Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Môc lôc
Tra
ng
Lêi më ®Çu
3
Ch-¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
4
1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan.
4
1.2. C¸c quan ®iÓm vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
4
1.2.1. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ ®-îc tr×nh bµy trong s¸ch
gi¸o khoa KT - CT tr-íc ®©y.
4
1.2.2. Quan ®iÓm míi vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
6
1.2.3. Quan ®iÓm kh¸c vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
6
1.3. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ.
7
1.4. Ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
7
1.4.1. BiÓu hiÖn cña ho¹t ®éng quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn
tù do c¹nh tranh.
8
1.4.1.1. Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
8
1.4.1.2. Sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
10
1.4.2. BiÓu hiÖn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn
®éc quyÒn.
11
1.4.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ quy luËt gi¸ trÞ
trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam.
1
1
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
1.5. VÞ trÝ vµ t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi
chñ nghÜa.
13
1.6. Quy luËt gi¸ trÞ vµ sù vËn dông cña nã ®èi víi c¸c n-íc kh¸c
trªn thÕ giíi.
14
1.6.1. C¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi (NIEs) Ch©u ¸.
14
1.6.2. C¸c n-íc §«ng ¸.
15
1.6.3. PhÐp l¹ kinh tÕ NhËt B¶n.
16
Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng vÒ viÖc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ vµ
nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn tèt quy luËt gi¸ trÞ ë
n-íc ta.
18
2.1. Thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ tr-íc vµ sau ®æi míi ë n-íc ta.
18
2.2. Sù vËn dông quy luËt gi¸ trÞ ë n-íc ta.
20
2.2.1 VËn dông quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt l-u th«ng.
20
2.2.2. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ ®Ó ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n
xuÊt.
22
2.2.3. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ ®Ó lùa chän ®-îc ng-êi kinh
doanh giái trªn thÞ tr-êng.
22
2.3. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt viÖc vËn dông quy luËt
gi¸ trÞ.
23
2.3.1 H¹ch to¸n kinh tÕ lµ mét gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt
viÖc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ.
2.3.2. Víi nh÷ng chÝnh s¸ch gi¸ c¶ hîp lý trong nÒn kinh tÕ thÞ
2
23
25
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
tr-êng.
2.3.2.1. Thùc tr¹ng tæng thÓ c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé thÝch
26
øng víi néi dung ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý gi¸ cña Nhµ
n-íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta.
2.3.2.2. Nh÷ng h×nh thøc can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n-íc
28
®èi víi gi¸ c¶ thÞ tr-êng.
2.3.3. CÇn kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ.
30
KÕt luËn.
32
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o.
33
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi më ®Çu
§Êt n-íc ta ®· tr¶i qua hai cuéc kh¸ng chiÕn tr-êng kú ¸c liÖt víi tinh
thÇn dòng c¶m vµ ý chÝ quyÕt t©m cña c¶ d©n téc. Sau khi hoµ b×nh lËp l¹i nh©n
d©n ta h¨ng h¸i vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc. Trong ®ã, vÊn ®Ò ®æi míi kinh
tÕ ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1979 ®Õn
nay ®· thu sù chó ý cña ®«ng ®¶o c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ b¸o vµ c¸c doanh
nghiÖp trªn thÕ giíi. §æi míi kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ
mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt
cña Nhµ n-íc. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, nÒn kinh tÕ ë n-íc ta chÞu sù t¸c ®éng
cña c¸c quy luËt kinh tÕ – C¸c quy luËt kinh tÕ cña thÞ tr-êng cã mèi quan hÖ
mËt thiÕt víi nhau, trong ®ã quy luËt gi¸ trÞ cã vai trß quan träng nhÊt. Quy luËt
gi¸ trÞ víi t- c¸ch lµ quy luËt c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ®· t¹o ra cho ng-êi
mua vµ ng-êi b¸n nh÷ng ®éng lùc cùc kú quan träng. Trªn thÞ tr-êng ng-êi mua
bao giê còng muèn tèi ®a ho¸ lîi Ých sö dông. V× vËy, ng-êi mua lu«n lu«n
muèn Ðp gi¸ thÞ tr-êng víi møc gi¸ thÊp. Ng-îc l¹i, ng-êi b¸n bao giê còng
muèn tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, vµ do ®ã, muèn b¸n víi gi¸ cao. §Ó tån t¹i vµ ph¸t
triÓn, nh÷ng ng-êi b¸n, mét mÆt ph¶i phÊn ®Êu gi¶m chi phÝ ®Ó chi phÝ c¸ biÖt
b»ng hoÆc nhá h¬n chi phÝ x· héi trung b×nh. MÆt kh¸c, hä l¹i ph¶i tranh thñ tèi
®a c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr-êng ®Ó b¸n víi gi¸ cao.
Do ®ã, chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu quy luËt gi¸ trÞ vµ sù vËn dông cña
nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®Êt n-íc vµ rót ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m vËn
dông tèt quy luËt gi¸ trÞ ë n-íc ta trong thêi gian tíi.
NhËn thøc ®-îc tÇm quan träng nµy, em ®· chän ®Ò tµi ®Ó nghiªn cøu lµ:
“ Quy luËt gi¸ trÞ cña Mac vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ë n-íc ta.”
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I.
Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi th-êng xuyªn chÞu sù t¸c
®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi
chung vµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi riªng trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn vµ ph¸t
triÓn tõ nÒn kinh tÕ nµy sang nÒn kinh tÕ kh¸c t-ëng chõng diÔn ra mét c¸ch
ngÉu nhiªn kh«ng chÞu ¶nh h-ëng hay t¸c ®éng cña mét nh©n tè nµo. Nh-ng
thùc chÊt, sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng diÔn
ra ngÉu nhiªn mµ tu©n theo c¸c quy luËt kinh tÕ, trong ®ã quy luËt gi¸ trÞ cã vai
trß quan träng – Quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt.
1.2. C¸c quan ®iÓm vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
1.2.1. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ ®-îc tr×nh bµy trong s¸ch gi¸o
khoa KT-CT tr-íc ®©y.
Theo c¸ch hiÓu x-a nay cña chóng ta – tøc lµ c¸ch hiÓu trong s¸ch gi¸o
khoa vµ c¸c tµi liÖu chÝnh thøc ë c¸c n-íc thuéc hÖ thèng x· héi chñ nghÜa tr-íc
®©y- th× häc thuyÕt gi¸ trÞ Mac-xÝt ®-îc xem lµ ®Ønh cao khoa häc trong lÜnh vùc
lý luËn gi¸ trÞ gi¸ c¶. C.Mac vµ Ph.Angghen ®· thùc hiÖn ®-îc b-íc chuyÓn biÕn
c¸ch m¹ng trong lý luËn gi¸ trÞ nhê ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña lao ®éng t¹o ra
hµng ho¸.
