Tài liệu Phân tích mối quan hệ giữa dân số và y tế

Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * BµI TH¶O LUËN NHãM CHUY£N §Ò: PH¢N TÝCH MèI QUAN HÖ GI÷A D¢N Sè Vµ Y TÕ 1 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * 2 * Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * LêI Më §ÇU D©n sè lu«n lµ vÊn ®Ò kh«ng chØ c¸c nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia, mµ ngay c¶ c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc x©y dùng ®Òu rÊt quan t©m. Kh«ng chØ ngµy nay mµ ngay c¶ tr-íc kia, kh«ng chØ n-íc ta ma ngay c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®Òu quan t©m. Sù quan t©m ®ã kh«ng chØ v× søc Ðp cña sô bïng næ d©n sè, mµ c¶ v× søc m¹nh cña quèc gia, kh«ng chØ quan t©m h¹n chÕ mµ cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn d©n sè. T¹i sao mäi n¬i, mäi lóc mäi ng-êi l¹i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò d©n sè nh- vËy. Bëi v× d©n sè lu«n lu«n víi hai t- c¸ch võa lµ lùc l-îng s¶n suÊt võa lµ l-îng tiªu dïng. V× vËy quy m«, c¬ cÊu, tèc ®é t¨ng vµ chÊt l-îng d©n sè cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Sù t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh d©n sè tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ s©u s¾c, toµn diÖn vµ tÊt yÕu. LÜnh vùc y tÕ còng kh«ng n»m ngoµi sù t¸c ®éng ®ã.Sù t¸c ®éng ngµy cµng râ vµ toµn diÖn trªn mäi khÝa c¹nh. §æi l¹i th× vÊn ®Ò y tÕ còng t¸c ®éng trë l¹i m¹nh mÏ ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh d©n sè. Chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu râ mèi quan hÖ ®ã qua bµi th¶o luËn nµy. Bµi th¶o luËn bao gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: PhÇn thø nhÊt: Mét sè kh¸i niÖm vÒ d©n sè vµ y tÕ. 3 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * PhÇn thø hai: Mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a d©n sè vµ y tÕ. PhÇn thø ba: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn d©n sè vµ y tÕ. §©y lµ mét vÊn ®Ò tuy kh«ng cßn míi tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh th¶o luËn nhãm kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ ch¾c ch¾n cßn cã nh÷ng vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu th¶o luËn thªm. Chóng t«i mong nhËn ®-îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó tiÕp tôc bæ sung, hoµn thiÖn l¹i bµi th¶o luËn nhãm cña m×nh. PHÇN THø NHÊT: MéT Sè KH¸I NIÖM VÒ D¢N Sè Vµ Y TÕ i.D¢N Sè. D©n sè cã liªn quan ®Õn nhiÒu ho¹t ®éng, nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®êi sèngkinh tÕ x· héi. V× vËy cã nhiÒu m«n häc nghiªn cøu d©n sè. D©n sè theo nghÜa th«ng th-êng lµ sè l-îng