Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel
: 0918.775.368
Quan hÖ viÖt nam - ASEAN
(Giai ®o¹n 1991-1999)
Lêi më ®Çu
Sau chiÕn tranh l¹nh thÕ giíi b-íc vµo mét thêi kú hoµ b×nh æn
®Þnh ®èi tho¹i hîp t¸c gi÷a Ch©u ¢u - Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi, gi÷a liªn
kÕt nµy víi liªn kÕt kh¸c, gi÷a quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c.
Nhu cÇu ®ßi hái cÊp b¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ trong tõng b-íc trªn
thÕ giíi ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn tõng quèc gia vÒ vÊn ®Ò quan hÖ
quèc tÕ. ViÖt Nam ®øng tr-íc xu thÕ chung cña thêi ®¹i ®· ®æi míi
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh thÓ hiÖn qua §¹i héi toµn quèc VI, VII,
VIII. Quan hÖ khu vùc ®· ®-îc ViÖt Nam rÊt chó träng ®ã lµ quan hÖ
víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ tõ 28/7/1995 ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh
viªn chÝnh thøc cña ASEAN.
1
Nghiªn cøu mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN chñ ®Ò nµy kh«ng
chØ ph©n tÝch mµ cßn ®Ò cËp ®Õn sù ph¸t triÓn cña mèi quan hÖ nµy
nh»m lµm râ h¬n mèi quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN thêi kú sau chiÕn
tranh l¹nh.
Trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy em xin ®Ò cËp ®Õn:
I.
Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng ®Ønh
Bali (1967-1976).
II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n, tõ Héi nghÞ Bali
®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore (1976 - 1992).
III. Tõ Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore ®Õn tr-íc khi ViÖt Nam
chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (1992 - 1995).
IV. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN (tõ 1995 - nay).
V. NhËn xÐt chung.
VI. KÕt luËn.
2
I.
Giai ®o¹n tõ sau khi thµnh lËp ®Õn tr-íc Héi
nghÞ th-îng ®Ønh Bali (1967 - 1976)
ASEAN víi t- c¸ch lµ mét tæ chøc khu vùc, sù hîp t¸c cßn láng
lÎo, chñ yÕu lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tranh chÊp trong néi bé c¸c n-íc
ASEAN vµ vÊn ®Ò an ninh ë §«ng Nam ¸, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò
liªn quan ®Õn cuéc chiÕn tranh §«ng D-¬ng.
I.1. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn.
MÆc dï n»m trong cïng mét khu vùc, l¹i cã nhiÒu nÐt t-¬ng ®ång,
song c¸c n-íc ASEAN kh«ng v× thÕ mµ dÔ dµng g¾n bã ®-îc víi nhau
trong cïng mét liªn minh. Ngoµi nh÷ng nÐt kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸, ng«n
ng÷, d©n téc, t«n gi¸o, tËp qu¸n.
Gi÷a c¸c n-íc ASEAN cßn cã d- ©m cña nh÷ng bÊt ®ång, m©u
thuÉn vµ nghi kþ lÉn nhau (m©u thuÉn kÐo dµi gi÷a Philippin vµ
Malaysia vÒ chñ quyÒn ®èi víi vïng Sabah. M©u thuÉn c¨ng th¼ng
gi÷a Singapore víi In®onªxia do viÖc toµ ¸n tö h×nh hai sÜ quan h¶i
quan In®«nªxia v× bÞ kÕt téi ph¸ ho¹i vµ ¸m s¸t sø qu¸n Singapore ë
Jakarat bÞ bao v©y nÐm ®¸). V× thÕ nhiÖm vô hµng ®Çu cña ASEAN lµ
ph¶i xo¸ nhoµ nh÷ng bÊt ®ång, nh÷ng nghi kþ ®Ó x©y dùng mét liªn
minh ®o¯n kÕt v¯ thèng nhÊt, t³o ra mét “nÒn t°ng ASEAN” mét “tinh
3
thÇn an ninh” ®Ó cho c²c níc trong HiÖp héi cã quan hÖ víi nhau
nhiÒu h¬n vµ hiÓu biÕt nhau nhiÒu h¬n.