Néi dung cña tÝnh hai mÆt thÓ hiÖn ë chç, lao ®éng cña ng-êi s¶n xuÊt
hµng ho¸ võa lµ lao ®éng cô thÓ, lao ®éng cã Ých võa lµ “ lao ®éng trõu t-îng” thÓ
hiÖn c¸i chung trong mäi h×nh thøc lao ®éng cô thÓ víi t- c¸ch lµ lao ®éng cña
con ng-êi nãi chung, thÓ hiÖn sù tiªu hao vÒ sinh lùc, tinh thÇn vµ c¬ b¾p cña
ng-êi lao ®éng. Lao ®éng trõu t-îng lµ h×nh thøc lÞch sö x¸c ®Þnh cña con ng-êi
trong ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. TÝnh hai mÆt cña lao ®éng lµ nguyªn
nh©n trùc tiÕp cña tÝnh hai mÆt cña hµng ho¸. NÕu lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ
sö dông th× lao ®éng trõu t-îng t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Hµng ho¸, do ®ã lµ
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
“ sù thèng nhÊt m©u thuÉn” cña gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸
®-îc x¸c ®Þnh b»ng chi phÝ lao ®éng trung b×nh, ®iÓn h×nh ®èi víi tr×nh ®é lùc
l-îng s¶n xuÊt x· héi s¶n xuÊt hµng ho¸.
Gi¸ trÞ trao ®æi (thÓ hiÖn ë tû lÖ trao ®æi thùc tÕ gi÷a c¸c hµng ho¸) lµ h×nh
thøc bÒ ngoµi, lµ biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ trao ®æi tån t¹i d-íi hai h×nh th¸i lµ
h×nh th¸i t-¬ng ®èi vµ h×nh th¸i ngang gi¸. C¸c h×nh th¸i nµy tr¶i qua nh÷ng sù
ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh t-¬ng øng víi nhau. §Ønh cao cña sù ph¸t triÓn lµ tiÒn víi tc¸ch lµ d¹ng ph¸t triÓn cao cña h×nh thøc ngang gi¸ vµ gi¸ c¶ víi t- c¸ch lµ d¹ng
ph¸t triÓn cao cña h×nh th¸i t-¬ng ®èi. Do ®ã, gi¸ c¶ chØ lµ biÓu hiÖn tiÒn tÖ cña
gi¸ trÞ.
Nh-îc ®iÓm cña quan niÖm cò vÒ gi¸ trÞ.
Môc ®Ých c¬ b¶n cña häc thuyÕt gi¸ trÞ cña C.Mac lµ trªn c¬ së nã x©y
dùng häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d-, tõ ®ã t×m ra quy luËt vËn ®éng c¬ b¶n cña chñ
nghÜa t- b¶n lµ tÝnh hai mÆt cña toµn bé c¸c hiÖn t-îng kinh tÕ x· héi diÔn ra
trong nã. M¸c viÕt: “ Môc ®Ých cuèi cïng cña t¸c phÈm cña t«i lµ v¹ch ra quy luËt
vËn ®éng c¬ b¶n cña x· héi hiÖn ®¹i” (1). §ång thêi, «ng còng kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ó
®¹t ®-îc ®iÒu ®ã ph¶i dùa vµo lý luËn vÒ tÝnh hai mÆt cña lao ®éng “ B¶n chÊt hai
mÆt nµy cña lao ®éng chøa ®ùng trong hµng ho¸ lÇn ®Çu tiªn ®-îc t«i chøng
minh mét c¸ch cã phª ph¸n…®iÓm ®ã lµ xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó hiÓu kinh tÕ chÝnh
trÞ…” (2).
Ph¹m trï gi¸ trÞ Macxit kh«ng thÓ dïng lµm c¬ së ®Ó ph©n tÝch t¨ng
tr-ëng v× nã kh«ng ph¶n ¸nh ®-îc sù vËn ®éng cña c¶i theo thêi gian.
Gi¸ trÞ vµ quy luËt gi¸ trÞ hiÓu theo c¸ch hiÓu cò kh«ng thÓ dïng lµm c¬ së
ph©n tÝch sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng. ThËt vËy, néi dung cña quy luËt
gi¸ trÞ ph¸t biÓu trong häc thuyÕt gi¸ trÞ lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®-îc x¸c ®Þnh
trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi trung b×nh ®Ó chÕ t¹o ra hµng ho¸: thêi gian
nµy cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc sau khi s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ kh«ng thay ®æi. §©y lµ
ch-a kÓ gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c nh- quy m« thÞ tr-êng,
chÊt l-îng s¶n phÈm, t©m lý ng-êi tiªu dïng… Víi ý nghÜa nµy th× nh×n chung
trao ®æi kh«ng theo gi¸ trÞ chø kh«ng ph¶i ng-îc l¹i.
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Quy luËt gi¸ trÞ kh«ng cho phÐp gi¶i thÝch ®-îc sù phô thuéc cña gi¸ c¶
hµng ho¸ vµo toµn bé hÖ thèng c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña x· héi nãi chung còng
nh- toµn bé hÖ thèng c«ng nghÖ cña nã.
§èi víi lý luËn qu¸ tr×nh Macxit th«ng th-êng cßn tËp trung vµo mét sè
®iÒu sau ®©y:
- Kh«ng cÇn dùa vµo ph¹m trï gi¸ trÞ, vµo quy luËt gi¸ trÞ vÉn cã thÓ x©y
dùng ®-îc lý thuyÕt gi¸ cho phÐp c¾t nghÜa ®-îc c¸i hiÖn t-îng trong thùc tiÔn.
V× thùc tÕ chØ cã gi¸ trÞ lµ tån t¹i nªn cÇn nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a gi¸ c¶ vµ
c¸c ®¹i l-îng kh¸c lµ ®ñ.
- Häc thuyÕt gi¸ trÞ Macxit qu¸ trõu t-îng, thuÇn lµ “ m¸u x¸m” , do ®ã
kh«ng thÓ ®i vµo cuéc sèng.
