Tài liệu Môi trường pháp luật của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở việt nam hiện nay. thực trạng và một số kiến nghị

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi më ®Çu Khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ mét bé phËn cÊu thµnh thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù nhËn thøc l¹i cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta vÒ vÞ trÝ vµ vai trß cña khu vùc nµy trong nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· cã t¸c dông to lín thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ n-íc ta nãi chung. Tõ ®æi míi vÒ nhËn thøc vµ t- t-ëng, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· ®-a ra nhiÒu chÝnh s¸ch míi. söa ®æi vµ bæ xung mét sè chÝnh s¸ch cò nh»m t¹o ra mét m«i tr-êng thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay vÉn cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ c¶n trë qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. C¸c doanh nghiÖp vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n do c¸c thñ tôc hµnh chÝnh phøc t¹p, sù ®èi xö bÊt b×nh ®¼ng trong mét sè chÝnh s¸ch nh- chÝnh s¸ch tÝn dông, chÝnh s¸ch ®Êt ®ai… XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn ®ång thêi ®øng tr-íc nh÷ng th¸ch thøc cña qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i m¹nh ®Ó cã thÓ ®ñ søc c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. Tõ nhËn thøc trªn, em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò t¯i : “M«i tr-êng ph¸p luËt cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë ViÖt Nam hiÖn nay. Thùc tr¹ng vµ mét sè kiÕn nghÞ”. 1. Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña ®Ò tµi §Ò tµi ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa lín vÒ lý luËn còng nh- thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh nÒn kinh tÕ n-íc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ më cöa ®Ó héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi hiÖn nay. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò sau: - §Æc ®iÓm, vÞ trÝ vµ vai trß cña khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trong nÒn kinh tÕ n-íc ta. - Thùc tr¹ng m«i tr-êng ph¸p luËt vµ nh÷ng ¶nh h-ëng cña nã tíi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. ViÖc lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò trªn t¹o ®iÒu kiÖn t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn m«i tr-êng ph¸p luËt ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nãi riªng vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ n-íc ta nãi chung. 2. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu nh÷ng ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng ph¸p luËt tíi qu¸ tr×nh chuÈn bÞ thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Do tr×nh ®é vµ thêi gian nghiªn cøu cã h¹n nªn khu vùc doanh 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nghiÖp ngoµi quèc doanh mµ em ®Ò cËp trong ®Ò tµi nµy chØ lµ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng theo LuËt Doanh nghiÖp do Quèc héi th«ng qua ngµy 12-6-1999 vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1-1-2000. 3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, hoµn thµnh ®Ò tµi em cã sö dông mét sè ph-¬ng ph¸p nh- ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, ph-¬ng ph¸p ngiªn cøu tµi liÖu vµ mét sè ph-¬ng ph¸p kh¸c. 4. KÕt cÊu cña ®Ò ¸n  Lêi më ®Çu.  PhÇn I: C¬ së lý luËn vÒ ph¸p luËt vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh.  PhÇn II: Thùc tr¹ng m«i tr-êng ph¸p luËt cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë n-íc ta hiÖn nay.  PhÇn III: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn m«i tr-êng ph¸p luËt cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh.  KÕt luËn. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn I C¬ së lý luËn vÒ ph¸p luËt vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. 1. Lý luËn chung vÒ ph¸p luËt 1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña ph¸p luËt Trong x· héi nhµ n-íc ph¸p quyÒn, c¸c quan hÖ x· héi chñ yÕu ®-îc ®iÒu chØnh b»ng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt. Ph¸p luËt trë thµnh c«ng cô tèi quan träng cña nhµ n-íc ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi vµ qu¶n lý sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ-x· héi theo môc tiªu ®· ®Þnh. Ph¸p luËt lµ mét hÖ thèng c¸c quy ph¹m cã tÝnh b¾t buéc chung, do nhµ n-íc ban hµnh vµ ®-îc nhµ n-íc b¶o ®¶m thùc thi trong mét thêi gian dµi ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi. Còng nh- mäi nhµ n-íc kh¸c, b¶n chÊt ph¸p luËt cña nhµ n-íc ta phï hîp víi b¶n chÊt cña nhµ n-íc, do b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng nhiÖm vô cña nhµ n-íc trong tõng thêi kú quyÕt ®Þnh. §iÒu 2- HiÕn ph²p 1992 x²c ®Þnh:”Nh¯ n­íc céng ho¯ x± héi chð nghÜa ViÖt Nam lµ nhµ n-íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n vµ v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n-íc thuéc vÒ mµ nÒn t¶ng lµ liªn minh giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp c«ng nh©n v¯ tÇng líp trÝ th÷c”. V× lÏ ®ã, ph¸p luËt cña nhµ n-íc ta vÒ b¶n chÊt lµ ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa. Nã thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp c«ng nh©n, ®ång thêi ph¶n ¸nh, thÓ hiÖn ý chÝ, lîi Ých cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c vµ cña c¶ d©n téc. Nãi ph¸p