d©n sè trªn mét vïng l·nh thæ, mét ®Þa ph-¬ng nhÊt ®Þnh. Bëi v× d©n 4 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * sè cã thÓ coi lµ sè l-îng d©n sè cña c¶ tr¸i ®Êt hay mét phÇn cña nã, cña mét quèc gia hay mét vïng ®Þa lÝ nµo ®ã. TÊt nhiªn trªn quan niÖm d©n sè häc th× d©n sè cña mét n-íc cã ý nghÜa cùc k× quan träng. D©n sè theo nghÜa réng ®-îc hiÓu lµ mét tËp hîp ng-êi. TËp hîp nµy kh«ng chØ lµ sè l-îng mµ c¶ c¬ cÊu vµ chÊt l-îng. TËp hîp nµy bao gåm nhiÒu c¸ nh©n hîp l¹i, nã kh«ng cè ®Þnh mµ th-êng xuyªn biÕn ®éng. Ngay b¶n th©n mçi c¸ nh©n còng th-êng xuyªn biÕn ®éng: sinh ra, lín lªn, tr-ëng thµnh, giµ qu¸ vµ tö vong. Trong d©n sè häc, thuËt ng÷ d©n sè kh«ng chØ hiÓu theo nghÜa th«ng th-êng, mµ cßn hiÓu theo nghÜa réng cña nã. Nã nghiªn cøu c¶ ë tr¹ng th¸i tÜnh vµ tr¹ng th¸i ®éng cïng nh÷ng yÕu tè g©y nªn sù biÕn ®éng ®ã. II.Y TÕ Søc khoÎ lµ mét yÕu tè quan träng ®¶m b¶o h¹nh phóc cho mçi con ng-êi. Søc khoÎ tèt lµ c¬ së ®Ó lao ®éng cã n¨ng suÊt cao, cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, t©m hån lµnh m¹nh, trong s¸ng vµ lµ môc tiªu quan träng trong sù ph¸t triÓn. Søc khoÎ lµ kh¸i niÖm khã x¸c ®Þnh. Theo ®Þnh nghÜa cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi, søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i tho¶i m¸i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn vµ x· héi, nã kh«ng chØ bã hÑp trong nghÜa lµ kh«ng cã bÖnh tËt hoÆc kh«ng bÞ th-¬ng tËt. 5 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * Y häc lµ ngµnh khoa häc cã nhiÖm vô nghiªn cøu dù phßng, ch÷a khái hoÆc gi¶m bít t¸c ®éng cña c¸c biÓu hiÖn rèi lo¹n, bÖnh tËt ¶nh h-¬ng tíi søc khoÎ. Y tÕ lµ hÖ thèng tæ chøc c¸c biÖn ph¸p cô thÓ, ®Æc biÖt lµ c¸c biªn ph¸p ®Ó dù phßng, ch÷a bÖnh, ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n. V× vËy nã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn møc sinh vµ møc chÕt, tøc lµ ®Õn qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè. Y häc vµ y tÕ lµ hai mÆt ho¹t ®éng b¶o vÖ, ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n. Y häc ®i s©u vµo vÊn ®Ò nghiªn cøu lÝ thuyÕt, y tÕ ®i s©u vµo c¸c biÖn ph¸p tæ chøc, chØ ®¹o, thùc hiÖn cô thÓ phßng ch÷a bÖnh trong cuéc sèng. Mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ y tÕ cã tÝnh chÊt t-¬ng hç. Mét mÆt ngµy nay y tÕ t¸c ®éng tíi toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè, mÆt kh¸c sù “bïng næ d©n sè” còng ®ang t¹o søc Ðp m¹nh mÏ ®èi víi ngµnh y tÕ. D-íi ®©y sÏ lµ c¸c mèi quan hÖ ®ã. PhÇn thø hai: mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ y tÕ I.t¸c ®éng cña d©n sè ®èi víi hÖ thèng y tÕ. 6 