- Häc thuyÕt gi¸ trÞ Macxit chØ ®óng cho thêi kú c¹nh tranh tù do v× chØ
trong thêi kú ®ã trao ®æi míi ®-îc thùc hiÖn theo “ c¸c quy luËt trung b×nh” , quy
luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n… Nh-ng ngµy nay, ng-êi ta kh«ng cßn trao ®æi
theo thêi gian lao ®éng s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh… Häc thuyÕt gi¸
trÞ kh«ng cßn liªn quan g× ®Õn ®éc quyÒn nªn nã ®· trë nªn lçi thêi, l¹c hËu.
1.2.2. Quan ®iÓm míi vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng
ho¸. Chõng nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸
trÞ. D-íi chñ nghÜa x· héi, s¶n xuÊt hµng ho¸ cßn tån t¹i nªn còng cã sù ho¹t
®éng cña quy luËt gi¸ trÞ .
1.2.3. Quan ®iÓm kh¸c vÒ quy luËt gi¸ trÞ.
C¬ chÕ thÞ tr-êng tù ®iÒu tiÕt lµ c¬ chÕ vËn ®éng cña hÖ thèng qui luËt,
tr-íc hÕt lµ quy luËt gi¸ trÞ.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt “ thèng so¸i” chi phèi c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Quy luËt gi¸ trÞ chi phèi c¸c quy luËt kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c chØ lµ
biÓu hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ mµ th«i.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Quy luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô, mµ gi¸ c¶ lµ tÝn hiÖu
nh¹y bÐn nhÊt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Chç kh¸c nhau gi÷a häc thuyÕt kinh tÕ Mac víi kinh tÕ häc hiÖn ®¹i lµ ë
chç nµy. Kinh tÕ häc ph-¬ng T©y qu¸ ®Ò cao quy luËt cung – cÇu. Hä coi quy
luËt cung cÇu lµ quy luËt t¹o thÕ c©n b»ng s¶n xuÊt, chi phèi quyÕt ®Þnh gi¸ c¶.
Ng-îc l¹i, Mac quan niÖm quy luËt cung – cÇu kh«ng quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ vµ gi¸
c¶ hµng ho¸ ®-îc.
Mac chøng minh ngay c¶ khi cung cÇu c©n b»ng nhau gi¸ vÉn biÕn ®éng.
Mac kh¼ng ®Þnh: “ Dï gi¸ c¶ ®-îc ®iÒu tiÕt nh- thÕ nµo th× quy luËt gi¸ trÞ vÉn
chi phèi sù vËn ®éng cña chóng” (1).
1.3. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ.
Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ lµ “ s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa
trªn c¬ së gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt” .
Trong kinh tÕ hµng ho¸, vÊn ®Ò quan träng lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n
®-îc hay kh«ng. §Ó hµng ho¸ cã b¸n ®-îc th× hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n
xuÊt ra hµng ho¸ ®ã ph¶i phï hîp víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i phï
hîp víi møc lao ®éng x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®-îc. Trong trao ®æi hµng ho¸
còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö
dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®-îc khi l-îng gi¸ trÞ cña chóng ngang
nhau. Theo nghÜa ®ã th× trao ®æi ph¶i theo nguyªn t¾c ngang gi¸.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t-îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn
®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô
thuéc vµo gi¸ trÞ, vµ gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶. Hµng ho¸ nµo mµ hao phÝ lao
®éng ®Ó s¶n xuÊt ra nã nhiÒu th× gi¸ trÞ cña nã lín, do vËy gi¸ c¶ thÞ tr-êng sÏ
cao vµ ng-îc l¹i. Ngoµi ra, gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo c¸c nh©n tè kh¸c nh- quan
hÖ cung cÇu, t×nh tr¹ng ®éc quyÒn trªn thÞ tr-êng. T¸c ®éng cña c¸c nh©n tè trªn
lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã.
CacMac gäi ®ã lµ vÎ ®Ñp cña quy luËt gi¸ trÞ. Trong vÎ ®Ñp nµy, gi¸ trÞ hµng ho¸
lµ trôc, gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng lªn xuèng xoay quanh trôc ®ã. §èi víi
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
mçi hµng ho¸ riªng biÖt, gi¸ c¶ cña nã cã thÓ cao h¬n, thÊp h¬n hoÆc phï hîp víi
gi¸ trÞ cña nã. Nh-ng cuèi cïng, tæng gi¸ c¶ phï hîp víi tæng gi¸ trÞ cña chóng.
1.4. Ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
Quy luËt gi¸ trÞ ho¹t ®éng trong c¸c h×nh th¸i x· héi kh¸c nhau, vµ trong
hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña mçi h×nh th¸i ®ã, nã ®ãng mét vai trß phô
thuéc – vai trß “ phôc vô” .
Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t-îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn
®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Gi¸ c¶ lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô
thuéc vµo gi¸ trÞ, v× gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶. Tuy nhiªn, ngoµi sù phô thuéc vµo
gi¸ trÞ hµng ho¸, gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ.
Mèi quan hÖ thùc tÕ gi÷a gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ ®-îc thÓ hiÖn trong néi dung cña
quy luËt gi¸ trÞ. S¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ®-îc thùc hiÖn theo gi¸ trÞ. §iÒu
nµy kh«ng cã nghÜa lµ gi¸ c¶ lu«n trïng víi gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ chØ “ xoay quanh” gi¸
trÞ mµ th«i. Tøc lµ, nh×n chung tû lÖ trao ®æi xÊp xØ b»ng tû lÖ gi÷a gi¸ trÞ cña c¸c
hµng ho¸.
Quy luËt gi¸ trÞ d-íi chñ nghÜa x· héi ®ßi hái viÖc trao ®æi hµng ho¸ ph¶i
tiÕn hµnh trªn c¬ së gi¸ trÞ, tøc lµ ph¶i lÊy gi¸ trÞ x· héi ®Ó lµm c¬ së cña gi¸ c¶
hµng ho¸. §iÒu ®ã ®ßi hái gi¸ c¶ ph¶i ph¶n ¸nh ®óng ®¾n gi¸ trÞ x· héi. Tøc lµ
tr-íc hÕt ph¶i bï ®¾p ®-îc chi phÝ s¶n xuÊt, chi phÝ lao ®éng vËt ho¸ còng nhlao ®éng sèng – theo nh÷ng ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt ®-îc x· héi thõa nhËn.