I.2. VÊn ®Ò an ninh vµ æn ®Þnh trong toµn khu vùc §«ng Nam ¸
Lóc nµy cuéc chiÕn tranh §«ng D-¬ng ®ang ngµy cµng ¸c liÖt,
t×nh h×nh trong khu vùc ch-a thay ®æi râ rÖt. Trong bèi c¶nh ®ã
ASEAN ®· tiÕn hµnh Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng ë Kualarlumpur 11/1971,
®-a ra ®Ò nghÞ thiÕt lËp §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ
trung lËp, kh«ng cã sù can thiÖp cña c¸c n-íc ngoµi khu vùc d-íi bÊt
kú h×nh thøc vµ ph-¬ng c¸ch nµo, th-êng gäi t¾t lµ Zopfan. §©y lµ lóc
sù ra ®i cña Mü khái §«ng D-¬ng ®· râ rµng sau cuéc tæng tiÕn c«ng
MËu Th©n 68 ë Nam ViÖt Nam vµ sau cuéc Héi ®µm Paris kh«ng ®em
l¹i th¾ng lîi cho Mü, chÝnh quyÒn Mü cã biÓu hiÖn muèn xÝch l¹i víi
Trung Quèc tr-íc khi rót khái §«ng D-¬ng. §iÒu nµy kh«ng khái lµm
cho c¸c n-íc trong HiÖp håi ASEAN lo l¾ng, hä kh«ng muèn sù ra ®i
cña Mü, l¹i cµng kh«ng muèn sù cã mÆt cña c¸c c-êng quèc kh¸c ®Ó
thÕ th©n Mü. Zopfan lµ ý nguyÖn cña c¸c n-íc ASEAN muèn duy tr×
nguyªn tr¹ng khu vùc §«ng Nam ¸ khi mµ n-íc Mü buéc ph¶i rót
khái §«ng D-¬ng.
4
I.3. Quan ®iÓm cña ViÖt Nam ®èi víi ASEAN.
Trong giai ®o¹n chiÕn tranh l¹nh trªn ph¹m vi thÕ giíi. Hai hÖ
thèng chÝnh trÞ X· héi chñ nghÜa vµ T- b¶n chñ nghÜa lu«n ë thÕ ®èi
®Çu c¨ng th¼ng, trËt tù thÕ giíi bÞ ph©n chia th¯nh hai khu vùc “céng
s°n” v¯ “phi céng s°n”. ý thøc hÖ lµ ngän cê tËp hîp lùc l-îng cho
chiÕn l-îc cña mçi bªn. Do ¶nh h-ëng nh- vËy nªn khu vùc §«ng
Nam ¸ còng bÞ t¸c ®éng lín khu vùc nµy chia thµnh hai nhãm n-íc
§«ng D-¬ng vµ ASEAN. Nhãm ASEAN th©n ph-¬ng T©y v× trong
cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ®ang ë vµo giai ®o¹n quyÕt liÖt ViÖt Nam
cã ph¶n øng nghi ng¹i ®èi víi tæ chøc nµy. Trong nhãm ASEAN cã
Th¸i Lan vµ Philippin vèn lµ 2 thµnh viªn cña khèi qu©n sù SEATO
(thµnh lËp vµo 9/1954) nh»m chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ë ViÖt
Nam. Thùc chÊt lµ khèi liªn minh qu©n sù cã tÝnh chÊt x©m l-îc cña
®Õ quèc Mü ë §«ng Nam ¸. Vµ hai n-íc nµy ®· tõng göi qu©n sang
ViÖt Nam vµ cho phÐp Mü x©y dùng c¨n cø qu©n sù trªn l·nh thæ cña
m×nh ®Ó chèng ph¸ phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam.
Do vËy, ViÖt Nam chØ coi ASEAN nh- mét l¸ bµi cña Mü, mét tæ
chøc qu©n sù gièng nh- khèi x©m l-îc SEATO.
5
Ngµy 27/1/73, HiÖp ®Þnh Paris vÒ ngõng b¾n ë ViÖt Nam ®-îc ký
kÕt. Mü cam kÕt chÊm døt mäi ho¹t ®éng chèng ViÖt Nam vµ rót tÊt c¶
lùc l-îng qu©n sù cña Mü khái ViÖt Nam. §øng tr-íc t×nh h×nh míi,
quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ cã mét vµi thay ®æi
quan träng: thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Malaysia (30/3/73) víi
Singapore (1/8/73), quan hÖ víi In®«nªxia ®-îc thiÕt lËp tõ 10/8/64
n©ng lªn hµng ®¹i sø.
Ngµy 25/1/75, trong th- göi ChÝnh phñ Th¸i Lan, Bé tr-ëng ngo¹i
giao NguyÔn Duy Trinh ®-a ra nh÷ng nguyªn t¾c lµm c¬ së cho quan
hÖ ViÖt Nam - Th¸i Lan.
II. Giai ®o¹n hoµ ho·n - c¨ng th¼ng - hoµ ho·n,
tõ Héi nghÞ Bali ®Õn tr-íc Héi nghÞ th-îng
®Ønh Singapore (1976 - 1992)
§©y lµ giai ®o¹n thø 2 b¾t ®Çu tõ khi 3 n-íc ViÖt Nam - Lµo Campuchia hoµn thµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ bÌ lò tay sai,
chuyÓn sang giai ®o¹n x©y dùng ®Êt n-íc. Nh-ng sau vµi n¨m t¹m
b×nh yªn t×nh h×nh trë lªn c¨ng th¼ng xoay quanh cuéc ®Êu tranh
chèng chÕ ®é diÖt chñng Ponpèt ë Campuchia. GÇn 10 n¨m sau cïng
6
víi xu thÕ hoµ ho·n trªn ph¹m vi thÕ giíi c¸c n-íc §«ng Nam ¸
chuyÓn dÇn sang hoµ dÞu vµ ®èi tho¹i.