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * a) Quy m« vµ tû lÖ gia t¨ng d©n sè ¶nh h-ëng ®Õn hÖ thèng y tÕ NhiÖm vô cña hÖ thèng y tÕ lµ kh¸m ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n. V× vËy quy m« d©n sè quyÕt ®Þnh sè l-îng y b¸c sü vµ sè l-îng c¬ së y tÕ. NÕu ta gäi H lµ sè lÇn kh¸m vµ ch÷a bÖnh cña mçi ng-êi d©n trong mét n¨m (cÇu vÒ dÞch vô y tÕ cña mçi ng-êi d©n). D lµ tæng sè l-ît ng-êi kh¸m vµ ch÷a bÖnh trong n¨m ®ã (tæng cÇu vÒ dÞch vô y tÕ cña mét n-íc trong mét n¨m). Ta cã D=P.H Râ rµng nÕu H kh«ng ®æi th× tæng cÇu D tû lÖ thuËn víi sè d©n (P) vµ t¨ng theo tû lÖ gia t¨ng cña quy m« d©n sè. D©n sè t¨ng qu¸ nhanh sÏ dÉn ®Õn sè lÇn kh¸m ch÷a bÖnh cña mét ng-êi (H) t¨ng lªn vµ do ®ã lµm cho tæng cÇu (D) t¨ng lªn. §Ó ®¸p øng nhu cÇu nµy th× quy m« ngµnh y tÕ còng ph¶i t¨ng. Cã nghÜa lµ cung vÒ ch¨m sãc y tÕ ph¶i t¨ng. Quy m« ngµnh y tÕ ®-îc hiÓu lµ: - C¸c c¬ së kh¸m, ch÷a bÖnh, phßng bÖnh vµ phôc håi chøc n¨ng. - C¸n bé c«ng nh©n viªn ngµnh y tÕ (b¸c sü, y t¸, hé lý…) - C¸c ph-¬ng tiÖn phôc vô cho viÖc kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh, phßng bÖnh vµ 7 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * phôc håi chøc n¨ng. - §Çu t- cho ngµnh y tÕ Tuy nhiªn, quy m« ngµnh y tÕ cã t¨ng hay kh«ng cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c n÷a, nh-: Møc dé ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ x· héi, thu nhËp quèc d©n, chÝnh s¸ch cña nhµ n-íc vµ y tÕ tõng thêi kú. VÝ dô, n-íc ta trong thêi kú bao cÊp, th× viÖc ch¨m sãc søc khoÎ chñ yÕu lµ do c¸c c¬ së nhµ n-íc ®¶m nhËn. Nh-ng tõ khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng th× viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ, hay nãi c¸ch kh¸c lµ viÖc ®Çu tcho y tÕ kh«ng chØ lµ Nhµ n-íc mµ cßn cã sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c n÷a nh-: t- nh©n, n-íc ngoµi vµ c¸c tæ chøc tõ thiÖn… Quy m« d©n sè t¨ng nhanh cßn ¶nh h-ëng ®Õn chÊt l-îng ch¨m sãc y tÕ, HiÖn nay, c¸c n-íc dang ph¸t triÓn cã tèc ®é t¨ng d©n sè cao h¬n c¸c n-íc ph¸t triÓn. Trong mét quèc gia, tèc ®é t¨ng d©n sè n«ng th«n lu«n cao h¬n thµnh thÞ, do vËy viÖc ch¨m sãc søc khoÎ ë nh÷ng vïng nµy hiÖn ®ang cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Phô n÷ vµ trÎ em, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng cã thu nhËp thÊp, Ýt cã c¬ héi tiÕp cËn c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ. Theo bé y tÕ, ®Õn n¨m 1998 c¶ n-íc míi cã 2.536 b¸c sü vÒ x· chiÕm 24,55% tæng sè x·, nh-ng ph©n bè kh«ng 8 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * ®Òu gi÷a c¸c vïng. Vïng miÒn nói phÝa B¾c tû lÖ sè x· cã