Tài liệu T127

Bµi lµm NÕu Ph¬ng §«ng lµ chiÕc n«i lín cña v¨n minh nh©n lo¹i th× Ên §é Vµ Trung Quèc lµ nh÷ng Trung t©m v¨n ho¸ triÕt häc cæ xa rùc rì, phong phó nhÊt cña nÒn v¨n minh Êy. Mét trong nh÷ng t tëng triÕt häc Ph¬ng §«ng thêi ®ã mµ ý nghÜa cña nã vÉn cßn cã gi¸ trÞ cho ®Õn tËn ngµy nay vÒ vÊn ®Ò lu©n lý, ®¹o ®øc, chÝnh trÞx· héi ®ã lµ nh÷ng t tëng triÕt häc cña Nho Gia. 1-Nh÷ng t tëng triÕt häc Nho gia Nho gia xuÊt hiÖn vµo kho¶ng thÕ kû VI tríc c«ng nguyªn, díi thêi Xu©n Thu, ngêi s¸ng lËp lµ Khæng tö (1551 tr CN-479 trCN). §Õn thêi ChiÕn Quèc, Nho gia ®· ®îc M¹nh Tö vµ Tu©n Tö hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn theo hai xu híng kh¸c nhau; duy t©m vµ duy vËt trong ®ã dßng Nho gia Khæng- M¹nh cã ¶nh hëng réng vµ l©u dµi nhÊt trong lÞch sö Trung Hoa vµ mét sè níc l©n cËn. Kinh ®iÓn cña Nho gi¸o thêng kÓ tíi lµ Tø th (LuËn ng÷, §¹i häc, Trung dung, M¹nh Tö) vµ Ngò Kinh (Th, Thi, LÔ, DÞch, Xu©n Thu). Nh÷ng t tëng triÕt häc b¶nthÓ luËn vµ nh÷ng t tëng biÕn dÞch cña vò trô cã thÓ xem Khæng Tö ®øng trªn quan ®iÓm triÕt häc cña Kinh DÞch. Theo t tëng cña kinh nµy th× uyªn nguyªn cña vò trô , cña v¹n vËt lµ th¸i cùc. Th¸i cùc chøa ®ùng mét n¨ng lùc néi t¹i mµ ph©n thµnh lìng nghi. Sù t¬ng t¸c gi÷a hai thÕ lùc ©m- d¬ng mµ sinh ra tø tîng. Tø tîng t¬ng th«i sinh ra b¸t qu¸i vµ b¸t qu¸i sinh ra v¹n vËt. VËy lµ sù biÕn ®æi cã gèc rÔ ë sù biÕn ®æi ©m -d¬ng. Nh÷ng t tëng triÕt häc vÒ chÝnh trÞ- ®¹o ®øc cña Nho gia ®îc kh¶o s¸t chñ yÕu trong s¸ch “luËn ng÷”. Ngoµi racßn cã thÓ bæ cøu thªm trong Ngò kinh: “Thi, Th, LÔ, DÞch vµ Xu©n Thu” vµ c¸c s¸ch kh¸c nh “®¹i häc”, “Trung dung” Qua hÖ thèng kinh ®iÓn cã thÓ thÊy hÇu hÕt lµ c¸c kinh, c¸c s¸ch viÕt vÒ x· héi, chÝnh trÞ- ®¹o ®øc lµ nh÷ng t tëng cèt lâi cña Nho gi¸o. Quan ®iÓm vÒ chÝnh trÞ- ®¹o ®øc cña Nho gia ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng t tëng chñ yÕu sau: Thø nhÊt: X· héi lµ mét tæng thÓ nh÷ng quan hÖ x· héi gi÷a con ngêi víi con ngêi nhng Nho gia coi nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ - ®¹o ®øc lµ nh÷ng quan hÖ nÒn t¶ng cña x· héi, ®Ò cao vai trß cña nh÷ng quan hÖ Êy vµ th©u tãm nh÷ng quan hÖ nµy vµo ba rêng mèi chñ ®¹o (gäi lµ tam c¬ng). Trong ®ã quan träng nhÊt lµ quan hÖ vua- t«i, cha- con vµ chång- vî. NÕu xÕp theo “t«n ty 1 trªn- díi” th× vua ë vÞ trÝ cao nhÊt, cßn nÕu xÕp theo chiÒu ngang cña quan hÖ th× vua- cha- chång xÕp ë hµng lµm chñ. ”..