II.1. Héi nghÞ th-îng ®Ønh ASEAN lÇn thø nhÊt vµ HiÖp -íc Bali
(2/76)
Ngµy 30/4/75 miÒn Nam ®-îc gi¶i phãng, ViÖt Nam thèng nhÊt
n-íc nhµ. Cïng n¨m ®ã chiÕn tranh kÕt thóc ë Campuchia vµ Lµo.
Th¸ng 5-75 Héi nghÞ c¸c ngo¹i tr-ëng ASEAN ®· häp bÊt th-êng
tr-íc t×nh h×nh míi ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh khu vùc trong ®iÒu kiÖn c¸n
c©n lùc l-îng ®· thay ®æi vµ th¶o luËn nh÷ng biÖn ph¸p nh»m thùc
hiÖn chÝnh s¸ch cña ASEAN còng nh- cña mçi n-íc thµnh viªn trong
quan hÖ víi c¸c n-íc §«ng D-¬ng nãi chung vµ thiÕt lËp mèi quan hÖ
hîp t¸c trong khu vùc. Ngµy 24/2/76 c¸c vÞ nguyªn thñ 5 n-íc
ASEAN häp t¹i In®«nªxia ký HiÖp -íc th©n thiÖn vÒ hîp t¸c (HiÖp
-íc Bali) gåm 5 ch-¬ng 23 ®iÒu kho¶n. Néi dung chÝnh gåm:
- Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ gi÷a c¸c n-íc.
- Thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ hîp t¸c.
- Gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c vô tranh chÊp.
- Kh¶ n¨ng c¸c n-íc kh¸c tham gia HiÖp -íc.
- ý nghÜa cña HiÖp -íc Bali.
7
Trong tuyªn bè Bali t¹i Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt c¸c nhµ l·nh
®¹o nhãm ASEAN. C¸c n-íc ASEAN bµy tá nguyÖn väng trªn c¬ së
c¸ nh©n vµ tËp thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn hîp t¸c
hoµ b×nh gi÷a c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ trªn nguyªn t¾c t«n träng lÉn
nhau vµ cïng cã lîi.
II.2. Tuyªn bè chÝnh s¸ch 4 ®iÓm cña ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ
®èi víi §«ng Nam ¸ (5/7/76) nªu lªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n
trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN
Sau mÊy chôc n¨m chiÕn tranh giµnh ®-îc ®éc lËp tù do ViÖt Nam
mong muèn cã quan hÖ h÷u nghÞ víi c¸c d©n téc yªu chuéng hoµ b×nh
trªn thÕ giíi vµ c¸c n-íc trong khu vùc §«ng Nam ¸.
Th¸i ®é vµ quan ®iÓm cña ViÖt Nam trong ph¸t triÓn víi c¸c n-íc
ASEAN trong khu vùc §«ng Nam ¸ ®-îc tr×nh bµy trong tuyªn bè
cña Bé tr-ëng ngo¹i giao ViÖt Nam NguyÔn Duy Trinh ngµy 5/7/76
ChÝnh phñ ViÖt Nam s½n sµng thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ
hîp t¸c vÒ mäi mÆt víi tÊt c¶ c¸c n-íc trong khu vùc §«ng Nam ¸
dùa trªn c¬ së 4 nguyªn t¾c sau:
8
- T«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ cña nhau,
kh«ng x©m l-îc lÉn nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña
nhau, b×nh ®¼ng cïng cã lîi, cïng tån t¹i hoµ b×nh.
- Kh«ng ®Ó l·nh thæ cña m×nh cho bÊt cø n-íc nµo sö dông lËp
c¨n cø qu©n sù x©m l-îc vµ can thiÖp trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo n-íc
kia vµ c¸c n-íc kh¸c trong khu vùc.
- ThiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng tèt hîp t¸c kinh tÕ vµ trao ®æi v¨n
ho¸ trªn c¬ së b×nh ®¼ng cïng cã lîi, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp
gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc th«ng qua th-¬ng l-îng theo tinh thÇn
b×nh ®¼ng, hiÓu biÕt vµ t«n träng lÉn nhau.
- Ph¸t triÓn hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc v× sù nghiÖp x©y
dùng ®Êt n-íc phån vinh xuÊt ph¸t theo ®iÒu kiÖn riªng cña mçi n-íc
vµ lîi Ých ®éc lËp, hoµ b×nh vµ trung lËp thùc sù cña §«ng Nam ¸, gãp
phÇn vµo sù nghiÖm hoµ b×nh trªn thÕ giíi.
