tailieuonthi
Lêi nãi ®Çu
Lîi nhuËn lµ môc tiªu ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, nã quyÕt
®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Víi ®iÒu kiÖn cô thÓ
kh¸c nhau, c¬ chÕ vËn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nhau th×
kÕt qu¶ lîi nhuËn còng kh¸c nhau. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp
trung, c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc Nhµ níc cÊp ph¸t vèn,
cung øng vËt t, nguyªn vËt liÖu, l·i nép Nhµ níc, lç Nhµ níc
chÞu, lîi nhuËn ®ã cha ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ c¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ
yªu cÇu thùc tÕ cña thÞ trêng, cha kÝch thÝch ®îc tÝnh s¸ng t¹o
chñ ®éng cña ngêi qu¶n lý vµ c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt. Do ®ã
cã t×nh tr¹ng l·i gi¶, lç thËt. NhiÒu doanh nghiÖp Nhµ níc lµm ¨n
thua lç kÐo dµi trë thµnh g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ g©y l·ng phÝ.
Thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi, nÒn kinh tÕ ®îc vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa. Nhµ níc ban hµnh c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch, s¾p xÕp
l¹i c¸c doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp chñ ®éng
s¸ng t¹o, tù chÞu tr¸ch nhiÖm lç l·i vÒ c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Tõ
khi cã quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ ®îc phÐp thµnh lËp c¸c C«ng ty
TNHH, C«ng ty cæ phÇn, c¸c doanh nghiÖp t nh©n võa, nhá vµ c¸c
doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi víi nhiÒu m« h×nh kh¸c
nhau, ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®îc c¶i thiÖn, nhiÒu doanh
nghiÖp b¾t ®Çu lµm ¨n cã l·i, t¹o ®iÒu kiÖn më réng vµ ph¸t triÓn
s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc
lµm cho x· héi. Bëi vËy, kh«ng ngõng n©ng cao lîi nhuËn lµ mét
viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt cña c¸c doanh nghiÖp. C«ng ty Th¬ng m¹i
ViÖt Ph¸t TriÓn lµ mét trong sè c¸c doanh nghiÖp nh vËy.
Trong thêi gian thùc tËp tèt nghiÖp t¹i C«ng ty Th¬ng m¹i
ViÖt Ph¸t TriÓn, vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tÕ ho¹t
®éng kinh doanh cña C«ng ty, em nghiªn cøu vÊn ®Ò lîi nhuËn cña
C«ng ty vµ hoµn thµnh chuyªn ®Ò tèt nghiÖp víi ®Ò tµi : "Mét sè biÖn
ph¸p nh»m n©ng cao lîi nhuËn ë C«ng ty Th¬ng m¹i ViÖt Ph¸t TriÓn".
1
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò gåm 3 ch¬ng :
Ch¬ng I : Tæng quan vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng.
Ch¬ng II : Thùc tr¹ng lîi nhuËn cña C«ng ty TNHH Th¬ng m¹i
ViÖt Ph¸t TriÓn.
Ch¬ng III : Mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao lîi nhuËn cña C«ng
ty.
2
tailieuonthi
Ch¬ng I
Tæng quan vÒ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
I- Lîi nhuËn vµ vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi ho¹t ®éng
kinh doanh cña doanh nghiÖp :
1. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng :
a) Doanh nghiÖp :
NÒn kinh tÕ níc ta ®îc vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Nhµ níc
®ang tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó t¹o m«i trêng thuËn lîi
cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh doanh vµ
lîi nhuËn cao.
Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô
së giao dÞch æn ®Þnh, ®îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt, cã t c¸ch ph¸p nh©n, ho¹t ®éng kinh doanh nh»m môc
®Ých tèi ®a hãa gi¸ trÞ tµi s¶n cña chñ së h÷u doanh nghiÖp, tèi ®a
hãa lîi nhuËn vµ ph¸t triÓn.
ë níc ta hiÖn nay cã nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp ho¹t
®éng. Cã thÓ ph©n lo¹i doanh nghiÖp c¨n cø vµo ngµnh nghÒ, h×nh
thøc së h÷u. Dùa vµo h×nh thøc së h÷u, c¸c doanh nghiÖp ®îc chia
thµnh :
- Doanh nghiÖp Nhµ níc.
- C«ng ty cæ phÇn, C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n.
- Doanh nghiÖp t nh©n.
- Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
Doanh nghiÖp Nhµ níc : Theo §iÒu 1 LuËt Doanh nghiÖp
Nhµ níc "Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc
®Çu t vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh
3
tailieuonthi
hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x·
héi do Nhµ níc giao cho. Doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p
nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn
bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp
qu¶n lý". Doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh lµ Doanh
nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn.
Doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng c«ng Ých lµ Doanh nghiÖp Nhµ
níc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô c«ng céng theo c¸c chÝnh
s¸ch cña Nhµ níc hoÆc trùc tiÕp thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng,
an ninh.
C«ng ty (C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, C«ng ty cæ phÇn) lµ
doanh nghiÖp trong ®ã c¸c thµnh viªn cïng gãp vèn, cïng chia lîi
nhuËn, cïng chÞu lç t¬ng øng víi phÇn vèn gãp cña m×nh vµ chÞu
tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña C«ng ty trong ph¹m vi phÇn gãp
cña m×nh.
Doanh nghiÖp t nh©n lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm
chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cu¶ m×nh vÒ mäi
ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.
Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi gåm doanh nghiÖp
liªn doanh, doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t níc ngoµi. Doanh
nghiÖp liªn doanh lµ doanh nghiÖp do hai bªn hoÆc nhiÒu bªn hîp
t¸c thµnh lËp t¹i ViÖt Nam trªn c¬ së hîp ®ång liªn doanh hoÆc
hiÖp ®Þnh ký gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ ChÝnh phñ níc ngoµi
hoÆc lµ doanh nghiÖp do doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi hîp
t¸c víi doanh nghiÖp ViÖt Nam hoÆc do doanh nghiÖp liªn doanh
hîp t¸c víi nhµ ®Çu t níc ngoµi trªn c¬ së hîp ®ång liªn doanh.
Doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t níc ngoµi do nhµ ®Çu t níc
ngoµi ®Çu t 100% vèn t¹i ViÖt Nam.
b) Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp :
Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét ho¹t ®éng ®Æc thï cña doanh
nghiÖp. Doanh nghiÖp kinh doanh nh÷ng hµng hãa, dÞch vô mµ thÞ
trêng cã nhu cÇu, trong kh¶ n¨ng nguån lùc hiÖn cã cña doanh
nghiÖp nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt, n©ng cao thu nhËp cña ngêi
4
tailieuonthi
lao ®éng, tÝch lòy ®Ó ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng, gãp
phÇn t¨ng thu nhËp quèc d©n vµ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ®Êt níc
ph¸t triÓn. §Ó s¶n xuÊt hµng hãa vµ cung cÊp dÞch vô, doanh
nghiÖp ph¶i mua nguyªn nhiªn liÖu, c¸c bé phËn, linh kiÖn rêi hay
b¸n thµnh phÈm cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c ë trong vµ ngoµi níc.
Nh vËy, c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ph¶i cã mèi quan hÖ t¬ng
hç víi c¸c thµnh viªn kh¸c trong nÒn kinh tÕ.
Ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong
ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Chñ yÕu gi¶i quyÕt c¸c
vÊn ®Ò sau :
- C¸c chiÕn lîc ®Çu t
- Nguån vèn ®Çu t cho kinh doanh
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, xem xÐt c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó ®¶m
b¶o c©n b»ng thu chi.
- Qu¶n lý ho¹t ®éng tµi chÝnh ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh cho phï
hîp.
C¸c ho¹t ®éng trªn nh»m ®¹t tíi môc tiªu lîi nhuËn cao nhÊt
s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng ngõng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn.
Thùc hiÖn ®êng lèi c¶i c¸ch kinh tÕ, §¶ng vµ Nhµ níc ®æi
míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tæ chøc s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp t¹o ®iÒu
kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. C«ng ty TNHH lµ
mét bé phËn quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
II- Lîi nhuËn vµ vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi doanh
nghiÖp :
1. Lîi nhuËn :
Quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc :
Ngay khi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt, trao ®æi, mua b¸n hµng hãa,
lîi nhuËn trong kinh doanh ®· lµ mét ®Ò tµi nghiªn cøu, tranh luËn
cña nhiÒu trêng ph¸i, nhiÒu nhµ lý luËn kinh tÕ.
5
tailieuonthi
Adam - Smith lµ ngêi ®Çu tiªn trong sè c¸c nhµ kinh tÕ häc
cæ ®iÓn, ®· nghiªn cøu kh¸ toµn diÖn vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña
lîi nhuËn. ¤ng xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm, gi¸ trÞ trao ®æi cña mäi
hµng hãa lµ do lao ®éng s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã quyÕt ®Þnh, ®Ó tõ
®ã ®Æt nÒn t¶ng cho c¸c lý thuyÕt vÒ kinh tÕ thÞ trêng. Theo
A.Smith : NÕu chÊt lîng cña lao ®éng chi phÝ cho viÖc s¶n xuÊt ra
mét s¶n phÈm nµo ®ã cµng lín th× gi¸ trÞ vµ do ®ã gi¸ trÞ trao ®æi
cña nã còng cµng lín. ¤ng kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ quy
®Þnh gi¸ trÞ trao ®æi : Trong cÊu thµnh gi¸ trÞ cña hµng hãa cã tiÒn
l¬ng, ®Þa t« vµ lîi nhuËn. Theo A.Smith, lîi nhuËn cña nhµ t b¶n
®îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn kh¸c
cña gi¸ trÞ thÆng d, tøc phÇn gi¸ trÞ do lao ®éng kh«ng ®îc tr¶
c«ng t¹o ra. ¤ng ®· ®Þnh nghÜa : "Lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ vµo
gi¸ trÞ s¶n phÈm do ngêi lao ®éng t¹o ra". Nguån gèc cña lîi nhuËn
lµ do toµn bét t b¶n ®Çu t ®Î ra trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ lu
th«ng. Lîi nhuËn lµ nguån gèc cña c¸c thu thËp trong x· héi vµ cña
mäi gi¸ trÞ trao ®æi.
Adam - Smith cho r»ng kh«ng chØ cã lao ®éng n«ng nghiÖp mµ
c¶ lao ®éng c«ng nghiÖp còng t¹o ra lîi nhuËn. Nhµ t b¶n tiÒn tÖ
cho nhµ t b¶n s¶n xuÊt vay vèn vµ nhËn ®îc lîi tøc cho vay. §ã lµ
mét biÓu hiÖn kh¸c cña lîi nhuËn ®· ®îc t¹o ra trong s¶n xuÊt.
ChÝnh c¸c nhµ t b¶n (cho vay - s¶n xuÊt) sÏ tho¶ thuËn ®Ó ph©n
chia gi¸ trÞ thÆng d ®îc t¹o ra tõ s¶n xuÊt - kinh doanh t b¶n
chñ nghÜa. S¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh
c¹nh tranh cµng quyÕt liÖt. A.Smith cßn ph¸t hiÖn viÖc ph©n chia
lîi nhuËn theo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ khi quy m« ®Çu t t
b¶n cµng lín th× tû suÊt lîi nhuËn cã xu híng gi¶m sót.
Tuy cßn nh÷ng sai lÇm trong hÖ thèng lý luËn cña m×nh
nhng A.Smith ®· chØ ra ®îc r»
ng : Nguån gèc thùc sù cho gi¸ trÞ thÆng d lµ do lao ®éng t¹o ra,
cßn lîi nhuËn, ®Þa t«, lîi tøc chØ lµ biÕn thÓ, lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn
kh¸c nhau cña gi¸ trÞ thÆng d mµ th«i.
6
tailieuonthi
D.Ricacdo vµ nh÷ng ngêi kÕ tôc ®· x©y dùng häc thuyÕt kinh
tÕ cña m×nh trªn c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò vµ ph¸t kiÕn cña A.Smith.
D.Ricacdo còng hoµn toµn dùa vµo lý luËn gi¸ trÞ lao ®éng ®Ó ph©n
tÝch chØ râ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn trong s¶n xuÊt kinh
doanh t b¶n chñ nghÜa.
