Chuyªn ®Ò thùc tËp
lêi nãi ®Çu
NÒn kinh tÕ ViÖt nam ®· tr¶i qua 10 n¨m ®æi míi. Giai ®o¹n nµy kÕt thóc
b»ng nh÷ng thµnh tùu kh¸ næi bËt nh- nghÞ quyÕt TW §¶ng Céng s¶n ViÖt nam
kho¸ VIII ®· ®¸nh gi¸: GDP t¨ng trung b×nh 9,5% Trong ®ã: XuÊt khÈu t¨ng
kho¶ng 38 %, l¹m ph¸t h¹ tõ møc 14,4% n¨m xuèng cßn 12,7%...vv. Qua c¸c
n¨m xu h-íng râ rµng ®-îc ghi nhËn lµ nÒn kinh tÕ n-íc ta cã sù t¨ng tr-ëng râ
nÐt ®¹t tèc ®é cao 1995: 9%, 1996: 9,5%, 1997: 4,5%...vv
Trong bèi c¶nh chung ®ã, næi bËt lªn vai trß vµ sù ®ãng gãp cña c¸c ho¹t
®éng ®æi míi trong lÜnh vùc tµi chÝnh - tiÒn tÖ. Nh÷ng nç lùc kiÒm chÕ vµ kiÓm
so¸t l¹m ph¸t, n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm trong n-íc, thu hót vèn n-íc ngoµi
®Ó ®Çu t- ph¸t triÓn, më mang c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i,vv..®· thóc ®Èy
m¹nh mÏ qu¸ tr×nh æn ®Þnh, kh«i phôc vµ n©ng cao tèc ®é t¨ng tr-ëng.
HiÖn nay trªn c¨n b¶n cña mét m«i tr-êng ph¸t triÓn míi, nÒn kinh tÕ
n-íc ta ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng thö th¸ch míi. Víi t-¬ng quan míi cña c¸c
môc tiªu kinh tÕ chung, trong ®ã t¨ng tr-ëng cao l©u bÒn lµ môc tiªu hµng ®Çu.
Nh÷ng môc tiªu ®ã ®Æt ra cho chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ng©n hµng víi tc¸ch lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng trong viÖc kh«ng ngõng ®æi míi vµ
ph¸t huy hÖ thèng thanh to¸n nhÊt lµ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. §©y lµ néi
dung chñ yÕu ®æi míi c«ng nghÖ ng©n hµng thÝch øng víi ph¸t triÓn cña ®Êt
n-íc thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ.
Thµnh c«ng b-íc ®Çu vÒ ®æi míi ph¸p chÕ, c«ng cô vµ kü thuËt thanh to¸n
®· t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc kh¾c phôc khã kh¨n tån t¹i, c¶i t¹o ®¸ng kÓ
chÊt l-îng dÞch vô thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ n-íc ta.
NhiÒu ng©n hµng ®· m¹nh d¹n tÝch cùc ®Çu t- vèn cho c¶i tiÕn kü thuËt
t¨ng c-êng c¬ së h¹ tÇng, tiÕp cËn víi c«ng nghÖ míi thu ®-îc kinh nghiÖm cho
c¸c b-íc tiÕp theo nh-: NHCT ViÖt nam, NHNT ViÖt nam, NH §Çu t-, NHNN
ViÖt nam...
ViÖc nghiªn cøu vµ ®-a ra nh÷ng dù b¸o kinh tÕ cña ViÖt nam trong 5
n¨m tíi thÞ tr-êng tµi chÝnh sÏ cã b-íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, khèi l-îng thanh to¸n
cã thÓ t¨ng hµng chôc lÇn. Nhu cÇu chuyÓn tiÒn gi¸ trÞ cao sÏ ra t¨ng trong khu
1
Chuyªn ®Ò thùc tËp
vùc th-¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp, sau ®ã lµ nhu cÇu thanh to¸n ®¹i chóng, gi¸ trÞ
thÊp cña khu vùc d©n c- vµ thêi kú tiÕp theo lµ sù giao l-u víi thÞ tr-êng tµi
chÝnh quèc tÕ. Qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái ngµnh ng©n hµng ph¶i ®¸nh gi¸ l¹i c¸c c«ng
cô thanh to¸n rót ra ®-îc kÕt luËn chÝnh x¸c hoÆc Ýt ra còng s¸t víi thùc tÕ cña
quy luËt ph¸t triÓn, ®ång thêi ph¶i nghiªn cøu vµ ®-a vµo vËn dông c¸c ph-¬ng
thøc thanh to¸n míi, hiÖn ®¹i mang l¹i hiÖu qu¶ cao ®èi víi thÞ tr-êng tµi chÝnh
trong n-íc vµ quèc tÕ.
Víi nh÷ng kiÕn thøc ®· ®-îc häc ë tr-êng, cïng víi thêi gian thùc tËp, t×m
hiÓu t×nh h×nh thùc tÕ t¹i ng©n hµng C«ng th-¬ng KVII - HBT - Hµ Néi. Trong
chuyªn ®Ò nµy cã ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò nh»m hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn t¸c
thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i chi nh¸nh ng©n hµng C«ng th-¬ng KVIIHBT - Hµ Néi.
Néi dung chuyªn ®Ò gåm 3 ch-¬ng:
Ch-¬ng I : Lý luËn chung.
Ch-¬ng II : Thùc tr¹ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i chi nh¸nh Ng©n hµng
C«ng th-¬ng KVII - HBT - Hµ Néi.
Ch-¬ng III : Mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao chÊt l-îng thanh to¸n kh«ng
dïng tiÒn mÆt t¹i chi nh¸nh ng©n hµng C«ng th-¬ng KVII - HBT - HN.
KÕt luËn
2
Chuyªn ®Ò thùc tËp
nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt
I/ Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ vai trß thanh to¸n tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ
1/ Sù cÇn thiÕt cña thanh to¸n tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ
1.1 Sù cÇn thiÕt:
§Ó hiÓu ®-îc t¸c dông cña tiÒn ®èi víi nÒn kinh tÕ, chóng ta ph¶i hiÓu
mét c¸ch chÝnh x¸c tiÒn lµ g× ? Chóng ta ph¶i xem xÐt c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ
vµ xem v× sao vµ b»ng c¸ch nµo chóng thóc ®Èy tÝnh hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ
qua viÖc xem xÐt d¹ng cña nã ®· tiÕn triÓn nh- thÕ nµo qua thêi gian...
Tõ tiÒn ®-îc dïng mét c¸ch tù nhiªn trong c¸c cuéc nãi chuyÖn hµng
ngµy, nã cã thÓ cã nhiÒu nghÜa, nh-ng ®èi víi c¸c nhµ kinh tÕ nã cã mét nghÜa
riªng. C¸c nhµ kinh tÕ ®Þnh nghÜa tiÒn (hoÆc mét c¸ch t-¬ng tù, l-îng tiÒn
cung øng) ®-îc coi lµ bÊt cø c¸i g× ®-îc chÊp nhËn chung trong viÖc thanh
to¸n hµng ho¸ hoÆc dÞch vô hoÆc trong viÖc hoµn tr¶ c¸c mãn nî.
Trong cuéc sèng hµng ngµy ®ång tiÒn lµ tiÒn giÊy hay tiÒn kim lo¹i vµ hÇu
hÕt d©n chóng nãi vÒ “ tiÒn” tøc lµ hä ®ang nãi vÒ tiÒn mÆt. §Þnh nghÜa vÒ tiÒn chØ
®¬n thuÇn lµ tiÒn mÆt (TiÒn giÊy vµ tiÒn kim lo¹i) th× qu¸ hÑp víi c¸c nhµ kinh tÕ.