Tuyªn bè cña ngo¹i tr-ëng NguyÔn Duy Trinh râ rµng lµ mét th¸i
®é h÷u nghÞ hîp t¸c cña ViÖt Nam ®-a ra víi c¸c n-íc §«ng Nam ¸,
chñ yÕu lµ ASEAN. Tuyªn bè 4 ®iÓm cña Céng hoµ x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam ®-îc c¸c n-íc ASEAN hoan nghªnh v× nã phï hîp víi
nguyªn t¾c cña HiÖp -íc Bali.
9
II.3. Quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN b¾t ®Çu chuyÓn ®éng.
Sau khi HiÖp ®Þnh Paris vÒ ViÖt Nam ®-îc ký kÕt th× ViÖt Nam ®·
cã quan hÖ ngo¹i giao víi tÊt c¶ 5 n-íc ASEAN (khi ®ã ch-a cã Brunei)
më ra mét giai ®o¹n míi trong quan hÖ gi÷a c¸c n-íc ASEAN. Nh÷ng
cuéc ®i th¨m lÉn nhau cña c¸c vÞ thñ t-íng, c¸c nhµ ngo¹i giao vµ nhiÒu
quan chøc kh¸c gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc ASEAN nh- vµo th¸ng 9
vµ th¸ng 10 n¨m 78 Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr-ëng ViÖt Nam Ph¹m V¨n
§ång ®· cã cuéc viÕng th¾ng chÝnh thøc In®«nexia, Malay, Th¸i Lan,
Philippine. Mét lÇn n÷a ViÖt Nam bµy tá mong muèn x©y dùng quan hÖ
víi c¸c n-íc ASEAN trªn c¬ së v÷ng ch¾c l©u dµi theo tinh thÇn h÷u
nghÞ, hîp t¸c. Trong c¸c cuéc Héi ®µm c¸c bªn nhÊt trÝ cho r»ng cÇn
ph¶i thiÕt lËp ë §«ng Nam ¸ mét khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp, æn
®Þnh vµ phån vinh.
Cuéc th¨m viÕng cña thñ t-íng Ph¹m V¨n §ång ®· gióp c¸c n-íc
ASEAN hiÓu râ h¬n chÝnh s¸ch h÷u nghÞ vµ hîp t¸c cña ViÖt Nam, lµm
t¨ng thªm høa hÑn vÒ t-¬ng lai quan hÖ gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc
khèi SEATO ®îc th¯nh lËp tõ n¨m 54 nh “chiÕc « t« b°o hé” vÒ an
ninh cho §«ng Nam ¸ ®Õn khi Mü bÞ thÊt b¹i trong chiÕn tranh §«ng
D-¬ng ®· kh«ng cßn lý do ®Ó tån t¹i n÷a, chÝnh Th¸i Lan vµ Philippine
®· chñ ®éng ®Ò nghÞ gi¶i thÓ tæ chøc nµy vµo th¸ng 6/76.
10
II.4. VÊn ®Ò Campuchia vµ quan hÖ c¨ng th¼ng ViÖt Nam ASEAN
Nh÷ng c¬ héi ®Ó t¹o lªn mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh hîp t¸c vµ
ph¸t triÓn thèng nhÊt nh- mét chØnh thÓ khu vùc ®-îc thÓ chÕ ho¸, khi
®ã ®· bÞ bá qua, kh«ng ®-îc tËn dông: Nguyªn nh©n v× vÊn ®Ò
Campuchia.
TËp ®o¯n Ponpèt ®³i diÖn cho “kh¬ me ®á” lªn n¾m quyÒn sau
th¾ng lîi chèng Mü (4/75) ®· thi hµnh chÝnh s¸ch diÖt chñng ®èi víi
nh©n d©n Campuchia vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng vò trang x©m ph¹m vïng
l·nh thæ T©y Nam ViÖt Nam.