§iÒu nµy ph¶n ¸nh t tëng chÝnh trÞ qu©n quyÒn vµ phô quyÒn cña Nho gia. §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n c¸c quan hÖ x· héi, mµ tríc hÕt lµ mèi quan hÖ “tam c¬ng”, Khæng Tö ®· ®Ò cao t tëng “chÝnh danh”. §Ó thùc hiÖn chÝnh danh, Khæng Tö ®Æc biÖt coi träng “Nh©n trÞ” chøc kh«ng ph¶i “ph¸p trÞ Thø hai: XuÊt hiÖn trong bèi c¶nh lÞch sö qu¸ ®é sang x· héi phong kiÕn, mét x· héi ®Çy nh÷ng biÕn ®éng lo¹n l¹c vµ chiÕn tranh. Lý tëng cña Nho gia lµ x©y dùng mét “x· héi ®¹i ®ång”. §ã lµ mét x· héi cã trËt tù trªn díi, cã vua s¸ng- t«i hiÒn, cha tõ- con th¶o, trong Êm- ngoµi ªm; trªn c¬ së ®Þa vÞ vµ th©n phËn cña mçi thµnh viªn tõ vua chóa, quan l¹i ®Õn thø d©n.Cã thÓ nãi ®ã lµ lý tëng cña tÇng líp quý téc, thÞ téc cò còng nh cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn ®ang lín lªn. §èi víi quan hÖ vua t«i, Khæng Tö chèng viÖc duy tr× ng«i vua theo huyÕt thèng vµ chñ tr¬ng “thîng hiÒn” kh«ng ph©n biÖt ®¼ng cÊp xuÊt th©n cña ngêi Êy. Trong viÖc chÝnh trÞ vua ph¶i biÕt “träng dông ngêi hiÒn ®øc, tµi c¸n vµ réng lîng víi nh÷ng kÎ céng sù...”. Trong viÖc trÞ níc còng nh tu th©n, häc ®¹o söa m×nh ®Ó ®¹t ®îc ®øc nh©n, “lÕ” ®îc Khæng Tö rÊt mùc chó träng. LÔ ë ®©y lµ nh÷ng quy ph¹m nguyªn t¾c ®¹o ®øc. ¤ng cho r»ng do vua kh«ng gi÷ ®óng ®¹o vua, cha kh«ng gi÷ ®óng ®¹o cha, con kh«ng gi÷ ®óng ®¹o con... nªn thiªn h¹ v« ®¹o. Ph¶i dïng lÔ ®Ó kh«i phôc l¹i chÝnh danh. VÒ ®¹o cha con, Khæng Tö cho r»ng con ®èi víi cha ph¶i lÊy ch÷ hiÕu lµm ®Çu vµ cha ®èi víi con ph¶i lÊy lßng tù ¸i lµm träng. Trong ®¹o hiÕu cña con ®èi víi cha mÑ, dï rÊt nhiÒu mÆt, nhng cèt lâi ph¶i ë t©m thµnh kÝnh. “§êi nay hÔ thÊy ai nu«i ®îc cha mÑ th× ngêi ta khen lµ cã hiÕu. Nhng loµi thó vËt nh chã, ngùa ngêi ta còng nu«i ®îc vËy. Cho nªn, nu«i cha mÑ mµ ch¼ng kÝnh träng th× cã kh¸c g× nu«i thó vËt ®©u.” Cßn M¹nh Tö, «ng kÞch liÖt lªn ¸n nh÷ng «ng vua kh«ng lÊy ®iÒu nh©n nghÜa lµm gèc, chØ vui thó lîi léc riªng, tµ d©m b¹o ngîc, dïng søc m¹nh ®Ó ®µn ¸p d©n; «ng gäi ®ã lµ “b¸ ®¹o” vµ thêng tá th¸i ®é khinh miÖt: “kÎ h¹i nh©n lµ tÆc, kÎ h¹i nghÜa lµ tµn”.Ngêi tµn tÆc lµ mét kÎ thÊt phu. Nghe nãi giÕt tªn Trô, chø cha nghe nãi giÕt vua Trô. Thø ba: Nho gi¸o lÊy gi¸o dôc lµm ph¬ng thøc chñ yÕu ®Ó ®¹t tíi x· héi lý tëng “®¹i ®ång”. Do kh«ng coi träng c¬ së kinh tÕ vµ kü thuËt cña x· héi, cho nªn, nÒn gi¸o dôc dôc Nho gia chñ yÕu híng vµo viÖc rÌn luyÖn ®¹o 2 ®øc con ngêi. Trong b¶ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña Nho gia th× chuÈn mùc gèc lµ “Nh©n”. Nh÷ng chuÈn mùc kh¸c nh: LÔ, nghÜa, TrÝ, TÝn, Trung, HiÕu...