PhÇn gi¸ trÞ do lao ®éng thÆng d- s¸ng t¹o ra ®-îc ph©n phèi trong gi¸ c¶
d-íi h×nh thøc lîi nhuËn kh«ng chØ b¶o ®¶m lîi Ých riªng cña xÝ nghiÖp vµ ng-êi
lao ®éng xÝ nghiÖp mµ ph¶i b¶o ®¶m sù thèng nhÊt hµi hoµ gi÷a ba lîi Ých: lîi
Ých x· héi, lîi Ých tËp thÓ vÇ lîi Ých c¸ nh©n cña ng-êi lao ®éng trong x· héi.
Nh- vËy, gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸ kh«ng nhÊt ®Þnh ph¶i hoµn toµn nhÊt trÝ
víi gi¸ trÞ c¸ biÖt hoÆc gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ ®ã. Gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng t¸ch
rêi gi¸ trÞ hµng ho¸, nh-ng xÐt trªn toµn x· héi tæng gi¸ c¶ vÉn b»ng tæng gi¸ trÞ.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
1.4.1. BiÓu hiÖn cña ho¹t ®éng quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn tù
do c¹nh tranh.
Trong giai ®o¹n nµy quy luËt gi¸ trÞ ®-îc biÓu hiÖn d-íi d¹ng tû suÊt lîi
nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
1.4.1.1. Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n ®-îc h×nh thµnh dùa trªn:
a, C¹nh tranh trong néi bé ngµnh.
C¹nh tranh lµ h×nh thøc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng
ho¸ dùa trªn chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, nh»m giµnh dËt nh÷ng
®iÒu kiÖn cã lîi nhÊt vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸.
C¬ së cña c¹nh tranh lµ chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. ChÕ
®é nµy ®Î ra c¹nh tranh, chÌn Ðp lÉn nhau “ C¸ lín nuèt c¸ bД . D-íi chñ nghÜa tb¶n do cã chÕ ®é chiÕm h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa vÒ t- liÖu s¶n xuÊt, cho
nªn tÊt yÕu cã c¹nh tranh. Trong s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa tån t¹i hai lo¹i c¹nh
tranh: c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh.
C¹nh tranh trong néi bé ngµnh: lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp
trong cïng mét ngµnh, cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nh»m môc ®Ých tiªu
thô hµng ho¸ cã lîi h¬n ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch.
BiÖn ph¸p c¹nh tranh: C¸c nhµ t- b¶n th-êng xuyªn c¶i tiÕn kü thuËt,
n©ng cao cÊu t¹o h÷u c¬ cña t- b¶n, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng nh»m lµm cho
gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ra thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó thu
®-îc lîi nhuËn siªu ng¹ch.
KÕt qu¶ cña c¹nh tranh néi bé ngµnh lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ x· héi (gi¸
trÞ thÞ tr-êng) cña tõng lo¹i hµng ho¸. §iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh trong mét
ngµnh thay ®æi, kü thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn, tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng.
Trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kh¸c nhau, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn kü
thuËt, tæ chøc s¶n xuÊt, tr×nh ®é tay nghÒ …) kh¸c nhau, cho nªn hµng ho¸ cã gi¸
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau, nh-ng trªn thÞ tr-êng c¸c hµng ho¸ ®Òu ph¶i b¸n theo mét
gi¸ trÞ thèng nhÊt, b¸n theo gi¸ trÞ thÞ tr-êng. VËy gi¸ trÞ thÞ tr-êng lµ g× ?
CacMac gi¶ thÝch nh- sau: “ Mét mÆt ph¶i coi gi¸ trÞ thÞ tr-êng lµ gi¸ trÞ b×nh
qu©n cña nh÷ng hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh cña khu
vùc s¶n xuÊt ®ã vµ chiÕm mét khèi l-îng lín trong nh÷ng s¶n phÈm cña khu vùc
nµy” (1)
b, C¹nh tranh g÷a c¸c ngµnh
· C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh: lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh t- b¶n kinh
doanh trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t- cã lîi
h¬n.
· BiÖn ph¸p c¹nh tranh: T- do di chuyÓn t- b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh
kh¸c, tøc lµ tù ph¸t ph©n phèi t- b¶n (c vµ m) vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau.
KÕt qu¶ cña cuéc c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh dÇn tû suÊt lîi nhuËn b×nh
qu©n vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt.
Do hiÖn t-îng di chuyÓn t- b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, lµm cho
ngµnh cã cung (hµng ho¸) lín h¬n cÇu (hµng ho¸) vµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng, cßn
ngµnh cã cÇu (hµng ho¸) lín h¬n cung (hµng ho¸) th× gi¸ c¶ t¨ng lªn. Sù tù do di
chuyÓn t- b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c lµm thay ®æi tû suÊt lîi nhuËn c¸
biÖt vèn cã cña c¸c ngµnh. KÕt qu¶ lµ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n
- tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû sè tÝnh theo % gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d- trong
x· héi t- b¶n vµ tæng t- b¶n x· héi ®· ®Çu t- vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh
cña nÒn s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa.
1.4.1.2. Sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
Cïng víi sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, gi¸ trÞ hµng ho¸
chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
Gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ b»ng chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ céng víi
lîi nhuËn b×nh qu©n (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = k + p ).
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
TiÒn ®Ò cña gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.
§iÒu kiÖn ®Ó gi¸ trÞ biÕn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt gåm cã: ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ tb¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn; sù liªn hÖ réng r·i gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt, quan hÖ tÝn
dông ph¸t triÓn, t- b¶n tù do di chuyÓn tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c.
Tr-íc ®©y, khi ch-a xuÊt hiÖn ph¹m trï gi¸ c¶ s¶n xuÊt th× gi¸ c¶ hµng ho¸
xoay quanh gi¸ trÞ hµng ho¸. Giê ®©y, gi¸ c¶ cña hµng ho¸ l¹i xoay quanh gi¸ c¶
cña s¶n xuÊt. VÒ mÆt l-îng, ë mçi ngµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ cã thÓ kh«ng
b»ng nhau, nh-ng trong toµn x· héi th× gi¸ c¶ s¶n xuÊt b»ng tæng gi¸ trÞ hµng
ho¸. ChÝnh trong mèi quan hÖ nµy gi¸ trÞ vÉn lµ c¬ së, néi dung bªn trong cña gi¸
c¶ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ thÞ tr-êng.
Thùc chÊt cña quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ sù biÓu hiÖn ho¹t ®éng cña quy
luËt gi¸ trÞ trong thêi kú tù do c¹nh tranh cña chñ nghÜa t- b¶n.
1.4.2. BiÓu hiÖn ho ¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn ®éc
quyÒn.