Do sÐc còng ®-îc chÊp nhËn nh- tiÒn tr¶ khi mua, nªn c¸c mãn göi ë d¹ng tµi
kho¶n sÐc còng ®-îc coi lµ tiÒn, ngoµi ra chóng ta cßn cã nh÷ng kho¶n kh¸c nhsÐc du lÞch hay tiÒn göi tiÕt kiÖm ®«i khi cã thÓ dïng ®Ó tr¶ cho hµng ho¸, dÞch
vô hoÆc cã thÓ cã t¸c dông h÷u hiÖu nh- tiÒn nÕu chóng cã thÓ chuyÓn ®æi mét
c¸ch nhanh chãng vµ dÔ dµng thµnh tiÒn mÆt hoÆc thµnh mãn göi ë d¹ng tµi
kho¶n sÐc
1.2 C¸c chøc n¨ng cña tiÒn:
Dï tiÒn lµ vá sß, hoÆc ®¸, hoÆc vµng, hoÆc giÊy ... trong nÒn kinh tÕ nã cã
c¸c chøc n¨ng sau:
Ph-¬ng tiÖn trao ®æi
3
Chuyªn ®Ò thùc tËp
Chøc n¨ng quan träng nhÊt lµm cho tiÒn tÖ kh¸c víi nh÷ng tµi s¶n kh¸c lµ
vai trß lµm ph-¬ng tiÖn trao ®æi. TiÒn tÖ lµ mét trong nh÷ng ph¸t minh quan
träng nhÊt trong lÞch sö loµi ng-êi v× nã cho phÐp x· héi v-ît qua ph-¬ng thøc
trao ®æi cång kÒnh quen biÕt ë chÕ ®é ®æi ch¸c.
Trong hÇu hÕt c¸c giao dÞch thÞ tr-êng trong nÒn kinh tÕ cña chóng ta, tiÒn
trong d¹ng tiÒn mÆt hay sÐc, thÎ thanh to¸n... lµ mét ph-¬ng tiÖn trao ®æi; cã
nghÜa lµ nã ®-îc dïng ®Ó thanh to¸n, lÊy hµng ho¸ hoÆc dÞch vô. ViÖc dïng tiÒn
lµm mét ph-¬ng tiÖn trao ®æi gióp ®Èy m¹nh hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ qua viÖc
lo¹i bá ®-îc nhiÒu thêi gian giµnh cho viÖc ®æi ch¸c hµng ho¸ hay dÞch vô. §Ó
nhËn thøc ®-îc vÊn ®Ò nµy, chóng ta h·y nh×n vµo mét nÒn kinh tÕ ®æi ch¸c, tøc
lµ mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã tiÒn trong ®ã hµng ho¸ hay dÞch vô ®-îc ®æi trùc
tiÕp lÊy hµng ho¸ hay dÞch vô kh¸c.
Thêi gian tiªu hao khi g¾ng søc ®Ó trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô ®-îc gäi
lµ mét chi phÝ giao dÞch. Trong mét nÒn kinh tÕ ®æi ch¸c, c¸c chi phÝ giao dÞch
lµ cao bëi v× ng-êi ta ph¶i tho¶ m·n “ hai ý muèn trïng khíp” : tøc lµ hä ph¶i t×m
ai ®ã cã hµng ho¸ hay dÞch vô mµ hä muèn vµ ng-êi ®ã còng muèn hµng ho¸
hoÆc dÞch vô mµ hä chµo mêi.
Chóng ta thÊy tiÒn thóc ®Èy hiÖu qu¶ kinh tÕ qua viÖc lo¹i bá ®-îc nhiÒu
thêi gian chi phÝ khi trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô. Nã còng thóc ®Èy hiÖu qu¶
kinh tÕ qua viÖc cho phÐp ng-êi ta chuyªn lµm c¸i c«ng viÖc mµ ng-êi ta lµm tèt
nhÊt. Bëi vËy chóng ta thÊy tiÒn lµ mét yÕu tè c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt
hµng ho¸. Nã t¸c dông nh- mét thø dÇu mì b«i tr¬n cho phÐp nÒn kinh tÕ ch¹y
tr¬n tru h¬n nhê gi¶m thiÓu chi phÝ giao dÞch, tõ ®ã khuyÕn khÝch chuyªn m«n
ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng.
§Ó mét hµng ho¸ ho¹t ®éng mét c¸ch h÷u hiÖu nh- tiÒn th× ph¶i ®¹t ®-îc
mét sè chuÈn mùc:
(1) Nã ph¶i t¹o ra hµng lo¹t mét c¸ch dÔ dµng, lµm dÔ dµng cho viÖc x¸c
®Þnh gi¸ trÞ cña nã
(2) Nã ph¶i ®-îc chÊp nhËn mét c¸ch réng r·i
(3) Nã ph¶i, cã thÓ chia nhá ®-îc nhê ®ã dÔ “ ®æi ch¸c”
(4) Nã ph¶i dÔ chuyªn chë
4
Chuyªn ®Ò thùc tËp
(5) Nã ph¶i kh«ng bÞ h- háng mét c¸ch nhanh chãng
Th-íc ®o gi¸ trÞ (§¬n vÞ ®¸nh gi¸)
Chøc n¨ng thø 2 cña tiÒn lµ lµm ®¬n vÞ ®¸nh gi¸; nghÜa lµ, nã ®-îc dïng
®Ó ®o gi¸ trÞ trong nÒn kinh tÕ. Chóng ta ®o c¸c gi¸ trÞ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô
b»ng tiÒn. Chøc n¨ng nµy rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ
chØ cã ë nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ th× tiÒn tÖ míi cã chøc n¨ng nµy. Chóng
ta thö nh×n l¹i nÒn kinh tÕ ®æi ch¸c khi hµng ho¸ ch-a ph¸t triÓn VÝ dô nÒn kinh
tÕ nµy chØ cã 3 mÆt hµng th× chóng ta ph¶i cÇn cã 3 gi¸ ®Ó nãi víi chóng ta r»ng
ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó trao ®æi thø nµy víi thø kh¸c, nÕu cã 10 mÆt hµng th× ta ph¶i
cÇn bao nhiªu gi¸? ph¶i cÇn 45 gi¸ ®Ó trao ®æi mét thø hµng nµy víi mét thø
hµng kh¸c vµ nÕu cã 100 mÆt hµng th× ta cÇn tíi 4950 gi¸ (C«ng thøc ®Ó tÝnh sè
gi¸ chóng ta cÇn khi cã N mÆt hµng ch¼ng kh¸c c«ng thøc tÝnh sè trËn mét ®éi
bãng ®¸ trong b¶ng ph¶i thi ®Êu víi c¸c ®éi cßn l¹i trong b¶ng lµ: N(N-1)/2) vµ
cø thÕ t¨ng lªn nÕu kh«ng cã vËt trung gian lµ tiÒn tÖ ®Ó ®Þnh gi¸ b»ng ®¬n vÞ tiÒn
cho tÊt c¶ c¸c mÆt hµng. Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy r»ng viÖc dïng tiÒn lµm mét
®¬n vÞ ®¸nh gi¸ gi¶m ®-îc chi phÝ thêi gian ®Ó giao dÞch trong mét nÒn kinh tÕ
nhê gi¶m sè gi¸ cÇn ph¶i xem xÐt. C¸i lîi cña chøc n¨ng nµy cña tiÒn t¨ng lªn
khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ phøc t¹p h¬n.
N¬i chøa gi¸ trÞ (N¬i chøa søc mua hµng ho¸ qua tõng thêi
gian)
TiÒn còng t¸c dông nh- mét n¬i chøa gi¸ trÞ nghÜa lµ mét n¬i chøa søc
mua hµng ho¸ qua thêi gian. Mét n¬i chøa gi¸ trÞ ®-îc dïng ®Ó t¸ch thêi gian tõ
lóc mµ ng-êi ta nhËn ®-îc thu nhËp tíi lóc ng-êi ta sö dông nã. Chøc n¨ng nµy
cña tiÒn lµ h÷u Ých v× phÇn lín chóng ta ®Òu kh«ng muèn sö dông ngay thu nhËp
cña m×nh khi nhËn ®-îc nã, mµ muèn ®îi ®Õn khi chóng ta cã thêi giê vµ cã ý
mua s¾m.
TiÒn kh«ng ph¶i duy nhÊt lµ n¬i chøa ®ùng gi¸ trÞ v× mét tµi s¶n bÊt kú
nh- tiÒn mÆt, cæ phiÕu, tr¸i kho¸n, ®Êt ®ai, nhµ cöa, t¸c phÈm nghÖ thuËt hoÆc ®å
ch©u b¸u, ®Òu lµ mét ph-¬ng tiÖn chøa cña c¶i. NhiÒu trong sè nh÷ng lo¹i tµi s¶n
nµy cã lîi h¬n so víi tiÒn xÐt vÒ mÆt chøa gi¸ trÞ, chóng th-êng ®em l¹i cho chñ
nh©n mét kho¶n lîi tøc cao h¬n tiÒn mang l¹i vÝ dô: bu«n b¸n cæ phiÕu, tr¸i
5
Chuyªn ®Ò thùc tËp
phiÕu, kinh doanh bÊt ®éng s¶n...vv. ThÕ th× t¹i sao mäi ng-êi gi÷ tiÒn ®Ó lµm g×?
khi mµ nh÷ng tµi s¶n nµy lµ n¬i chøa ®ùng gi¸ trÞ ®¸ng chuéng h¬n so víi tiÒn.
