taÞ 5 thµnh phÇn kinh tÕ.
Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ níc), thµnh phÇn kinh tÕ
tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n
Nhµ níc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta c«ng nhËn
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH, x¸c nhËn sù
tån t¹i l©u dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ ®ã theo ®Þnh híng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ mét gi¸o
®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra t õ thùc tÕ, nh÷ng thÓ hiÖn tõ
nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ ®îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶
kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc tiªu còng chÝnh ®· thÓ
hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung ¬ng lÇn thø VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban
hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ cho ®Õn nay,
trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn 5 thµnh phÇn kinh tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn
thiÕt thùc sù lu ý ®Õn c¸c thµnh phÇn mµ tríc ®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi
tîng ph¶i c¶i t¹o ngay khi bíc vµo thêi kú x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n
nh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t b¶n t nh©n ®Çu t vµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t nh©n yªn t©m ®Çu t l©u dµi, mäi
thµnh phÇn kinh tÕ ®îc b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u
vµ hîp ph¸p cña c¸c nhµ t b¶n, ¸p dông phæ biÕn vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c
h×nh thøc kinh tÕ t b¶n Nhµ níc. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶
quan träng. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh híng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc b»ng ph¸p
luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ
kinh tÕ cã quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh
hîp ph¸p, hîp t¸c vµ liªn doanh tù nguyÖn, thÞ trêng cã vai trß trùc tiÕp
híng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t ®éng vµph¬ng ¸n s¶n
xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh híng, t¹o m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng, kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt
trong ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t
triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt nam ®· lµm nÒn kinh tÕ
thay da ®æi thÞt ®a tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ b×nh qu©n tõ 4,9% trong thêi
kú 1986 - 1990 lªn 7,7% trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m
ph¸t tõ 7,75% (n¨m 1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng cña c¶i c¸ch
kh«ng nh÷ng lµ nhê c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ thÝch hîp vµ cßn v×
viÖc më cöa cho nÒn kinh tÕ khu vùc t nh©n vµo ®Çu t trùc tiÕp cña níc
ngoµi. Nhµ níc thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng
ph©n biÖt ®èi xö kh«ng tíc ®o¹t tµi s¶n hîp ph¸p, kh«ng gß Ðp tËp thÓ t
liÖu s¶n xuÊt, kh«ng ¸p ®Æt h×nh thøc kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c ho¹t
®éng cho quèc tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ níc ta cã mèi quan hÖ
chÆt chÏ vµ thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng nh©n
c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt vµ môc tiªu duy nhÊt vµ chung nhÊt cña
chóng ta lµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ c d©n trªn thÞ trêng ®Ó híng tíi
mét môc ®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc, ®a níc ta trë thµnh
mét níc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn níc
ta ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN nhng ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt
cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é (Níc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng
biÕn ®æi to lín vµ s©u s¾c). §ã lµ"Kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o.
Kinh tÕ tËp thÓ kh«ng ngõng ®îc cñng cè më réng. Kinh tÕ c¸ thÓ cßn cã
ph¹m vi t¬ng ®èi lín, tõng bíc ®i vµo con ®êng lµm ¨n hîp t¸c trªn nguyªn
t¾c tù nguyÖn, d©n chñ vµ cïng cã lîi. T b¶n t nh©n ®îc kinh doanh trong
nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy ®Þnh. Ph¸t triÓn
kinh tÕ t b¶n Nhµ níc díi nhiÒu h×nh thøc. Kinh tÕ gia ®×nh ®îc khuyÕn
khÝch ph¸t triÓn m¹nh nhng kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp.
C¸c h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau h×nh thµnh c¸c tæ chøc
kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ liªn kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh
trong s¶n xuÊt kinh doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu
tiÕt cña Nhµ níc nh÷ng mçi thµnh phÇn ®· ®îc nh©n d©n hëng øng réng
r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh s¸ch Êy ®· gãp phÇn ph¸t huy quyÒn
lµm chñ cña nh©n d©n vÒ kinh tÕ, kh¬i dËy®îc nhiÒu tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng
t¹o cña nh©n d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc lµm s¶n xuÊt
cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o
ra sù c¹nh tranh sèng ®éng trªn thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ x· héi, tËp
thÓ vµ ngêi lao ®éng ngµy cµng cao h¬n.