D.Ricacdo ®· kh¼ng ®Þnh : Lao ®éng lµ nguån gèc cña gi¸ trÞ
vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ s¶n phÈm lao ®éng ®îc ph©n thµnh c¸c nguån
thu nhËp tiÒn l¬ng, ®Þa t«, lîi nhuËn. ¤ng kÕt luËn : "Lîi nhuËn
chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ lao ®éng thõa ra ngoµi tiÒn c«ng ; lîi nhuËn lµ
lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña c«ng nh©n. D.Ricacdo coi lîi
nhuËn lµ phÇn gi¸ trÞ thõa ra ngoµi tiÒn c«ng, gi¸ trÞ hµng hãa do
c«ng nh©n t¹o ra lu«n lu«n lín h¬n sè tiÒn c«ng, sè chªnh lÖch ®ã
chÝnh lµ lîi nhuËn. ¤ng thÊy ®îc quan hÖ m©u thuÉn gi÷a tiÒn
l¬ng vµ lîi nhuËn : ViÖc h¹ thÊp tiÒn l¬ng lµm cho lîi nhuËn t¨ng
vµ ngîc l¹i, tiÒn l¬ng t¨ng lµm cho lîi nhuËn gi¶m, cßn gi¸ trÞ
hµng hãa kh«ng thay ®æi. ¤ng nhËn thÊy sù ®èi lËp gi÷a tiÒn l¬ng
vµ lîi nhuËn, tøc sù ®èi lËp lîi Ých kinh tÕ cña c«ng nh©n vµ c¸c nhµ
t b¶n.
Ph©n tÝch s©u h¬n sù vËn ®éng cña lîi nhuËn trong s¶n xuÊt
t b¶n chñ nghÜa, D.Ricacdo ®· nhËn ®Þnh : NÕu t b¶n ®îc ®Çu t
vµo s¶n xuÊt nh÷ng ®¹i lîng b»ng nhau, sÏ nhËn ®îc nh÷ng lîi
nhuËn nh nhau vµ b×nh qu©n ho¸ lîi nhuËn lµ mét xu híng
kh¸ch quan cña s¶n xuÊt - kinh doanh t b¶n chñ nghÜa. VÒ quan
hÖ gi÷a tiÒn c«ng vµ lîi nhuËn, «ng cho r»ng : lîi nhuËn phô thuéc
vµo møc t¨ng n¨ng suÊt vµ ®èi nghÞch víi tiÒn c«ng.
T¬ng ®èi kh¸c biÖt víi c¸c häc thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng ë trªn,
Jan Batitxay cho r»ng : B¶n chÊt lîi nhuËn lµ phÇn thëng thÝch
®¸ng cho viÖc m¹o hiÓm ®Çu t t b¶n ®Ó kinh doanh, lµ h×nh thøc
tiÒn c«ng ®Æc biÖt mµ nhµ t b¶n tr¶ l¹i cho m×nh.
Jan Batitxay ®a ra nguyªn t¾c ph©n phèi thu nhËp trong x·
héi t s¶n :
1. C«ng nh©n lµm thuª nhËn ®îc tiÒn c«ng tõ s¶n phÈm lao
®éng.
7
tailieuonthi
2. Chñ ruéng ®Êt nhËn ®îc ®Þa t« tõ viÖc chuyÓn nhîng
quyÒn sö dông cho c¸c nhµ t b¶n chñ nghÜa.
3. Chñ t b¶n nhËn ®îc lîi nhuËn tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh cña m×nh.
KÕ thõa nh÷ng nguyªn lý ®óng ®¾n, khoa häc cña nh÷ng nhµ
lý luËn tiÒn bèi. C.M¸c ®· nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ triÖt ®Ó
vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn trong kinh doanh t b¶n chñ
nghÜa. Dùa trªn lý luËn lao ®éng, lÊy s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa
lµm ®èi tîng nghiªn cøu, ph©n tÝch, C.M¸c ®· ph¸t hiÖn vµ lµm râ
toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d díi chñ nghÜa t b¶n ®iÒu mµ c¸c vÞ tiÒn bèi cña «ng cha lµm ®îc. C.M¸c ®· kh¼ng
®Þnh : VÒ nguån gèc lîi nhuËn lµ do lao ®éng lµm thuª t¹o ra, vÒ
b¶n chÊt : Lîi nhuËn lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d, lµ
kÕt qu¶ cña lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng, do nhµ t b¶n chiÕm lÊy,
lµ quan hÖ bãc lét vµ n« dÞch lao ®éng trong x· héi t b¶n chñ
nghÜa. Khi truy t×m nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn, C.M¸c viÕt :
"Gi¸ trÞ thÆng d ®îc quan niÖm lµ toµn bé con ®Î cña t b¶n øng
tríc, mang h×nh th¸i chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn" vµ "gi¸ trÞ thÆng d
(lµ lîi nhuËn) lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra cña gi¸ trÞ hµng hãa so víi chi
phÝ s¶n xuÊt cña nã, nghÜa lµ phÇn d«i ra cña tæng sè lîng lao
®éng chøa ®ùng trong hµng hãa víi sè lîng lao ®éng ®îc tr¶ c«ng
chøa ®ùng trong hµng hãa".
Vît trªn tÊt c¶ c¸c nhµ lý luËn tríc ®©y, C.M¸c ®· ph©n tÝch
tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña lîi nhuËn, sù h×nh thµnh lîi
nhuËn vµ sù vËn ®éng cña quy luËt lîi nhuËn b×nh qu©n, xuyªn qua
c¸c quan hÖ kinh tÕ lµ c¸c quan hÖ chÝnh trÞ - x· héi cña ph¹m trï
lîi nhuËn. Lµ nhµ t tëng vÜ ®¹i cña giai cÊp c«ng nh©n, sù nghiªn
cøu vÒ kinh tÕ cña C.M¸c lµ c¬ së, lµ ph¬ng tiÖn v¹ch râ nh÷ng
m©u thuÉn néi t¹i cña x· héi t b¶n, nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng
®Èy chñ nghÜa t b¶n ®Õn chç tÊt yÕu bÞ diÖt vong, x©y dùng häc
thuyÕt vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp.