Chóng ta cã thÓ gi¶i thÝch vÊn ®Ò nµy liªn quan ®Õn mét kh¸i niÖm kinh
tÕ quan träng ®-îc gäi lµ tÝnh láng (liquidity-kh¶ n¨ng dÔ chuyÓn thµnh tiÒn
mÆt) cã nghÜa lµ cã sù t-¬ng ®èi dÔ dµng vµ nhanh chãng, nhê ®ã mét tµi s¶n cã
thÓ chuyÓn ®æi thµnh mét ph-¬ng tiÖn trao ®æi. TiÒn lµ tµi s¶n cã tÝnh chÊt láng
nhÊt bëi b¶n th©n nã lµ ph-¬ng tiÖn trao ®æi, tøc lµ nã kh«ng gièng nh÷ng tµi s¶n
kh¸c, nã kh«ng cÇn ®-îc chuyÓn thµnh thø g× kh¸c víi môc ®Ých ®Ó mua hµng.
Nh÷ng tµi s¶n kh¸c ®ßi hái chi phÝ giao dÞch khi cÇn chuyÓn sang tiÒn vÝ dô: khi
b¹n b¸n nhµ cña b¹n, b¹n cÇn ph¶i qu¶ng c¸o ®¨ng b¸o hoÆc tr¶ tiÒn cho ng-êi
m«i giíi mét kho¶n (ë ViÖt nam hiÖn nay lµ tõ 2% ®Õn 5%). Do tiÒn lµ tµi s¶n
cã tÝnh chÊt láng nhÊt ®ã lµ c©u tr¶ lêi cho c©u hái ë trªn lµ t¹i sao ng-êi ta cã ý
®Þnh gi÷ nã ngay c¶ nÕu nã kh«ng ph¶i lµ n¬i chøa gi¸ trÞ mét c¸ch hÊp dÉn nhÊt.
TiÒn lµ n¬i chøa gi¸ trÞ tèt ®Õn thÕ nµo tuú thuéc vµo møc gi¸ c¶, do gi¸ trÞ cña
nã ®-îc Ên ®Þnh theo møc gi¸ c¶. NÕu c¸c gi¸ ®Òu t¨ng gÊp hai ch¼ng h¹n nghÜa
lµ gi¸ trÞ cña tiÒn ®· sôt mét nöa vµ ng-îc l¹i.
2/ Vai trß cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ
Qua nghiªn cøu sù tiÕn triÓn cña hÖ thèng thanh to¸n chóng ta cã thÓ thÊy
sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ rÊt quan träng cña thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
®èi víi nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhÊt lµ trong giai ®o¹n ph¸t triÓn cã nhiÒu
mèi quan hÖ ®a chiÒu rÊt phøc t¹p ®ã lµ:
Tæ chøc tèt c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sÏ gãp
phÇn ®Èy nhanh tèc ®é thanh to¸n vµ tèc ®é chu chuyÓn vèn cña nÒn
kinh tÕ.
Thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn
Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt gãp phÇn lµm gi¶m khèi
l-îng tiÒn trong l-u th«ng k×m h·m vµ ®Çy lïi l¹m ph¸t
Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sÏ lµm gi¶m thiÓu tíi møc tèi
®a c¸c chi phÝ giao dÞch trong x· héi
6
Chuyªn ®Ò thùc tËp
Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹o ®iÒu kiÖn cho Ng©n hµng
tËp trung t¨ng c-êng nguån vèn ®Ó ®Çu t- ®óng chç cã hiÖu qu¶ cho
sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Qua h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
sÏ tËp trung ®-îc kho¶n thanh to¸n gi÷a c¸c kh¸ch hµng më tµi
kho¶n ë c¸c Ng©n hµng, muèn thanh to¸n ®-îc th× trªn tµi kho¶n
thanh to¸n ph¶i lu«n cã sè d-, ®iÒu nµy ®· t¹o ra ®-îc mét nguån
vèn nhµn rçi vµ tËp trung vµo ng©n hµng. Cµng nhiÒu kh¸ch hµng
tham gia vµo ho¹t ®éng thanh to¸n nµy th× sè vèn cµng lín vµ b»ng
kªnh tÝn dông riªng cña m×nh ng©n hµng cã thÓ ®Çu t- khi nÒn kinh
tÕ kªu gäi vèn ®Ó ph¸t triÓn...
Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹o ®iÒu kiÖn cho ng©n hµng
dù ®o¸n vµ kiÓm so¸t b»ng ®ång tiÒn ®èi víi nÒn kinh tÕ ®Ó sö dông
vµ ph¸t huy c¸c ®ßn b¶y kinh tÕ nh- l·i suÊt, tØ träng tÝn dông trung
dµi h¹n, tØ gi¸ hèi ®o¸i...mµ kh«ng cÇn ph¶i dïng tíi c¸c mÖnh lÖnh
hµnh chÝnh ®Ó ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t vµ ®Þnh h-íng nÒn kinh tÕ.
II/ Nh÷ng quy ®Þnh mang tÝch nguyªn t¾c kh«ng dïng tiÒn mÆt:
Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã t¸c dông to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ.
Tuy nhiªn, viÖc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt qua Ng©n hµng ph¶i ®-îc tu©n
theo c¸c nguyªn t¾c chÆt chÏ, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn tæ chøc c«ng t¸c thanh to¸n
®-îc an toµn, nhanh chãng, thuËn tiÖn, chÝnh x¸c. Muèn vËy, c¸c tæ chøc kinh
tÕ, c¸c doanh nghiÖp vµ Ng©n hµng ph¶i thùc hiÖn tèt c¸c quy ®Þnh cã tÝnh
nguyªn t¾c sau:
1.Nh÷ng quy ®Þnh chung:
HiÖn nay viÖc tæ chøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®ang ®-îc thùc hiÖn
theo sè 22/QD- NH1 ngµy 21/01/1994 cña thèng ®èc Ng©n hµng nhµ n-íc ViÖt
Nam cã th«ng t- h-íng dÉn kÌm theo thÓ lÖ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sè
08/TT-NH2 ngµy 02/06/1994. Cô thÓ qui ®Þnh theo ®iÒu 1 quyÕt ®Þnh 22/QDNH1 cã ghi: “ Tæ chøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cho tÊt c¶ c¸c tæ chøc c¸
nh©n ho¹t ®éng trªn l·nh thæ ViÖt Nam c¸ nhu cÇu thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
7
Chuyªn ®Ò thùc tËp
mÆt, ®Òu c¸ quyÒn lùa chän nh©n hµng ®Ó thanh to¸n “ . §ång thêi cã mét sè qui
®Þnh cô thÓ nh- sau: T¹i ®iÒu 1 quyÕt ®Þnh 22/QD- NH1 cã ghi :” C¸c doanh
nghiÖp, c¬ quan, ®oµn thÓ,®¬n vÞ vò trang, c«ng d©n ViÖt Nam ®-îc quyÒn lù
chän ng©n hµng ®Ó më tµi kho¶n giao dÞch vµ thùc hiÖn thanh to¸n”
2. Nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi kh¸ch hµng (§¬n vÞ vµ c¸ nh©n).
-C¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc ®oµn thÓ, ®¬n vÞ vò trang, c«ng d©n
ViÖt nam vµ ng-êi n-íc ngoµi ho¹t ®éng trªn l·nh thæ ViÖt nam (Gäi chung lµ
®¬n vÞ vµ c¸ nh©n) ®-îc quyÒn lùa chän Ng©n hµng ®Ó më tµi kho¶n giao dÞch vµ
thanh to¸n...