b¸c sü rÊt thÊp kho¶ng 9,31%, trong ®ã cã nh÷ng tØnh nhHµ Giang, B¾c C¹n, Lµo Cai chØ ®¹t møc 0,56-1,6%. ThËm chÝ, cã n¬i nh- Lai Ch©u ch-a cã b¸c sü t¹i x·. Do ®ã, sè l-ît ng-êi h-ëng c¸c dÞch vô y tÕ c«ng lµ kh¸c nhau gi÷a 7 vïng ®Þa lý ë n-íc ta vµ ®-îc biÓu hiÖn qua biÓu ®å d-íi ®©y: §¬n vÞ: ngh×n ng-êi. Sè l-ît ng-êi h-ëng thô c¸c dÞch vô Y tÕ n¨m 1998 §B S«ng Cöu Long 1.736 §«ng Nam Bé 2.78 T©y Nguyªn 1.042 Duyªn h¶i Nam Trung Bé 1.91 B¾c Trung Bé 0.958 MiÒn nói PhÝa B¾c 1.42 §B S«ng Hång 1.473 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 ThËt vËy d©n sè t¨ng nhanh l¹i tËp trung ë c¸c n-íc nghÌo, kh¶ n¨ng dinh d-ìng h¹n chÕ, tû lÖ m¾c bÖnh t¨ng lªn, tr-íc hÕt lµ bÖnh suy dinh d-ìng. D©n sè ®«ng vµ 9 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * t¨ng qu¸ nhanh dÉn ®Õn nhµ ë thªm chËt chéi, vÖ sinh kh«ng ®¶m b¶o, nhÊt lµ nguån n-íc sinh ho¹t. Dinh d-ìng kÐm vµ m«i tr-êng bÞ « nhiÔm lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho bÖnh tËt ph¸t triÓn. ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, nhiÒu ng-ßi kh«ng cã viÖc lµm, qu¶n lý x· héi khã kh¨n nªn tÖ n¹n x· héi, tai n¹n giao th«ng t¨ng lªn. Nh÷ng nguyªn nh©n nµy còng gãp phÇn lµm t¨ng bÖnh tËt vµ th-¬ng tËt. D©n sè t¨ng nhanh dÉn ®Õn viÖc ®Èy m¹nh kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, do ®ã còng lµm t¨ng lªn nhu cÇu sö dông c¸c dÞch vô y tÕ. Nh- vËy, quy m« d©n sè vµ tû lÖ gia t¨ng cña nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nhu cÇu kh¸m vµ ch÷a bÖnh. Quy m« d©n sè lín, tèc ®é t¨ng d©n sè cao ®ßi hái quy m« cña hÖ thèng y tÕ (sè bÖnh viÖn, sè c¬ së y tÕ, sè gi-êng bÖnh, sè y b¸c sü…) còng ph¶i ph¸t triÓn víi mét tèc ®é thÝch hîp ®Ó ®¶m b¶o c¸c ho¹t ®éng kh¸m vµ ch÷a bÖnh cho ng-êi d©n. Trªn thùc tÕ hiÖn nay, nh÷ng n-íc giµu cã tèc ®é t¨ng d©n sè thÊp l¹i cã sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng y tÕ tèt h¬n c¸c n-íc nghÌo cã tèc ®é t¨ng d©n sè cao. ChÝnh v× vËy mµ ë c¸c n-íc giµu ®Òu cã sù ch¨m sãc y tÕ cho ng-êi d©n tèt h¬n c¸c n-íc nghÌo. 10 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * b)Søc khoÎ, t×nh tr¹ng m¾c bÖnh, nhu cÇu kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh phô thuéc rÊt lín vµo ®é tuæi, giíi tÝnh cña con ng-êi Mçi mét ®é tuæi, mçi giíi cã c¸c ®Æc tr-ng vÒ søc khoÎ vµ bÖnh tËt kh¸c nhau. Do vËy, c¬ cÊu tuæi vµ giíi tÝnh cña d©n sè ¶nh h-ëng tíi c¬ cÊu ngµnh y tÕ. Trong tr-êng hîp tØ lÖ trÎ em chiÕm tØ träng cao, vÝ dô nh- n¨m 1999 sè trÎ em tõ 0 – 14 tuæi cña ViÖt Nam lµ 33,5%, cã nghÜa lµ trÎ em chiÕm 1/3 trong tæng d©n sè. Ngµnh y tÕ cÇn ph¶i ®Çu t- ch¨m sãc søc khoÎ dµnh riªn