Lîi nhuËn ®îc xem nh mét cùc ®èi lËp víi tiÒn l¬ng trong
c¬ chÕ ph©n phèi thu nhËp t b¶n chñ nghÜa. C.M¸c viÕt : gi¸ c¶ søc
8
tailieuonthi
lao ®éng biÓu hiÖn ra díi h×nh th¸i chuyÓn ho¸ lµ tiÒn c«ng, nªn ë
cùc ®èi lËp, gi¸ trÞ thÆng d biÓu hiÖn ra díi h×nh thøc chuyÓn ho¸
lµ tiÒn c«ng, nªn ë cùc ®èi lËp, gi¸ trÞ th¨ng d biÓu hiÖn ra díi
h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn. Trong doanh nghiÖp t b¶n chñ
nghÜa, ®Ó theo ®uæi môc tiªu cña lîi nhuËn tiÒn tr¶ cho viÖc thuª
søc lao ®éng cã xu híng gi¶m sót. M¸c tãm t¾t nh sau : "TiÒn
c«ng vµ lîi nhuËn lµ tû lÖ nghÞch víi nhau". Gi¸ trÞ trao ®æi cña t
b¶n, tøc lµ lîi nhuËn t¨ng lªn theo tû lÖ mµ gi¸ trÞ trao ®æi cña lao
®éng tøc lµ lao ®éng tiÒn c«ng gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i. Lîi nhuËn
t¨ng lªn theo møc ®é mµ tiÒn c«ng gi¶m xuèng vµ gi¶m xuèng theo
møc ®é tiÒn c«ng t¨ng lªn". Vµ "lîi nhuËn t¨ng lªn kh«ng ph¶i v×
tiÒn c«ng ®· sôt xuèng v× lîi nhuËn t¨ng lªn".
Tãm l¹i, hÇu hÕt c¸c nhµ lý luËn khi x©y dùng häc thuyÕt kinh
tÕ cña m×nh ®Òu cè g¾ng v¹ch râ b¶n chÊt, nguån gèc cña lîi nhuËn
cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa. TiÒn l¬ng, lîi nhuËn, lîi tøc, ®Þa
t« ®îc xem lµ nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu cña c¸c lý thuyÕt kinh tÕ.
KÕt luËn :
- Lîi nhuËn lµ mét ph¹m trï kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ hµng
hãa nãi chung, mét nÒn kinh tÕ mµ trong quan hÖ s¶n xuÊt nã tån
t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
- Lîi nhuËn cña s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét h×nh th¸i biÓu
hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d, tøc lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra ngoµi tiÒn c«ng,
do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Tuy nÒn s¶n xuÊt x· héi cã sù ®èi lËp
gi÷a chñ doanh nghiÖp vµ ngêi lµm thuª. Lîi nhuËn biÓu hiÖn
m©u thuÉn vÒ quyÒn lîi kinh tÕ gi÷a chñ vµ giíi thî, biÓu hiÖn quan
hÖ bãc lét vµ n« dÞch lao ®éng.
- Trong m«i trêng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ hµng hãa cã sù
chuyÓn ho¸ lîi nhuËn vµ h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn. Cïng víi sù
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, sù thay ®æi cña cÊu t¹o h÷u c¬ t
b¶n chñ nghÜa, viÖc t¨ng ®Çu t t b¶n cè ®Þnh vµo s¶n xuÊt, viÖc
thay thÕ lao ®éng sèng b»ng hÖ thèng m¸y mãc lµm cho tû suÊt lîi
nhuËn cã xu híng gi¶m ®i.
- Lîi nhuËn cña s¶n xuÊt kinh doanh cã quan hÖ chÆt chÏ víi
tiÒn c«ng tr¶ cho viÖc thuª lao ®éng. Víi t c¸ch lµ mét yÕu tè cña
9
tailieuonthi
chi phÝ s¶n xuÊt, tiÒn c«ng cã xu híng vËn ®éng ngîc chiÒu víi lîi
nhuËn doanh nghiÖp. Khi n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, lîi nhuËn
t¨ng nhng tiÒn c«ng l¹i gi¶m xuèng.
3. KÕt cÊu cña lîi nhuËn trong doanh nghiÖp :
Lîi nhuËn lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cuèi cïng cña c¸c ho¹t ®éng
s¶n xuÊt - kinh doanh, lµ chØ tiªu chÊt lîng ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶
kinh tÕ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù tham gia cña nhiÒu thµnh
phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp, ph¹m vi kinh
doanh cña doanh nghiÖp ®îc më réng, ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp rÊt phong phó vµ ®a d¹ng
nªn lîi nhuËn ®îc h×nh thµnh tõ nhiÒu bé phËn. NÕu xÐt theo
nguån h×nh thµnh, lîi nhuËn cña doanh nghiÖp bao gåm c¸c bé
phËn sau :
Lîi nhuËn tríc
thuÕ thu nhËp
doanh nghiÖp
Lîi nhuËn
= tõ ho¹t ®éng +
kinh doanh
Lîi nhuËn
ho¹t ®éng
tµi chÝnh
L¬i nhuËn
+ ho¹t ®éng
bÊt thêng
3.1. Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh :
Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh lµ lîi nhuËn do
tiªu thô s¶n phÈm lao vô, dÞch vô cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña doanh nghiÖp, lµ kho¶n chªnh lÖch gi÷a doanh thu cña
ho¹t ®éng kinh doanh trõ ®i gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm hµng
hãa dÞch vô ®· tiªu thô vµ thuÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt (trõ
thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp).
§©y lµ bé phËn lîi nhuËn chiÕm tû träng lín trong toµn bé lîi
nhuËn. Bé phËn lîi nhuËn nµy ®îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc sau :
Lîi nhuËn
Doanh
ho¹t ®éng
= thu thuÇn -
SXKD
trong kú
Gi¸ vèn
b¸n hµng
-
Chi phÝ
b¸n hµng
-
Chi phÝ
qu¶n lý DN
Trong ®ã :
* Doanh thu thuÇn tõ ho¹t ®éng kinh doanh lµ toµn bé gi¸ trÞ
cña s¶n phÈm hµng hãa cung øng dÞch vô trªn thÞ trêng ®îc thùc
10
tailieuonthi
hiÖn trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh sau khi ®· trõ ®i c¸c kho¶n gi¶m
trõ doanh thu nh : gi¶m gi¸ hµng b¸n, hµng bÞ tr¶ l¹i (nÕu cã
chøng tõ hîp lÖ), thuÕ TT§B, thuÕ XK ph¶i nép (nÕu cã).