luËt thÓ hiÖn ý chÝ vµ lîi Ých cña toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn tÝnh giai cÊp cña ph¸p luËt nhµ n-íc ta. VÊn ®Ò ë chç khi ph¸p luËt ph¶n ¸nh, b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c giai cÊp, cña d©n téc ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm, lËp tr-êng cña §¶ng. §ã lµ nguyªn t¾c hµng ®Çu cña ph¸p luËt nhµ n-íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®-¬ng nhiªn cßn tån t¹i c¸c lîi Ých kh¸c nhau cña c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau. Ph¸p luËt ®-¬ng nhiªn ph¶i b¶o vÖ lîi Ých vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn ®ã ph¸t triÓn phï hîp víi ®Þnh h-íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1.2. Vai trß cña ph¸p luËt a. Ph¸p luËt lµ c«ng cô thùc hiÖn ®-êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®¶m b¶o th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng n-íc ta c¶ trong c«ng cuéc b¶o vÖ vµ x©y dùng ®Êt n-íc tr-íc ®©y còng nh- trong c«ng cuéc ®æi míi vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay. §¶ng l·nh ®¹o tr-íc hÕt vµ chñ yÕu b»ng c¸ch §¶ng v¹ch ra ®-êng lèi, chÝnh s¸ch trªn c¬ së ph©n tÝch khoa häc t×nh h×nh thùc tÕ vµ vËn dông s¸ng t¹o c¸c nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c-Lª Nin vµo hoµn c¶nh thùc tÕ ®ã. ViÖc thùc hiÖn ®-êng lèi, chÝnh s¸ch ®ã tr-íc hÕt vµ chñ yÕu b»ng nhµ n-íc vµ th«ng qua nhµ n-íc. Trªn ý nghÜa ®ã, ph¸p luËt lµ sù biÓu hiÖn d-íi h×nh thøc nhµ n-íc c¸c ®-êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng thµnh hiÖn thùc sinh ®éng trong cuéc sèng. MÆt kh¸c b»ng viÖc thÓ chÕ ho¸ thµnh ph¸p luËt, ®-êng lèi chñ tr-¬ng cña §¶ng biÕn thµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý mang tÝnh quyÒn lùc nhµ n-íc, trë thµnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý cô thÓ cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp, chÝnh x¸c, thèng nhÊt trong c¶ n-íc. b. Ph¸p luËt lµ c«ng cô thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n lao ®éng. “Nh¯ n­íc ®°m b°o v¯ kh«ng ngông ph²t huy quyÒn l¯m chð vÒ mäi mÆt cña nh©n d©n…”(§iÒu 2- HiÕn ph¸p 1992). Ph¸p luËt quy ®Þnh cô thÓ, b¶o ®¶m ®Çy ®ñ thùc hiÖn nguyªn t¾c: Mäi quyÒn lùc trong n-íc ®Òu thuéc vÒ nh©n d©n. Nh©n d©n ph¶i lµ ng-êi thùc sù x©y dùng nªn nhµ n-íc cña m×nh, tham gia vµo c¸c c«ng viÖc nhµ n-íc, kiÓm tra sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc. Ph¸p luËt còng ph¶i quy ®Þnh râ nghÜa vô trung thµnh vµ phôc vô nh©n d©n mét c¸ch tËn tuþ cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc vµ viªn chøc nhµ n-íc trong viÖc thùc hµnh c«ng vô. MÆt kh¸c mçi c«ng d©n khi thùc hiÖn quyÒn lµm chñ, thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña m×nh kh«ng ®-îc lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých chung cña x· héi, lîi Ých vµ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n kh¸c. c. Ph¸p luËt lµ c«ng cô qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Ngµy nay, ph¸p luËt kh«ng chØ lµ c«ng cô quan träng ®Ó c¶i t¹o c¸c quan hÖ x· héi cò, tæ chøc x©y dùng vµ ®iÒu hµnh mäi lÜnh vùc vµ më ®-êng cho c¸c quan míi x· héi míi ph¸t triÓn phï hîp víi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quan mµ nã cßn lµ c«ng cô h-íng dÉn, khuyÕn khÝch, thóc ®Èy, ®iÒu chØnh sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®Æc biÖt trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc. Nãi c¸ch kh¸c ph¸p luËt cßn t¹o m«i tr-êng cho c¸c quan hÖ kinh tÕ míi ph¸t triÓn. Trªn ý nghÜa ®ã, ph¸p luËt cña nhµ n-íc ta hiÖn nay cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong viÖc “ ph²t triÓn nÒn kinh tÕ h¯ng ho² nhiÒu th¯nh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc, theo ®Þnh h-íng x· héi chð nghÜa”. §Ó ®²p ÷ng yªu cÇu ®ã, ph²p luËt ph°i t³o nªn mét m«i tr­êng ph¸p lý an toµn, thuËn lîi vµ b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn, n©ng cao søc c¹nh tranh cña m×nh còng nh- cña nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, ph¸p luËt còng t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ n-íc cã thÓ thùc hiÖn ®-îc vai trß ng-êi ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, h-íng nã ph¸t triÓn theo c¸c môc tiªu ®· ®Þnh, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tr¸i vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Ph¸p luËt còng ph¶i lµ c«ng cô ®Ó nhµ n-íc kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, trõng trÞ c¸c hµnh vi lµm ¨n phi ph¸p, thùc hiÖn sù c«ng b»ng trong s¶n xuÊt vµ ph©n phèi. Mét vai trß quan träng kh¸c cña ph¸p luËt trong qu¶n lý nhµ n-íc lµ nã x¸c lËp, cñng cè vµ hoµn thiÖn nh÷ng c¬ së ph¸p lý cña qu¶n lý nhµ n-íc, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý nhµ n-íc vÒ kinh tÕ. Trªn ý nghÜa ®ã, ph¸p luËt hiÖn nay cña nhµ n-íc ph¶i lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó hoµn thiÖn bé m¸y nhµ n-íc phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý míi, tõ ho¹t ®éng lËp ph¸p ®Õn ho¹t ®éng hµnh ph¸p vµ t- ph¸p. 2. Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ n-íc ta. 2.1 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, mçi ®¬n vÞ kinh doanh lµ mét tæ chøc cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Hä ®Çu t- vèn, thuª m-ín vµ sö dông lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt mét lo¹i hµng ho¸ hay thùc hiÖn mét lo¹i dÞch vô nhÊt ®Þnh qua ®ã t×m kiÕm lîi nhuËn.