-C¸c ®¬n vÞ dù to¸n Ng©n s¸ch Nhµ n-íc më tµi kho¶n t¹i Kho b¹c nhµ
n-íc
-§Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn thanh to¸n ®Çy ®ñ kÞp thêi, c¸c chñ tµi kho¶n (bªn
tr¶ tiÒn) ph¶i cã ®ñ tiÒn trªn tµi kho¶n. Mäi tr-êng hîp thanh to¸n v-ît qu¸ sè dtµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng, Kho b¹c Nhµ n-íc lµ ph¹m ph¸p vµ ph¶i bÞ xö
lý theo ph¸p luËt
-ViÖc thanh to¸n gi÷a c¸c ®¬n vÞ ph¶i dùa trªn hîp ®ång kinh tÕ. Ng©n
hµng ®-îc quyÒn tõ chèi thanh to¸n khi hai bªn mua vµ b¸n kh«ng cã hîp ®ång
hoÆc kh«ng ®ñ c¸c giÊy tê hîp lÖ.
-TÊt c¶ c¸c chøng tõ thanh to¸n qua Ng©n hµng do kh¸ch hµng nép vµo
Ng©n hµng ph¶i ®-îc lËp trªn mÉu do Ng©n hµng Ên hµnh, nh-îng b¸n. Ph¶i lËp
®ñ liªn, viÕt râ rµng, ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c c¸c yÕu tè theo quy ®Þnh. Mäi giÊy tê
ph¶i cã dÊu, ch÷ ký cña chñ tµi kho¶n, cña kÕ to¸n tr-ëng ®óng víi mÉu dÊu, ch÷
ký ®· ®¨ng ký t¹i Ng©n hµng.
-Kh¸ch hµng ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n nh÷ng quy ®Þnh trong thÓ
lÖ thanh to¸n cña Ng©n hµng.
3. Nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi Ng©n hµng vµ kho b¹c nhµ n-íc.
-Ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi c¸c lo¹i mÉu giÊy tê thanh to¸n cho
kh¸ch hµng.
8
Chuyªn ®Ò thùc tËp
-Thùc hiÖn c¸c uû nhiÖm thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n, b¶o ®¶m chÝnh
x¸c, an toµn, thuËn tiÖn. C¸c Ng©n hµng vµ Kho b¹c Nhµ n-íc cã tr¸ch nhiÖm
chi tr¶ tiÒn mÆt hoÆc chuyÓn kho¶n trong ph¹m vi sè d- tiÒn göi theo yªu cÇu
cña chñ tµi kho¶n.
-KiÓm tra kh¶ n¨ng thanh to¸n cña chñ tµi kho¶n (Bªn tr¶ tiÒn) tr-íc khi
thùc hiÖn thanh to¸n vµ ®-îc quyÒn tõ chèi thanh to¸n nÕu tµi kho¶n kh«ng ®ñ
tiÒn; ®ång thêi kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng néi dung liªn ®íi cña hai bªn
kh¸ch hµng.
-Thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t kh¶ n¨ng chi tr¶ cña chñ tµi kho¶n, xö
lý kÞp thêi c¸c tr-êng hîp vi ph¹m.
-NÕu do thiÕu sãt trong qu¸ tr×nh thanh to¸n g©y thiÖt h¹i cho kh¸ch hµng
th× Ng©n hµng vµ Kho b¹c Nhµ n-íc ph¶i båi th-êng thiÖt h¹i vµ tuú theo møc
®é vi ph¹m cã thÓ bÞ xö lý theo ph¸p luËt
-§Ó viÖc thanh to¸n cña kh¸ch hµng cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng
(Kho b¹c) ®-îc th«ng suèt, kh«ng bÞ ¸ch t¾c, Ng©n hµng (Kho b¹c) ph¶i duy tr×
th-êng xuyªn sè d- trªn tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n t¹i Ng©n hµng nhµ n-ãc
tèi thiÓu b»ng møc an toµn vèn vµ tiÒn göi thanh to¸n.
-Khi thùc hiÖn c¸c dÞch vô thanh to¸n cho kh¸ch hµng, Ng©n hµng ®-îc
thu phÝ dÞch vô theo quy ®Þnh cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n-íc.
4.Quy ®Þnh ®èi víi ng-êi chi tr¶:
§Ó ®¶m b¶o ®ñ ®iÒu kiÖn bªn chi tr¶ ph¶i cã ®ñ sè d- trªn tµi kho¶n tiÌn
göi ë ng©n hµng . Chñ tµi kho¶n cã toµn quyÒn sö dông sè tiÒn trªn tµi kho¶n ®Î
chi tr¶ cho ng-êi thô h-ëng hoÆc rót tiÒn mÆt .
Chñ tµi kho¶n kh«ng ®-îc ký tªn, ®ãng dÊu trªn c¸c tê sÐcch-a ghi ®Çy ®ñ c¸c
yÕu tè (sÐc khèng chØ ) nÕu vi ph¹m ®iÒu nµy dÔ dÉn ®Õn bÞ lîi dông ph¶i chÞu
thiÖt h¹i vµ sÏ bÞ ng©n hµng, kho b¹c hay tæ chøc tÝn dông thu håi tÊt c¶ c¸c tê
sÐc cßn l¹i ch-a sö dông khi ®-îc ph¸t hiÖn vi ph¹m
§-n vÞ chi tr¶ ph¶i hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc chi tr¶ qu¸ sè d- trªn
tµi kho¶n tiÒn göi. NÕu vi ph¹m ph¶i chÞu ph¹t theo quy ®Þnh.
9
Chuyªn ®Ò thùc tËp
Ph¸t hµnh sÐc qu¸ sè d- lÇn ®Çu sÏ bÞ nh¾c nhë vµ ph¹t tiÒn vÒ vi ph¹m hîp
®ång .
NÕu ®¬n vÞ chi tr¶ t¸i ph¹m ph¸t hµnh qu¸ sè d- lÇn thø hai, th× ng©n hµng,
kho b¹c hoÆc n¬i chñ tµi kho¶nvi ph¹m sÏ bÞ xö lý nh- sau:
§×nh chØ viÖc ph¸t hµnh sÐc trong s¸u th¸ng, sau ®ã ph¶i cã cam kÕt cña
chñ tµi kho¶n kh«ng vi ph¹m th× míi ®-îc ph¸t hµnh sÐc.
Thu håi toµn bé tê sÐc tr¾ng ch-a sö dông .
NÕu tiÕp tôc vi ph¹m, chñ tµi kho¶n sÏ bÞ ®×nh chØ h¼nviÖc ph¸t hµnh sÐc.
Ng-êi ph¸t hµnh sÐc ph¶i chÊp hµnh ®Çy ®ñ nh÷ng qui ®Þnh vÒ thanh to¸n do
ng©n hµng ban hµnh nh- viÖc ph¸t hµnh sÐc vµ b¶o qu¶n ng÷ng tê sÐc tr¾ng.
5.Quy ®Þnh ®èi víi ng-êi thô h-ëng:
Khi nhËn ®-îc tê sÐc cña bªn chi tr¶ ph¶i kiÓm tra ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè trªn tê
sÐc vÒ tÝnh hîp lÖ vµ kh«ng cã gi¸ trÞ thanh to¸n. NÕu tê sÐc qu¸ thêi h¹n hiÖu
lùc th× ng-êi thô h-ëng cã quyÒn yªu cÇu ng-êi chi tr¶ ph¸t hµnh sÐc míi ®Ó ®æi
tê sÐc ®· qu¸ h¹n ®-îc h-ëng tiÒn ph¹t nh÷ng ngµy tê Ðc mµ ng-êi ph¸t hµnh sÐc
®· ph¸t hµnh qu¸ sè d-.
§èi víi nh÷ng h×nh thøc thanh to¸n b»ng uû nhiÖm chi, th- tÝn dông bªn thô
h-ëng chØ ®-îc chi tr¶ khi xuÊt tr×nh ®Çy ®ñ ho¸ ®¬n , chøng tõ giao nhËn hµng
theo ®óng hîp ®ång ®· ký kÕt.
IV/ Nh÷ng néi dung chñ yÕu cña c¸c thÓ thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt hiÖn
®ang ¸p dông ë Ng©n hµng ViÖt nam.