cho trÎ em nh-: c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh, phßng bÖnh, tiªm chñng më réng, phßng chèng suy dinh d-ìng…v× trong ®é tuæi nµy, nhu cÇu vÒ ch¨m sãc y tÕ cao h¬n so víi ®é tuæi lao ®éng, nh»m h¹n chÕ møc chÕt trÎ em, ®¾c biÖt lµ tØ suÊt chÕt trÎ em d-íi 1 tuæi vµ d-íi 5 tuæi. Løa tuæi thanh niªn, trung niªn cã søc khoÎ tèt h¬n vµ do ®ã cã tû lÖ m¾c bÖnh vµ møc chÕt thÊp h¬n so víi trÎ em vµ ng-êi giµ. Nhu cÇu kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh còng cao h¬n c¸c nhãm tuæi kh¸c. C¬ cÊu d©n sè theo giíi còng cã t¸c ®éng tíi y tÕ. Do c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý, sinh lý vµ c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña phô n÷ vµ nam giíi trong cuéc sèng nªn t×nh tr¹ng èm 11 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * ®au, bÖnh tËt, nhu cÇu kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña phô n÷ kh¸c nam giíi. Nh- vËy, t-¬ng tù c¸c b¶ng tû suÊt chÕt ®Æc tr-ng theo tuæi còng cã thÓ x©y dùng c¸c b¶ng ph¶n ¸nh tû suÊt m¾c c¸c bÖnh nãi riªng vµ nhu cÇu dÞch vô y tÕ nãi chung theo tõng løa tuæi, tõng giíi. C¸c b¶ng nµy cïng víi quy m«, c¬ cÊu d©n sè sÏ x¸c ®Þnh nhu cÇu dÞch vô y tÕ trong n¨m. §ã lµ c¬ së h×nh thµnh quy m« vµ c¬ cÊu cña hÖ thèng y tÕ. c) Ph©n bè d©n sè ¶nh h-ëng ®Õn hÖ thèng y tÕ ë c¸c khu vùc ®Þa lý kh¸c nhau nh- ®ång b»ng, miÒn nói, thµnh thÞ, n«ng th«n cã sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vÒ kinh tÕ x· héi nªn cã c¬ cÊu bÖnh tËt kh¸c nhau. VÝ dô: ë vïng ®ång b»ng, vïng ven biÓn miÒn B¾c ViÖt Nam th× c¸c bÖnh vÒ ®-êng tiªu ho¸, bÖnh h« hÊp lµ phæ biÕn, nh-ng ë vïng nói cao th× bÖnh sèt rÐt, bÖnh biÕu cæ l¹i lµ bÖnh cÇn ®-îc quan t©m phßng chèng. C¸c bÖnh x· héi nguy hiÓm vµ hay l©y lan nh- giang mai, hoa liÔu, AIDS…th-êng tËp trung ë c¸c thµnh phè lín cã mËt ®é d©n sè cao. MËt ®é d©n sè còng ¶nh h-ëng ®Õn hiÖu qu¶ phôc vô cña hÖ thèng y tÕ. ë nh÷ng n¬i cã mËt ®é d©n sè qu¸ thÊp, mét c¸n bé hay mét c¬ s¬ y tÕ chØ phôc vô ®-îc Ýt 12 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * d©n.Ng-îc l¹i, nÕu mËt ®é d©n sè qu¸ cao, kh«ng ®ñ c¸n bé vµ c¸c ph-¬ng tiªn y tÕ cÇn thiÕt th× x¶y ra t×nh tr¹ng ng-îc l¹i. NhiÒu bÖnh nh©n kh«ng ®-îc ch¨m sãc ®Çy ®ñ dÉn ®Õn tö vong t¨ng lªn. MËt ®é d©n sè qu¸ thÊp hoÆc qu¸ cao ®Òu trë ng¹i cho c«ng t¸c dù phßng cña y tÕ. Do yÕu tè vïng ®Þa lý vµ sù ph©n bè d©n c- kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng ®· ¶nh h-ëng ®Õn viÖc bè trÝ ®éi ngò c¸n bé, xu h-íng sö dông dÞch vô y tÕ x· héi nªn nh÷ng gia ®×nh ¬ vïng xa x«i hÎo l¸nh vµ nghÌo ®ãi Ýt cã kh¶ n¨ng ®-îc ch¨m sãc søc khoÎ ®Çy ®ñ. T×nh