BỘ VĂN HÓA THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM
TRỊNH MINH TRANG
VỊ TRÍ CÁC TÁC PHẨM PIANO CỦA
LUDWIG VAN BEETHOVEN TRONG ĐÀO TẠO
PIANO CHUYÊN NGHIỆP TẠI VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC
HÀ NỘI, 2020
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được
bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ
nguồn gốc.
Hà nội ngày 15 tháng 5 năm 2020
Tác giả luận án
Trịnh Minh Trang
ii
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1
Chương 1 L.V. BEETHOVEN – NHỮNG ĐÓNG GÓP ĐỐI VỚI NGHỆ THUẬT PIANO CỔ
ĐIỂN .......................................................................................................................................... 10
1.1. Những sáng tác cho Piano ................................................................................................. 10
1.1.1. Một số đặc điểm âm nhạc ............................................................................................... 11
1.1.2. Đặc điểm pedal............................................................................................................... 21
1.1.3. Những nét đặc trưng của Sonata, Concerto và Biến tấu .................................................. 30
1.1.4. Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven tại một số cuộc thi âm nhạc hàng đầu thế giới
................................................................................................................................................ 43
1.2. L.v. Beethoven trong lĩnh vực biểu diễn và sư phạm Piano ................................................. 44
1.2.1. Nghệ sĩ Piano xuất chúng ............................................................................................... 44
1.2.2. Trong lĩnh vực sư phạm Piano ........................................................................................ 50
Tiểu kết Chương 1 .................................................................................................................... 58
Chương 2 VAI TRÒ CÁC TÁC PHẨM VIẾT CHO PIANO CỦA BEETHOVEN TRONG ĐÀO
TẠO PIANO CHUYÊN NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .................................................................... 60
2.1. Khái quát về các cơ sở đào tạo và các thế hệ giảng viên Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam
................................................................................................................................................ 60
2.1.1. Các cơ sở đào tạo ........................................................................................................... 60
2.1.2. Những nhà giáo có nhiều đóng góp cho sự nghiệp đào tạo Piano chuyên nghiệp ............. 61
2.2. Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong chương trình học Piano chuyên nghiệp 65
2.2.1. Môn Piano chuyên ngành ............................................................................................... 66
2.2.2. Trong đào tạo tài năng âm nhạc ..................................................................................... 73
2.3. Tác dụng của các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven đối với HSSV VN ...................... 76