Ngµy 25/12/1978 lùc l-îng c¸ch m¹ng Campuchia phèi hîp víi
qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam tiÕn c«ng tiªu diÖt kh¬ me ®á. Vµo lóc
12h30’ ng¯y 7/1/79 thð ®« Phnompenh ®-îc gi¶i phãng, toµn qu©n
ponpèt bá ch¹y vÒ biªn giíi Th¸i Lan. Ngµy 8/1/1979 tuyªn bè thµnh
lËp ChÝnh phñ l©m thêi céng hoµ nh©n d©n Campuchia, tiÕn hµnh kh«i
phôc vµ ph¸t triÓn ®Êt n-íc. Néi chiÕn ë Campuchia ®· kÕt thóc th×
qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam ph¶i rót qu©n vÒ n-íc sau khi gióp b¹n
gi¶i phãng ®Êt n-íc. Nh-ng qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam ë ®ã qu¸ l©u
khiÕn cho b¹n bÌ vµ nh©n d©n thÕ giíi nh÷ng ng-êi mµ tr-íc kia ñng
11
hé nh©n d©n ta chèng Mü, nay hä kh«ng b»ng lßng quan ®iÓm víi ViÖt
Nam. C¸c n-íc trong khu vùc còng tá th¸i ®é rÊt râ rµng nhÊt lµ nhãm
ASEAN ®øng ®Çu l¯ Th²i Lan cho r´ng “ViÖt Nam x©m lîc
Campuchia” th× t³o lªn mét khèi §«ng D¬ng v÷ng m³nh sÏ ®e do³
®Õn nÒn an ninh cña Th¸i Lan vµ c¸c n-íc kh¸c trong khu vùc nhÊt lµ
nhãm th©n ®Õ quèc, t×nh h×nh trë lªn c¨ng th¼ng. §«ng Nam ¸ bÞ ph©n
chia thµnh hai trËn tuyÕn ®èi ®Çu xoay quanh vÊn ®Ò Campuchia: 3
n-íc §«ng D-¬ng vµ c¸c n-íc ASEAN.
Trong khi vÊn ®Ò Campuchia ch-a gi¶i quyÕt song, Trung Quèc
g©y ra vô “N³n kiÒu” xói giôc ngêi Hoa ë ViÖt Nam trë vÒ Trung
Quèc, c¾t viÖn trî, rót chuyªn gia, tÊn c«ng x©m l-îc 6 tØnh biªn giíi
phÝa B¾c ViÖt Nam vµo ngµy 17/2/1979. Tr-íc sù ph¶n ®èi cña nh©n
d©n thÕ giíi Trung Quèc tuyªn bè rót qu©n khái n-íc ViÖt Nam tõ
ngµy 5/3/1979 ®Õn ngµy 18/3/1979.
Cuéc xung ®ét biªn giíi ViÖt Nam - Trung Quèc ®-îc chÊm døt,
®-a l¹i hoµ b×nh ®¶m b¶o sù toµn vÑn l·nh thæ cña ViÖt Nam. Nh-ng
vÊn ®Ò Campuchia th× ch-a hoµn toµn ®-îc gi¶i quyÕt mét c¸ch thÊu
®¸o vÉn g©y nªn sù ®èi ®Çu ë khu vùc gi÷a 3 n-íc §«ng D-¬ng (ViÖt
Nam) - ASEAN (Th¸i Lan).
12
II.5. B-íc chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i.
Tõ gi÷a thËp niªn 80, t×nh h×nh thÕ giíi chuyÓn dÇn tõ t×nh tr¹ng
®èi ®Çu sang xu h-íng hoµ dÞu ®¹i diÖn cho hai siªu c-êng lµ Liªn X«
(cò) vµ Mü. Môc ®Ých cña Mü lµ b»ng hîp t¸c kinh tÕ chuyÓn ho¸
chÝnh trÞ, lÊy céng s¶n chèng l¹i céng s¶n. DiÔn biÕn hoµ b×nh tiÕp tôc
®-îc Mü ®-a vµo Liªn X«. Mét thµnh tr× XHCN ®Ó nh»m môc ®Ých lËt
®æ XHCN. Tr-íc t×nh h×nh thÕ giíi biÕn ®æi nh- vËy th× c¸c n-íc
§«ng Nam ¸ ®Òu cã nguyÖn väng thiÕt lËp khu vùc an ninh ®Ó æn ®Þnh
vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¸c n-íc ASEAN lo ng¹i t×nh h×nh phøc
t¹p ë Campuchia sÏ lµ thêi c¬ ®Ó Trung Quèc t¨ng c-êng ¶nh h-ëng
®èi víi khu vùc. Campuchia ®îc coi l¯ “vÊn ®Ò” cÇn ®îc gi°i quyÕt.