h×nh y tÕ cÊp x· n¨m 2000 ph©n theo vïng X· ch-a cã c¬ së Y tÕ tr¹m Tæng Toµn quèc 358 sè §B S«ng 12 Hång §«ng b¾c 135 T©y B¾c 18 B¾c trung bé 30 DH Nam 37 X· ch-a cã b¸c sÜ TØ Tæng 3.14 1271 lÖ(%) sè 0.61 157 TØ 12.09 lÖ(%) 8 X· ch-a cã y sÜ s¶n nhi vµ n÷ hé sinh Tæng TØ 5145 48.95 sè lÖ(%) 451 22.98 5.71 3.15 1.67 4.45 14.79 24.52 14.71 13.58 1551 515 1073 455 350 140 264 113 13 65.55 90.19 59.78 54.69 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * Trung Bé T©y Nguyªn §«ng nam bé §B s«ng cöu long 68 36 22 * 14.85 3.31 1.53 * 144 54 49 31.44 4.96 3.41 278 297 525 60.7 27.27 36.53 d)KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh t¸c ®éng ®Õn hÖ thèng y tÕ Møc sinh cao, møc chÕt thÊp, d©n sè ph¸t triÓn m¹nh ®· dÉn tíi viÖc xuÊt hiÖn nhu cÇu kÕ hä¹ch ho¸ gia ®×nh vµ h×nh thµnh bé phËn dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh trong ngµnh y tÕ. Theo thêi gian, bé phËn nµy ®· vµ sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn v× sè l-îng ng-êi sö dông dÞch vô nµy ngµy cµng t¨ng. Cïng víi viÖc thùc hiÖn dÞch vô cã tÝnh kÜ thuËt, c¸c c¸n bé y tÕ cßn ph¶i tuyªn truyÒn trong nh©n d©n vÒ d©n sè søc khoÎ sinh s¶n, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. Ngµnh y tÕ còng ®· tiÕn hµnh s¶n xuÊt vµ ph©n phèi réng r·i c¸c ph-¬ng tiÖn tr¸nh thai. Søc Ðp cña gia t¨ng d©n sè ®· lµm biÕn ®æi c¬ cÊu ho¹t ®éng vµ c¬ cÊu tæ chøc cña ngµnh y tÕ. ChØ cã hiÓu biÕt vµ dù ®o¸n ®-îc xu h-íng vËn ®éng cña sè cÇu vµ c¬ cÊu cña nã ®èi víi hÖ thèng y tÕ míi cã thÓ x©y dùng mét hÖ thèng y tÕ®¸p øng nhu cÇu vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. II. T¸C §éNG CñA Y TÕ §èI VíI D¢N Sè 14 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * Víi nh÷ng thµnh tùu to lín cña khoa häc nãi chung vµ y häc nãi riªng, ngµy nay con ng-êi ®· cã ph-¬ng ph¸p vµ ph-¬ng tiÖn ®iÒu chØnh hµnh vi sinh ®Î, ®Êu tranh chèng l¹i bÖnh tËt, gi¶m bít møc chÕt, kÐo dµi tuæi thä. Khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ y tÕ ®ang can thiÖp vµo toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè, gióp cho qu¸ tr×nh nµy chuyÓn nhanh tíi giai ®o¹n c©n b»ng hîp lÝ. a) Y tÕ t¸c ®éng tíi møc sinh ChÊt l-îng ch¨m sãc y tÕ ¶nh h-ëng ®Õn sè l-îng vµ chÊt l-îng sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai cña d©n sè. Khi d©n sè trong ®é tuæi sinh ®Î chiÕm tØ träng cao, th× nhu cÇu sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai t¨ng lªn. Ngµnh d©n sè cã nhiÖm vô tuyªn truyÒn, vËn ®éng c¸c ®èi t-îng trong ®é tuæi nµy sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, cßn c¸n bé ngµnh y tÕ cã nhiÖm vô cung cÊp c¸c dÞch