2.3.1. Rèn luyện kỹ thuật cơ bản ............................................................................................... 76
2.3.2. Phát huy ưu điểm và khắc phục hạn chế .......................................................................... 84
2.3.3. Đối với sinh viên sau khi tốt nghiệp Đại học và tiếp tục phát triển sự nghiệp................... 90
2.3.4. Những hạn chế còn tồn tại .............................................................................................. 91
Tiểu kết Chương 2 .................................................................................................................... 93
Chương 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢNG DẠY ................................. 94
3.1. Thực hiện đầy đủ và chính xác các chỉ dẫn biểu diễn của Beethoven .................................. 94
3.1.1. Các chỉ dẫn về sắc thái (dynamic)................................................................................... 95
3.1.2. Các chỉ dẫn về tốc độ (Tempo) ........................................................................................ 99
3.1.3. Các chỉ dẫn về kỹ thuật phát âm tiếng đàn (Articulation) .............................................. 101
3.2. Các phương pháp bổ trợ để thể hiện đúng phong cách âm nhạc của Beethoven................ 105
3.2.1. Tổng quan bối cảnh lịch sử của tác phẩm ..................................................................... 106
3.2.2. Phương pháp so sánh đặc trưng phong cách ................................................................. 107
3.2.3. Phương pháp nghe và cảm nhận ................................................................................... 108
3.2.4. Thống kê ....................................................................................................................... 109
3.2.5. Lựa chọn bản nhạc phù hợp .......................................................................................... 110
3.3. Quan sát thực nghiệm giảng dạy một số tác phẩm tiêu biểu ............................................. 112
3.4. Thực nghiệm sư phạm...................................................................................................... 136
3.4.1. Mục tiêu thực nghiệm ................................................................................................... 136
3.4.2. Cách thức thực nghiệm ................................................................................................. 136
3.4.3. Thông tin tổ chức thực nghiệm ...................................................................................... 137
3.4.4. Tổng kết sau quá trình thực nghiệm sư phạm. ............................................................... 138
3.5. Áp dụng quan điểm đàn Piano “cất tiếng hát” và tư duy giao hưởng trong đệm Piano cho
Thanh nhạc ............................................................................................................................ 139
Tiểu kết Chương 3 .................................................................................................................. 144
KẾT LUẬN ...............................................................................................................................145
iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Viết tắt