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, tæ chøc kinh tÕ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp. Ho¹t ®éng kinh doanh bao gåm ho¹t ®éng kinh doanh t- nh©n vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña Nhµ n-íc. ViÖc ph©n biÖt ho¹t ®éng kinh doanh t- nh©n víi ho¹t ®éng kinh doanh cña Nhµ n-íc c¨n cø vµo viÖc ai lµ ng-êi tæ chøc vµ chØ ®¹o c¸c ho¹t ®éng nµy. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ tæ chøc kinh tÕ do c¸ nh©n, tæ chøc ®Çu t- vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. ë hÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ giíi hiÖn nay, c¸c h×nh thøc së h÷u th-êng ®an xen nhau. Cã nhiÒu doanh nghiÖp trong ®ã võa cã yÕu tè t- nh©n võa cã sù tham gia cña Nhµ n-íc. ë ViÖt Nam tr-íc ®©y, t- liÖu s¶n xuÊt cña mét c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh nµo ®ã chØ thuéc vÒ mét h×nh thøc së h÷u duy nhÊt, së h÷u Nhµ n-íc. Héi nghÞ trung -¬ng VI - §¹i héi lÇn thø 6 cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· xem xÐt l¹i c¸c quan ®iÓm cò vµ kh¼ng ®Þnh l¹i r»ng: trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt kh«ng ng¨n c¸ch nhau mµ cã nhiÒu lo¹i h×nh hçn hîp, ®an kÕt víi nhau. C¸c doanh nghiÖp quèc doanh cã thÓ huy ®éng vèn cæ phÇn cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc kh¸c. Cßn c¸c c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh t- nh©n còng cã thÓ liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh nh»m më réng s¶n xuÊt. Do ®ã, khu vùc doanh nghiÖp ngoai qu«c doanh kh«ng chØ bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh hoµn toµn thuéc së h÷u t- nh©n mµ bao gåm c¶ c¸c c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh cã phÇn vèn gãp cña Nhµ n-íc nh-ng ho¹t ®éng cña chóng l¹i do mét hay mét nhãm t- nh©n t¬ chøc vµ chØ ®¹o. 2.2 C¸c h×nh thøc cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc ph-¬ng t©y th× chØ cã hai h×nh thøc së h÷u trong ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ së h÷u c«ng céng vµ së h÷u tnh©n. Së h÷u t- nh©n ®-îc biÓu diÔn d-íi nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã ba h×nh thøc së h÷u t- nh©n chung nhÊt lµ: së h÷u mét chñ, së h÷u nhãm hay ®ång së h÷u, së h÷u c«ng ty. - Së h÷u mét chñ lµ h×nh thøc së h÷u phæ biÕn vµ l©u ®êi nhÊt. Doanh nghiÖp së h÷u mét chñ lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n n¾m quyÒn së h÷u. - Së h÷u nhãm lµ mét nhãm gåm hai hay nhiÒu ng-êi víi vai trß lµ c¸c thµnh viªn ®ång së h÷u cïng ho¹t ®éng kinh doanh nh»m thu lîi nhuËn. - Së h÷u c«ng ty lµ mét thùc thÓ nh©n t¹o, kh«ng nh×n thÊy ®-îc vµ chØ tån t¹i trªn giÊy tê ph¸p lý. C«ng ty lµ mét ph¸p nh©n vµ t¸ch biÖt h¼n víi c¸c chñ së h÷u cña nã. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Tõ ba h×nh thøc c¬ së h÷u t- nh©n trªn mµ t-¬ng øng cã c¸c doanh nghiÖp së h÷u mét chñ, doanh nghiÖp së h÷u nhãm vµ doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u c«ng ty. ë ViÖt Nam, phÇn ®«ng c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng cã ba h×nh së h÷u trong ho¹t ®éng kinh doanh lµ: së h÷u c«ng céng, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u tnh©n. Trªn c¬ së së h÷u t- nh©n vµ së h÷u tËp thÓ, khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë n-íc ta bao gåm: a. Doanh nghiÖp t- nh©n Doanh nghiÖp t- nh©n lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ mäi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. §©y lµ mét h×nh thøc së h÷u t-¬ng øng víi h×nh thøc së h÷u mét chñ ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng cã t- c¸ch ph¸p nh©n vµ chÞu chÕ ®é tr¸ch nhiÖm v« h¹n trong ho¹t ®éng kinh doanh. b. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n (TNHH) mét thµnh viªn lµ c«ng ty do mét tæ chøc lµm chñ së h÷u, chñ së h÷u c«ng ty chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty. Theo §iÒu 14 NghÞ ®Þnh 03/2000/N§-CP th× chñ së h÷u c«ng ty ph¶i lµ mét ph¸p nh©n vµ cã thÓ lµ: c¬ quan Nhµ n-íc, ®¬n vÞ vò trang, c¸c ph¸p nh©n cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi, c¸c lo¹i doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. Nh- vËy theo ph¸p luËt, c«ng ty TNHH mét thµnh viªn cã thÓ lµ mét doanh nghiÖp quèc doanh nÕu chñ së h÷u cña nã lµ c¬ quan Nhµ n-íc hay lµ mét doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nÕu chñ së h÷u cña nã kh«ng ph¶i lµ c¸c c¬ quan Nhµ n-íc. C«ng ty TNHH h¹n mét thµnh viªn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã t- c¸ch ph¸p nh©n nh-ng kh«ng cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu. c. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã tõ hai thµnh viªn trë lªn C«ng ty TNHH cã tõ hai thµnh viªn trë lªn lµ c«ng ty ®-îc thµnh lËp theo sù gãp vèn cña nhiÒu thµnh viªn. Thµnh viªn c«ng ty cã thÓ lµ c¸ nh©n hay tæ chøc vµ tèi ®a lµ n¨m m-¬i, tèi thiÓu lµ hai. C«ng ty cã t- c¸ch ph¸p nh©n nh-ng kh«ng cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu. §©y lµ lo¹i h×nh c«ng ty mµ c¸c doanh nh©n n-íc ta -a thÝch vµ hay thµnh lËp. d. C«ng ty cæ phÇn C«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty ®-îc chia thµnh c¸c phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn. Thµnh viªn c«ng ty cã thÓ lµ c¸ nh©n hay tæ chøc ®-îc gäi lµ cæ ®«ng. Sè l-îng cæ ®«ng tèi thiÓu lµ ba vµ kh«ng h¹n chÕ sè l-îng tèi ®a. C«ng ty cã t- c¸ch ph¸p nh©n vµ cã quyÒn ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n. e. C«ng ty hîp danh C«ng ty hîp danh lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã ®Æc ®iÓm: - C«ng ty ph¶i cã Ýt nhÊt hai thµnh viªn hîp danh, ngoµi thµnh viªn hîp danh c«ng ty cã thÓ cã thnµh viªn gãp vèn. Thµnh viªn hîp danh ph¶i lµ c¸ nh©n cã tr×nh ®é chuyªn m«n, cã uy tÝn nghÒ nghiÖp. Cßn thµnh viªn gãp vèn cã thÓ lµ c¸ nh©n hay tæ chøc. - C«ng ty kh«ng cã t- c¸ch ph¸p nh©n vµ kh«ng cã quyÒn ph¸t hµnh hay kinh doanh chøng kho¸n. f. Hîp t¸c x· Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh tÕ tù chñ do nh÷ng ng-êi lao ®éng cã nhu cÇu, cã lîi Ých chung tù nguyÖn cïng gãp vèn, gãp søc lËp ra theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña tõng x· viªn nh»m gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Hîp t¸c x· thuéc lo¹i h×nh së h÷u tËp thÓ. HÖ thèng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Doanh nghiÖp tnh©n C«ng ty TNHH C«ng ty cæ phÇn C«ng ty hîp doanh Hîp t¸c x· H×nh 1. C¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë n-íc ta hiÖn nay. 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 2.3 VÞ trÝ vµ vai trß cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trong nÒn kinh tÕ n-íc ta. Trong nÒn kinh tÕ cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi, vÞ trÝ vµ vai trß cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lu«n thay ®æi qua c¸c giai ®o¹n lÞch sö cïng víi sù t¨ng gi¶m vai trß cña chÝnh phñ ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Qua nhiÒu n¨m, ng-êi ta ®· chøng minh nh÷ng -u thÕ cña ho¹t ®éng kinh doanh t- nh©n so víi ho¹t ®éng kinh doanh cña khu vùc Nhµ n-íc vµ nhiÒu n-íc ®· thùc hiÖn qu¸ tr×nh t- nh©n ho¸. HiÖn nay ë hÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ giíi, khu vùc kinh tÕ t- nh©n chiÕm tû träng lín vÒ tæng s¶n phÈm quèc néi(GDP), vÒ vèn ®Çu t- vµ ngµy cµng trë thµnh bé phËn cã vÞ trÝ lín vµ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ mçi n-íc. a. VÞ trÝ cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë n-íc ta hiÖn nay. Qua phÇn trªn, ta thÊy r»ng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong nÒn kinh tÕ ë hÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ: kinh tÕ Nhµ n-íc, kinh tÕ t- nh©n trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tuy nhiªn, ë n-íc ta tr-íc ®©y l¹i kh«ng c«ng nhËn sù tån t¹i cña khu vùc kinh tÕ t- nh©n lµm cho khu vùc nµy ph¶i ho¹t ®éng chui hoÆc ®éi lèt kinh tÕ tËp thÓ. ViÖc coi kinh tÕ t- nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa vµ muèn tiÕn nhanh lªn chñ nghÜa x· héi chØ cÇn c¶i t¹o nhanh thµnh phÇn kinh tÕ ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gÇn nh- xo¸ sæ khu vùc kinh tÕ t- nh©n, ph¸t triÓn å ¹t c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ ®×nh trÖ, kÐm ph¸t triÓn vµ ®êi sèng nh©n d©n gÆp v« cïng khã kh¨n. §¹i héi §¶ng lÇn thø VI (1986) lµ mét b-íc ngoÆt lÞch sö trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë n-íc ta. §¹i héi ®· x¸c ®Þnh viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, gi¶i phãng mäi lùc l-îng s¶n xuÊt, c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ mét chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ l©u dµi. §Õn §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (1991) ®-êng lèi ®æi míi kinh tÕ cða §°ng ®­îc kh¼ng ®Þnh l³i mét lÇn nöa “Chòng ta chð tr­¬ng thøc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 chð nghÜa”. HiÕn ph²p 1992 cñng ®± ghi nhËn sø tån t³i cða së höu t­ nh©n (®iÒu 15) vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi Nhµ n-íc ph¸t triÓn (®iÒu 21). Nh- vËy, viÖc ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t- nh©n trong ®ã cã doanh nghiÖp ngoai quèc doanh lµ mét tÊt yÕu vµ cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn l-îc lµ gi¶i phãng mäi lùc l-îng s¶n xuÊt nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt-kinh doanh ®¶m b¶o d©n giµu, n-íc m¹nh nghÜa lµ huy ®éng mäi nguån vèn, lao ®éng vµ tµi n¨ng cña ng-êi d©n vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊtkinh doanh, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng-êi d©n, n©ng cao thu nhËp cho ng-êi lao ®éng vµ cho ng©n s¸ch Nhµ n-íc. b. Vai trß cña doanh ngiÖp ngoµi quèc doanh ë n-íc ta hiÖn nay. Tõ khi nÒn kinh tÕ n-íc ta chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ míi, khu vùc doanh ngiÖp ngoµi quèc doanh ®-îc chÊp nhËn chÝnh thøc vÒ mÆt ph¸p lý th× khu vùc nµy ®· tõng b-íc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng trªn nhiÒu lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ nh- c«ng nghiÖp, x©y dùng, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô víi møc ®é kh¸c nhau vµ dÇn cã vai trß ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ. NÕu nh- n¨m 1991 chØ cã 123 doanh ngiÖp ®¨ng ký kinh doanh theo luËt th× n¨m 1993 lµ 12.131 doanh ngiÖp vµ ®Õn nay lµ trªn 60.000 doanh nghiÖp. Nép ng©n s¸ch cña khu vùc nµy tõ 51 tû ®ång n¨m 1991 n©ng lªn 1.051 tû ®ång vµo cuèi n¨m 1994. Sè lao ®éng b×nh qu©n trong c¸c doanh ngiÖp lµ 25 ng-êi vµo thêi ®iÓm gi÷a n¨m 1998, trong ®ã cã mét sè Ýt doanh ngiÖp cã sè lao ®éng lªn tíi 2.000, 5.000 thËm chÝ lµ 10.000 ng-êi. Vµo n¨m 1999, mÆc dï nÒn kinh tÕ cã nhiÒu khã kh¨n do ¶nh h-ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi th× khu vùc nµy vÉn t¹o ra h¬n 7% GDP cña c¶ n-íc vµ cho ®Õn nay con sè nµy lµ kho¶ng 9%. Qua sè liÖu trªn cã thÓ thÊy vai trß tÝch cùc cña c¸c doanh ngiÖp ngoµi quèc doanh ®ã lµ: Thu hót vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lùc l-îng lín lao ®éng, gi¶m bít sù c¨ng th¼ng d«i thõa lao ®éng trong x· héi, gãp phÇn t¹o sù æn ®Þnh t×nh h×nh x· héi. 