§èi víi ViÖt nam trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña nÒn kinh tÕ vèn ®Çu
t- ®ßi hái rÊt lín vµ cÊp thiÕt, cã thÓ t¹o lËp tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau nh-ng dùa
vµo 2 nguån chñ yÕu lµ: Vèn ®Çu t- cña n-íc ngoµi vµ vèn t¹m thêi nhµn rçi
trong d©n c-. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh Vèn n-íc ngoµi lµ quan
träng, vèn trong n-íc lµ chñ yÕu vµ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. §Ó nguån vèn trong
n-íc khái l·ng phÝ, ph©n t¸n kh«ng quay vßng ®-îc Ng©n hµng ph¶i tæ chøc tèt
c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt kh«ng ngõng ®æi míi, c¶i tiÕn c«ng cô,
c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thanh to¸n.
10
Chuyªn ®Ò thùc tËp
ThÓ lÖ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ban hµnh theo quyÕt ®Þnh 22Q§NH1 ngµy 21/02/1994 cña Thèng ®èc NHNNVN vµ nghÞ ®Þnh sè 30/CP ngµy
09/05/1996 cña Thñ t-íng ChÝnh phñ ban hµnh quy chÕ ph¸t hµnh vµ sö dông
sÐc. Th«ng t- sè 07/TT-NH1 ngµy 27/12/1996 cña Thèng ®èc NHNN h-íng dÉn
thùc hiÖn quy chÕ ph¸t hµnh vµ sö dông sÐc ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè
30/CP ngµy 09/05/1996 cña ChÝnh phñ. QuyÕt ®Þnh sè 20/Q§-NH ngµy 16 th¸ng
01 n¨m 1995 cho phÐp NHCT ViÖt nam tæ chøc thÝ ®iÓm ®Ò ¸n thanh to¸n ®iÖn
tö trong néi bé NHCT ViÖt nam tõ 01/07/1995.
HiÖn nay t¹i n-íc ta ®ang ¸p dông c¸c h×nh thøc thanh to¸n nh- sau:
+ Thanh to¸n b»ng uû nhiÖm thu.
+ Thanh to¸n b»ng uû nhiÖm chi - chuyÓn tiÒn.
+ Thanh to¸n b»ng th- tÝn dông.
+ Thanh to¸n b»ng Ng©n phiÕu thanh to¸n.
+ Thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n.
+ Thanh to¸n b»ng sÐc.
+ Thanh to¸n chuyÓn tiÒn ®iÖn tö
Mçi m« h×nh thanh to¸n cã néi dung kinh tÕ vµ yªu cÇu kü thuËt h¹ch
to¸n kh¸c nhau nªn ®ßi hái ph¶i cã bé chøng tõ, c¸c tµi kho¶n vµ kü thuËt h¹ch
to¸n phï hîp víi tõng h×nh thøc thanh to¸n. Cßn viÖc vËn dông h×nh thøc thanh
to¸n nµo lµ hoµn toµn do sù tho¶ thuËn gi÷a bªn mua vµ bªn b¸n vµ ng©n hµng cã
tr¸ch nhiÖm h-íng dÉn cho kh¸ch hµng lùa chän h×nh thøc thanh to¸n nµo lµ
thuËn lîi nhÊt, hîp lý nhÊt cho kh¸ch hµng.
1. C¸c thÓ thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
1.1. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng Uû nhiÖm thu.
Uû nhiÖm thu ®-îc ¸p dông trong thanh to¸n tiÒn hµng vµ dÞch vô (tr¶ tiÒn
®iÖn, n-íc, c-íc phÝ b-u ®iÖn,...) gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n trªn c¬ së hîp
®ång kinh tÕ hay ®¬n ®Æt hµng. Thanh to¸n Uû nhiÖm thu xuÊt ph¸t do ng-êi b¸n
lËp vµ nép vµo ng©n hµng n¬i m×nh më tµi kho¶n, ®Ó uû nhiÖm cho Ng©n hµng
thu hé sè tiÒn cña ng-êi mua theo chøng tõ thanh to¸n hîp lÖ, hîp ph¸p.
Uû nhiÖm thu cã thÓ thanh to¸n trong ph¹m vi mét Ng©n hµng hay hai
Ng©n hµng cïng hÖ thèng hoÆc kh¸c hÖ thèng. Tuy nhiªn trong nÒn kinh tÕ thÞ
11
Chuyªn ®Ò thùc tËp
tr-êng h×nh thøc thanh to¸n b»ng Uû nhiÖm thu th-êng lµ thanh to¸n chËm trÔ,
v× chøng tõ xuÊt ph¸t tõ bªn thô h-ëng, song theo nguyªn t¾c ®ßi hái ph¶i ghi nî
tr-íc, ghi cã sau nªn chøng tõ ph¶i lu©n chuyÓn qua nhiÒu kh©u g©y vßng vÌo
¸ch t¾c trong thanh to¸n.
1.2. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng Uû nhiÖm chi - chuyÓn tiÒn.
Uû nhiÖm chi thùc chÊt lµ lÖnh chi tiÒn cña chñ tµi kho¶n lËp theo mÉu in
s½n cña ng©n hµng, yªu cÇu ng©n hµng phôc vô m×nh (n¬i më tµi kho¶n tiÒn göi)
trÝch chuyÓn mét kho¶n tiÒn tõ tµi kho¶n cña m×nh tr¶ cho ng-êi thô h-ëng.
Uû nhiÖm chi cã thÓ thanh to¸n trong ph¹m vi mét Ng©n hµng hoÆc kh¸c
ng©n hµng, cã ®Æc ®iÓm thanh to¸n nhanh, thñ tôc ®¬n gi¶n, do ®¬n vÞ mua chñ
®éng ph¸t hµnh sau khi hä ®· hoµn thµnh viÖc nhËn hµng hãa hay dÞch vô cña
bªn b¸n. Nh- vËy, viÖc thu håi vèn cña bªn b¸n bÞ phô thuéc vµo bªn mua, nÕu
bªn mua gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh th× quyÒn lîi cña bªn b¸n còng bÞ ¶nh h-ëng.
MÆt kh¸c, ¸p dông thÓ thøc thanh to¸n b»ng Uû nhiÖm chi th× kh¶ n¨ng kiÓm
so¸t cña ng©n hµng bÞ h¹n chÕ, v× quyÒn chñ ®éng chi tr¶ phô thuéc vµo chñ tµi
kho¶n, nÕu ®Õn h¹n tr¶ tiÒn mµ ng-êi mua ch-a tr¶ th× ng©n hµng còng kh«ng
kiÓm so¸t ®-îc. Do vËy mµ thÓ thøc thanh to¸n b»ng Uû nhiÖm chi th-êng ®-îc
¸p dông ®èi víi c¸c tæ chøc kinh tÕ cã sù tÝn nhiÖm lÉn nhau trong quan hÖ mua
b¸n vµ cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh t-¬ng ®èi æn ®Þnh.
1.3. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng th- tÝn dông (L/C).
Th- tÝn dông ®-îc dïng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng trong ®iÒu kiÖn bªn b¸n
®ßi hái bªn mua ph¶i cã ®ñ tiÒn ®Ó chi tr¶ ngay vµ phï hîp víi tæng sè hµng ® ·
giao theo hîp ®ång hoÆc ®¬n ®Æt hµng ® · ký. Th- tÝn dông ®-îc ¸p dông thanh
to¸n gi÷a 2 bªn mua - b¸n cã tµi kho¶n ë 2 Ng©n hµng kh¸c nhau vµ th«ng
th-êng cïng hÖ thèng.
Khi cã nhu cÇu, bªn mua ph¶i lËp giÊy më th- tÝn dông yªu cÇu ng©n
hµng phôc vô m×nh trÝch tµi kho¶n tiÒn göi (hoÆc tiÒn vay cña ng©n hµng) l-u ký
vµo tµi kho¶n tiÒn göi më th- tÝn dông, sè tiÒn b»ng tæng gi¸ trÞ hµng hãa ®Æt
mua. Møc tiÒn tèi thiÓu cña mét th- tÝn dông lµ 10 triÖu ®ång. Theo quy ®Þnh,
tiÒn göi th- tÝn dông kh«ng ®-îc h-ëng l ·i vµ mçi th- tÝn dông chØ dïng ®Ó tr¶
12
Chuyªn ®Ò thùc tËp
cho mét ng-êi b¸n. Thêi h¹n hiÖu lùc thanh to¸n cña 1 th- tÝn dông lµ 03 th¸ng
kÓ tõ ngµy Ng©n hµng bªn mua nhËn më th- tÝn dông.