Anhang (nghĩa là Phụ lục trong tiếng Đức)
Anh
Chính quy
CQ
Dài hạn
DH
Đại học
ĐH
Giáo sư
GS
Phó Giáo sư
PGS
Học sinh sinh viên
HSSV
Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam
HVÂNQGVN
Ludwig van Beethoven
L.v. Beethoven
Nghệ sĩ nhân dân
NSND
Nghệ sĩ ưu tú
NSƯT
Nghiên cứu khoa học
NCKH
Nghiên cứu sinh
NCS
Nhà xuất bản
NXB
Như trên
Nt
Opus
Op
Tài liệu tham khảo
TLTK
Thành phố Hồ Chí Minh
Tp. HCM
Tiến sĩ
TS
Trang
tr
Trung cấp
TC
Trung học
TH
Variationen
Var
Việt Nam
VN
Work without Opus number
WoO
iv
VIẾT TẮT CÁC SONATA, CONCERTO VÀ BIẾN TẤU VIẾT CHO PIANO
ĐỘC TẤU CỦA BEETHOVEN
SONATA
Viết đầy đủ
Viết tắt (1) trong luận
án
Viết tắt (2)
trong luận án
No. 1 f-moll (Opus 2 No. 1)
Sonata số 1 (Op.2)
Sonata số 1
No. 2 A-Dur (Opus 2 No. 2)
Sonata số 2 (Op.2)
Sonata số 2
No. 3 C- Dur (Opus 2 No. 3)
Sonata số 3 (Op.2)
Sonata số 3
No. 4 Es-Dur (Opus 7)
Sonata số 4 (Op.7)
Sonata số 4
No. 5 c-moll (Opus 10 No. 1)
Sonata số 5 (Op.10)
Sonata số 5
No. 6 F-Dur (Opus 10 No. 2)
Sonata số 6 (Op.10)
Sonata số 6
No. 7 D- Dur (Opus 10 No. 3)
Sonata số 7 (Op.10)
Sonata số 7
No. 8 “Pathétique” c- moll (Opus
13)
Sonata số 8 (Op.13)
“Pathétique”
Sonata số 8
No. 9 E- Dur (Opus 14 No. 1)
Sonata số 9 (Op.14)
Sonata số 9
No. 10 G- Dur (Opus 14 No. 2)
Sonata số 10 (Op.14)
Sonata số 10
No. 11 B- Dur (Opus 22)
Sonata số 11 (Op.22)
Sonata số 11
No. 12 As- Dur (Opus 26)
Sonata số 12 (Op.26)
Sonata số 12
No. 13 “Sonata quasi una Fantasia”
Es- Dur (Opus 27 No. 1)
Sonata số 13 (Op.27)
“Sonata quasi una
Fantasia”
Sonata số 13
No. 14 “Sonata quasi una Fantasia”
cis- moll (Opus 27 No. 2)
Sonata số 14 (Op.27)
“Sonata quasi una
Fantasia”
Sonata số 14
No. 15 D- Dur (Opus 28)
Sonata số 15 (Op.28)
Sonata số 15
No. 16 G- Dur (Opus 31 No. 1)
Sonata số 16 (Op.31)
Sonata số 16
No. 17 d- moll (Opus 31 No. 2)
Sonata số 17(Op.31)
Sonata số 17
No. 18 Es- Dur (Opus 31 No. 3)
Sonata số 18 (Op.31)
Sonata số 18
No. 19 g- moll (Opus 49 No. 1)
Sonata số 19 (Op.49)
Sonata số 19
No. 20 G- Dur (Opus 49 No. 2)
Sonata số 20 (Op.49)
Sonata số 20
v
No. 21 “Waldstein” C- Dur (Opus
53)
Sonata số 21 (Op.53)
“Waldstein”
Sonata số 21
No. 22 F- Dur (Opus 54)
Sonata số 22 (Op.54)
Sonata số 22
No. 23 “Appasionata” f- moll
Sonata số 23 (Op.57)
Sonata số 23
(Opus 57)
“Appasionata”
No. 24 “Therese” Fis- Dur (Opus
78)
Sonata số 24 (Op.78)
“Therese”
Sonata số 24
No. 25 G- Dur (Opus 79)
Sonata số 25 (Op.79)
Sonata số 25
No. 26 “Les Adieux” Es- Dur
(Opus 81a)
Sonata số 26 (Op. 81a)
“Les Adieux”
Sonata số 26
No. 27 e- moll (Opus 90)
Sonata số 27 (Op. 90)
Sonata số 27
No. 28 A- Dur (Opus 101)
Sonata số 28 (Op. 101)
Sonata số 28
No. 29 “Hammerklavier” B- Dur
(Opus 106)
Sonata số 29 (Op. 106)
“Hammerklavier”
Sonata số 29
No. 30 E- Dur (Opus 109)
Sonata số 30 (Op. 109)
Sonata số 30
No. 31 As- Dur (Opus 110)
Sonata số 31 (Op. 110)
Sonata số 31
No. 32 c- moll (Opus 111)
Sonata số 32 (Op. 110)
Sonata số 32
CONCERTO
Viết đầy đủ
Viết tắt (1) trong
luận án
Viết tắt (2)
trong luận án
No. 1 C- Dur (Opus 15)
Concerto số 1 (Op.15)
Concerto số 1
No. 2 B- Dur (Opus 19)
Concerto số 2 (Op.19)
Concerto số 2
No. 3 c- moll (Opus 37)
Concerto số 3 (Op.37)
Concerto số 3
No. 4 G- Dur (Opus 58)
Concerto số 4 (Op.58)
Concerto số 4
No. 5 “Emperor” Es- Dur (Opus 73)
Concerto số 5 (Op. 73)