Do t- b¶n ®éc quyÒn nhÊt lµ t- b¶n tµi chÝnh, gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ trong s¶n
xuÊt vµ l-u th«ng nªn nã cã thÓ kh«ng chØ sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt
gi¸ trÞ thÆng d-, c¹nh tranh, tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, lîi nhuËn b×nh qu©n vµ
gi¸ c¶ s¶n xuÊt vèn lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ quen thuéc trong giai ®o¹n chñ
nghÜa t- b¶n tù do c¹nh tranh mµ nã sö dông ph-¬ng ph¸p c-ìng bøc siªu kinh
tÕ ®Ó thu lîi nhuËn cao – lîi nhuËn ®éc quyÒn. Lîi nhuËn ®éc quyÒn lµ mét
h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d-, h×nh thµnh trong giai ®o¹n chñ nghÜa tb¶n ®éc quyÒn.
Song song víi viÖc h×nh thµnh lîi nhuËn ®éc quyÒn, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn
kh«ng b¸n hµng theo gi¸ c¶ s¶n xuÊt, mµ b¸n theo gi¸ c¶ ®éc quyÒn (mÆc dï lîi
nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt kh«ng mÊt ®i v× c¹nh tranh tù do vÉn tån
t¹i).
Gi¸ c¶ ®éc quyÒn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ trong giai
®o¹n ®éc quyÒn. Nã bao gåm chi phÝ s¶n xuÊt céng víi lîi nhuËn ®éc quyÒn.
Th«ng th-êng c¸c tæ chøc ®éc quyÒn b¸n hµng ho¸ víi gi¸ c¶ cao h¬n gi¸ trÞ
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
hµng ho¸; cßn khi mua hµng ho¸ cña xÝ nghiÖp kh«ng ®éc quyÒn, cña ng-êi s¶n
xuÊt nhá trong n-íc vµ n-íc ngoµi th× gi¸ c¶ th-êng thÊp h¬n gi¸ trÞ. Th«ng qua
c¬ chÕ mua b¸n theo c¬ chÕ ®éc quyÒn c¸c tæ chøc ®éc quyÒn thu ®-îc lîi
nhuËn ®éc quyÒn cao.
ViÖc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn mua b¸n theo gi¸ c¶ ®éc quyÒn ®Ó thu lîi
nhuËn ®éc quyÒn xÐt vÒ thùc ch¾t chØ lµ sù biÓu hiÖn míi, cao h¬n, nã kh«ng
lµm gi¶m hiÖu lùc cña lý luËn gi¸ trÞ vµ lý luËn gi¸ trÞ thÆng d-, nÕu chóng ta ®Æt
nã trong sù c¹nh tranh, ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ vµ ®Æt nã trong c¸c mèi quan hÖ
trong vµ ngoµi n-íc mµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vµ
kinh doanh.
1.4.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ quy luËt gi¸ trÞ trong
thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam.
ChuyÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ yªu cÇu to lín cña
ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ ë mét n-íc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi tõ nÒn s¶n xuÊt
nhá. §Æc ®iÓm lín nhÊt cña n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ ®ang vËn ®éng tõ nÒn s¶n xuÊt
nhá lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa. VÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt ®Ó ph¸t triÓn s¶n
xuÊt hµng ho¸ ë n-íc ta nh»m ®¸p øng quan hÖ ph©n c«ng hîp t¸c quèc tÕ nµy lµ
ph¶i quy ho¹ch l¹i, s¶n xuÊt, kÕ ho¹ch ho¸ chÆt chÏ, tËp trung vµo nh÷ng träng
®iÓm ®Ó t¹o nguån hµng tham gia vµo sù ph©n c«ng vµ gi¶i quyÕt nhu cÇu trong
n-íc. Sù hîp t¸c vÒ mÆt kÕ ho¹ch do vËy cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong sù
ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë n-íc ta. Ph¸t huy t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ trong
kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, h¹n chÕ t¸c ®éng cña c¸c quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ
kh«ng x· héi chñ nghÜa lµ yÒu cÇu cña chÝnh s¸ch gi¸ c¶ vµ qu¶n lý thÞ tr-êng ë
n-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é. Trong thêi kú nµy do tån t¹i ba lo¹i quan hÖ s¶n
xuÊt nªn tån t¹i ba lo¹i s¶n xuÊt hµng ho¸, lµ quy luËt cña s¶n xuÊt hµng ho¸ quy
luËt gi¸ trÞ tån t¹i trong c¶ ba lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã. Tuy nhiªn, nh- sù
ph©n tÝch ë trªn ®©y, quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã cã
cïng mét néi dung, ph-¬ng thøc vµ ph¹m vi ho¹t ®éng kh¸c nhau, trong s¶n xuÊt
hµng ho¸ gi¶n ®¬n, quy luËt gi¸ trÞ cã yªu cÇu lµ b¶o ®¶m lîi Ých c¸ nh©n ng-êi
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lao ®éng riªng biÖt, trong s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa quy luËt gi¸ trÞ cã yªu cÇu
mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d- cµng nhiÒu cµng tèt cho nhµ t- b¶n.
Trong s¶n xuÊt hµng ho¸ x· héi chñ nghÜa: lîi Ých x· héi, lîi Ých tËp thÓ vµ
lîi Ých ng-êi lao ®éng lµm chñ x· héi, g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh gi÷a ba lo¹i
h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ cã c«ng cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c quy luËt gi¸ trÞ. §ã lµ
cuéc ®Êu tranh vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng ®· lµm n¶y sinh hai khuynh h-íng ph¸t
triÓn: æn ®Þnh vµ rèi lo¹n, cã kÕ ho¹ch vµ v« chÝnh phñ, x· héi chñ nghÜa vµ tb¶n chñ nghÜa.
VÊn ®Ò ®Æt ra cÇn ph¶i vËn dông quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa, h¹n chÕ vµ h-íng dÉn quy luËt gi¸ trÞ trong hai thµnh phÇn kinh tÕ phi x·
héi chñ nghÜa.