H×nh thøc nµy chñ yÕu ®-îc sö dông trong thanh to¸n quèc tÕ, n¬i mµ
ng-êi mua vµ ng-êi b¸n th-êng kh«ng quen biÕt nhau nªn hä ph¶i thËn träng
trong qu¸ tr×nh thanh to¸n.
1.4. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng Ng©n phiÕu thanh to¸n.
Ng©n phiÕu thanh to¸n lµ ph-¬ng tiÖn thanh to¸n thay tiÒn mÆt do Ng©n
hµng Nhµ n-íc ®éc quyÒn ph¸t hµnh. Ng©n phiÕu thanh to¸n dïng ®Ó chi tr¶ tiÒn
hµng hãa, dÞch vô, tr¶ nî, lµm nghÜa vô Ng©n s¸ch, nép vµo tµi kho¶n tiÒn göi t¹i
Ng©n hµng, göi tiÕt kiÖm, .v.v...
Ng©n phiÕu thanh to¸n cã ghi mÖnh gi¸ (gåm 06 lo¹i tõ 100.000 ®ång ®Õn
50.000.000 ®ång) cã thêi h¹n l-u hµnh, kh«ng ghi tªn vµ ®-îc chuyÓn nh-îng
kh«ng ph¶i qua 1 thñ tôc nµo, ph¹m vi thanh to¸n réng kh¾p trong c¶ n-íc.
§Æc ®iÓm cña Ng©n phiÕu thanh to¸n lµ mÖnh gi¸ cao nªn gän, nhÑ, thanh
to¸n rÊt thuËn tiÖn “ gÇn nh-” thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt nªn hiÖn nay ®-îc -a
dïng (chØ kh¸c tiÒn mÆt lµ Ng©n phiÕu thanh to¸n cã quy ®Þnh thêi h¹n). NghiÖp
vô thu - chi Ng©n phiÕu thanh to¸n còng rÊt nhanh chãng, thuËn tiÖn. Khi kh¸ch
hµng kh«ng sö dông Ng©n phiÕu thanh to¸n n÷a hay khi Ng©n phiÕu hÕt thêi h¹n
l-u hµnh, hä cã thÓ nép Ng©n phiÕu vµo Ng©n hµng ®Ó ghi cã vµo tµi kho¶n tiÒn
göi cña m×nh hoÆc ®æi lÊy tiÒn mÆt hoÆc ®æi lÊy Ng©n phiÕu ®ang cßn gi¸ trÞ l-u
hµnh v× Ng©n phiÕu thanh to¸n chØ ®-îc l-u hµnh trong thêi h¹n quy ®Þnh ghi
trªn tê Ng©n phiÕu, Ng©n hµng c¬ së cã tr¸ch nhiÖm tiÕp nhËn Ng©n phiÕu thanh
to¸n hÕt h¹n sö dông (chËm nhÊt lµ ngµy ghi s½n trªn tê Ng©n phiÕu) vµ ®iÒu
chuyÓn ngay vÒ Ng©n hµng Nhµ n-íc Trung -¬ng. NÕu qu¸ h¹n th× ng-êi cã
Ng©n phiÕu thanh to¸n ph¶i chÞu mét tû lÖ ph¹t theo quy ®Þnh vµ ®-îc ®æi lÊy
Ng©n phiÕu thanh to¸n míi.
1.5. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n (Card).
ThÎ thanh to¸n lµ mét ph-¬ng tiÖn c«ng cô thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch
vô mµ kh«ng dïng tiÒn mÆt hoÆc cã thÓ dïng ®Ó rót tiÒn mÆt t¹i c¸c ng©n hµng
®¹i lÝ hoÆc c¸c m¸y rót tiÒn tù ®éng
13
Chuyªn ®Ò thùc tËp
ThÎ thanh to¸n lµ c«ng cô thanh to¸n chñ yÕu phôc vô cho thanh to¸n c¸
nh©n, thay tiÒn mÆt th«ng dông trªn toµn thÕ giíi. Dïng thÎ thanh to¸n ® · thay
thÕ cho viÖc lu©n chuyÓn mét phÇn tiÒn mÆt tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c ë trong
n-íc vµ n-íc ngoµi, ®em l¹i nh÷ng lîi Ých kinh tÕ to lín vµ v¨n minh ng©n hµng.
- NÕu xÐt vÒ néi dung kinh tÕ th× thÎ thanh to¸n ®-îc chia thµnh 3 lo¹i:
+ ThÎ ký quü: Lµ thÎ tr-íc khi ph¸t hµnh kh¸ch hµng ph¶i ®Õn
Ng©n hµng xin trÝch tµi kho¶n cña m×nh ®Ó l-u ký vµo tµi kho¶n “ TiÒn göi
thÎ thanh to¸n” nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho thÎ. Lo¹i thÎ nµy
th-êng ¸p dông cho nh÷ng kh¸ch hµng ch-a cã tÝn nhiÖm víi Ng©n hµng.
+ ThÎ kh«ng ph¶i ký quü: Lµ lo¹i thÎ mµ ng-êi sö dông thÎ
kh«ng ph¶i l-u ký sè tiÒn ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho thÎ, khi
thanh to¸n ®-îc tiÕn hµnh trùc tiÕp tõ tµi kho¶n cña ng-êi ph¸t hµnh thÎ.
Lo¹i nµy th-êng ¸p dông ®èi víi kh¸ch hµng cã tÝn nhiÖm víi ng©n hµng.
+ ThÎ tÝn dông: Lµ lo¹i thÎ khi ph¸t hµnh kh¸ch hµng ®-îc ng©n
hµng cho vay ®Ó ®¶m b¶o thanh to¸n thÎ. Sè tiÒn cho vay ®Ó thanh to¸n thÎ
®-îc h¹n chÕ theo h¹n møc tÝn dông.
- NÕu xÐt vÒ néi dung kü thuËt, th× thÎ thanh to¸n ®-îc thiÕt kÕ b»ng nhùa
cøng (plastic) cã h×nh ch÷ nhËt chung mét kÝch cì 96mm x 54mm, cã gãc
trßn hai mÆt. Bao gåm cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau phô thuéc vµo hÖ thèng kü
thuËt khi xö lý thÎ. HiÖn nay chóng ta th«ng th-êng ph©n chia thµnh 2
lo¹i: ThÎ ®iÖn tö vµ thÎ th«ng minh.
ThÓ thøc thanh to¸n thÎ mÆc dï ®· ®-îc quy ®Þnh lµ mét trong nh÷ng thÓ
thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë n-íc ta, nh-ng do tr×nh ®é khoa häc kü
thuËt, tr×nh ®é d©n trÝ, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt, vèn vµ nÒn kinh tÕ n-íc ta ch-a
®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn réng kh¾p ngay mµ b-íc ®Çu mêi thÝ ®iÓm t¹i ng©n
hµng Ngo¹i th-¬ng tõ 01/07/1993.
Cho ®Õn nay ngµnh Ng©n hµng nãi riªng còng nh- n-íc ta, ®ang cè g¾ng
tõng b-íc ®Ó thÓ thøc thanh to¸n míi nµy nhanh chãng ®-îc ¸p dông réng r ·i
trong mäi tÇng líp d©n c-, gãp phÇn lµm phong phó, thuËn tiÖn h¬n trong c«ng
t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë n-íc ta, ®¸p øng ®-îc nhu cÇu cña nÒn
kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn.
14
Chuyªn ®Ò thùc tËp
1.6. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng sÐc.
SÐc lµ chøng tõ thanh to¸n do chñ tµi kho¶n ph¸t hµnh, lËp trªn mÉu in s½n
cña ng©n hµng, ra lÖnh cho ng©n hµng trÝch tµi kho¶n cña m×nh tr¶ cho bªn thô
h-ëng.
SÐc lµ mét h×nh thøc cña c«ng cô l-u th«ng tiÒn tÖ ® · cã tõ l©u ®êi vµ ®·
®-îc sö dông mét c¸ch phæ biÕn trªn kh¾p thÕ giíi. ThÓ thøc thanh to¸n b»ng
sÐc ®ßi hái viÖc mua - b¸n vµ thanh to¸n diÔn ra ®ång thêi cïng mét lóc, tøc lµ
ng-êi mua ®ång ý mua vµ trao cho bªn b¸n tê sÐc mµ trªn ®ã cã ghi râ sè tiÒn
b»ng gi¸ trÞ hµng hãa ®· nhËn ®ñ. SÐc ph¶i ®-îc b¶o qu¶n chÆt chÏ, nghiªm cÊm
ký, ®ãng dÊu khèng ®Ó ng¨n ngõa tham « tµi s¶n.