Concerto số 5
BIẾN TẤU
Viết đầy đủ
Viết tắt trong luận án
9 Variationen Es - Dur WoO 63
Biến tấu WoO 63
6 Variationen F - Dur WoO 64
Biến tấu WoO 64
24 Variationen D - Dur WoO 65
Biến tấu WoO 65
13 Variationen A - Dur WoO 66
Biến tấu WoO 66
vi
12 Variationen C - Dur WoO 68
Biến tấu WoO 68
9 Variationen A - Dur WoO 69
Biến tấu WoO 69
6 Variationen G - Dur WoO 70
Biến tấu WoO 70
12 Variationen A - Dur WoO 71
Biến tấu WoO 71
8 Variationen C - Dur WoO 72
Biến tấu WoO 72
10 Variationen B - Dur WoO 73
Biến tấu WoO 73
7 Variationen F- Dur WoO 75
Biến tấu WoO 75
8 Variationen F – Dur WoO 76
Biến tấu WoO 76
6 Leichter Variationen G- Dur WoO 77
Biến tấu WoO 77
6 Variationen F – Dur Opus 34
Biến tấu Op. 34
15 Variationen Es - Dur Opus 35
Biến tấu Op. 35
7 Variationen C - Dur WoO 78
Biến tấu WoO 78
5 Variationen D - Dur WoO 79
Biến tấu WoO 79
32 Variationen c - moll WoO 80
Biến tấu WoO 80
6 Variationen D - Dur Opus 76
Biến tấu Op. 76
33 Veränderungen C - Dur Opus 120
Biến tấu Op. 120
8 Variationen B – Dur Anhang 10
Biến tấu Anh 10
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Tên bảng
Nội dung
Trang
Bảng 1
Một số nét đặc trưng trong Concerto viết cho Piano và 36
dàn nhạc của Beethoven
Bảng 2
Các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven trong 66
chương trình đào tạo chuyên ngành Piano trình độ
Trung học dài hạn tại khoa Piano HVÂNQGVN
Bảng 3
Các tác phẩm viết cho Piano độc tấu cùng dàn nhạc 67
của Beethoven môn Piano Trình độ Đại học và Cao
học tại khoa Piano HVÂNQGVN
Bảng 4
So sánh về độ khó các Sonata viết cho Piano của 68
Beethoven trong chương trình đào tạo tại Khoa Piano
HVÂNQGVN với đánh giá của G. Henle Verlag
Bảng 5
So sánh về độ khó các Concerto viết cho Piano và dàn 70
nhạc của Beethoven trong chương trình đào tạo tại
Khoa Piano HVÂNQGVN với đánh giá của G. Henle
Verlag
Bảng 6
Tổng kết về tỉ lệ lựa chọn các Sonata/ Biến tấu và 71
Concerto viết cho Piano và dàn nhạc của Beethoven
và các tác giả khác trong chương trình tốt nghiệp của
HSSV và Học viên Cao học tại khoa Piano
HVÂNQGVN
Bảng 7
Tổng kết về các bản Sonata của Beethoven viết cho 73
Piano được các thí sinh Bảng B và C lựa chọn
Bảng 8
Các dấu luyến trong các tác phẩm cho Piano của 101
Beethoven
Bảng 9
Các ký hiệu staccato, tenuto, mezzo staccato, 103
leggieramente của Beethoven
viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Tên biểu đồ
Nội dung
Trang
Biểu đồ 1
Thống kê số lượng Giảng viên- HSSV tại các cơ sở 60
đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam
Biểu đồ 2
Tỉ lệ thí sinh Bảng B- Vòng II lựa chọn Sonata của 74
các tác giả
Biểu đồ 3
Tỉ lệ thí sinh Việt Nam Bảng B -Vòng 2 lựa chọn 74
Sonata của các tác giả
Biểu đồ 4
Tỉ lệ thí sinh Bảng C- Vòng I lựa chọn Sonata của 75
các tác giả
Biểu đồ 5
Tỉ lệ thí sinh Việt Nam Bảng C- Vòng 1 lựa chọn 75
Sonata của các tác giả
ix
Các khái niệm, thuật ngữ, định nghĩa được sử dụng trong công trình nghiên cứu
o Âm hình đệm nốt bass Alberti: được đặt theo tên của nhạc sĩ Domenico Alberti
(1770-1740). Cho dù ông không phải là người đầu tiên sử dụng, nhưng ông là người
thường xuyên sử dụng rộng rãi trong các tác phẩm của ông với các nốt của hợp âm
xuất hiện theo thứ tự: nốt thấp nhất- nốt cao nhất- nốt ở giữa- nốt cao nhất [79, 7].