Víi sù r¹n nøt ®i tíi sôp ®æ hÖ thèng XHCN vµ cïng nhu cÇu ®æi
míi cña ®Êt n-íc ViÖt Nam ®· ®-a cuéc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia
lªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. NghÞ quyÕt
§³i héi V cða §°ng céng s°n ViÖt Nam (3/1982) nªu râ: “Nh©n d©n
ViÖt Nam chñ tr-¬ng thiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng th©n thiÖn víi
ASEAN, lu«n s½n sµng phèi hîp nh÷ng cè g¾ng cña m×nh víi cè g¾ng
cña ASEAN trong viÖc biÕn §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ
b×nh, æn ®Þnh”. Cã nghÜa l¯ nh×n nhËn ASEAN víi t c²ch mét tæ chøc
®èi tho¹i. T¹i c¸c cuéc gÆp gì cña c¸c ngo¹i tr-ëng 3 n-íc §«ng
13
D-¬ng, ViÖt Nam ®-a ra c¸c s¸ng kiÕn ®Ò nghÞ ký c¸c hiÖp -íc kh«ng
x©m l-îc §«ng Nam ¸, th°o luËn viÖc lËp mét “Khu vùc §«ng Nam
¸ ho¯ b×nh, ®éc lËp, tù do, trung lËp, æn ®Þnh v¯ phån vinh”, ®Ò nghÞ
®èi tho¹i nµy kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt gi÷a hai nhãm n-íc
ASEAN vµ c¸c n-íc §«ng D-¬ng. Nh-ng ®iÒu ®¸ng tiÕc lµ tÊt c¶
tuyªn bè trªn vÒ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c khu vùc ®Òu kh«ng ®-îc c¸c
n-íc ASEAN chÊp nhËn. ASEAN cho r»ng vÊn ®Ò Campuchia lµ
nguyªn nh©n chñ yÕu g©y mÊt ®oµn kÕt khu vùc, ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
Campuchia tr-íc råi míi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoµ b×nh hîp t¸c khu vùc,
ViÖt Nam ph¶i rót qu©n ®éi khái Campuchia th× míi ®èi tho¹i gi÷a hai
nhãm n-íc. Th¸ng7/1982, ViÖt Nam tuyªn bè ®¬n ph-¬ng rót qu©n
tõng phÇn khái Campuchia. TiÕp tôc rót qu©n vµo th¸ng 2/1985. §¹i
héi VI (12/1986) chØ ra r»ng ViÖt Nam muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng bÞ
bao v©y c« lËp th× thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. T¹o m«i tr-êng chÝnh
trÞ thuËn lîi gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §èi víi §«ng
Nam ¸ “ViÖt Nam kh«ng ngõng phÊn ®Êu nh´m ph²t triÓn mèi quan
hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c víi In®«nªxia vµ c¸c n-íc §«ng Nam ¸ kh¸c,
mong muèn vµ s½n sµng cïng víi c¸c n-íc trong khu vùc th-¬ng
l-îng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §«ng Nam ¸ thiÕt lËp quan hÖ cïng tån t¹i,
14
hoµ b×nh, x©y dùng §«ng Nam ¸ th¯nh khu vùc ho¯ b×nh v¯ hîp t²c”.
(1).
Ph¶n øng cña c¸c n-íc ASEAN míi ®Çu rÊt thËn träng. Thùc tÕ
c¶i c¸ch cña ViÖt Nam ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ c¬ héi chÝnh trÞ vµ
kinh tÕ cho ASEAN. Th¸ng 12/1987 Tæng thèng Philippine Korazon
Aquino tuyªn bè kh«ng coi ViÖt Nam lµ mèi ®e do¹ ®èi víi Philippine,
kh«ng chèng viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN th¸ng 8/1988 Thñ t-íng
Th¸i Lan tuyªn bè muèn biÕn §«ng D-¬ng tõ chiÕn tr-êng thµnh thÞ
tr-êng. Th¸ng 11/1990 Tæng thèng In®«nªxia Shuharto lµ vÞ tæng
thèng ®Çu tiªn cña mét n-íc ASEAN sang th¨m ViÖt Nam. Trong thêi
gian nµy, nhiÒu ®oµn c¸n bé ngo¹i giao, th-¬ng m¹i, qu©n sù, v¨n ho¸,
thÓ thao c¸c n-íc ASEAN ®Õn th¨m ViÖt Nam vµ ng-îc l¹i.
II.6. TiÕn tíi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia
Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia cã liªn quan ®Õn c¸c phe ph¸i ë
Campuchia, ®Õn mèi quan hÖ gi÷a hai nhãm n-íc ë §«ng Nam ¸ (§«ng
D-¬ng vµ ASEAN) ®ång thêi cã t¸c ®éng cña c¸c n-íc lín (Mü, Trung
Quèc, Liªn X«) vµ Liªn Hîp Quèc.