Thanh to¸n b»ng sÐc cã -u ®iÓm thuËn tiÖn, rót ng¾n thêi gian tõ khi giao
hµng ®Ðn khi thu håi vèn. Nh-ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn còng ph¸t sinh tån t¹i
nh-: chñ tµi kho¶n ph¸t hµnh sÐc qu¸ sè d-, trong tr-êng hîp nµy, mÆc dï ®¬n vÞ
ph¸t hµnh sÐc bÞ xö ph¹t chËm tr¶ tr¶ cho ng-êi thô h-ëng, tuy nhiªn bªn thô
h-ëng vÉn bÞ thiÖt do vèn thu håi chËm. MÆt kh¸c, sÐc cã thÓ bÞ söa ch÷a, thÊt
l¹c, mÊt c¾p,... nªn ®ßi hái kh«ng ®-îc bu«ng láng kh©u qu¶n lý, ph¶i kiÓm tra,
kiÓm so¸t, b¶o qu¶n chÆt chÏ vµ xö lý nghiªm c¸c tr-êng hîp vi ph¹m.
1.7 ThÓ thøc thanh to¸n ®iÖn tö:
Thanh to¸n ®iÖn tö lµ viÖc chuyÓn vµ hoµn tÊt mét lÖnh thanh to¸n th«ng
qua m¹ng m¸y tÝnh gi÷a c¸c chi nh¸nh ng©n hµng. Thanh to¸n ®iÖn tö cã thÓ
chuyÓn “ Cã” hoÆc chuyÓn “ Nî” ®· ®-îc uû quyÒn. ViÖc ®èi chiÕu vµ tÊt to¸n
c¸c tµi kho¶n trung gian thanh to¸n ®-îc thùc hiÖn trong ngµy.
Tæ chøc hÖ thèng dÞch vô thanh to¸n víi m« h×nh thanh to¸n ®iÖn tö vµ
®èi chiÕu tËp trung c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ®æi míi
c«ng nghÖ, hiÖn ®¹i ho¸ ng©n hµng ViÖt nam tõng b-íc hoµ nhËp víi ho¹t ®éng
cña c¸c ng©n hµng trong khu vùc vµ ng©n hµng Quèc tÕ lµ hoµn toµn míi mÎ.
§Ò ¸n thÝ ®iÓm thanh to¸n ®iÖn tö cña NHCT ViÖt nam ®· ®-îc thèng ®èc
Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt nam chuÈn y b»ng quyÕt ®Þnh sè 20/Q§-NH ngµy 16
th¸ng 01 n¨m 1995 cho phÐp ho¹t ®éng tõ 01/07/1995.
§èi víi NHCT ViÖt nam hÖ thèng nµy ®-îc c¶i tiÕn viÖc thanh to¸n tõ
lu©n chuyÓn chøng tõ b»ng th-, ®iÖn qua B-u ®iÖn sang thùc hiÖn thanh to¸n
15
Chuyªn ®Ò thùc tËp
b»ng m¸y tÝnh vµ lu©n chuyÓn chøng tõ qua MODEM tho¹i, chuyÓn tõ c¸c h×nh
thøc thanh to¸n Liªn ng©n hµng néi tØnh, thanh to¸n §ång thµnh sang mét h×nh
thøc duy nhÊt lµ thanh to¸n Liªn ng©n hµng trong hÖ thèng NHCT ViÖt nam vµ
chøng tõ kÕ to¸n ®-îc kh«i phôc tõ m¸y vi tÝnh. ViÖc c¶i tiÕn nµy ®· lµm t¨ng
tèc ®é thanh to¸n, t¨ng l-u l-îng thanh to¸n, t¨ng thªm khèi l-îng vèn ®¸ng kÓ
cho hÖ thèng NHCT VN, nh-ng h×nh thøc thanh to¸n nµy cßn cã h¹n chÕ lµ khèi
l-îng b¸o c¸o vµ lËp sæ ®èi chiÕu ë NHCT ViÖt nam rÊt lín, chËm trÔ h¬n tr-íc,
chËm ph¸t hiÖn c¸c sai lÇm hoÆc rñi ro th«ng tin trong thanh to¸n. MÆt kh¸c, do
sù ph¸t triÓn cña C«ng nghÖ th«ng tin, c¸c yªu cÇu lu©n chuyÓn vèn cña nÒn kinh
tÕ ®ßi hái tèc ®é cao, chÝnh yªu cÇu qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña l·nh ®¹o
Ng©n hµng C«ng th-¬ng. NHCT ViÖt nam ®· m¹nh d¹n chän ph-¬ng ¸n Thanh
to¸n ®iÖn tö vµ ®èi chiÕu qua l¹i c¸c mãn thanh to¸n ngay trong ngµy.
16
Chuyªn ®Ò thùc tËp
thùc tr¹ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i
NHCT KVII - HBT
I/ Vµi nÐt vÒ NHCT KVII
- HBT
Ng©n hµng C«ng th-¬ng Hai Bµ Tr-ng lµ mét ng©n hµng c«ng th-¬ng cÊp
quËn trùc thuéc Ng©n hµng C«ng th-¬ng ViÖt Nam.
Tõ khi thµnh lËp n¨m 1998 ®Õn nay Ng©n hµng C«ng Th-¬ng Hai Bµ
Tr-ng lµ mét trong nh÷ng ng©n hµng trong hÖ thèng Ng©n hµng C«ng th-¬ng
Hai Bµ Tr-ng nhiÒu n¨m liÒn ®¹t danh hiÖu tiªn tiÕn, kinh doanh cã l·i lµ do chi
nh¸nh lu«n tù ®æi míi m×nh cïng g¾n liÒn víi sù ®æi míi cña Ng©n hµng C«ng
th-¬ng ViÖt Nam . NhÊt lµ khi ngµng ng©n hµng n-íc ta chuyÓn tõ hÖ thèng mét
cÊp sang hai cÊp , b¾t buéc c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ph¶i tù phÊn ®Êu ®Ó tån t¹i
vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng . Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®Ó ®øng
v÷ng ë c¬ chÕ thÞ tr-êng , Ng©n hµng C«ng th-¬ng Hai Bµ Tr-ng lu«n b¸m s¸t
®Þnh h-íng cña Ngµnh , ®ång thêi th-êng xuyªn chÊn chØnh c«ng t¸c c¬ cÊu bé
m¸y tæ chøc mét c¸ch phï hîp vøi môc tiªu kinh doanh trong c¸c giai ®o¹n kh¸c
nhau.
HiÖn nay cho ®Õn cuèi n¨m 2000, v¬Ý tæng sè c¸n bé c«ng nh©n viªn lµ
336 ng-êi ®-îc s¾p sÕp bè trÝ thµnh 8 phßng nghiÖp vô , 1 phßng giao dÞch , 2
cöa hµng kinh doanh vµng b¹c , cÇm ®å , 11 quÜ tiÕt kiÖm ®Æt r¶i r¸c t¹i 12
ph-êng trªn ®Þa bµn QuËn .QuËn Hai Bµ Tr-ng lµ mét quËn cã ®Þa bµn réng víi
tæng diÖn tÝch tù nhiªn kho¶ng 13000 ha vµ 35 v¹n d©n . §©y lµ n¬i tËp trung
nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n-íc, t- nh©n, c¸c c«ng ty lín nhá, tæ hîp s¶n xuÊt, c¸c
hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c¸c bé c«ng th-¬ng. §iÒu nµy cho ta thÊy
thµnh phÇn kh¸ch hµng cña Ng©n hµng lµ rÊt ®a d¹ng vµ chÝnh yÕu tè ®ã ®· t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Ng©n hµng C«ng Th-¬ng Hai Bµ Tr-ng më réng khèi
l-îng vµ qui m« kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông, thanh to¸n vµ dÞch vô
ng©n hµng .