Ví dụ:
o Biến khúc: hình thức biến tấu bao gồm sự trình bày của chủ đề và sau đó là hàng loạt
sự nhắc lại của chủ đề ấy nhưng có sự thay đổi, đó là những biến khúc [20, 113]. Đôi
khi còn gọi là Biến tấu nhỏ. Trong luận án sử dụng từ “Biến khúc” để nói về khái niệm
này. Các ví dụ nốt nhạc trong luận án được lấy từ bản in bằng tiếng Đức ghi ký hiệu là
Var.
o Các tác phẩm tiêu biểu viết cho Piano của L.v. Beethoven: Beethoven sáng tác rất
nhiều tác phẩm cho Piano ở nhiều hình thức và thể loại khác nhau. Trong luận án đề
cập đến các tác phẩm viết cho Piano tiêu biểu của Beethoven trong đào tạo Piano
chuyên nghiệp tại Việt Nam với tiêu chí là các tác phẩm viết cho Piano độc tấu hoặc
Piano chơi độc tấu cùng dàn nhạc, có tính phổ cập cao, được sử dụng nhiều. Đó là 32
Sonata viết cho Piano độc tấu, 05 Concerto cho Piano và dàn nhạc, hơn 20 Biến tấu
viết cho Piano độc tấu.
o Đàn Piano cất tiếng hát: trong phong cách chơi legato của mình, Beethoven mong
muốn kết hợp giữa việc tạo ra âm sắc vang lên như giọng hát của đàn Piano và cách
chơi đàn thể hiện giống như việc cất tiếng hát [72, 72].
o Factura: lý thuyết factura và sử dụng thuật ngữ factura là thành tựu của nghệ thuật
âm nhạc Nga- Xô Viết [52, 2-3]
Đó chính là cấu trúc, cấu tạo của các yếu tố của âm nhạc và sự tổng hợp các yếu tố
được kết hợp theo ý đồ của mỗi nhạc sĩ trong một tác phẩm: giai điệu, phần đệm, bè
bass, các bè giữa và bè giai điệu đi liền bậc (counter melody). Factura thường rất đa
dạng như factura giai điệu, factura hòa thanh, factura phức điệu hay chủ điệu… [52].
o Giảng viên đệm đàn cho Thanh nhạc: tại Khoa Thanh nhạc ở các trường đào tạo âm
nhạc chuyên nghiệp tại Việt nam như Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Học viện
Âm nhạc Huế, Nhạc viện Tp. HCM đều có các nghệ sĩ chơi phần nhạc đệm cho HSSV
cũng như hỗ trợ cho các giảng viên chuyên ngành trong các giờ lên lớp, thi và tham
gia biểu diễn. Đây là một ngành nghề đặc thù, vừa mang tính nghệ sĩ, vừa mang tính
trợ giảng và hoạt động trong môi trường đào tạo và biểu diễn chuyên nghiệp.
x
o Kỹ thuật kinh điển và nền tảng: là kỹ thuật cơ bản, sử dụng rộng rãi và các kỹ thuật
khó khác có thể phát triển từ những kỹ thuật này.
o Mạch đập tiết tấu: mạch đập tiết tấu là một thuật ngữ và lý thuyết âm nhạc được các
nghệ sĩ Nga -Xô Viết xây dựng, phát triển. Đây là một thành tựu của nền nghệ thuật
âm nhạc Nga- Xô Viết. Theo Alexander Borisovich Goldenweiser: “Ở đây rõ nét
nguyên tắc duy vật biện chứng ‘tính thống nhất của các mặt đối lập’. Một mặt, mỗi
một ý nhạc có một tiết tấu riêng của mình, còn về mặt khác, tất cả nội dung trong một
tác phẩm được kết nối bởi một mạch đập chung” [28,25].
o Nghệ thuật xếp ngón tay: khái niệm xếp ngón tay được Carl Philipp Emmanuel Bach
đưa ra lần đầu và sau này- nhiều nghệ sĩ cuối thế kỷ XVIII- XIX trong đó có Beethoven,
Hummel và Czerny cũng đề cập đến. Nghệ thuật xếp ngón tay không chỉ là biết chọn
trình tự ngón tay thuận lợi nhất và phù hợp nhất với yêu cầu kỹ thuật mà ở mức cao
hơn, đó là nắm vững những thói quen chuyển động chắc chắn, khi mà mỗi mô hình nốt
nhạc (dù là gam, rải hay một chuỗi nhóm nốt) tương ứng với tổ hợp ngón tay chính xác
[35].