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2. MÆt m©u thuÉn:
a. Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn
chØ ra cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ
trong sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ níc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt
thèng nhÊt cßn song song ph¸t triÓn theo ®Þnh híng t b¶n chñ nghÜa. MÆc
dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi n íc ta vµ t¬ng
quan lùc lîng trong bèi c¶nh quèc tÕ nh hiÖn nay khi vËn mÖnh cña ®Êt níc ph¸t triÓn theo híng XHCN "Cha ph¶i lµ mét c¸i g× kh«ng thÓ ®¶o ngîc
l¹i. Lµ quyÕt t©m cao kiªn ®Þnh cha ®ñ mµ ph¶i cã ®êng lèi s¸ng suèt kh«n
ngoan cña mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc biÖt ph¶i
cã bé m¸y Nhµ níc m¹nh". M©u thuÉn c¬ b¶n trªn cßn thÓ hiÖn gi÷a mét
bªn gåm nh÷ng lùc lîng vµ khuynh híng ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN
trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch híng dÉn,
b¶o trî cña nh÷ng lùc lîng chÝnh trÞ - x· héi tiªn tiÕn víi mét bªn lµ
khuynh híng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc lîng vµ nh÷ng lùc lîng g©y tæn h¹i cho
quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n nµy ®îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn
kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. Do ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸
®é tiÕn lªn XHCN ë níc ta lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhanh chãng lùc lîng s¶n xuÊt, kh¾c phôc nh÷ng kinh tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi b»ng c¸ch ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n cña Nhµ níc ®Ó ®a nÒn kinh tÕ níc ta ®i lªn CNXH. Do ®ã
m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n Èn chøa bªn trong qu¸ tr×nh nµy lµ: m©u thuÉn
gi÷a hai ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi: §Þnh híng XHCN vµ ®Þnh híng phi XHCN. §ã lµ m©u thuÉn bªn trong cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn
nay. Hai ®Þnh híng ®ã song song vµ thêng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o
thµnh m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ níc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña thêi ®¹i. Ngµy nay
nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã
kh¨ng khÝt víi nhau h¬n bao giê hÕt cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c
®éng m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ
m©u thuÉn cña nh©n d©n ta díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp
d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i theo con ®êng XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng
trong vµ ngoµi níc. Cã mét ®iÒu cã vÎ nh ngîc ®êi trong c«ng cuéc x©y
dùng CNXH ë níc ta hiÖn nay lµ x©y dùng CNXH b»ng c¸ch më réng ®êng
cho CNTB. Nhng CNTB ë ®©y lµ CNTB ho¹t ®éng díi sù qu¶n lý cña Nhµ
níc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá kinh tÕ t nh©n vµ TBCN nh chóng ta ®· lµm
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
tríc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy nay chóng ta b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ chóng ta thay ®æi con ®êng ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá sù lùa chän XHCN. ViÖc xãa bá
chÕ ®é t h÷u kiÓu tríc ®©y lµ tr¸i víi qui luËt kh¸ch quan. V× thÕ sÏ kh«ng
thóc ®Èy mµ tr¸i l¹i lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt,
môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh khã cã thÓ thùc
hiÖn ®îc. Do ®ã t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ"giÆc dèt"v.v... vÉn cßn tån
t¹i trªn ®Êt níc ta. §©y lµ nh÷ng nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong
cña c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù ph¸t triÓn cña
kinh tÕ c¸ thÓ, t b¶n t nh©n ë trong níc vµ viÖc më cöa cho CNTB níc
ngoµi ®Çu t vµo níc ta díi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nhîng", ®ang
diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn, nhng
còng thùc sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ßi hái cã
sù khuyÕn khÝch kinh tÕ t nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù ph¸t
triÓn ®ã cßn thÊp, cha t¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Tuy nhiªn ®êng lèi
®ã còng ®ßi hái thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã
nh vËy míi lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn, ph¸t
huy tèt vai trß chØ ®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ Quèc d©n. Trong nÒn
kinh tÕ níc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, nhng kh«ng cã vai trß, vÞ trÝ nh nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng
chÕ ®é kinh tÕ - x· héi míi. Kinh tÕ mµ nßng cèt lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ
níc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ thÞ trêng, Nhµ níc ta sö dông mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së h÷u
Nhµ níc x©y dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã
hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, Nhµ níc sö dông c¸c
doanh nghiÖp Nhµ níc nh mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa híng dÉn, ®iÒu
chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ trêng; võa "më ®êng" lµm "®Çu
tµu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng,
chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch cña Nhµ níc, chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ"khu vùc quèc doanh ®îc s¾p xÕp l¹i, ®æi
míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç
trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ ®¹o vµ chøc n¨ng cña
c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ níc" (1). Nh vËy bªn c¹nh quan hÖ thèng
nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i
nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o
®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh
tÕ níc ta ®Õn nay , kh«ng chØ cã m©u thuÉn bªn ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn
(1)
ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB Sù thËt Hµ Néi 1991 - Trang 12
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kinh tÕ mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ
muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh ®îc xu thÕ ph¸t triÓn
cña nã ph¶i t×m cho ®îc m©u thuÉn bªn trong cña sù vËt. Bªn trong b¶n
th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh
trong thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn nh CN quèc phßng,
Ng©n hµng Nhµ níc, Bu chÝnh viÔn th«ng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù
c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Ngµnh nµo c òng muèn kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu
®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nhng chÝnh sù c¹nh tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn
cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao h¬n víi chÊt lîng vµ sè lîng s¶n phÈm
ngµy cµng phong phó h¬n. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng tÊt yÕu ph¶i hoµ
nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n
téc ®Òu kh«ng híng tíi xuÊt khÈu, kh«ng coi mòi nhän v¬n lªn ra bªn
ngoµi th× kh«ng thÓ ®a nÒn kinh tÕ trong níc t¨ng trëng theo kÞp bíc tiÕn
ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 1982 cßn nhá bÐ vµ mÊt c©n ®èi nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng vît
qu¸ 500 triÖu USD vµ tØ lÖ xuÊt nhËp lµ 1/4 (xuÊt 1 th× nhËp 4). Nh÷ng
n¨m ®Çu thay ®æi (1986 - 1987) kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu
USD víi tû lÖ xuÊt nhËp khÈu lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt
khÈu ®· trªn 1 tû USD, n¨m 1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû
víi c¸n c©n ngo¹i th¬ng th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng bíc tiÕn hÕt søc quan
träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ níc ta.
§ã lµ do sù c¹nh tranh gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ
ngµnh nµo còng cho m×nh lµ then chèt. §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt
cña hiÖn tîng, lµ quan hÖ nh©n - qu¶ cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã
ph¸t triÓn v× vËy nh bÊt kú mét gi¸ trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp
tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ g i÷a chóng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng mÆc
dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt "Th¬ng trêng lµ chiÕn trêng" nhng nh÷ng
g× cßn tån t¹i ®îc vµ mÆt hµng nµo ®îc ngêi tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh
lµ do sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c doanh
nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu
cÇu cña thÞ trêng, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh
cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh u viÖt cña m©u thuÉn nhng bªn c¹nh ®ã
nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ sù coi
träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t ® îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy cã sù ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t
triÓn chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi träng nh÷ng
gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con ngêi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷a c¸c thµnh phÇn
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt,
c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ, ®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn
m¹nh mÏ sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc t×nh h×nh m©u thuÉn gi÷a
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
PhÇn II
Thùc tr¹ng - gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi gian qua:
1. Kinh tÕ quèc doanh:
Dùa trªn së h÷u toµn d©n t liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi
n¨m 1989 c¶ níc cã 12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t¬ng øng lµ 10 tû
®ång USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y dùng
chiÕm 9% tæng sè vèn. N«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn l©m nghiÖp
1,2% tæng sè vèn. CTVT : 14,8%; Th¬ng nghiÖp 11,6%; C¸c ngµnh kh¸c
5,93% tæng sè vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra kho¶ng 35 40% GDP vµ tõ 22 - 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60 - 80% sè
thu cña ng©n s¸ch Nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé c«ng
nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín phÇn lín nh÷ng s¶n
phÈm chñ yÕu (100%) thuèc ch÷a bÖnh 100% hµng dÖt kim 85% giÊy,
75% v¶i mÆc, 60% xµ phßng vµ 70% xe ®¹p... kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn
vai trß vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc
doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta vµ tuy ®· ®¹t mét sè thµnh
tÝch song
khu vùc kinh tÕ quèc doanh cha ®¶m b¶o ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, sù t¨ng
trëng kinh tÕ thùc hiÖn theo m« h×nh chiÒu réng (t¨ng vèn, t¨ng lao ®éng);
sù ®ãng gãp cña khu vùc nµy so víi sè chi cña Nhµ níc trë l¹i cho nã 1:3.