1.5. VÞ trÝ vµ t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi chñ nghÜa.
Sù ph©n tÝch trªn ®· x¸c ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ trong nÒn kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa cã néi dung c¨n b¶n kh¸c víi quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ tr-íc nã, kh¼ng ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt gi¸ trÞ cña kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa tiÕn bé h÷u c¬ víi c¸c quy luËt gi¸ trÞ kinh tÕ kh¸c trong hÖ thèng quy luËt
kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi “ trong chñ nghÜa x· héi, d-íi sù thèng trÞ cña chÕ
®é c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa t- liÖu s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn cña quan
hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa gi÷a ng-êi vµ ng-êi ho¹t ®éng trong hÖ thèng quy
luËt kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, trong mèi liªn hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c quy luËt ®ã
vµ ®-îc sö dông ®Ó qu¶n lý cã kÕ ho¹ch nÒn s¶n xuÊt” (1). Sù kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®ã
cña quy luËt gi¸ trÞ kh«ng cã nghÜa lµ thõa nhËn chñ nghÜa x· héi míi cã quy
luËt gi¸ trÞ, kh«ng ghÐp quy luËt gi¸ trÞ vµo nhãm quy luËt ®Æc thï cña chñ nghÜa
x· héi vµ còng kh«ng phñ ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt cña nÒn kinh tÕ hµng
ho¸, r»ng quy luËt gi¸ trÞ tån t¹i trong nhiÒu ph-¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi kh¸c
nhau.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt cña kinh tÕ hµng ho¸ nªn quy luËt gi¸ trÞ vÉn
tån t¹i trong x· héi chñ nghÜa ë ®ã vÉn tån t¹i kinh tÕ hµng ho¸. XÐt theo gãc ®é
nµy, quy luËt gi¸ trÞ lµ mét quy luËt chung tån t¹i trong nhiÒu ph-¬ng thøc v× lµ
quy luËt chung, quy luËt gi¸ trÞ d-íi chñ nghÜa x· héi cã nh÷ng néi dung chung
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
gièng víi nh÷ng quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt tr-íc ®ã. §ång
thêi phÐp biÖn chøng vÒ c¸i riªng lµ c¸i toµn thÓ, c¸i chung lµ c¸i bé phËn, c¸i
chung n»m trong c¸i riªng l¹i cho phÐp kh¼ng ®Þnh r»ng quy luËt gi¸ trÞ d-íi chñ
nghÜa x· héi l¹i lµ mét toµn thÓ võa chøa ®ùng nh÷ng néi dung gièng nhau cña
c¸c quy luËt gi¸ trÞ tr-íc ®ã, võa chøa ®ùng nh÷ng néi dung riªng ph¶n ¸nh b¶n
chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa.
Nh- vËy, quy luËt gi¸ trÞ trong chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i lµ sù t¸i hiÖn
nguyªn vÑn cña quy luËt gi¸ trÞ mµ lµ mét quy luËt kh¸c, quy luËt gi¸ trÞ cña kinh
tÕ hµng ho¸ x· héi chñ nghÜa, quy luËt chñ nghÜa x· héi.
§èi víi s¶n xuÊt x· héi quy luËt gi¸ trÞ ®-îc thÓ hiÖn: TÝnh to¸n kinh tÕ ®Ó
bè trÝ lùc l-îng s¶n xuÊt trong c¶ n-íc nh»m thùc hiÖn tèt nhÊt yªu cÇu cña quy
luËt ph¸t triÓn kinh tÕ cã kÕ ho¹ch.
Quy ®Þnh c¸c c©n ®èi kh«ng c¬ b¶n, t¸c ®éng ®Õn viÖc hoµn thiÖn c¸c c©n
®èi c¬ b¶n vµ ®Õn sù h×nh thµnh c¸c c©n ®èi kh¸c trong nÒn kinh tÕ.
Quy ®Þnh c¸c ph-¬ng ¸n kinh tÕ tèi -u trong thùc hiÖn yªu cÇu c¸c quy
luËt kinh tÕ kh¸c.
Quy ®Þnh c¸c ph-¬ng tiÖn kinh tÕ kÝch thÝch n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ
chÊt l-îng s¶n phÈm.
Quy luËt gi¸ trÞ t¸c ®éng m¹nh ®Õn ph©n phèi x· héi chñ nghÜa, ph©n phèi
theo lao ®éng lµ quy luËt cña chñ nghÜa x· héi, lµ ph-¬ng thøc c¬ b¶n ®Ó kÕt hîp
hµi hoµ gi÷a c¸c lîi Ých trong x· héi x· héi chñ nghÜa.
L-u th«ng hµng ho¸ d-íi chñ nghÜa x· héi ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch cã kÕ
ho¹ch nh»m thùc hiÖn yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi.
Quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt tiªu dïng x· héi mét c¸ch râ rÖt vµ d-íi h×nh th¸i
gi¸ b¸n lÎ, trë thµnh c«ng cô ®Ó nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn chÝnh s¸ch
tiªu dïng phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tõng thêi kú.
T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ còng nh- c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c cña chñ
nghÜa x· héi ®Òu tuú thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, møc ®é
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
hoµn thiÖn cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, vµo kh¶ n¨ng nhËn thøc, vËn
dông vµ kh¶ n¨ng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thùc hiÖn cña nhµ n-íc, vµo
nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn x· héi vµ c¶ nh÷ng yÕu tè phi kinh tÕ. Do ®-îc x· héi
chñ nghÜa nhËn thøc vµ vËn dông mét c¸ch tù gi¸c, cho nªn t¸c ®éng cña quy
luËt gi¸ trÞ ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa kh«ng g¾n liÒn h÷u c¬ víi sù
ph©n ho¸ giÇu nghÌo cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸.