o Ngôn ngữ âm nhạc của một tác giả: là những thủ pháp sáng tác đặc trưng của một
tác giả.
o Pedal ngón tay: theo nhà nghiên cứu Banowetz, kỹ thuật chơi Piano có thuật ngữ
thông dụng pedal “ngón tay” là một trong số trợ thủ truyền thống rất hiệu quả để tạo
ra âm thanh legato giống như sử dụng pedal phải. Các nốt được giữ bằng ngón tay
trong lúc không sử dụng pedal phải hoặc thay thường xuyên pedal phải. Việc giữ các
nốt qua nhau như vậy, người chơi có thể đem lại ảo giác âm thanh ngân dài hơn như
âm thanh tạo ra bằng cách dậm pedal phải không bị ngắt quãng [53, 24].
o Phong cách: được hiểu như bản thân chính tác phẩm được người nghệ sĩ thể hiện và
được người nghe hiểu cặn kẽ với tất cả các chi tiết của ngôn ngữ âm nhạc. Có thể nói
về phong cách như phương pháp sáng tác của tác giả hay là những đặc trưng ngôn ngữ
của nhạc sỹ, về phong cách như là một dấu ấn riêng hay là một nét đặc biệt cá nhân
trong sáng tác âm nhạc (D.A. Diadlov, Phong cách như là một lĩnh vực quan trọng
trong thể hiện âm nhạc, Viện Hàn lâm Quốc gia LB. Nga, 2011).
o Phương pháp “Thể hiện phong cách âm nhạc của Beethoven” hay “Chơi ra chất
Beethoven” trong tác phẩm viết cho Piano của ông: được tổng kết từ lý thuyết và
điều chỉnh trong quá trình khảo sát thực nghiệm của luận án, để hỗ trợ HSSV VN xử
lý tác phẩm thể hiện đúng phong cách của Beethoven hiệu quả hơn.
xi
o Sắc thái (dynamic): trong tiếng Việt, từ “sắc thái” mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Từ
“sắc thái” trong luận án được dùng với ý nghĩa chỉ về âm lượng to nhỏ
o Vòng kết bằng sắc thái: hiệu ứng âm thanh tạo ra bằng sắc thái được Beethoven hay
sử dụng ở Coda của chương III trong các Concerto viết cho Piano của ông: sắc thái
nhỏ dần (diminuendo) kết hợp với tốc độ chậm dần rồi bất ngờ chuyển sang sắc thái to
dần (crescendo) kết hợp với tốc độ nhanh [31,19].
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ludwig van Beethoven là một nhạc sĩ vĩ đại của nhân loại. Ông là một trong
những đại diện xuất sắc của trường phái Cổ điển Viên, người kế tục sự nghiệp của
nhạc sĩ thiên tài W.A. Mozart [26,151]. Lịch sử âm nhạc thế giới đánh giá rất cao L.v.
Beethoven với vai trò là một người có đóng góp vô cùng quan trọng và quyết định
trong lịch sử phát triển của nghệ thuật Piano thế giới, trong đó tất yếu có cả nền nghệ
thuật Piano non trẻ của Việt Nam.