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Thu hót mét phÇn vèn lín trong d©n c- vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh qua ®ã ph¸t huy ®-îc nguån néi lùc cña ®Êt n-íc. S¶n xuÊt mét khèi l-îng s¶n phÈm vµ dÞch vô nh»m ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu vÒ hµng tiªu dïng cña c¸c tÇng líp d©n c-, mÆt kh¸c ®ãng gãp cho Nhµ n-íc mét kho¶n ng©n s¸ch kh«ng nhá gãp phÇn t¨ng ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸c DNNQD ph¶i b»ng mäi c¸ch hiÖn ®¹i ho¸ kü thuËt, c«ng nghÖ ®Ó c¹nh tranh víi c¸c doanh ngiÖp trong n-íc, ®ång thêi c¹nh tranh víi c¸c n-íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi vÒ mÆt hµng, mÉu m·, gi¸ c¶ nghÜa lµ n©ng cao chÊt l-îng hµng ho¸ s¶n xuÊt ra. §ã chÝnh lµ sù gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn II Thùc tr¹ng m«i tr-êng ph¸p luËt cña c¸c doanh nghiÖp ngoai quèc doanh ë n-íc ta hiÖn nay. C¸c doanh nghiÖp ngoai quèc doanh còng gièng nh- tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp kh¸c ®Òu n»m trong mét m«i tr-êng vÜ m« nhÊt ®Þnh vµ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè thuéc m«i tr-êng nµy. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp ngoai quèc doanh víi m«i tr-êng vÜ m« cã thÓ ®-îc thÓ hiÖn theo s¬ ®å sau: M«i tr-êng ph¸p luËt M«i tr-êng VH-XH Kh¸ch hµng Nhµ ph©n phèi Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Nhµ cung cÊp §èi thñ c¹nh tranh M«i tr-êng KH-CN M«i tr-êng kinh tÕ H×nh 2. S¬ ®å mèi quan hÖ gi÷a DNNQD víi m«i tr-êng vÜ m« M«i tr-êng ph¸p luËt lµ mét trong nh÷ng yÕu tè thuéc m«i tr-êng vÜ m«, nã lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Mét m«i tr-êng ph¸p luËt æn ®Þnh, thuËn lîi vµ b×nh ®¼ng sÏ ®¶m b¶o cho c¸c doanh nghiÖp yªn t©m ®Çu t- vµo s¶n xuÊt-kinh doanh. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1. Qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh vµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh tr-íc khi ®i vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Trong nhiÒu n¨m qua, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt nãi chung vµ ph¸p luËt vÒ kinh tÕ nãi riªng ®· ®-îc ban hµnh nh»m thÓ chÕ ho¸ ®-êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng, t¹o c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. N¨m 1990, LuËt C«ng ty vµ LuËt doanh nghiÖp t- nh©n ®-îc ban hµnh. C¸c luËt nµy ®· cñng cè tÝnh an toµn vÒ mÆt ph¸p lý cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc mµ chóng cã quan hÖ kinh doanh nhê vËy ®· t¸c ®éng tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn cña khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Theo thèng kª, ®Õn n¨m 1998 ®· cã gÇn 40.000 doanh nghiÖp ®-îc thµnh lËp víi tæng sè vèn ®¨ng ký kinh doanh lªn tíi 21.000 tû ®ång. Tuy nhiªn c¸c thñ tôc ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp theo 2 luËt nµy lµ rÊt phøc t¹p. §Ó cã thÓ thµnh lËp th× c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã: - §¬n §¨ng ký kinh doanh - §iÒu lÖ c«ng ty - Danh s¸ch thµnh viªn(c«ng ty TNHH), danh s¸ch cæ ®«ng(c«ng ty cæ phÇn). Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i cã x¸c nhËn vÒ vèn cña ng©n hµng, hîp ®ång thuª v¨n phßng, vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu…lµ nh÷ng giÊy tê mµ doanh nghiÖp th-êng khã ®¸p øng vµo lóc thµnh lËp. V× vËy mµ luËt ®· lµm gi¶m ®i tÝnh linh ho¹t, nhiÖt t×nh cña c¸c nhµ ®Çu t-, ch-a t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy tèi ®a c¸c nguån néi lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña hai luËt kÓ trªn th× LuËt Doanh nghiÖp ®· ra ®êi. §-îc Quèc héi th«ng qua ngµy 12-6-1999 vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 11-2000, luËt míi ®· ®¸nh dÊu mét b-íc tiÕn dµi vÒ chÊt tõ chç quy ®Þnh ng-êi kinh ®oanh ph¶i xin phÐp chuyÓn sang mét c¸ch tiÕp cËn míi cho phÐp mäi ng-êi ®-îc lµm nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. LuËt ®· quy ®Þnh râ rµng, cô thÓ mét sè thñ tôc liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ ®¨ng ký kinh doanh, b·i bá mét sè ®ßi hái mµ doanh nghiÖp th-êng khã ®¸p øng vµo lóc thµnh lËp, ®ång thêi ®Æt ra mét sè ®ßi hái ®èi víi c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn liªn quan 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Õn viÖc ®¨ng ký kinh doanh. Nhê vËy thñ tôc thµnh lËp doanh nghiÖp ®· trë nªn thuËn tiÖn vµ ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu. Sau h¬n 2 n¨m thi hµnh LuËt Doanh nghiÖp (tÝnh ®Õn 1-5-2002) ®· cã 42576 doanh nghiÖp míi ®¨ng ký thµnh lËp víi sè vèn míi ®¨ng ký xÊp xØ 50.000 tû ®ång, ®ång thêi t¹o ra kho¶ng 700.000 chç lµm viÖc míi. C¸c doanh nghiÖp còng t¨ng thªm ®Çu t-, më réng thªm qui m« vµ ®Þa bµn kinh doanh d-íi nhiÒu h×nh thøc nh- më thªm chi nh¸nh, v¨n phßng ®¹i diÖn, bæ xung thªm vèn ®Çu t-...