Tõ sau khi thµnh lËp (1/1979) ChÝnh phñ céng hoµ nh©n d©n
Campuchia (Phnompenh) ®¹t nhiÒu thµnh tùu vÒ cñng cè chÝnh trÞ, kh«i
15
phôc kinh tÕ vµ x· héi, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña chÕ ®é diÖt chñng
Ponpèt, tiÕp tôc truy quÐt toµn qu©n Kh¬me ®á. Qu©n ®éi ViÖt Nam rót
tõng phÇn khái Campuchia. Ngµy 22/6/1982, t¹i Kualumpure, c¸c lùc
lîng Campuchia lu vong th¯nh lËp “ChÝnh phð liªn hiÖp Campuchia”
gåm 3 ph¸i (Shihanouk, Ponpèt, Sonsann), ®-îc sù ñng hé cña Trung
Quèc vµ ASEAN, ®èi lËp víi ChÝnh phñ Phnompenh. Th¸ng 7/1987,
ViÖt Nam ®¹i diÖn c¸c n-íc §«ng D-¬ng vµ In®«nªxia ®¹i diÖn c¸c
n-íc ASEAN ký th«ng c¸o trung t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, më ®Çu
qu¸ tr×nh ®èi tho¹i nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia. Theo ®ã ®· tiÕn
hµnh nh÷ng cuéc gÆp kh«ng chÝnh thøc gi÷a c¸c bªn Campuchia t¹i
Jakarta (JIM: Jakarta informal meeting).
JIM1 : Th¸ng 7/1988 Cuéc gÆp ®Çu tiªn gi÷a c¸c ph¸i Campuchia.
JIM2 :
Bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò hoµ gi¶i vµ hoµ hîp.
JIM3 : Th¸ng 9/1990 Tho¶ thuËn vÒ viÖc thµnh lËp Héi ®ång d©n téc tèi
cao SNC.
C¸c cuéc héi ®µm X« - Trung, ViÖt - Trung, Mü - Trung trong
thêi gian tõ 1982 ®Õn 1989 ®Òu ®Ò cËp ®Õn c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò
Campuchia. Ngµy 18/7/1990, ChÝnh phñ Mü tuyªn bè kh«ng ñng hé
Kh¬me ®á n÷a. Th¸ng 9/1989 ViÖt Nam hoµn thµnh viÖc rót qu©n khái
Campuchia. Ngµy 26/11/1990, 5 uû viªn th-êng trùc héi ®ång b¶o an
16
Liªn Hîp Quèc b¯n vÒ “gi°i ph²p khung” ®èi víi Campuchia d¯n xÕp
c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ, qu©n sù tr-íc khi bÇu cö, thµnh lËp c¬ quan quyÒn
lùc qu¸ ®é cña Liªn Hîp Quèc ë Campuchia (UNTAC), ®Ò ra kÕ ho¹ch
tiÕn hµnh bÇu cö d-íi sù b¶o trî cña Liªn Hîp Quèc th¸ng 7/1991 Héi
®ång d©n téc tèi cao Campuchia (SNC) bÇu «ng hoµng th©n Shihanouk
lµm chñ tÞch, 12 thµnh viªn gåm phÝa Hunxen 6 ng-êi, ph¸i Kanarith 2
ng-êi, Sonsann 2, Kh¬me ®á 2. Ngµy 23/10/1991 ký HiÖp ®Þnh Paris
vÒ Campuchia.
LÞch sö Campuchia b-íc sang giai ®o¹n míi hoµ gi¶i vµ hoµ hîp
d©n téc tuy cßn nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p. §ång thêi t¹o lªn bÇu kh«ng
khÝ hoµ dÞu ë §«ng Nam ¸ c¸c n-íc phÊn ®Êu x©y dùng mét khu vùc
hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn.
III. Tõ Héi nghÞ th-îng ®Ønh Singapore ®Õn tr-íc
khi ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp ASEAN (19921995).
§©y lµ giai ®o¹n ®¸nh dÊu mét b-íc chuyÓn quan träng cña
ASEAN trong bèi c¶nh hËu chiÕn tranh l¹nh. Vµ còng lµ giai ®o¹n
chuyÓn biÕn trong quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN: ViÖt Nam ký hiÖp -íc
17
Bali, trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, tham gia tÝch cùc vµo nh÷ng
ho¹t ®éng cña ASEAN, chuÈn bÞ trë thµnh thµnh viªn ASEAN.
III.1 Nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc.
C¸c cuéc héi ®µm th-îng ®Ønh X« - Mü trong nöa sau nh÷ng n¨m
80 dÉn ®Õn viÖc kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x· héi.
Cuéc khñng ho¶ng cña chñ nghÜa x· héi ë c¸c n-íc §«ng ¢u vµ sù tan
r· cña liªn bang X« ViÕt (12/1991) chÊm døt thêi kú trËt tù thÕ giíi
hai cùc Yalta. Xu h-íng khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ tõng b-íc th¾ng
thÕ trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. NÕu nh- tr-íc ®©y chiÕn tranh lu«n ®·
lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu cho c¸c xung ®ét gi÷a c¸c quèc gia, c¸c c-êng
quèc ¸p ®Æt ý trÝ cña m×nh b»ng vò lùc ®èi víi c¸c n-íc nhá yÕu h¬n
th× ®Õn nay ®· thay ®æi, c¸c quèc gia vµ c¸c c-êng quãc ngµy cµng
nhËn thÊy r»ng, hoµ b×nh ®èi tho¹i, hîp t¸c lµ con ®-êng tèt nhÊt ®Ó
gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét vµ bÊt ®ång. C¸c quan hÖ Mü - Trung, Trung Nga, Nga - Mü ®Òu ®· thay ®æi theo h-íng nµy. Ph¹m vi thÕ giíi ®·
thay ®æi t¸c ®éng ®Õn khu vùc kh¸c. Nh- ë khu vùc §«ng Nam ¸ xu
h-íng ®èi tho¹i ®· tõng b-íc thay cho ®èi ®Çu. C¸c n-íc §«ng Nam
¸ ®Òu muèn t×m l¹i søc m¹nh cña m×nh tõ trong søc m¹nh cña khu vùc
®Ó cïng hîp t¸c cïng ph¸t triÓn.