§©y lµ bé phËn doanh thu chñ yÕu, chiÕm tû träng lín trong
tæng sè doanh thu, nã quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån t¹i cña doanh nghiÖp.
Thêi ®iÓm x¸c ®Þnh doanh thu lµ khi ngêi mua ®· chÊp nhËn
thanh to¸n, kh«ng phô thuéc vµo viÖc doanh nghiÖp ®· thu ®îc
tiÒn hay cha.
TiÒn thu vÒ trong kú lµ tæng sè tiÒn mµ doanh nghiÖp thu
®îc tõ ho¹t ®éng b¸n hµng trong kú bao gåm c¶ kho¶n tiÒn mµ
kh¸ch hµng cßn nî kú tríc, kú nµy tr¶ hoÆc tiÒn øng tríc cña
kh¸ch ®Ó mua hµng. TiÒn thu vÒ trong kú cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá
h¬n doanh thu trong kú cña doanh nghiÖp.
- Gi¶m gi¸ hµng b¸n : Sè tiÒn mµ doanh nghiÖp chÊp nhËn
gi¶m cho ngêi mua v× nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ doanh nghiÖp
(hµng sai quy c¸ch, kÐm phÈm chÊt...) hoÆc sè tiÒn thëng cho
ngêi mua do mua mét lÇn víi sè lîng lín (bít gi¸) hoÆc sè lîng
hµng mua trong mét kho¶ng thêi gian lµ ®¸ng kÓ (håi khÊu).
- Hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i : Ph¶n ¸nh doanh thu cña sè hµng tiªu
thô bÞ kh¸ch hµng tr¶ l¹i, do lçi thuéc vÒ doanh nghiÖp nh vi
ph¹m cam kÕt, vi ph¹m hîp ®ång, hµng sai quy c¸ch...
- ThuÕ tiªu thô bao gåm thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ xuÊt
khÈu, lµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp víi Nhµ níc vÒ ho¹t ®éng tiªu
thô s¶n phÈm, hµng hãa, cung cÊp lao vô, dÞch vô...
* Tæng chi phÝ liªn quan ®Õn hµng hãa tiªu thô trong kú bao
gåm :
- Tæng trÞ gi¸ vèn cña hµng hãa tiªu thô trong kú lµ kh¸i niÖm
dïng chung cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Ó chØ gi¸ mua thùc tÕ cña
hµng ®· tiªu thô trong c¸c doanh nghiÖp th¬ng m¹i ; chØ tiªu nµy
cã thÓ lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt thùc tÕ cña s¶n phÈm ®· tiªu thô trong
c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
11
tailieuonthi
- Chi phÝ b¸n hµng lµ toµn bé c¸c chi phÝ phôc vô trùc tiÕp cho
viÖc tiªu thô hµng hãa s¶n phÈm dÞch vô ph©n bæ cho s¶n phÈm
hµng hãa dÞch vô ®· tiªu thô trong kú.
- Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp lµ chi phÝ phôc vô cho viÖc
®iÒu hµnh vµ qu¶n lý chung trong toµn doanh nghiÖp ph©n bæ cho
s¶n phÈm hµng hãa dÞch vô ®· tiªu thô trong kú.
Chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp lµ hai
kho¶n lín cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn, nã ph¶n ¸nh tr×nh
®é tæ chøc, qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp.
Ngoµi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp cßn
cã c¸c ho¹t ®éng hay nghiÖp vô thuéc lÜnh vùc kh¸c nh ho¹t ®éng
tµi chÝnh vµ nghiÖp vô bÊt thêng.
3.2. Lîi nhuËn thu ®îc tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh
Lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh : §©y lµ bé phËn lîi nhuËn
®îc x¸c ®Þnh b»ng chªnh lÖch gi÷a c¸c kho¶n thu vµ chi vÒ ho¹t
®éng tµi chÝnh bao gåm :
- Lîi nhuËn vÒ ho¹t ®éng gãp vèn tham gia liªn doanh.
- Lîi nhuËn vÒ ho¹t ®éng ®Çu t, mua, b¸n chøng kho¸n ng¾n
h¹n, dµi h¹n.
- Lîi nhuËn vÒ cho thuª tµi s¶n.
- Lîi nhuËn vÒ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t kh¸c.
- Lîi nhuËn vÒ chªnh lÖch l·i tiÒn göi ng©n hµng vµ l·i tiÒn
vay ng©n hµng.
- Lîi nhuËn cho vay vèn.
- Lîi nhuËn do b¸n ngo¹i tÖ.
Lîi nhuËn
ho¹t ®éng
tµi chÝnh
Thu nhËp
=
ho¹t ®éng
tµi chÝnh
Chi phÝ
-
ho¹t ®éng
tµi chÝnh
Doanh thu ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng kho¶n thu vµ l·i liªn
quan ®Õn ho¹t ®éng vÒ vèn.
12
tailieuonthi
Chi ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ vµ c¸c ho¹t
®éng lç liªn quan ®Õn ho¹t ®éng vÒ vèn.
3.3. Lîi nhuËn thu ®îc tõ ho¹t ®éng bÊt thêng
Lîi nhuËn bÊt thêng lµ nh÷ng kho¶n lîi nhuËn mµ doanh
nghiÖp kh«ng dù tÝnh tríc hay cã dù tÝnh ®Õn nhng Ýt cã kh¶ n¨ng
x¶y ra nh : tµi s¶n d«i thõa tù nhiªn, nî khã ®ßi ®· xö lý nay ®ßi
®îc, nî v¾ng chñ hoÆc kh«ng t×m ra chñ ®îc c¬ quan cã thÈm
quyÒn cho ghi vµo l·i, thanh lý nhîng b¸n tµi s¶n cè ®Þnh, ph¶i
thu khã ®ßi, dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho... Nh÷ng kho¶n lîi
nhuËn bÊt thêng cã thÓ do chñ quan ®¬n vÞ hay do kh¸ch quan ®a
tíi.
Lîi nhuËn
bÊt
thêng
=
Thu nhËp
bÊt
thêng
-
Chi phÝ
bÊt thêng
Thu nhËp bÊt thêng cña doanh nghiÖp bao gåm :
- Thu nhËp vÒ nhîng b¸n, thanh lý TSC§.