Ở Việt Nam, đàn Piano đã được du nhập từ những năm đầu của thế kỷ XX [3],
nhưng nghệ thuật Piano chỉ được tiến hành đào tạo chuyên nghiệp từ khi thành lập
Trường Âm nhạc Việt Nam năm 1956. Trải qua hơn sáu mươi năm phát triển đến
nay, hệ thống đào tạo Piano chuyên nghiệp của nước ta được đánh giá là một trong
những loại hình nghệ thuật có quy trình đào tạo tương đối hoàn chỉnh. Piano cũng là
bộ môn sớm hoàn thiện giáo trình cho các cấp học. Trong đó, tác phẩm viết cho Piano
của L.v. Beethoven được sử dụng khá phổ biến và rộng rãi trong các cơ sở đào tạo
Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam ở trình độ khác nhau và chiếm một vị trí hàng đầu,
xuyên suốt từ đào tạo bậc Trung học dài hạn cho đến Đại học và Cao học. Đó là
những tác phẩm có hiệu quả lớn trong việc trang bị cho HSSV VN về tư duy nghệ
thuật và kỹ năng làm chủ cây đàn Piano trên mọi phương diện. Tuy nhiên, chúng tôi
nhận thấy rằng: ở nước ta, hiện vẫn chưa có công trình nghiên cứu khoa học chuyên
sâu tìm hiểu, đánh giá một cách đầy đủ và toàn diện về các đặc điểm và giá trị của
các tác phẩm này trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam và dành cho HSSV
VN.
Đối với ngành đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam hiện đang là một
trong những ngành đi đầu trong lĩnh vực đào tạo âm nhạc cổ điển, một ngành nghệ
thuật đang trên con đường hội nhập với thế giới, thì công trình nghiên cứu khoa học
chuyên sâu về những tác phẩm Piano của L.v. Beethoven dưới góc độ sư phạm và
biểu diễn sẽ đóng góp một phần trong việc nâng cao chất lượng đào tạo tại Việt Nam.
Ở đây chúng tôi không có ý định đi sâu phân tích theo góc độ của các nhà lý luận âm
nhạc.
Với ý nghĩa to lớn về nghệ thuật sư phạm và biểu diễn của các tác phẩm viết
cho Piano của L.v. Beethoven, chúng tôi đã đi vào nghiên cứu đề tài: “Vị trí các tác
phẩm Piano của Ludwig van Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt
Nam” nhằm mục đích đánh giá ảnh hưởng của các tác phẩm viết cho Piano của L.v.
2
Beethoven tới sự nghiệp đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Qua đó đưa ra
các khuyến nghị để nâng cao hiệu quả sử dụng các tác phẩm viết cho Piano của ông
trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
2. Lịch sử đề tài
2.1. Một số công trình tiêu biểu nghiên cứu về Beethoven ở nước ngoài
Cho đến nay, ở nước ngoài đã có rất nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu
tổng thể về sự nghiệp sáng tác, nghệ thuật biểu diễn hay đi sâu vào biểu diễn từng thể
loại tác phẩm viết cho Piano của Beethoven1 (các ghi chú ký hiệu bằng số có trong
luận án được diễn giải trong mục Chú giải ghi chú ở cuối Phụ lục).
Qua phân tích, đánh giá các công trình có liên quan mật thiết nhất đến đề tài
của luận án, có thể tổng kết những vấn đề nổi bật mà NCS kế thừa và làm cơ sở cho
nghiên cứu của mình, cụ thể được chia thành các nhóm sau:
2.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu tổng quan:
Đó là các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven và các công trình nghiên cứu
mang tính kinh điển về biểu diễn các tác phẩm cho Piano của Beethoven, được tái
bản nhiều lần và cho đến nay vẫn luôn được các nhà Beethoven học và các nghệ sĩ
Piano tham chiếu. Luận án xin điểm qua một số công trình tiêu biểu sau:
Công trình nghiên cứu khoa học “Lịch sử nghệ thuật biểu diễn Piano” của
tác giả Alecxeev (А.Алексеев – История фортепианного искусства), Nhà xuất
bản Âm nhạc Matxcova, 1972, sau đó bổ sung và tái bản năm 1980, 1982, 1988 [26].
Dưới góc độ sư phạm và biểu diễn, trong một chương dài hơn 30 trang, tác giả khắc
hoạ cho chúng ta về chân dung của L.v. Beethoven- không chỉ là một nhạc sỹ vĩ đại
của nhân loại mà còn là một nghệ sĩ Piano xuất chúng đương thời. Ông đã tổng kết
những vấn đề xung quanh việc thể hiện đặc điểm âm nhạc của Beethoven và biểu
diễn, xử lý tác phẩm viết cho Piano của Beethoven.