(c¶ n-íc ®· cã kho¶ng 9200 chi nh¸nh vµ 900 v¨n phßng ®¹i diÖn ®¨ng ký thµnh lËp). Bªn c¹nh sù gia t¨ng nhanh chãng vÒ sè l-îng doanh nghiÖp th× c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh ®-îc ®¨ng ký còng ®a d¹ng vµ phong phó h¬n cò rÊt nhiÒu. §a sè doanh nghiÖp ®· nhËn thøc ®-îc sù thay ®æi vÒ quyÒn kinh doanh vµ nhanh chãng ph¸t huy s¸ng kiÕn, tËn dông c¸c c¬ héi kinh doanh trªn nguyªn t¾c ®-îc kinh doanh tÊt c¶ nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. C¸i ®-îc lín nhÊt cña LuËt doanh nghiÖp lµ ®· t¹o b-íc ®ét ph¸ trong viÖc c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh trong qu¶n lý Nhµ n-íc ®èi víi doanh nghiÖp ë n-íc ta. Trong 2 n¨m qua, c¸c c¬ quan Nhµ n-íc ®· b·i bá 175 lo¹i giÊy phÐp kh¸c nhau (tøc kho¶ng 44% tæng sè giÊy phÐp kinh doanh ®· tån t¹i trong nÒn kinh tÕ), thÓ hiÖn sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ t- duy vµ ph-¬ng thøc qu¶n lý nhµ n-íc theo h-íng chuyÓn tõ tiÒn kiÓm sang hËu kiÓm, t¸ch b¹ch râ quyÒn SX-KD cña doanh nghiÖp víi ho¹t ®éng qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Tuy nhiªn theo c¸c doanh nghiÖp, vÉn cßn nhiÒu trë ng¹i trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. §ã lµ: - HiÖn vÉn cßn thiÕu c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÇ h-íng dÉn râ rµng vÒ thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh. Thªm vµo ®ã, vÉn ch-a cã mét v¨n b¶n chi tiÕt ho¸ nh÷ng nghµnh nghÒ vµ lÜnh vùc ®ßi hái vèn ph¸p ®Þnh. NhiÒu doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh ph¶i cã giÊy phÐp kinh doanh chuyªn ngµnh, mét sè kh¸c th× ph¶i mÊt thªm thêi gian ®Õn së kÕ ho¹ch vµ ®Çu t- ®Ó tra cøu tªn doanh nghiÖp ®· thµnh lËp tr-íc ®ã nh»m tr¸nh sù trïng lÆp. - C¸c doanh nghiÖp cho biÕt vÉn cßn Ýt nhÊt hai vÊn ®Ò cÇn ®-îc bæ xung trong c¸c qui ®Þnh ®¨ng ký kinh doanh hiÖn hµnh lµ: kh«ng cã h-íng 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 dÉn ®¨ng ký kinh doanh cho mét sè doanh nghiÖp thµnh lËp tõ hé kinh doanh hay doanh nghiÖp t- nh©n vµ quy ®Þnh vÒ nh÷ng giÊy tê cÇn tr×nh khi mét ®¹i diÖn nép hay nhËn ®¬n ®¨ng ký kinh doanh. - Mét sè c¸n bé lµm thñ tôc ë Së KÕ ho¹ch vµ §Çu t- cßn qu¸ phô thuéc v¯o b°n “®iÒu lÖ mÉu” do Së cung cÊp vµ kh«ng dÔ dµng chÊp nhËn c¸c b¶n ®iÒu lÖ do ng-êi nép ®¬n ®¨ng ký kinh doanh so¹n th¶o mµ kh«ng gièng ®iÒu lÖ mÉu. Ngoµi ra, mét sè doanh nghiÖp phµn nµn r»ng thay v× th«ng b¸o b»ng v¨n b¶n cho ng-êi nép ®¬n vÒ nh÷ng sai sãt trong ®¬n ®¨ng ký kinh doanh nh- quy ®Þnh, c¸n bé Së KÕ ho¹ch vµ §Çu t- th-êng chØ xem qua ®¬n vµ yªu cÇu doanh nghiÖp ®em vÒ söa mét vµi lçi nhá. - Thêi gian chê ®îi ®Ó doanh nghiÖp hoµn thµnh thñ tôc kh¾c dÊu vµ cã ®-îc con dÊu lµ l©u. Theo mét cuéc ®iÒu tra th× kho¶ng thêi gian ®Ó nhËn ®-îc con dÊu dao ®éng tõ 1 ®Õn 50 ngµy, trung b×nh lµ 12 ngµy. §iÒu hiÓn nhiªn lµ c¸c c¬ së kh¾c dÊu nµy rÊt nhiÒu viÖc vµ do vËy th-êng lì hÑn trong viÖc giao dÊu. Ngoµi ra, ®Ó cã thÓ nhËn ®-îc con dÊu sím h¬n c¸c doanh nghiÖp ph¶i bá ra thªm mét kho°n l¯” chi phÝ l¯m thªm giê”. Trong mét sè tr­êng hîp , kho¶n chi phÝ nµy cao gÊp 2-3 lÇn so víi kho¶n chi phÝ kh¾c dÊu thùc sù. - Thñ tôc ®¨ng ký m· sè thuÕ vµ mua ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng lµ rÊt phiÒn to¸i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. HiÖn kh«ng cã nh÷ng h-íng dÉn hay chØ dÉn thèng nhÊt, râ rµng cho thñ tôc ®¨ng ký m· sè thuÕ. Mçi c¬ quan, nh©n viªn thuÕ ®i¹ ph-¬ng cã nh÷ng yªu cÇu vµ c¸ch gi¶i thÝch riªng vÒ tÝnh cÇn thiÕt cña mét loaÞ giÊy tê nµo ®ã. ThËm chÝ mét vµi doanh nghiÖp ph¶i tr×nh bµy nhöng giÊy tê bæ xung quyÕt ®Þnh “bæ nhiÖm gi²m ®èc” hay tho° thuËn thuª v¨n phßng ®Ó cã thÓ mua ®-îc ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng Bªn c¹nh ®ã, nhËn thøc vµ chØ ®¹o LuËt Doanh nghiÖp trong kh«ng Ýt c¬ quan thuéc hÖ thèng c¬ quan nhµ n-íc, nhÊt lµ ë cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng cßn thô ®éng, ch-a ®Çy ®ñ vµ kÐm nhiÖt t×nh, thËm chÝ cã n¬i cßn tr× ho·n, lµm tr¸i. Cho ®Õn nay vÉn cßn mét sè v¨n b¶n quan träng liªn quan ®Õn triÓn khai LuËt doanh nghiÖp ch-a ®-îc ban hµnh. Mét sè n¬i ®ang lµm tr¸i víi qui ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp b»ng c¸ch ra lÖnh t¹m ngõng hoÆc kh«ng cÊp ®¨ng ký kinh doanh ®èi víi mét sè ngµnh nghÒ kh«ng thuéc ®èi t-îng cÊm kinh doanh, ®Æt thªm c¸c thñ tôc hoÆc yªu cÇu nép thªm hå s¬ giÊy tê tr¸i qui 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Þnh cña LuËt, kh«ng cÊp hoÆc yªu cÇu rót giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh ®èi víi doanh nghiÖp ®ang c¹nh tranh víi doanh nghiÖp nhµ n-íc t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi kinh doanh, lµm mÊt ®i c¬ héi kinh doanh cña nhiÒu doanh nghiÖp. C¸c c¬ quan Nhµ n-íc còng ch-a thiÕt lËp ®-îc hÖ thèng lý lÞch t- ph¸p phôc vô cho viÖc qu¶n lý Nhµ n-íc, trong ®ã cã x¸c minh nh©n th©n ng-êi thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó thùc hiÖn qui ®Þnh vÒ nh÷ng ®èi t-îng kh«ng ®-îc quyÒn thµnh lËp doanh nghiÖp (§iÒu 9- LuËt doanh nghiÖp) dÉn ®Õn cã mét sè ®èi t-îng bÞ cÊm thµnh lËp doanh nghiÖp nh-ng vÉn thµnh lËp, mét sè doanh nghiÖp ®¨ng ký mµ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng t¹i ®Þa ®iÓm kh¸c n¬i ®¨ng ký kinh doanh. Nh- vËy, bªn c¹nh nh÷ng thay ®æi theo h-íng thuËn lîi, ®¬n gi¶n h¬n th× qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh vµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh tr-íc khi ®i vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp, g©y khã kh¨n cho c¸c nhµ ®Çu t- ®ßi hái cÇn nhanh chãng gi¶i quyÕt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho c¸c doanh nghiÖp. 2. Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp sau khi thµnh lËp. Sau khi ®-îc thµnh lËp, doanh nghiÖp b¾t ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh. Trong giai ®o¹n nµy, c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh- vèn, ®Êt ®ai, th«ng tin …lµ rÊt quan träng ®èi víi doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, ®©y còng lµ c¸c lÜnh vùc mµ cßn nhiÒu bÊt cËp, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh hiÖn nay. 2.1. Huy ®éng vèn Vèn lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt rÊt quan träng cña doanh nghiÖp. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh th× nguån vèn cña b¶n th©n doanh nghiÖp lµ rÊt h¹n chÕ, chñ yÕu lµ c¸c nguån huy ®éng tõ bªn ngoµi trong dã vèn tõ ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông lµ nguån mµ c¸c doanh nghiÖp tr«ng ®îi nhÊt. MÆc dï trong nh÷ng n¨m qua, chÝnh s¸ch tÝn dông ®· cã nhiÒu thay ®æi theo h-íng t¹o ®iÒu kiÖn h¬n cho c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trong viÖc tiÕp cËn c¸c nguån vèn cña ng©n hµng song qua c¸c cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y cho thÊy vèn vÉn lµ khã kh¨n c¬ b¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Nh÷ng khã kh¨n nµy bao gåm: 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc -u ®·i h¬n c¸c doanh nghiÖp t- nh©n trong viÖc vay vèn ng©n hµng, ®Æc biÖt lµ trong c¸c c¸c quy ®Þnh vÒ thÕ chÊp. Doanh nghiÖp nhµ n-íc víi sù b¶o l·nh tõ c¬ quan chñ qu¶n cã thÓ vay mµ kh«ng cÇn cÇm cè hay thÕ chÊp mét c¸ch dÔ dµng. H¬n n÷a do chÝnh s¸ch tÝn dông cßn nhiÒu bÊt cËp, hÖ thèng tµi chÝnh trung gian ch-a ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc lËp ra lµ tøc kh¾c ®-îc quyÒn ®ßi cÊp vèn, ng©n hµng cho vay, nî ®Õn h¹n ch-a tr¶ th× ®-îc khoanh nî, gi·n nî. §èi t-îng N¨m 2000 6 th¸ng ®Çu n¨m 2001 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh 10.78% 4.5% Doanh nghiÖp nhµ n-íc 52% 47% §èi t-îng kh¸c 37.22% 48.5% Nguån: T¹p chÝ Kinh tÕ ph¸t triÓn7/2001 H×nh 3: Tû lÖ tÝn dông cña c¸c ng©n hµng dµnh cho c¸c doanh nghiÖp §iÒu kiÖn ®Ó ®-îc vay vèn tõ ng©n hµng mµ kh«ng cÇn thÕ chÊp lµ rÊt phøc t¹p ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. NÕu ®óng theo c¸c quy ®Þnh ®ã th× c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp, c¸c doanh nghiÖp ch-a tõng vay vèn ng©n hµng sÏ bÞ lo¹i ra khái ®èi t-îng ®-îc vay vèn kh«ng cÇn thÕ chÊp. Nãi c¸ch kh¸c, chÝnh c¸c doanh nghiÖp rÊt cÇn vay vèn, cÇn sù hç trî tõ phÝa ng©n hµng l¹i bÞ g¹t ra ngoµi. ViÖc vay m-în l¹i phô thuéc vµo tµi s¶n thÕ chÊp, ®©y lµ khã kh¨n chñ yÕu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong viÖc tiÕp cËn nguån vèn tõ ng©n hµng. V× kh«ng cã c¬ quan, tæ chøc nµo chÞu tr¸ch nhiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp nªn nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®-îc thùc hiÖnchÝnh bëi ng©n hµng. §iÒu nµy dÉn ®Õn vÊn ®Ò lµ ng©n hµng cã xu h-íng muèn ®¸nh gi¸ thÊp tµi s¶n cña doanh nghiÖp, kh«ng s¸t víi gi¸ trÞ thùc cña tµi s¶n theo gi¸ thÞ tr-êng do ®ã t¹o ra sù thua thiÖt cho c¸c doanh nghiÖp. H¬n thÕ n÷a, trang thiÕt bÞ vµ hµng tån kho cña doanh nghiÖp còng kh«ng ®-îc ng©n hµng chÊp nhËn thÕ chÊp. Nh÷ng khã kh¨n trªn ®· buéc nhiÒu doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i vay tõ thÞ tr-êng tµi chÝnh kh«ng chÝnh thøc, n¬i cã tû lÖ l·i suÊt cao vµ thêi h¹n vay ng¾n. §iÒu nµy lµm cho chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng, c¸c doanh nghiÖp khã cã thÓ ®æi míi trang thiÕt bÞ, c«ng nghÖ dÉn tíi søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ rÊt thÊp. 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 2.2. §Êt ®ai vµ giÊy phÐp x©y dùng §Êt ®ai lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt kh«ng thÓ thiÕu cña mçi doanh nghiÖp. §Ó ®Çu t- s¶n xuÊt tr-íc hÕt c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã mét quü ®Êt nhÊt ®Þnh. Nãi chung quü ®Êt dïng cho s¶n xuÊt - kinh doanh lµ kh«ng nhá. Trªn m¶nh ®Êt cña m×nh c¸c doanh nghiÖp sÏ tiÕn hµnh x©y dùng nhµ x-ëng, ®Çu t- m¸y mãc trang thiÕt bÞ vµ ®i vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh. Do ®ã, nÕu quü ®Êt cña mçi doanh nghiÖp lµ æn ®Þnh th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh sÏ nhanh chãng ®-îc tiÕn hµnh vµ ph¸t huy hiÖu qu¶. Trªn thùc tÕ, kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng may m¾n cã ®-îc quü ®Êt ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vµ æn ®Þnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh a.VÒ thñ tôc xin giao ®Êt hoÆc cho thuª ®Êt ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Theo ®iÒu 13 cña nghÞ ®Þnh 12/2000/N§-CP ngµy 5-5-2000 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc söa ®æi, bæ xung mét sè ®iÒu vÒ qui chÕ qu¶n lý ®Çu t- vµ x©y dùng ban kÌm theo nghÞ ®Þnh sè 52/1999/N§-CP ngµy 8-7-1999 cña ChÝnh phñ ®èi víi c¸c dù ¸n s¶n xuÊt - kinh doanh cña t- nh©n, tæ chøc kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ DNNN cã yªu cÇu giao ®Êt hoÆc thuª ®Êt th× chñ ®Çu t- ph¶i cã ®¬n ®Ò nghÞ kÌm theo dù ¸n s¶n xuÊt - kinh doanh ®· ®-îc chÊp thuËn vÒ ®Þa ®iÓm, diÖn tÝch ®Êt cÇn cã cña dù ¸n vµ lµm thñ tôc giao ®Êt hoÆc thuª ®Êt theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai hiÖn hµnh. Trªn thùc tÕ, viÖc thuª ®Êt l¹i lµ mét qu¸ tr×nh hÕt søc phøc t¹p, ®Æc biÖt lµ ë c¸c thµnh phè lín nh- Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh... Khã kh¨n ®Çu tiªn khi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ®i thuª ®Êt lµ c¸c thñ tôc qu¸ phiÒn hµ vµ r¾c rèi. HiÖn kh«ng cã mét c¬ quan chuyªn tr¸ch nµo qu¶n lý c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai. Do