- Thu tiÒn ®îc ph¹t vi ph¹m hîp ®ång.
- Thu c¸c kho¶n nî khã ®ßi ®· xö lý, xãa sæ.
- Thu c¸c kho¶n nî kh«ng x¸c ®Þnh ®îc chñ.
- C¸c kho¶n thu nhËp kinh doanh cña nh÷ng n¨m tríc bÞ bá
sãt hay l·ng quªn ghi sæ kÕ to¸n n¨m nay míi ph¸t hiÖn ra...
Chi bÊt thêng lµ nh÷ng kho¶n chi phÝ vµ nh÷ng kho¶n lç do
c¸c sù kiÖn hay nghiÖp vô riªng biÖt víi ho¹t ®éng th«ng thêng
cña ®¬n vÞ g©y ra nh :
- Chi phÝ thanh lý nhîng b¸n TSC§.
- Gi¸ trÞ cßn l¹i cña TSC§ ®em thanh lý, nhîng b¸n.
- TiÒn bÞ ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång.
- BÞ ph¹t thuÕ, truy thu thuÕ.
13
tailieuonthi
- C¸c kho¶n chi phÝ do kÕ to¸n ghi nhÇm hay bá sãt khi vµo
sæ.
- C¸c kho¶n thu sau khi trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ lµ lîi nhuËn
bÊt thêng.
Tû träng cña mçi bé phËn lîi nhuËn trong lîi nhuËn doanh
nghiÖp cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c lÜnh vùc
kinh doanh kh¸c nhau vµ thuéc c¸c m«i trêng kinh tÕ kh¸c nhau.
ViÖc xem xÐt kÕt cÊu lîi nhuËn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc cho
ta thÊy ®îc c¸c kho¶n môc t¹o nªn lîi nhuËn vµ tû träng cña tõng
kho¶n môc trong tæng lîi nhuËn, tõ ®ã xem xÐt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶
cña tõng ho¹t ®éng, t×m ra c¸c mÆt tÝch cùc còng nh tån t¹i trong
tõng ho¹t ®éng ®Ó ®Ò ra quyÕt ®Þnh thÝch hîp ®Ó n©ng cao h¬n n÷a
lîi nhuËn cho doanh nghiÖp.
Nh×n chung, trong c¸c doanh nghiÖp, lîi nhuËn ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ bé phËn chñ yÕu quyÕt ®Þnh
phÇn lín tæng lîi nhuËn cña doanh nghiÖp so víi lîi nhuËn ho¹t
®éng tµi chÝnh vµ lîi nhuËn ho¹t ®éng bÊt thêng.
§Ó ®¹t ®îc c¸c kho¶n doanh thu ®ã, trong ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh nhÊt thiÕt c¸c doanh nghiÖp ph¶i bá ra nh÷ng chi
phÝ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng kho¶n chi phÝ ®ã bao gåm :
- Chi phÝ vÒ vËt chÊt tiªu hao trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu
thô s¶n phÈm, hµng ho¸ nh : chi phÝ vÒ nguyªn nhiªn vËt liÖu
phôc vô s¶n xuÊt, khÊu hao m¸y mãc thiÕt bÞ.
- Chi phÝ ®Ó tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng nh»m bï ®øp chi phÝ
lao ®éng sèng cÇn thiÕt hä ®· bá ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã ®Ó
t¹o ra s¶n phÈm, hµng ho¸.
- C¸c kho¶n tiÒn thùc hiÖn nghÜa vô ®èi Nhµ níc. §ã lµ c¸c
kho¶n thuÕ gi¸n thu ph¶i nép cho Nhµ níc theo luËt ®Þnh : ThuÕ
GTGT, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt...
Qu¶n lý nh÷ng kho¶n chi phÝ nµy lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®îc
®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp bëi nÕu trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
14
tailieuonthi
doanh ph¸t sinh nh÷ng kho¶n chi phÝ kh«ng hîp lý, kh«ng ®óng víi
thùc chÊt cña nã ®Òu g©y ra nh÷ng khã kh¨n trong qu¶n lý, lµm
gi¶m lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. V× vËy ®Ó kiÓm so¸t t×nh h×nh
s¶n xuÊt vµ chi phÝ bá vµo s¶n xuÊt, c¸c doanh nghiÖp ®· sö dông
mét c«ng cô quan träng lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm (biÓu hiÖn b»ng tiÒn
cña toµn bé chi phÝ cña doanh nghiÖp ®Ó hoµn thµnh s¶n xuÊt vµ
tiªu thô mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh). Néi dung gi¸ thµnh cña s¶n
phÈm hµng hãa, dÞch vô tiªu thô bao gåm :
- Gi¸ thµnh s¶n xuÊt cña s¶n phÈm hµng hãa, dÞch vô tiªu
thô : lµ toµn bé c¸c kho¶n chi phÝ bá ra ®Ó cã ®îc s¶n phÈm hµng
hãa, dÞch vô mang ®i tiªu thô (chØ tÝnh cho c¸c hµng ho¸ dÞch vô
®îc tiªu thô trong kú h¹ch to¸n). Gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung.
4. Vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi doanh nghiÖp :
BÊt kú mét doanh nghiÖp nµo ho¹t ®éng trong c¬ chÕ thÞ trêng ®iÒu ®Çu tiªn lµ hä quan t©m ®ã lµ lîi nhuËn. §©y lµ mét chØ
tiªu kinh tÕ tæng hîp ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh,
lµ yÕu tè sèng cßn cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp chØ tån t¹i vµ
ho¹t ®éng khi nã t¹o ra lîi nhuËn, nÕu doanh nghiÖp ho¹t ®éng
kh«ng cã hiÖu qu¶, thu kh«ng ®ñ bï ®¾p chi phÝ ®· bá ra th× doanh
nghiÖp ®i ®Õn chç ph¸ s¶n. Tõ tríc ®Õn nay níc ta cã hµng lo¹t
c¸c xÝ nghiÖp, doanh nghiÖp ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ do lµm ¨n thua lç
kh«ng cã hiÖu qu¶, trong ®ã cã c¶ xÝ nghiÖp Nhµ níc, t nh©n...
§Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay c¹nh tranh diÔn
ra ngµy cµng gay g¾t vµ khèc liÖt v× vËy lîi nhuËn lµ yÕu tè cùc kú
quan träng vµ cã vai trß quan träng ®èi víi doanh nghiÖp :
- T¹o ra kh¶ n¨ng ®Ó tiÕp tôc kinh doanh cã chÊt lîng vµ
hiÖu qu¶ cao h¬n.
- §¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt më réng.
- ViÖc kh«ng ngõng n©ng cao lîi nhuËn lµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶
kinh doanh thÓ hiÖn n¨ng lùc, tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt cña ®éi
ngò c¸n bé qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp. Trong
15
tailieuonthi
®iÒu kiÖn kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng mét doanh nghiÖp t¹o
®îc lîi nhuËn chøng tá lµ ®· thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ trêng.
- Lîi nhuËn cµng cao thÓ hiÖn søc m¹nh vÒ tµi chÝnh cña
doanh nghiÖp cµng v÷ng ch¾c, t¹o ®iÒu kiÖn më réng s¶n xuÊt kinh
doanh, thùc hiÖn ®æi míi c«ng nghÖ n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm
hµng hãa vµ dÞch vô, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, s¶n xuÊt ra nhiÒu
s¶n phÈm míi ®©y lµ t¹o ®µ n©ng cao lîi nhuËn cña doanh nghiÖp.
- S¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ ®¹t lîi nhuËn cao cã ®iÒu
kiÖn n©ng cao thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng ngêi lao ®éng.
- Lîi nhuËn lµ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh ®Ó doanh nghiÖp thùc hiÖn
nghÜa vô tr¸ch nhiÖm víi Nhµ níc vµ x· héi. Th«ng qua viÖc nép
ng©n s¸ch ®Çy ®ñ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt níc ph¸t triÓn, t¨ng trëng kinh tÕ.
III- ChØ tiªu ®¸nh gi¸ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp :
1. Tû suÊt lîi nhuËn :
C¸c chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn :
a) ý nghÜa :
Khi tÝnh to¸n hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ta
kh«ng thÓ coi lîi nhuËn lµ chØ tiªu duy nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng
cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Tríc hÕt lîi nhuËn lµ kÕt qu¶
tµi chÝnh cuèi cïng, nã chÞu ¶nh hëng bëi nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan
vµ chñ quan, c¸c nh©n tè nµy cã t¸c ®éng lÉn nhau. Do ®iÒu kiÖn
s¶n xuÊt kinh doanh, thÞ trêng tiªu thô, thêi ®iÓm tiªu thô cã kh¸c
nhau lµm lîi nhuËn cña doanh nghiÖp còng kh¸c nhau.
Ngoµi ra quy m« cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cïng lo¹i s¶n
phÈm hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c nhau th× lîi nhuËn thu ®îc còng
kh¸c nhau.
Do vËy ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp th× ph¶i sö dông c¸c chØ tiªu tû
suÊt lîi nhuËn, v× nã biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a lîi nhuËn vµ chi
16
tailieuonthi
phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ, thÓ hiÖn tr×nh ®é kinh doanh cña c¸c nhµ kinh
doanh trong viÖc sö dông c¸c yÕu tè ®ã.
b) C¸c chØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn :
* Tû suÊt lîi nhuËn cña vèn :
§©y lµ quan hÖ tû lÖ gi÷a sè lîi nhuËn ®¹t ®îc víi sè vèn ®·
chi ra bao gåm c¸c vèn cè ®Þnh vµ vèn lu ®éng.
C«ng thøc :
Tû suÊt lîi
nhuËn cña vèn
=
Tæng sè lîi nhuËn
Tæng vèn s¶n xuÊt kinh
doanh
Tæng sè vèn s¶n xuÊt kinh doanh bao gåm vèn cè ®Þnh vµ vèn
lu ®éng ®· chi ra (trong ®ã vèn cè ®Þnh lµ nguyªn gi¸ tµi s¶n cè
®Þnh trõ ®i sè ®· khÊu hao vµ vèn lu ®éng lµ vèn dù tr÷ s¶n xuÊt,
vèn thµnh phÈm dë dang, vèn thµnh phÈm).
ChØ tiªu tû suÊt lîi nhuËn cña vèn cho thÊy hiÖu qu¶ sö dông
mét ®ång vèn s¶n xuÊt t¹o ra bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. §Ó n©ng
cao chØ tiªu nµy ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ, sö
dông tiÕt kiÖm vèn trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh
doanh.
* Tû suÊt lîi nhuËn cña gi¸ thµnh :
Lµ quan hÖ tû lÖ gi÷a lîi nhuËn tiªu thô so víi gi¸ thµnh toµn
bé cña s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô tiªu thô.
C«ng thøc :
Tû suÊt lîi nhuËn
cña gi¸ thµnh
=
Tæng sè lîi nhuËn
Gi¸ thµnh toµn bé s¶n phÈm
hµng hãa vµ dÞch vô tiªu thô
ChØ tiªu nµy cho thÊy hiÖu qu¶ cña mét ®ång chi phÝ sö dông
trong viÖc t¹o ra lîi nhuËn. §iÒu nµy cho phÐp doanh nghiÖp t×m
biÖn ph¸p h¹ gi¸ thµnh ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh.
17
tailieuonthi
* Tû suÊt lîi nhuËn theo doanh thu b¸n hµng :
Lµ mét chØ sè ph¶n ¸nh kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña doanh nghiÖp, biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a tû lÖ lîi nhuËn
tiªu thô vµ doanh thu b¸n hµng.
C«ng thøc :
Tû suÊt doanh lîi =
Tæng sè lîi nhuËn
Tæng doanh thu tiªu thô
hµng hãa vµ dÞch vô
Qua c«ng thøc cho thÊy hiÖu qu¶ cña mét ®ång doanh thu th×
t¹o ra ®îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn.
* Tû suÊt lîi nhuËn theo vèn chñ së h÷u :
Tû suÊt lîi
Tæng sè lîi nhuËn
nhuËn cña vèn =
Tæng vèn chñ së h÷u
chñ së h÷u
* Tû suÊt lîi nhuËn theo lao ®éng :
Lµ so s¸nh gi÷a tæng lîi nhuËn víi sè lîng lao ®éng tham gia
vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc víi tæng chi phÝ vÒ tiÒn
l¬ng (tiÒn c«ng) sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh.