*HiÖn nay sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý
kinh tÕ, tuy cã t¹o nªn sù chuyÓn biÕn bíc ®Çu, mét sè xÝ nghiÖp ®· vît qua
khã kh¨n t¹o nªn thÕ æn ®Þnh ®Ó ®i ra vµ ®i lªn. Song nh÷ng nh©n tè ®ã cha
nhiÒu vµ nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã cha cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi. §Õn
31/12/1991 ®· cã 500 xÝ nghiÖp Nhµ níc ph¸ s¶n vµ ngõng ho¹t ®éng. ViÖc
s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ níc theo NghÞ ®Þnh 388 - H§BT chØ míi ®îc
ë 10 Bé, trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã lµ 1566, sè ®ñ ®iÒu kiÖn tån t¹i
lµ 1.096, sè ph¶i chuyÓn thÓ lµ 470. VÒ ®Þa ph¬ng ®· tiÕn hµnh ®îc 10 tû .
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Thµnh phÇn trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã 2464, sè ®ñ ®iÒu kiÖn 582,
sè ph¶i chuyÓn thÓ 882, viÖc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ theo quyÕt
®Þnh 202 - H§BT cha tiÕn hµnh ®îc bao nhiªu, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c
nhau lµm ¸ch t¾c vµ chËm ch¹p.
* Tõ thùc tr¹ng nãi trªn. Ta cã thÓ thÊy mét sè ®Æc trng cña xÝ
nghiÖp quèc doanh hiÖn nay lµ :
- Sau mét sè khã kh¨n tÊt yÕu, ®· cã vµi doanh nghiÖp trô l¹i, v¬n lªn
gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi vµ d©n c, dËp t¾t
nh÷ng c¬n sèt hµng ho¸, gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶. Tuy vËy sè doanh nghiÖp
nµy cha nhiÒu vµ cha v÷ng ch¾c.
- Sù tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt nhng cßn qu¸ nhiÒu víi
ng©n s¸ch, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ rÊt thÊp.
- Sù t¨ng trëng vµ tån t¹i hay håi sinh cña mét sè xÝ nghiÖp vÒ mÆt
thùc chÊt vÉn cßn lîi dông kÏ hë cña bao cÊp Nhµ níc, nh÷ng s¬ hë cña
ph¸p luËt.
- Quen sèng trong c¬ chÕ bao cÊp nªn thiÕu ®é nh¹y c¶m víi c¸c th«ng
sè biÕn ®éng cña thÞ trêng.
NhiÒu doanh nghiÖp ®· trë thµnh n¬i ®Ó cho ngêi lîi dông quèc doanh
®Ó bu«n lËu, tham nhòng lµm thÊt tho¸t tµi s¶n vèn liÕng cña Nhµ níc.