18
ViÖt Nam víi quyÕt t©m thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi th«ng qua
§³i héi VII §°ng céng s°n ViÖt Nam (7/1991) tuyªn bè “ViÖt Nam
muèn lµ b¹n cña c¸c n-íc trong céng ®ång thÕ giíi phÊn ®Êu v× hoµ
b×nh, ®éc lËp v¯ ph²t triÓn”, “Ph²t triÓn h÷u nghÞ víi c²c níc §«ng
Nam ¸ vµ Ch©u ¸ - Th²i B×nh d¬ng” phÊn ®Êu cho mét §«ng Nam ¸
hoµ b×nh, h÷u nghÞ, hîp t¸c.
VÊn ®Ò Campuchia ®· tõng b-íc gi¶i quyÕt c¶i thiÖn t×nh h×nh an
ninh æn ®Þnh trong khu vùc. Thi hµnh HiÖp ®Þnh Paris, Campuchia ®·
tiÕn hµnh bÇu cö quèc héi (5/1993) d-íi sù kiÓm so¸t cña Liªn Hîp
Quèc.
III.2 Ho¹t ®éng chuÈn bÞ cho ViÖt Nam gia nhËp ASEAN
Th²ng 6/1992, NghÞ quyÕt TW 3 kho² VII khµng ®Þnh: “ViÖt Nam
tham gia hiÖp -íc Bali, tham gia c¸c diÔn ®µn ®èi tho¹i víi ASEAN,
tÝch cùc nghiªn cøu më réng quan hÖ víi ASEAN trong t¬ng lai”.
T¹i Héi nghÞ th-îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 4 (1/1992 t¹i Singapore)
®-îc tiÕn hµnh trong sù biÕn chuyÓn míi cña t×nh h×nh thÕ giíi còng
theo tuyªn bè Singapore 1992 kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m ®Èy m¹nh h¬n
n÷a hîp t¸c chÝnh trÞ, kinh tÕ nh»m môc ®Ých hoµ b×nh vµ phån vinh
khu vùc, hoan nghªnh viÖc c¸c n-íc §«ng Nam ¸ tham gia ASEAN,
19
nç lùc x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ
trung lËp (Zopfan), khu vùc kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n.
Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng lÇn thø 25 (7/1992 t¹i Manila). ViÖt Nam
vµ Lµo ký HiÖp -íc Bali trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN, b¾t ®Çu
tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN. ViÖc chÝnh thøc ký hiÖp -íc
Bali ®Æt c¬ së vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tõng b-íc tham gia hîp
t¸c nhiÒu mÆt s©u réng vµ l©u dµi, më ®Çu viÖc héi nhËp vµo khu vùc
vµ thÕ giíi. §ång thêi thÓ hiÖn quyÕt t©m cña c¸c n-íc §«ng Nam ¸
t¨ng c-êng quan hÖ nh»m x©y dùng mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh, æn
®Þnh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. Sau sù kiÖn nµy quan hÖ ViÖt Nam ASEAN ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc song ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng.
§Ó t¹o ®iÒu kiÖn h¬n n÷a m«i tr-êng thuËn lîi cho sù nghiÖp ®æi míi
cña ViÖt Nam tõ th¸ng 2/1993 c¸c vÞ l·nh ®¹o cao nhÊt cña §¶ng vµ
Nh¯ níc ViÖt Nam ra tuyªn bè “ViÖt Nam trë th¯nh quan s²t viªn v¯
tham gia c¸c cuéc häp cña ASEAN t¹o lªn mét t×nh h×nh míi. Do
nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cña thêi kú chiÕn tranh l¹nh, sù xa c¸ch vµ
nghi kþ gi÷a c¸c n-íc cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau rÊt nÆng nÒ Ên
t-îng ®ã kh«ng thÓ xo¸ bá ngay ®-îc. Nh-ng xuÊt ph¸t tõ thiÖn trÝ
muèn t¹o lªn kh«ng khÝ hoµ hîp, c¶ hai bªn ®Òu cã h-íng ®i tÝch cùc
20