§iÒu nµy cã t¸c dông khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp qu¶n lý vµ sö
dông tèt lao ®éng trong doanh nghiÖp theo c¸c hîp ®ång lao ®éng.
C«ng thøc :
Tû suÊt lîi
nhuËn theo lao
®éng
=
Tæng sè lîi nhuËn
Tæng lao ®éng sö dông trong
kú
2. C¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng lîi nhuËn trong doanh
nghiÖp :
2.1. C¸c biÖn ph¸p vÒ doanh thu :
a) T¨ng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô theo nhu cÇu
thÞ trêng :
18
tailieuonthi
Nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña ngêi tiªu dïng trªn thÞ trêng rÊt
®a d¹ng vµ phong phó, dÔ biÕn ®éng do sù c¹nh tranh gay g¾t gi÷a
c¸c C«ng ty. ViÖc t¨ng lîng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô theo
nhu cÇu thÞ trêng sÏ lµm t¨ng doanh thu dÉn ®Õn t¨ng lîi nhuËn
cña doanh nghiÖp. Muèn vËy c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i chuÈn bÞ
tèt c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh
doanh ®îc tiÕn hµnh thuËn lîi, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng t¨ng
nhanh n¨ng suÊt lao ®éng, phÊn ®Êu c¶i tiÕn c«ng nghÖ, n©ng cao
chÊt lîng hµng hãa mÉu m· s¶n phÈm tiªu thô gi¸ c¶ phï hîp víi
ngêi tiªu dïng.
b) T¨ng cêng tiªu thô nh÷ng s¶n phÈm cã lîi nhuËn
cao :
Mçi doanh nghiÖp cã nh÷ng mÆt hµng tiªu thô kh¸c nhau th×
thu ®îc nh÷ng nguån lîi nhuËn kh¸c nhau. §èi víi nh÷ng mÆt
hµng cã lîi nhuËn lín th× doanh nghiÖp cÇn phÊn ®Êu t¨ng lîng
tiªu thô chó träng vµo s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã nhiÒu h¬n.
2.2. C¸c biÖn ph¸p vÒ chi phÝ :
a) PhÊn ®Êu h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ kh¸c
nh»m t¨ng lîi nhuËn :
§©y lµ nh©n tè quan träng ®èi víi bÊt kú mét doanh nghiÖp
nµo, gi¸ thµnh lµ tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè chi phÝ t¹o nªn bao
gåm c¸c chi phÝ chÝnh nh : Chi phÝ nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu, c¸c
chi phÝ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng. Do vËy muèn h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm
cÇn ph¶i gi¶m c¸c nh©n tè chi phÝ.
- BiÖn ph¸p tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu : C¶i tiÕn ®Þnh møc tiªu
hao, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, gi¶m tû lÖ phÕ phÈm, gi¶m chi
phÝ mua s¾m, vËn chuyÓn, b¶o qu¶n vµ tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu.
- BiÖn ph¸p gi¶m chi phÝ tiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng trong gi¸
thµnh s¶n phÈm : Muèn gi¶m chi phÝ tiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng trong
gi¸ thµnh s¶n phÈm cÇn t¨ng nhanh n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch
c¶i tiÕn c«ng t¸c tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc lao ®éng ¸p dông tiÕn bé
19
tailieuonthi
khoa häc kü thuËt, n©ng cao tr×nh ®é ngêi lao ®éng, cã chÕ ®é
khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.
- Tæ chøc kh©u tiªu thô s¶n phÈm hµng hãa : §Ó thÊy ®îc
hiÖu qu¶ râ rÖt cña s¶n xuÊt kinh doanh th× nhÊt thiÕt ph¶i lµm tèt
kh©u tiªu thô s¶n phÈm. Dï cho s¶n phÈm cã chÊt lîng tèt nh
thÕ nµo mµ s¶n phÈm kh«ng tiªu thô ®îc th× sÏ kh«ng cã lîi
nhuËn. CÇn cã biÖn ph¸p xóc tiÕn b¸n hµng nh qu¶ng c¸o, khuyÕn
m·i... lµm tèt c«ng t¸c dÞch vô kh¸ch hµng.
3. C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi lîi nhuËn :
Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp vµ tæng
hîp cña tÊt c¶ c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt kinh doanh nh :
a) Nh©n tè s¶n lîng s¶n phÈm tiªu thô :
Khi c¸c nh©n tè kh¸c kh«ng biÕn ®æi (nh©n tè vÒ gi¸ c¶ gi¸
thµnh s¶n phÈm, thuÕ...) th× s¶n lîng tiªu thô t¨ng gi¶m bao
nhiªu th× sè lîi nhuËn tiªu thô còng t¨ng gi¶m bÊy nhiªu. ViÖc t¨ng
s¶n lîng tiªu thô ph¶n ¸nh kÕt qu¶ tÝch cùc cña doanh nghiÖp tõ
kh©u s¶n xuÊt ®Õn kh©u tiªu thô s¶n phÈm.
b) Nh©n tè gi¸ b¸n s¶n phÈm :
Trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n
xuÊt kinh doanh th× gi¸ b¸n s¶n phÈm do doanh nghiÖp x¸c ®Þnh.
Trêng hîp gi¸ b¸n s¶n phÈm thay ®æi thêng do chÊt lîng s¶n
phÈm thay ®æi. MÆt kh¸c viÖc thay ®æi gi¸ b¸n còng do t¸c ®éng cña
nhu cÇu thÞ trêng quan hÖ cung cÇu, cña c¹nh tranh... lµ t¸c ®éng
cña yÕu tè kh¸ch quan.
c) Nh©n tè mÆt hµng tiªu thô :
ViÖc thay ®æi tû träng mÆt hµng tiªu thô liªn quan tíi møc lç
l·i kh¸c nhau nÕu t¨ng tû träng nh÷ng mÆt hµng cã møc l·i cao,
gi¶m nh÷ng mÆt hµng cã møc l·i thÊp th× s¶n lîng tiªu thô cã thÓ
kh«ng ®æi nhng tæng lîi nhuËn cã thÓ vÉn t¨ng.
d) Nh©n tè gi¸ thµnh s¶n phÈm tiªu thô :
20
- Xem thêm -