2. Kinh tÕ tËp thÓ:
Kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ TLSX (trõ ruéng ®Êt së h÷u
toµn d©n). §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ tuy tr×nh ®é x· héi ho¸ t liÖu s¶n xuÊt,
tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cßn thÊp h¬n kinh tÕ quèc d©n nhng s¶n xuÊt
víi lîng hµng ho¸ cung øng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®êi sèng x· héi. Tríc biÕn ®éng cã tÝnh bíc ngoÆt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng vµ sù sôp ®æ cña c¸c níc Liªn x« vµ ®«ng ©u cò, kinh tÕ thÞ trêng níc
ta nh×n chung bÞ gi¶m sót vµ biÕn d¹ng. Trong c«ng nghiÖp sè HTX 32.034
(1988) chØ cßn 9.660 (1991) m øc s¶n xuÊt n¨m 1991 so víi n¨m tríc gi¶m
47% nªn gi¸ trÞ s¶n lîng ®ãng còng gi¶m dÇn tõ chç chiÕm 23,9% (n¨m
1988) gi¶m xuèng cßn 6,8% (n¨m 1991). Trong th¬ng nghiÖp vµ dÞch vô
tÝnh ®Õn n¨m 1989 toµn ngµnh cã 21.094 ®iÓm b¸n hµng tËp thÓ, trong ®ã
14.992 HTX mua b¸n ë phêng x·. TÝnh ®Õn n¨m 1991 h¬n 75% sè HTX
gi¶i thÓ. Sè cßn l¹i ho¹t ®éng cÇm chõng. Tõ chç toµn ngµnh th¬ng nghiÖp
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
dÞch vô chiÕm 15% tæng møc b¸n lÎ trªn t hÞ trêng tríc n¨m 1996 ®Õn n¨m
1991 chØ cßn chiÕm 1,8%. Trong n«ng nghiÖp sù xuÊt hiÖn kinh tÕ n«ng hé
víi t c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, thùc hiÖn réng r·i c¬ chÕ kho¸n, hé gia
®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, ®îc giao quyÒn sö dông ruéng ®Êt, bíc ®Çu gi¶i phãng møc s¶n xuÊt khai th¸c tiÒm n¨ng lao ®éng vµ vèn cña
nh©n d©n. Nhµ níc tiÕp tôc ®æi míi vµ kiÖn toµn kinh tÕ tËp thÓ theo nguyªn
t¾c tù nguyÖn, d©n chñ , b×nh ®¼ng ph¸t huy vµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh
cña tËp thÓ vµ cña x· viªn. Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc hîp t¸c, ®a d¹ng vµ më
réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp,
mua b¸n, tÝn dông (n«ng d©n) ë nh÷ng n¬i cÇn thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn.
3. Kinh tÕ t b¶n Nhµ níc.
HiÖn nay viÖc nhËn thøc thµnh phÇn kinh tÕ cßn rÊt h¹n hÑp vµ rÊt ®¬n
gi¶n, mÆc dï nã cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ nh÷ng thµnh
phÇn ë níc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy rÊt ph¸t triÓn, ®a d¹ng. Nã bao gåm
c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u hçn hîp . Theo sè liÖu
cña Tæng côc thèng kª, tÝnh ®Õn th¸ng 7 n¨m 1992 ®· cã 461 dù ¸n ®Çu t ®·
®îc cÊp giÊy phÐp víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3.563 triÖu USD; trong ®ã
h×nh thøc liªn doanh lµ chñ yÕu, phæ biÕn chiÕm 342 dù ¸n vµ chiÕm 55%
tæng sè vèn ®¨ng ký. NÕu tÝnh theo ®Þa ph¬ng vµ miÒn th× c¸c tØnh phÝa
nam chiÕm 72,5% sè dù ¸n vµ 73,5% tæng sè vèn ®¨ng ký c¶ níc. Cßn sè
dù ¸n ®Çu t vµ ®ang cã chiÒu híng t¨ng lªn, tÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 1994 ®·
cã 800 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 8,7 tû USD vµ dù b¸o ®Õn n¨m
2000 cã thÓ ®¹t 20 tû USD. Kinh tÕ t b¶n Nhµ níc cã vai trß quan träng
trong viÖc vËn ®éng tiÒm n¨ng to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ kh¶ n¨ng qu¶n lý
cña c¸c nhµ t b¶n v× lîi Ých cña hä còng nh lîi Ých cña ®Êt níc. Nhµ níc
cÇn ph¸t triÓn réng r·i c¸c h×nh thøc liªn doanh, nhiÒu ph¬ng thøc gãp
vèn thÝch hîp gi÷a kinh tÕ Nhµ níc víi t b¶n t nh©n trong vµ ngoµi níc,
®Ó t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam ph¸t triÓn, b»ng kh¶ n¨ng hîp
t¸c vµ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi.
4. Thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n:
Trªn thùc tÕ kinh tÕ t nh©n ë níc ta bao gåm: C¸c xÝ nghiÖp t nh©n, hé
t nh©n vµ c¸ thÓ tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i nµy c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn cßn
®ang cã chç cha thèng nhÊt. Nhng mÆc dï khu vùc kinh tÕ
nµy míi ®îc håi sinh, nhng tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh. VÝ
dô: ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 27,2% (1989) ®Õn nay gÇn 30% trong tæng
gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghiÖp; tÝnh ®Õn n¨m 1991 trong th¬ng nghiÖp thµnh
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phÇn kinh tÕ t nh©n cã 730 ngh×n hé víi 950 ngh×n ngêi kinh doanh
chuyªn nghiÖp vµ 1,2 triÖu ngêi bu«n b¸n nhá. Sè hé qui m« võa vµ nhá
chiÕm ®¹i bé phËn. TÝnh ®Õn gi÷a th¸ng 8 n¨m 1992 ®· 571 hé kinh doanh
lín ®îc phÐp chuyÓn thµnh doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn lµ 114 tû ®ång
ViÖt Nam ; 412 hé chuyÓn thµnh C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n víi sè vèn
268 tû ®ång ViÖt nam; 29 hé chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn v¬Ý sè vèn 159
tû ®ång ViÖt Nam. Trªn thÞ trêng x· héi, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®ua
tranh víi th¬ng nghiÖp quèc doanh vµ tËp thÓ nªn ®· chiÕm lÜnh vÒ b¸n lÎ
vµ dÞch vô tiªu dïng tõ 60,8% (1989) lªn 73,1% (1991). Theo sù ph©n
lo¹i, kinh tÕ n«ng hé còng thuéc khu vùc kinh tÕ nµy. Cho ®Õn nay cã
kho¶ng 10.402 hé trong ®ã hé s¶n xuÊt hµng ho¸ cã møc thu nhËp tõ 5
triÖu ®ång trë lªn chiÕm 22,4%; hé tù cÊp tù tóc chiÕm 62,8%; hé nghÌo
vµ qu¸ nghÌo chiÕm 14,8%. Khu vùc kinh tÕ t nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ
ph¸t triÓn m¹nh. Cuèi n¨m 1988 ®Õn nöa n¨m 1990 kinh tÕ t b¶n t nh©n
ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré. C¶ níc lóc ®ã cã gÇn 500 xÝ nghiÖp vµ c«ng ty t
doanh. Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 235 doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn ®Çu
t mçi ®¬n vÞ tõ 100 triÖu ®ång trë lªn. §Õn th¸ng 7 n¨m 1992 sau h¬n 1
n¨m ban hµnh luËt doanh nghiÖp t nh©n c¶ níc cã 785 xÝ nghiÖp t nh©n
víi tæng sè vèn ®¨ng ký 424 tû ®ång. Nh×n chung hiÖn nay khu vùc kinh
tÕ t nh©n ho¹t ®éng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vÒ vèn, nguyªn
liÖu, thÞ trêng vµ qui chÕ. HiÖn nay thµnh phè cã trªn 40% doanh nghiÖp
gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vèn; 8% gÆp khã kh¨n vÒ nguyªn liÖu; 7% vÒ thÞ trêng vµ 4% vÒ qui chÕ. C¸c sè liÖu t¬ng øng ë n«ng th«n lµ 44%; 4%.
5. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ:
Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã thÓ kinh doanh nh c¸c t¸c nh©n kinh tÕ
®éc lËp (nh kh¸i niÖm "hé gia ®×nh" trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng) nhng còng
cã thÓ lµ c¸c vÖ tinh cho doanh nghiÖp Nhµ níc hay HTX, ë ®©y chóng ta
thÊy chÝnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng ®an xen víi nhau: VÒ b¶n chÊt lµ
kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, nhng biÓu hiÖn ra cã thÓ lµ c¸c c¬ së
gia c«ng
cho doanh nghiÖp hoÆc c¸c HTX. Kinh tÕ c¸ thÓ ®îc khuyÕn khÝchph¸t triÓn
trong c¸c ngµnh ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n kh«ng bÞ h¹n chÕ viÖc më réng
kinh doanh, cã thÓ tån t¹i ®éc lËp, tham gia c¸c lo¹i h×nh HTX, liªn kÕt víi
c¸c doanh nghiÖp lín b»ng nhiÒu h×nh thøc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa
trªn h×nh thøc së h÷u c¸ nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng trùc tiÕp cña
b¶n th©n ngêi lao ®éng . Kinh tÕ c¸ thÓ cã ®Æc ®iÓm kü thuËt thñ c«ng,
n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt nhá ph©n t¸n nhng khi cã chÝnh s¸ch
kinh tÕ ®óng kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu cho lîi Ých x· héi
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nh tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm truyÒn thèng. Tuy nhµ níc còng cÇn
cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÞ trêng chÆt chÏ ®Ó h¹n chÕ vµ kh¾c phôc
tÝnh tù ph¸t cña nã.
II. Ph¬ng híng vµ triÓn väng:
§Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu chiÕn lîc kinh tÕ ®Õn n¨m
2000, c¬ cÊu kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 90 ph¶i chuyÓn dÞch râ rµng. Vµ mét
trong nh÷ng ph¬ng híng chuyÓn dÞch ®ã lµ ph¶i s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi
qu¶n lý ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña kinh tÕ quèc doanh,
kinh tÕ tËp thÓ, khuyÕn khÝch mäi lo¹i h×nh kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶
kinh tÕ - x· héi cao, t¹o m«i trêng hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c
®¬n vÞ kinh tÕ.
§Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, thiÕt lËp tõng bíc
quan hÖ s¶n xuÊt XHCN tõ thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së
h÷u. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng
XHCN, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc kinh tÕ
quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ
quèc d©n. Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶
lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lao ®éng lµ chñ yÕu.
T¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII. §¶ng ta ®· kh¶ng ®Þnh: X©y
dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng
XHCN. T¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi,
gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i.
CÇn t¨ng cêng hiÖu lùc qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc khai th¸c mÆt tÝch cùc
vµ kh¾c phôc, ng¨n ngõa h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng. B¶o ®¶m b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô tõ ph¸p luËt cña mäi
doanh nghiÖp, c¸ nh©n, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ.
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
KÕt luËn
Trªn ®©y lµ nh÷ng kh¸i qu¸t s¬ bé nhÊt vÒ quan hÖ n¨m thµnh phÇn
kinh tÕ níc ta hiÖn nay. §Ó thùc hiÖn môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn lîc
ph¸t triÓn kinh tÕ n¨m 2000: æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, phÊn ®Êu vît
qua t×nh tr¹ng níc nghÌo kÐm ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n cñng
cè quèc phßng vµ an ninh, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt níc ph¸t triÓn nhanh
h¬n vµo ®Çu thÕ kû 21, th× viÖc x¸c ®Þnh ®óng quan hÖ vµ cã chÝnh s¸ch
phï hîp víi n¨m thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ rÊt cÇn
thiÕt cña §¶ng vµ Nhµ níc ta trong nh÷ng n¨m nµy.
Víi sù hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ vµ tr×nh ®é cã h¹n. Vµ ®©y lµ bµi viÕt ®Çu
tay. Nªn trong bµi viÕt cña em cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, em rÊt mong ®îc sù
quan t©m c hØ b¶o cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt lÇn sau ®¹t kÕt
qu¶ h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tµi liÖu tham kh¶o
A/ V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI
B/ V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII
C/ ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB Sù
thËt Hµ Néi 1991 - Trang 12
D/ T¹p chÝ triÕt häc, sè 1 (101), th¸ng 2 - 1998.
§/ TriÕt häc M¸c - Lªnin, NXB ChÝnh trÞ quèc gia.
16