vô tr¸nh thai an toµn vµ hiÖu qu¶, ®Æc biÖt lµ c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai l©m sµng nh- ®Æt dông cô tö cung, ®×nh s¶n nam, n÷, tiªm thuèc, cÊy thuèc vµ cung cÊp c¸c ph-¬ng tiÖn tr¸nh thai khÈn cÊp khi ®èi t-îng cã nhu cÇu sö dông. NÕu chÊt l-îng cung cÊp c¸c dÞch vô nµy tèt, sè ng-êi sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai sÏ t¨ng lªn vµ ng-îc l¹i, nÕu chÊt 15 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * l-îng cung cÊp dÞch vô nµy kÐm, th× sè ng-êi sö dông dÞch vô sÏ gi¶m. NÕu viÖc cung cÊp dÞch vô tr¸nh thai thuËn tiÖn vµ ®a d¹ng, cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó kh¸ch hµng lùa chän, sè ng-êi sö dông sÏ t¨ng, nh- vËy sÏ gi¶m c¸c truêng hîp mang thai ngoµi ý muèn. ý nghÜa trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh cña y tÕ trong viÖc gi¶m møc sinh ®· ®-îc nhiÒu c«ng tr×nh ghi nhËn th«ng qua sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a møc sinh vµ tØ lÖ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai cña d©n c-. N¨m 1985, c¨n cø vµo tØ lÖ sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai cña 32 n-íc ph¸t triÓn, ng-êi ta ®· -íc l-îng ®-îc mèi quan hÖ to¸n häc gi÷a CBR, TFR vµ CPR theo c«ng thøc: CBR= 48,4 – 0,44CPR TFR= 7,34 – 0,07CPR Ngoµi viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô tr¸nh thai, tr¸nh ®Î, ngµnh y tÕ cßn cung cÊp c¸c dÞch vô gióp cho c¸c cÆp v« sinh cã thÓ cã con b»ng c¸ch thô tinh nh©n t¹o, thô tinh trong èng nghiÖm, mang thai hé, sinh s¶n v« tÝnh…®em l¹i niÒm vui h¹nh phóc cho gia ®×nh. C«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n vµ b¶o vÖ bµ mÑ trÎ em ®-îc tæ chøc tèt gãp phÇn h¹n chÕ møc chÕt trÎ 16 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * em sau khi sinh, ®· t¸c ®éng gi¸n tiÕp lµm gi¶m møc sinh, v× c¸c bµ mÑ kh«ng cÇn ph¶i ®Î bï ®Ó dù phßng n÷a. NhvËy, muèn gi¶m møc sinh ph¶i ph¸t triÓn hÖ thèng y tÐ nãi chung vµ hÖ thèng chuyªn ngµnh dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia d×nh nãi riªng. b)Y tÕ t¸c ®éng ®Õn møc chÕt ChÊt l-îng ch¨m sãc y tÕ ¶nh h-ëng ®Õn tØ sè chÕt mÑ MMR( lµ sè bµ mÑ bÞ chÕt do thai nghÐn vµ sinh ®Î, tÝnh trªn 100.000 ca sinh sèng). Ng-êi mÑ cã nguy c¬ tö vong do thiÕu ch¨m sãc trong khi mang thai vµ khi sinh. Do ®ã, viÖc tuyªn truyÒn vÒ lµm mÑ an toµn lµ v« cïng quan träng®Ó gi¶m sè bµ mÑ bÞ chÕt do thai nghÐn vµ sinh në. Theo b¸o c¸o cña WHO n¨m 2005 h»ng n¨m cã 530 ngh×n phô n÷ chÕt trong thêi gian mang thai hoÆc sinh në, h¬n 3 triÖu trÎ em chÕt non vµ h¬n 4 triÖu trÎ em s¬ sinh tö vong ngay trong nh÷ng ngµy ®Çu hoÆc nh÷ng tuÇn ®Çu míi sinh. Môc