vËy, doanh nghiÖp ph¶i chê phª duyÖt cña rÊt nhiÒu c¬ quan qu¶n lý ®Þa ph-¬ng. Theo sè liÖu tõ mét chuyªn ®Ò nghiªn cøu t- nh©n, ®Ó thuª ®-îc ®Êt, doanh nghiÖp ph¶i chê tõ 3 ®Õn 8 th¸ng. Mét sè doanh nghiÖp nãi r»ng hä ph°i chê lÊy “dÊu ®à” cða h¬n 20 bé phËn kh²c nhau. TÊt nhiªn ®i kÌm víi nã sÏ cã nhiÒu kho¶n chi phÝ kh«ng chÝnh thøc t-¬ng øng víi mçi con dÊu. Mét minh chøng cho viÖc r-êm rµ, phøc t¹p cña c¸c thñ tôc liªn quan ®Õn ®Êt ®ai lµ: LuËt ®Êt ®ai quy ®Þnh ®iÒu kiÖn ®Ó ®-îc Nhµ n-íc giao ®Êt, cho thuª ®Êt l¯ dø ²n ®± ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn “phª duyÖt”. Trong khi Qui chÕ 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 qu¶n lý ®Çu t- vµ x©y dùng ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 52/1999/N§-CP ngµy 08-7-1999 cña chÝnh phñ quy ®Þnh dù ¸n cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh do chñ ®Çu t- tù quyÕt ®Þnh. Ngay c¶ nghÞ ®Þnh 12/2000/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ viÖc söa ®æi bæ xung mét sè ®iÒu cña qui chÕ qu¶n lý ®Çu t- vµ x©y dùng ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 52 ®· nªu trªn míi qui ®Þnh râ vÒ viÖc UBND cÊp cã thÈm quyÒn cða ®Þa ph­¬ng “chÊp thuËn” vÒ ®Þa ®iÓm ®Êt cða dø ²n ®Ó l¯m thð tóc th× míi cã c¬ së ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, nghÞ ®Þnh nµy l¹i qui ®Þnh thªm mét ®iÒu kiÖn phi thùc tÕ lµ dù ¸n ®Çu t- s¶n xuÊt - kinh doanh ®· ®-îc chÊp nhËn trong giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh trong khi tõ th¸ng 1/2000 luËt doanh nghiÖp cã hiÖu lùc thi hµnh ®· b·i bá thñ tôc nép dù ¸n, ph-¬ng ¸n ®Çu t- ban ®Çu trong hå s¬ ®¨ng ký kinh doanh. TÊt c¶ nh÷ng sù chång chÐo kh«ng hîp lý nµy ®· c¶n trë sù n¨ng ®éng cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. Kh«ng thuª ®-îc ®Êt, kh«ng quü ®Êt, kh«ng cã ®Êt c¸c doanh nghiÖp ph¶i chê ®îi qu¸ l©u ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cña m×nh. §iÒu nµy ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. Lo¹i Doanh nghiÖp 1999 2000 Doanh nghiÖp nhµ n-íc 62% 46.3% Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi 22% 27.5% Doanh nghiÖp t- nh©n 18% 26.2% Nguån : T¹p chÝ Doanh nghiÖp th-¬ng m¹i sè 8/2001 H×nh 4: Tû lÖ quü ®Êt dµnh cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. b. VÒ c«ng t¸c qu¶n lý ®Êt ®ai cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn: VÒ qui ho³ch sõ dóng ®Êt, ®iÒu 6 nghÞ ®Þnh 51 cã qui ®Þnh “UBND tØnh, TP trùc thuéc trung -¬ng ®Þnh kú hµng n¨m c«ng bè qui ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®-îc c¬ quan Nhµ n-íc cã thÈm quyÒn xÐt duyÖt, c«ng bè quü ®Êt ch-a sñ dông, quü ®Êt ®ang cã nhu cÇu cho thuª ®Ó c¸c nhµ ®Çu t-, c¸c doanh nghiÖp cã nhu cÇu ®¨ng ký nhËn thuª”. Song cho ®Õn nay, nhiÒu ®Þa ph­¬ng vÉn ch­a lµm ®-îc viÖc nµy, ®iÒu ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng quÜ ®Êt cã nh-ng c¸c doanh nghiÖp th× vÉn kh«ng thÓ thuª ®-îc ®Êt ®Ó ho¹t ®éng. 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 T×nh tr¹ng chÝnh quyÒn tØnh, thµnh phè cho phÐp c¸c doanh nghiÖp nhËn tr-íc quyÒn sö dông ®Êt cña d©n kÓ c¶ ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh råi míi lµm thñ tôc giao ®Êt cho thuª ®Êt sau còng x¶y ra ë nhiÒu n¬i. §iÒu nµy khiÕn cho chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng kh«ng kiÓm so¸t ®-îc ®Êt ®ai, kh«ng hiÕm tr-êng hîp chuyÓn nh-îng ®Êt ®· l©u nh-ng vÉn kh«ng lµm thñ tôc giao ®Êt, cho thuª ®Êt. ViÖc thu håi ®Êt bá hoang, ®Êt cña c¸c DNNN kh«ng sö dông ®Ó chuyÓn quyÒn sö dông cho c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh còng ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nh- ë Hµ Néi, trong n¨m 2002, thµnh phè Hµ Néi ®Ò ra chØ tiªu thu håi ®Êt bá hoang, kh«ng sö dông cña 45 tr-êng hîp. Nh-ng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh thu håi ®Êt ®· gÆp rÊt nhiÒu sù chèng ®èi. §Æc biÖt mét sè c«ng ty ®Ó tr²nh bÞ thu håi ®Êt ®± t×m c²ch “l²ch luËt”- hîp thøc ho¸ c¸c vi ph¹m cña m×nh. C«ng ty khi nghe tin bÞ thu håi ®· nhanh ch¸ng lËp mét dù ¸n s¶n xuÊt - kinh doanh tr×nh lªn c¬ quan chñ qu¶n phª duyÖt vµ chÝnh c¬ quan chñ qu¶n ®· ®Ò nghÞ ho·n quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt. §iÒu ®¸ng l-u ý ë ®©y lµ mét khi vµi doanh nghiÖp ®· l¸ch luËt thµnh c«ng th× nã sÏ trë thµnh mét tiÒn lÖ xÊu g©y c¶n trë cho viÖc xö lý c¸c tr-êng hîp vi ph¹m ®Êt ®ai kh¸c. Vµ cuèi cïng vÉn cã doanh nghiÖp gi÷ ®Êt mµ kh«ng lµm g× c¶ cßn c¸c doanh nghiÖp kh¸c kh«ng t×m ®©u ra ®Êt ®Ó sõ dóng, t×nh tr³ng “kÍ ¨n kh«ng hÕt, ng­êi lÇn ch¼ng ra” sÎ vÉn cßn tån t³i nÕu ta kh«ng cã biÖn ph²p höu hiÖu n¯o ®Ó qu°n lý chÆt chÏ h¬n viÖc sö dông ®Êt ®ai. c. Sù bÊt b×nh ®¼ng trong sö dông ®Êt. Trong lóc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i chê ®îi hoÆc kh«ng thÓ thuª ®-îc ®Êt th× nhiÒu DNNN hiÖn nay ®ang ®-îc h-ëng nh÷ng lîi thÕ kh«ng c«ng b»ng vÒ ®Êt ®ai. NhiÒu DNNN hiÖn ®ang n¾m gi÷ nh÷ng diÖn tÝch ®Êt lín bá kh«ng hoÆc sö dông sai môc ®Ých ë nh÷ng vÞ trÝ trung t©m thuËn tiÖn t¹i c¸c thµnh phè lín nh- Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh...trong khi hÇu hÕt nh÷ng doanh nghiÖp võa vµ nhá míi ®¨ng ký kh«ng thÓ kiÕm ®-îc mét m¶nh ®Êt trèng phï hîp ®Ó thuª hoÆc mua l¹i. ChÝnh t×nh h×nh nµy ®· lµm n¶y sinh quan hÖ cung cÇu vÒ ®Êt ®ai, nh÷ng giao dÞch ngÇm tr¸i víi chñ tr-¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc vµ cã khi lµ tr¸i ph¸p luËt. 20