1.6. Quy luËt gi¸ trÞ vµ sù vËn dông cña nã ®èi víi c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi.
1.6.1. C¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi (NIEs) Ch©u ¸.
C¸c n-íc NIEs Ch©u ¸ nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn, chØ cã lùc l-îng lao
®éng ®«ng ®¶o vµ gi¸ rÎ lµm lîi thÕ so s¸nh khi më ®Çu ch-¬ng tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸, ®· giµnh ®-îc nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ ®¸ng kh©m phôc. §Ó ®¹t tíi
nh÷ng tiªu chÝ cña x· héi tr-ëng thµnh vÒ kü thuËt (theo c¸ch ph©n lo¹i 5 giai
®o¹n trong t¨ng tr-ëng kinh tÕ W.W.Rostow). C¸c n-íc nµy chØ ®i mét chÆng
®-êng kho¶ng 30 n¨m, rót ng¾n h¬n 60 n¨m cña NhËt b¶n vµ cµng rót ng¾n h¬n
víi 100 n¨m cña n-íc Anh. Ph¸t triÓn rót ng¾n trë thµnh ®Æc tr-ng cña NIEs
Ch©u ¸ vµ lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng bëi c¸c yÕu tè bªn trong còng nh- bªn
ngoµi. XÐt vÒ møc ®é ®« thÞ ho¸, chóng ta thÊy râ c¸c n-íc NIEs Ch©u ¸ ngay tõ
®Çu ®· vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cïng víi thêi gian hä hiÓu râ h¬n nh÷ng
quy luËt kinh tÕ chi phèi qu¸ tr×nh vËn ®éng ®ã vµ c¸c chÝnh s¸ch ®Ò ra ®Òu
chøng tá hä rÊt t«n träng c¸c quy luËt kh¸ch quan, t«n träng lîi Ých c¸ nh©n vµ
d©n téc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ sù h×nh thµnh mét thÞ tr-êng trong n-íc ®Çy ®ñ ch-a
lµm hä tho¶ m·n. Hä më cöa v-¬n ra thÕ giíi h¬n lµ chØ tr«ng cËy vµo nhu cÇu
néi ®Þa, tranh thñ nh÷ng c¬ héi cã thÓ ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng trªn
quy m« quèc tÕ ®Ó ®i xa vµ ®i nhanh. Cóng víi viÖc t«n träng nh÷ng quy luËt
kh¸ch quan cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, x©y dùng nÒn kinh tÕ më cöa m¹nh mÏ lµ
nh÷ng ®iÒu kh¸c biÖt mµ nhiÒu n-íc thuéc ®Þa thÕ giíi th- ba ch-a lµm hoÆc
kh«ng lµm ®-îc.
1.6.2. C¸c n-íc §«ng ¸.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, §«ng ¸, mét khu vùc nghÌo tµi nguyªn
thiªn nhiªn, xuÊt ph¸t ban ®Çu tõ mét nÒn kinh tÕ bÞ thÊt b¹i, bÞ chiÕm ®ãng hay
thuéc ®Þa, l¹c hËu, ®· t¹o ra mét sù ph¸t triÓn “ thÇn kú” vµ rót ng¾n qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ sau vµi ba thËp kû 80 víi Anh gÇn hai thÕ kû, Mü h¬n mét thÕ
kû. T¹i sao khu vùc l¹i lµm ®-îc ®iÒu kú diÖu ®ã? §· cã nhiÒu kiÕn gi¶i rÊt kh¸c
nhau vÒ vÊn ®Ò nµy. Theo chóng t«i, ph¶i ch¨ng c¸c n-íc nµy, mÆc dï cã kh¸c
nhau vÒ møc ®é, song ®· tËp trung ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng më cöa
d-íi sù ®iÒu tiÕt cña mét Nhµ n-íc m¹nh, v× môc tiªu chung lµ t¨ng tr-ëng kinh
tÕ vµ c«ng b»ng x· héi.
ViÖc m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng §«ng ¸ cã phï hîp víi n-íc ta hay kh«ng
cßn lµ ®iÒu ph¶i bµn song trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, tiÕp thu m« h×nh nµy thiÕt
nghÜ cÇn h-íng mét sè ®iÓm:
Kh«ng nªn tuyÖt ®èi ho¸ m« h×nh ph¸t triÓn, mçi quèc gia cã b-íc ®i
riªng cña m×nh, mçi giai ®o¹n ®Òu cã ®Æc thï riªng. Do ®ã, häc tËp mét quèc gia
kh¸c, mét m« h×nh ph¸t triÓn nµo ®ã chØ nªn häc ë nh÷ng nÐt ®¹i c-¬ng, cho dï
®ã lµ mét m« h×nh tá ra rÊt thµnh c«ng trong thùc tÕ vµ ph¶i biÕt vËn dông cã
chän läc vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña m×nh.
Hoµn toµn kh«ng cã nh÷ng “ c«ng thøc” chÝnh x¸c chø kh«ng nãi ®Õn mét
“ ch×a kho¸” duy nhÊt, v¹n n¨ng cho ph¸t triÓn. Ngay c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch vµ
chiÕn l-îc vÒ c¬ b¶n lµ ®óng, lµ kh«n ngoan còng chØ ph¸t huy t¸c dông ®-îc khi
chóng ®øng ë ®©u ®ã trªn mét d¶i hµnh ®éng cã thÓ.
Song ®Ó t×m ra ®-îc vÞ trÝ ®óng cña nh÷ng chÝnh s¸ch vµ nh÷ng chiÕn l-îc
®ã, chóng ta ph¶i dùa vµo nh÷ng quy luËt kinh tÕ. §Ó phôc tïng ®-îc c¸c quy
luËt kinh tÕ ®ã, viÖc ®Çu tiªn lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc kh¶ n¨ng cã thùc cña m×nh lµ
g×, cã lµm ®-îc kh«ng. Trong qu¸ tr×nh hµnh ®éng, tÝn hiÖu ph¶n øng cña thÞ
tr-êng, vèn lµ biÓu hiÖn cña “ c¸c quy luËt kinh tÕ” sÏ b¶o cho chóng ta biÕt
chóng ta cã thÓ hµnh ®éng ®óng hay kh«ng vµ chóng ta nªn ®i theo h-íng nµo.
1.6.3. PhÐp l¹ kinh tÕ NhËt B¶n.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
MÆc dï ®· cã nhiÒu Ên phÈm vÒ NhËt B¶n, nh-ng cho ®Õn nay vÉn ch-a cã
mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt nh÷ng nguyªn nhan cña sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®Æc biÖt
nµy. NhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· l-u ý tíi c¸c nh©n tè kh¸c nhau cña sù ph¸t triÓn
sau chiÕn tranh cña n-íc NhËt.
C¸c giai ®o¹n “ thÇn kú “ cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n th-êng lµ kÕt qu¶ cña
viÖc ChÝnh phñ x¸c ®Þnh mét môc tiªu quèc gia thèng nhÊt, ph¸t triÓn mét c¬ së
h¹ tÇng toµn quèc nh- mét c¬ së h¹ tÇng cho sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Lu«n duy tr×
mét quan ®iÓm h-íng ngo¹i ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ…
Sù thËt ng©y th¬ nÕu cho r»ng c¸c chiÕn l-îc kinh tÕ cña NhËt B¶n cã thÓ
®-îc chuyÓn giao nguyªn xi cho bÊt cø n-íc nµo kh¸c – dï ng-êi ta cã thÓ x¸c
®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng nh©n tè nµo ®ãng gãp chñ yÕu vµo thµnh c«ng cña NhËt
B¶n. TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nh- nh÷ng kh¸c biÖt v¨n ho¸, sù s½n cã vÒ nguån lùc,
nh÷ng c©n nh¾c vÒ chÝnh trÞ vµ hoµn c¶nh lÞch sö ®Òu ph¶i ®-îc tÝnh ®Õn. Song
nh- vËy kh«ng cã nghÜa lµ kinh nghiÖm cña NhËt B¶n kh«ng cã mét bµi häc nµo
cho c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn ngµy nay. Nh÷ng chiÕn l-îc lín nh- t¨ng tr-ëng
h-íng vµo xuÊt khÈu vµ sù hîp t¸c gi÷a c¸c khu vùc c«ng céng vµ t- nh©n lµ
nh÷ng bµi häc kh¶ thi vµ høa hÑn ®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸.