thiªu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010: tØ sè chÕt mÑ chØ cßn 70( cã nghÜa lµ trung b×nh cø 100.000 ca sinh sèng th× chØ cã 70 bµ mÑ bÞ chÕt do thai nghÐn vµ sinh në). ChÊt l-îng ch¨m sãc y tÕ cßn ¶nh h-ëng ®Õn tû suÊt chÕt trÎ em d-íi 1 tuæi vµ d-íi 5 tuæi. Trong cuéc ®êi con ng-êi th× nguy c¬ tö vong cao nhÊt s¶y ran gay ngµy ®Çu 17 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * sau khi sinh. Muèn gi¶m nguy c¬ tö vong trong ®é tuæi nµy, ng-êi mÑ ph¶I ®-îc t- vÊn vÌ c¸ch ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n khi mang thai vµ khi sinh. Khi sinh ph¶i cã c¸n bé y tÕ ®· ®-îc ®µo t¹o ®ì ®Î vµ theo dâi sau ®Î. H-íng dÉn cho nµ mÑ biÕt c¸ch ch¨m sãc con c¸i trong n¨m ®Çu vµ c¸c n¨m tiÕp theo. §Æc biÖt quan t©m ®-a trÎ em ®i tiªm chñng më réngtheo tuæi vµ ph¸t hiÖn kÞp thêi nh÷ng bÊt th-êng vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ trÎ em ®Ó kÞp thêi cøu ch÷a. Nh÷ng vïng s©u vïng xa do ®iÒu kiÖn ®i l¹i cßn khã kh¨n, kÌm theo tr×nh ®é hiÓ biÕt cña c¸c bµ mÑ cßn thÊp, do vËy møc chÕt trÎ em trong c¸c vïng nµy cßn cao. Theo WHO n¨m 2005, kho¶ng 90% sè trÎ em chÕt d-íi 5 tuæi lµ do c¸c nguyªn nh©n: - §iÒu kiÖn sinh në: chñ yÕu lµ sinh thiÕu th¸ng, nhiÔm khuÈn vµ ng¹t thë thai nhi(37% sè trÎ em tö vong) - NhiÔm khuÈn ®-êng h« hÊp, chñ yÕu lµ viªm phæi(19%) - Tiªu ch¶y(18%), sèt rÐt(8%), sëi(4%), HIV/AIDS (3%)… 18 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * Tû suÊt chÕt trÎ em < 1 tuæi vµ tû suÊt chÕt th« ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1999 – 2005(%o) T§TDS §iÒu tra §iÒu tra §iÒu tra §iÒu tra 1999 2002 2003 2004 2005 IM CD IM CD IM CD IM CD IM CD R R R R R R R R R R C¶ n-íc §BSH 37 5,7 26 5,8 21 5,8 18 5,4 17, 5,3 8 11. 27 5,1 20 6,0 15 6,2 10 6,0 5,3 5 §«ng B¾c 41 6,4 30 6,4 29 7,0 27 6,3 23. 5,8 9 T©y B¾c 58 7,0 41 6,8 37 7,1 36 7,0 33. 6,4 9 24. B¾c Trung Bé 37 6,7 31 6,8 22 6,7 19 6,7 6,0 9 DH Nam Trung Bé 41 6,4 24 5,5 17 6,0 19 6,0 18. 5,7 2 T©y Nguyªn 64 8,7 31 5,3 29 5,4 36 5,9 28. 5,7 8 19 Tr-êng §¹i Häc Kinh tÕ Quèc D©n * * * 10. §«ng Nam Bé 24 4,5 19 5,3 10 5,1 12 4,5 4,4 6 §BSCL 38 5,0 21 4,9 13 4,9 13 5,0 14. 5,1 4 ChÊt l-îng ch¨m sãc y tÕ cßn ¶nh h-ëng ®Õn chÊt l-îng d©n sè. Ng-êi mÑ ngay tõ khi mang thai ®-îc ch¨m sãc søc khoÎ tèt sÏ sinh ra ®-îc ®øa con khoÎ m¹nh, kh«ng m¾c c¸c bÖnh, c¸c dÞ tËt bÈm sinh. MÆt kh¸c, ®øa trÎ l¹i ®-îc ch¨m sãc tèt nªn chóng kh«ng bÞ suy dinh d-ìng, ph¸t triÓn hµi hoµ c¶ vÒ thÓ lùc lÉn trÝ lùc, gãp phÇn n©ng cao chÊt l-îng nguån lao ®éng cña ®Êt n-íc trong t-¬ng lai. PHÇN THø BA: MéT Sè GI¶I PH¸P NH»M §ÈY M¹NH Sù PH¸T TRIÓN D¢N Sè Vµ Y TÕ 20