Trong c«ng t¸c tµi chÝnh kÕ to¸n Chi nh¸nh ®· ®¶m b¶o tu©n thñ Ph¸p luËt
vµ chÕ ®é qui ®Þnh nãi chung. Phèi hîp nghiÖp vô tÝn dông thu nî, thu l·i kÞp
17
Chuyªn ®Ò thùc tËp
thêi theo chÕ ®é, thùc hiÖn tiÕt kiÖm theo phong trµo vµ theo chØ ®¹o vµ kÕ ho¹ch
cña Ng©n hµng C«ng th-¬ng ViÖt Nam. Do vËy tuy hai n¨m gÇn ®©y chªnh lÖch
l·i suÊt b×nh qu©n ®Çu vµo vµ ®Çu ra thÊp, c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng gay g¾t
kh«ng chØ ngoµi hÖ thèng mµ cßn c¶ trong hÖ thèng Ng©n hµng C«ng th-¬ng,
còng nh- t×nh h×nh kinh tÕ cã chiÒu h-íng gi¶m sót do t¸c ®éng cña cuéc khñng
ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸ lµm cho c¸c doanh nghiÖp l©m vµo t×nh tr¹ng tµi chÝnh
khã kh¨n, nh-ng víi sù nç lùc cña b¶n th©n Chi nh¸nh víi nhiÒu gi¶i ph¸p ban
®Çu cã t¸c ®éng tÝch cùc ®· gãp phÇn c¶i thiÖn kÕt qu¶ kinh doanh cña Chi
nh¸nh.
II /thùc tr¹ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i NHCT kvII - HBT
1.T×nh h×nh chung.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ho¹t ®éng thanh to¸n cña chi nh¸nh còng ®·
®-îc chó träng bªn c¹nh nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh chÝnh nh- : Huy ®éng vèn
vµ sö dông vèn (cho vay). Cµng ngµy ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
cµng trë nªn quan träng vµ cã t¸c ®éng qua l¹i kh¨ng khÝt víi c¸c ho¹t ®éng
kh¸c. Nã næi lªn nh- mét h-íng ho¹t ®éng míi cho t-¬ng lai cña Chi nh¸nh.
HiÖn t¹i Chi nh¸nh thùc hiÖn ho¹t ®éng thanh to¸n víi c¸c h×nh thøc thanh to¸n
kh«ng dïng tiÒn mÆt bao gåm:
a) SÐc chuyÓn kho¶n.
b) SÐc b¶o chi.
c) SÐc chuyÓn tiÒn.
d) Uû nhiÖm thu.
e) Uû nhiÖm chi.
f) Ng©n phiÕu thanh to¸n.
g) Th- tÝn dông.
18
Chuyªn ®Ò thùc tËp
h) C¸c lo¹i kh¸c.
Trong ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë Chi nh¸nh cã nhiÒu
ho¹t ®éng thùc tÕ kh«ng trùc tiÕp liªn quan tíi kh¸ch hµng nh- c¸c ho¹t ®éng
®iÒu chuyÓn vèn trong néi bé Chi nh¸nh hay trong hÖ thèng còng nh- ngoµi hÖ
thèng... Nh÷ng ho¹t ®éng nµy còng lµm ph¸t sinh nhiÒu h×nh thøc thanh to¸n
kh«ng dïng tiÒn mÆt nh- lÖnh ®iÒu chuyÓn vèn néi bé, giÊy nî tiÒn, phiÕu thu,
phiÕu chi vµ c¸c lo¹i chøng tõ kh¸c. Chóng ®· ®ãng vai trß nh- c¸c chøng tõ,
ho¸ ®¬n ®Ó chøng thùc cho c¸c ho¹t ®éng trªn, kh«ng ®-îc Ph¸p luËt còng nhth«ng lÖ coi nh- lµ h×nh thøc thanh to¸n ®-îc chÊp nhËn réng r·i, chóng ®· ®-îc
chÊp nhËn bëi nh÷ng tæ chøc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ
rÊt h¹n chÕ. Víi nh÷ng lý do trªn c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
d¹ng nµy sÏ n»m ngoµi vµ kh«ng ®-îc c¸c chñ thÓ cã ph¸t sinh quan hÖ thanh
to¸n( ë ®©y lµ c¸c kh¸ch hµng cña ng©n hµng) coi lµ h×nh thøc thanh to¸n thay
cho tiÒn mÆt. Do vËy trong viÖc ph¶n ¸nh thùc tr¹ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt t¹i Chi nh¸nh Ng©n hµng C«ng th-¬ng II- Hai Bµ Tr-ng d-íi ®©y chØ cã 7
h×nh thøc ®Çu tiªn trong b¶ng liÖt kª c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt trªn ®-îc ®Ò cËp.
2. Kh¸i qu¸t thùc tr¹ng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i chi nh¸nh
Ng©n hµng C«ng th-¬ng II- Hai Bµ Tr-ng.
Cïng víÝ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc, hoµ nhËp vµo
víi sù chuyÓn m×nh ngµnh Ng©n hµng nãi chung vµ hÖ thèng Ng©n hµng C«ng
th-¬ng ViÖt Nam nãi riªng. Chi nh¸nh Ng©n hµng C«ng th-¬ng II- Hai Bµ Tr-ng
ho¹t ®éng trªn ph¹m vi mét quËn kh«ng ngõng ®æi míi ho¹t ®éng tæ chøc kinh
doanh cña m×nh, nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn còng nh- cung cÊp dÞch vô ng©n
hµng cho nÒn kinh tÕ, kh«ng chØ cho quËn m×nh mµ cßn ®¸p øng c¶ c¸c quËn
huyÖn l©n cËn. Hai Bµ Tr-ng lµ mét quËn víi mét nÒn kinh tÕ ®a thµnh phÇn,
kh¸ch hµng lµ nh÷ng doanh nghiÖp, hîp t¸c x·, tæ s¶n xuÊt, c«ng ty tr¸ch nhiÖm
h÷u h¹n, hé c¸ thÓ vµ c¸ nh©n, víi sè tµi kho¶n tiÒn göi lªn tíi 4153 tµi kho¶n cã
nhu cÇu thanh to¸n qua ng©n hµng. Do ®ã, ®Ó khai th¸c vµ thu hót tèi ®a thÞ
tr-êng cña m×nh, còng nh- kh¸ch hµng l©n cËn trªn ®Þa bµn Hµ Néi ®ßi hái Ng©n
19
Chuyªn ®Ò thùc tËp
hµng C«ng th-¬ng II- Hai Bµ Tr-ng kh«ng ngõng quan t©m, chó träng ®Õn c«ng
t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt.
Doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i Së giao dÞch I Ng©n hµng
C«ng th-¬ng ViÖt nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chiÕm -u thÕ h¬n h¼n so víi
thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt. Chóng ta cïng xem xÐt sè liÖu t×nh h×nh thanh to¸n
cña 06 th¸ng cuèi n¨m 2000 (b¶ng 1).
t×nh h×nh thanh to¸n 06 th¸ng cuèi n¨m 2000
t¹i nhct kvii hbt
®¬n vÞ : triÖu ®ång
06 th¸ng ®Çu n¨m 1999
ChØ tiªu
Sè tiÒn
%
Thanh to¸n kh«ng dïng TM
8.578.139,67
78,66
Thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt
2.326.395
21,34
Tæng thanh to¸n chung
10.904.534,67
100
B¶ng 1
Nh- vËy, doanh sè thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i chi nh¸nh Ng©n
hµng C«ng th-¬ng KVII - HBT kh¸ cao, chiÕm ®a sè trong tæng doanh sè thanh
to¸n nãi chung (kho¶ng 96%). Së dÜ t×nh h×nh thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt
®¹t tû träng lín nh- vËy lµ do chi nh¸nh Ng©n hµng C«ng th-¬ng KVII - HBT ®·
®¸p øng ®-îc mäi nhu cÇu rót tiÒn mÆt cña kh¸ch hµng, viÖc chuyÓn hãa tõ tiÒn
mÆt sang chuyÓn kho¶n vµ ng-îc l¹i rÊt dÔ dµng, do vËy kh¸ch hµng kh«ng ph¶i
tÝch tr÷ tiÒn mÆt n÷a mµ göi vµo tµi kho¶n vµ nhê chi nh¸nh ®øng ra thanh to¸n,
chØ khi nµo cÇn thiÕt míi ph¶i rót tiÒn mÆt tõ tµi kho¶n. C¸c doanh nghiÖp ®Òu
20
- Xem thêm -