Ch-¬ng II.
Thùc tr¹ng vÒ viÖc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ vµ nh÷ng gi¶i ph¸p
c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn tèt quy luËt gi¸ trÞ ë n-íc ta.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2.1. Thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ tr-íc vµ sau ®æi míi ë n-íc ta.
NÒn kinh tÕ n-íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn kinh tÕ kÐm
ph¸t triÓn, mang nÆng tÝnh tù cÊp tù tóc vµ qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng.
§i lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t- b¶n chñ nghÜa
nªn n-íc ta thiÕu c¸i “ cèt vËt chÊt” cña mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Thùc tr¹ng
cña kinh tÕ ®-îc biÓu hiÖn d-íi d¹ng ë nh÷ng mÆt c¬ b¶n nh-: c¬ cÊu h¹ tÇng vËt
chÊt vµ x· héi thÊp kÐm, tr×nh ®é c¬ së vËt chÊt vµ c«ng nghÖ trong c¸c doanh
nghiÖp l¹c hËu, kÐm kh¶ n¨ng c¹nh tranh, s¶n xuÊt ph©n t¸n, nhá lÎ, kü thuËt thñ
c«ng mang nÆng tÝnh b¶o thñ, tr× trÖ. Ph©n c«ng lao ®éng ch-a s©u s¾c, c¸c mèi
liªn hÖ kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, thÞ tr-êng cßn s¬ khai, thu nhËp cña d©n c- qu¸
thÊp, søc mua thÊp, nhu cÇu t¨ng chËm, dÉn ®Õn ®×nh trÖ s¶n xuÊt kinh doanh lµ
khã tr¸nh khái, thiÕu mét ®éi ngò nh÷ng ng-êi qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh cã
kh¶ n¨ng tham gia c¹nh tranh trong vµ ngoµi n-íc.
Ngoµi ra, kiÓu qu¶n lý nÒn kinh tÕ chØ huy ®· lµm x¬ cøng c¸c mèi liªn hÖ
kinh tÕ, ®iÒu ®ã biÓu hiÖn tõ n¨m 1986 trë vÒ tr-íc.
Sau n¨m 1986, d-íi sù l·nh ®¹o vµ qu¶n lý cña Nhµ n-íc nÒn kinh tÕ cña
n-íc ta ®· h-íng theo lèi ®i míi. §ã lµ sù vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ vµo s¶n
xuÊt trong ®ã chñ yÕu nhÊt lµ quy luËt gi¸ trÞ. Sù vËn dông quy luËt vµo nÒn kinh
tÕ ®· lµm cho nÒn kinh tÕ n-íc ta ®ang dÇn dÇn håi phôc. Nã ®-îc thÓ hiÖn qua
c¸c mÆt sau:
a, NÒn kinh tÕ hµng ho¸ dùa trªn c¬ së nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn lµ do cßn nhiÒu h×nh
thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. §¹i héi §¶ng IX ®· kh¼ng ®Þnh c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån t¹i kh¸ch quan t-¬ng øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay, ®ã lµ: kinh tÕ
Nhµ n-íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ, kinh tÕ t- b¶n t- nh©n vµ kinh
tÕ t- b¶n Nhµ n-íc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi.
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng ë
n-íc ta lµ nguån lùc tæng hîp to lín ®-a nÒn kinh tÕ v-ît khái thùc tr¹ng thÊp
kÐm, ®-a kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn ng©n s¸ch Nhµ n-íc
h¹n hÑp.
NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn võa ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng phong phó trong
viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· héi võa ph¶n ¸nh tÝnh chÊt phøc t¹p trong viÖc qu¶n lý
theo xu h-íng x· héi chñ nghÜa. Do ®ã viÖc “ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn ph¶i ®i ®«i víi t¨ng c-êng qu¶n lý cña Nhµ n-íc vÒ kinh tÕ x· héi” .
NhËn thøc tÝnh chÊt nhiÒu thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ lµ mét yÕu tè kh¸ch
quan, tõ ®ã cã th¸i ®é ®óng ®¾n trong viÖc khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña chóng
theo nguyªn t¾c tù nhiªn cña kinh tÕ, phôc vô cho sù nghiÖp ®i lªn chñ nghÜa x·
héi ë n-íc ta.
Sù tån t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, còng cã nghÜa lµ
cßn cã c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c nhau ho¹t ®éng. Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy chÞu sù chi phèi trùc tiÕp cña c¸c quy
luËt thÞ tr-êng. Th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt thÞ tr-êng mµ nã ®µo th¶i
nh÷ng mÆt yÕu tè bÊt hîp lý, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt.
b, NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo h-íng më réng quan hÖ kinh tÕ víi n-íc
ngoµi.
Kinh tÕ “ khÐp kÝn” th-êng g¾n víi nÒn kinh tÕ phong kiÕn g¾n víi s¶n
xuÊt nhá, víi t×nh tr¹ng “ bÕ quan to¶ c¶ng” tù cung tù cÊp vµ víi nÒn kinh tÕ “ chØ
huy” . Nh×n chung, ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, b¶o thñ, tr× trÖ.
Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®· lµm ph¸ vì c¸c mèi
quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng cña nÒn kinh tÕ khÐp kÝn. §Æc biÖt ®Õn giai ®o¹n tb¶n chñ nghÜa, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ ®· lµm cho thÞ tr-êng d©n téc
ho¹t ®éng g¾n bã víi thÞ tr-êng thÕ giíi. ChÝnh sù giao l-u vµ c¸c mèi quan hÖ
kinh tÕ ®-îc më réng ra n-íc ngoµi ®· lµm cho nÒn kinh tÕ hµng ho¸ t- b¶n chñ
nghÜa cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn nhanh chãng.
20