®Òu lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña Nh©n. Ch÷ Nh©n trong triÕt häc Nho gia ®îc Khæng Tö ®Ò cËp víi ý nghÜa s©u réng nhÊt. Nã ®îc coi lµ nguyªn lý ®¹o ®øc c¬ b¶n, quy ®Þnh b¶n tÝnh con ngêi vµ nh÷ng quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi tõ trong gia téc ®Õn x· héi. Nã liªn quan ®Õn c¸c ph¹m trï ®¹o ®øc chÝnh trÞ kh¸c nh mét hÖ thèng triÕt lý chÆt chÏ, nhÊt qu¸n t¹o thµnh b¶n s¨c riªng trong triÕt lý nh©n sinh cña «ng. Theo «ng, ®¹o sèng cña con ngêi lµ ph¶i “trung dung”, “trung thø” nghÜa lµ sèng ®óng víi m×nh vµ sèng ph¶i víi ngêi. X· héi thêi xu©n thu lµ thêi kú ®ang tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng lÞch sö s©u s¾c, Khæng Tö ®· chñ tr¬ng dïng nh©n ®øc ®Ó gi¸o ho¸ con ngêi, c¶i t¹o x· héi. Ngêi cã ®øc nh©n lµ ngêi lµm ®îc n¨m ®iÒu trong thiªn h¹ “cung, khoan, tÝn mÉu, huÖ”. Cung th× kh«ng khinh nhên, khoan th× ®îc lßng ngêi, tÝn th× ngêi tin cËy, mÉu th× cã c«ng, huÖ th× ®ñ khiÕn®îc ngêi. Ngêi cã nh©n theo Khæng Tö lµ ngêi “tríc lµm nh÷ng ®iÒu khã, sau ®ã míi nghÜ tíi thu ho¹ch hÕt qu¶”. Nh vËy nh©n lµ ®øc tÝnh hoµn thiÖn, lµ c¸i gèc ®¹o ®øc cña con ngêi, nªn “nh©n” chÝnh lµ ®¹o lµm ngêi. §¹o lµm ngêi hÕt søc phøc t¹p, phong phó nhng chung quy l¹i chØ lµ nh÷ng ®iÒu sèng víi m×nh vµ sèng víi ngêi. lµ “m×nh muèn lËp th©n th× còng gióp ngêi lËp th©n, m×nh muèn m×nh thµnh ®¹t th× còng gióp ngêi thµnh ®¹t” , “viÖc g× m×nh kh«ng muèn chí ®em cho ngêi”. Ngêi muèn ®¹t ®øc nh©n ph¶i lµ ngêi cã “trÝ” vµ “dòng”. Nhê cã trÝ, con ngêi míi cã sù s¸ng suèt, minh mÉn ®Ó hiÓu biÕt ®¹o lý, xÐt ®o¸n ®îc sù viÖc, ph©n biÖt ®îc ph¶i tr¸i, thiÖn ¸c, ®Ó trau dåi ®¹o ®øc vµ hµnh ®éng hîp víi “thiªn lý”. Nhng ngêi muèn ®¹t “nh©n” chØ cã “trÝ” th«i cha ®ñ, mµ cÇn ph¶i cã dòng khÝ n÷a. Ngêi nh©n cã dòng ph¶i lµ ngêi cã thÓ tá râ ý kiÕn cña m×nh mét c¸ch cao minh, cã thÓ hµnh ®éng mét c¸ch thanh cao, khi vËn níc lo¹n l¹c, khi ngêi ®êi gÆp ph¶i ho¹n l¹n. Ngêi nh©n cã dòng míi tù chñ ®ùoc m×nh, míi qu¶ c¶m x¶ th©n v× nh©n nghÜa. Khi c¬n thiÕu thèn cùc khã kh«ng nao nóng lµm mÊt nh©n c¸ch cña m×nh, khi ®Çy ®ñ sung tóc kh«ng ng¶ nghiªng xa rêi ®¹o lý. Thø t: VÊn ®Ò b¶n tÝnh con ngêi. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ – x· héi ®ßi hái Nho gia còng nh nhiÒu häc thuyÕt kh¸c cña Trung hoa thêi cæ ph¶i ®Æt ra vµ gi¶ quyÕt vÊn ®Ò b¶n tÝnh con ngêi. Trong Nho gia khong cã sù thèng nhÊt quan ®iÓm vÒ vÊn ®Ò nµy nhng næi bËt lµ quan ®iÓm cña M¹nh 3 Tö. Theo «ng “b¶n tÝnh ngêi vèn lµ thiÖn”. ThiÖn lµ tæng hîp nh÷ng ®øc tÝnh vèn cã cña con ngêi tõ khi míi sinh nh, Nh©n, LÔ, NghÜa... M¹nh Tö thÇn bÝ ho¸ nh÷ng gi¸ trÞ chÝnh trÞ- ®¹o ®øc ®Õn møc coi chóng lµ tiªn thiªn. Do quan niÖm b¶n tÝnh con ngêi lµ thiÖn nªn Nho gia ®Ò cao sù gi¸o dôc ®Ó con ngêi trë vÒ ®êng thiÖn víi nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc s½n cã. §èi lËp víi M¹nh Tö coi tÝnh ngêi lµ thiÖn, Tu©n Tö l¹i coi b¶n tÝnh con ngêi vèn lµ ¸c. MÆc dï b¶n th©n con ngêi ¸c, nhng cã thÓ gi¸o ho¸ thµnh thiÖn. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®ã vÒ tÝnh ngêi, Tu©n tö ®· chñ tr¬ng®êng lèi trÞ níc kÕt hîp Nho gia víi ph¸p gia. So víi c¸c häc thuyÕt kh¸c, nho gia lµ häc thuyÕt cã néi dung phong phó vµ mang tÝnh hÖ thèng h¬n c¶; h¬n thÕ n÷a nã cßn lµ hÖ t tëng chÝnh thèng cña giai cÊp thèng trÞ Trung Hoa suèt hai ngµn n¨m cña x· héi phong kiÕn. §Ó trë thµnh t tëng chÝnh thèng, Nho Gia ®· ®îc bæ sung vµ hoµn thiÖn qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö trung §¹i; H¸n, §êng, Tèng, Minh, Thanh nhng tiªu biÓu h¬n c¶ lµ díi triÒu ®¹i h¸n vµ Tèng, g¾n liÒn víi tªn tuæi cña c¸c bËc danh Nho nh §æng Träng Th (thêi H¸n), Chu §«n Di, Tr¬ng T¶i, Tr×nh H¹o, Tr×nh DI (thêi Tèng). 2-ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn - Trong bèi c¶nh níc Trung Quèc thêi Xu©n Thu, mét x· héi lo¹n l¹c, cha kh«ng ra cha, con kh«ng ra con, mäi gi¸ trÞ ®¹o ®øc bÞ ®¶o lén. Chñ tr¬ng dïng “Nh©n” ®Ó gi¸o ho¸ con ngêi, c¶i biÕn x· héi tõ lo¹n thµnh trÞ cña Nho gia ®· biÓu hiÖn tÝnh tÝch cùc, tÝnh nh©n b¶n cña ®¹o Nho. Nhng do cha hiÓu râ nguyªn nh©n s©u xa cña c¸c sù biÕn lÞch sö vµ bÞ nh÷ng quyÒn lîi giai cÊp quy ®Þnh nªn ph¬ng ph¸p c¶i biÕn con ngêi vµ x· héi cña Khæng Tö chØ ®¹t ë møc c¶i l¬ng, duy t©m chø kh«ng ph¶i b»ng c¸ch m¹ng hiÖn thùc. -Trong triÕt häc cña Khæng Tö c¸c ph¹m trï “nh©n” “lÔ”, “trÝ”, “dòng”.....cã néi dung hÕt søc phong phó, thèng nhÊt víi nhau vµ lu«n th©m nhËp vµo nhau vµo mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, nã lu«n cè g¾ng gi¶i ®¸p nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cña lÞch sö vµ ®©y cã lÏ lµ thµnh qu¶ rùc rì nhÊt trong triÕt lý nh©n sinh cña «ng. -Do h¹n chÕ bëi ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ lîi Ých giai cÊp nªn trong triÕt häc cña Khæng Tö lu«n chøa ®ùng nh÷ng m©u thuÉn gi»ng co, ®an xen gi÷a nh÷ng yÕu tè duy vËt, v« thÇn víi nh÷ng yÕu tè duy t©m, gi÷a nh÷ng t tëng tiÕn bé víi nh÷ng quan ®iÓm b¶o thñ, ph¶n ¸nh t©m tr¹ng bÞ gi»ng xÐ cña «ng tríc 4 biÕn chuyÓn cña thêi cuéc.TÝnh kh«ng nhÊt qu¸n Êy cña «ng ®· lµ c¬ së ®Ó c¸c thÕ hÖ sau khai th¸c, xuyªn t¹c theo khuynh híng duy t©m, t«n gi¸o thÇn bÝ. Nhng dï sao «ng còng xøng ®¸ng víi lßng suy t«n cña nh©n d©n Trung Quèc. TriÕt häc cña M¹nh Tö tuy cßn nhiÒu yÕu tè duy t©m, thÇn bÝ, nhÊt lµ nh÷ng quan niÖm cña «ng vÒ tù nhiªn vÒ lÞch sö x· héi còng nh vÒ lu«n lý ®¹o ®øc, nhng trong häc thuyÕt vÒ chÝnh trÞ x· h«Þ víi t tëng “nh©n chÝnh”, “b¶o d©n”... cã ý nghÜa tiÕn bé phï hîp víi yªu cÇu vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi. V× thÕ M¹nh Tö xøng ®¸ng ®îc hËu thÕ phong «ng lµ bËc ¸ th¸nh. -Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö lóc bÊy giê th× nh÷ng t tëng cña triÕt häc Nho gia tuy cßn nhiÒu yÕu tè duy t©m khi lý gi¶i vÒ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, thiÕu kh¸ch quan khoa häc nhng so víi c¸c quan ®iÓm duy t©m, t«n gi¸o, chiÕt trung, nguþ biÖn cña bän quý téc cò, ®· lµ mét bíc tiÕn dµi trong lÞch sö triÕt häc Trung Quèc thêi cæ ®¹i. -Nh÷ng t tëng triÕt häc cña Nho gia xuÊt hiÖn vµo thÕ kû VI tríc c«ng nguyªn, tr¶i qua h¬n hai ngµn n¨m cho ®Õn nay, Nho gia ®· ®Ó l¹i cho ®êi nh÷ng t tëng triÕt häc vÒ lu©n lý, ®¹o ®øc chÝnh trÞ – x· héi rÊt s©u s¾c vµ v« cïng quý gi¸. NhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay níc ta ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, më cöa quan hÖ víi c¸c níc trªn thÕ giíi, víi sù du nhËp cña v¨n ho¸ ph¬ng T©y, ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã, mét sè gi¸ trÞ ®¹o ®øc còng bÞ thay ®æi, th× nh÷ng t tëng vÒ ch÷ Nh©n cña con ngêi cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc gi¸o dôc lèi sèng cho thÕ hÖ trÎ hiÖn nay, Díi t¸c ®éng cña nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña kinh tÕ thÞ trêng, nhiÒu ngêi v× ch¹y theo lîi nhuËn mµ ®«i khi lµm lîi cho m×nh nhng l¹i lµm h¹i cho ngêi kh¸c, ®iÒu nµy lµ tr¸i víi nh÷ng t tëng cña ®¹o Nho. Trong kinh doanh, viÖc ®¹t ch÷ TÝn lªn ®Çu cã ý nghÜa rÊt lín nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay, chóng ta më cöa quan hÖ víi c¸c níc trªn trÕ giíi, víi viÖc ®Çu t cña c¸c nhµ t b¶n lín trªn thÕ giíi th× mét sù bÊt tÝn v¹n sù bÊt tin. VÒ vÊn ®Ò ®¹o lý gi÷a cha mÑ vµ con c¸i trong gia ®×nh th× nh÷ng t tëng cña Nho gia sèng m·i vµ cã gi¸ trÞ trong mäi thêi ®¹i. HiÖn nay, trong mèi quan hÖ thÇy trß, mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi, ch÷ “lÔ”, ch÷ “nghÜa” ®«i khi ®· bÞ xem nhÑ. Do vËy, vËn dông nh÷ng t tëng ®¹o ®øc cña Nho gia vµo viÖc gi¸o dôc con ngêi lµ hÕt søc cã ý nghÜa. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã nh÷ng t tëng cña Nho gia còng cã mét sè h¹n chÕ ®ã lµ lèi sèng gia trëng trong gia ®×nh, t tëng träng nam khinh n÷. Trong 5 gia ®×nh ngêi cha, ngêi chång, ngêi anh c¶ lµ ngêi cã quyÒn lùc cao nhÊt, ngêi phô n÷ trong gia ®×nh bÞ phô thuéc hoµn toµn vµo chång, kh«ng cã quyÒn tham gia vµo nh÷ng viÖc ®¹i sù trong gia ®×nh. §Æc biÖt ®¹o “tam tßng” (T¹i gia tßng phô, xuÊt gi¸ tßng phu, phu tõ tßng tö), (ë nhµ th× ph¶i nghe theo cha, ®i lÊy chång theo chång, chång chÕt theo con) ®· trãi buéc ngêi phô n÷ hä kh«ng cã quyÒn tù chñ quyÕt ®Þnh cuéc ®êi vµ t¬ng lai cña m×nh. 6 H·y nªu mét néi dung cña t tëng triÕt häc ph¬ng ®«ng thêi cæ ®¹i vµ ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn rót ra 7