Tuyển tập các bài nghiên cứu: “Biểu diễn các tác phẩm viết cho Piano của
Beethoven như thế nào?” (tạm dịch) do Dasimova chủ biên Как исполнять
Бетховена Засимова А, Nhà xuất bản Классика –XXI- (2007) [29]. Trong tuyển
tập này, tác giả tổng hợp nhiều bài nghiên cứu của nhiều nhà sư phạm và biểu diễn
Piano trên thế giới đề cập tới nhiều vấn đề xung quanh việc biểu diễn và xử lý các tác
phẩm viết cho Piano của Beethoven như: sắc thái, nghệ thuật pedal, những nguyên
tắc xếp ngón tay, giới thiệu sâu về tổng thể cách thể hiện 32 Sonata viết cho Piano và
nhiều vấn đề chung trong biểu diễn các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven. Nội
dung tuyển tập trên giúp cho các nghệ sĩ Piano định hình được những nguyên tắc cơ
3
bản cũng như hướng dẫn gợi mở rất nhiều vấn đề quan trọng trong xử lý các tác phẩm
viết cho Piano của Beethoven.
The Pianist’s Guide to Pedalling, tạm dịch “Hướng dẫn về pedal cho các nghệ
sĩ Piano” của Joseph Banowetz, nhà xuất bản Indiana University Press (1992) [53].
Tác giả nghiên cứu kỹ lưỡng cấu tạo và chức năng cũng như tác dụng của các loại
pedal trên đàn Piano cũng như sự thay đổi của pedal trên đàn Piano từ thời đầu đến
hiện đại. Một đóng góp quan trọng là tác giả đã tổng kết cách xử lý pedal trên Piano
hiện đại của nhiều nghệ sĩ nổi tiếng qua các thời kỳ với những ví dụ minh hoạ cụ thể.
Ông dành riêng 2 chương đề cập đến pedal trong các tác phẩm viết cho Piano của
Beethoven.
Công trình của Newman William S. (1988), “Beethoven đúng như Beethoven.
Chơi nhạc của ông theo cách của ông- Beethoven on Beethoven. Playing His Piano
Music His Way”. New York: Norton [67]. Để viết cuốn này, nhà nghiên cứu đã bỏ ra
17 năm (từ 1971 sau khi ông xuất bản cuốn Perfomance Practices in Beethoven’s
Piano Sonatas [66] vì có nhiều nội dung và vấn đề cần nghiên cứu chi tiết) để nghiên
cứu các lĩnh vực liên quan đến biểu diễn tác phẩm viết cho Piano của Beethoven.
Theo ông, điểm xuất phát khi nghiên cứu về biểu diễn âm nhạc của Beethoven là lựa
chọn bản nhạc, sau đó đến vấn đề cây đàn Piano mà Beethoven đã sáng tác trên đó,
những mong muốn của ông đối với cây đàn Piano, tiếp sau là đến tốc độ và sự linh
hoạt của tốc độ trong tác phẩm của Beethoven và tiếp tới là các vấn đề về hệ thống
ký hiệu biểu diễn, nhóm tiết tấu, chỉ dẫn sắc thái, nốt hoa mỹ, pedal...
2.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về bản nhạc, phân tích, hướng dẫn chơi:
Đó là các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven ở nhiều thể loại và hình thức,
nghiên cứu về bản thảo viết tay của nhạc sỹ, bản nhạc Urtext2 và các bản hiệu đính
biên tập bản nhạc các tác phẩm cho Piano của Beethoven có uy tín cao, tiêu biểu là:
Các bản nhạc urtext như Bella Walner& Hansen [91], Ratz& Schenker [93],
Wiener Urtext [94]. Các bản biên tập hiệu đính, trong đó có phần lưu ý biểu diễn 32
Sonatas và 05 Concerto Beethoven sáng tác cho Piano của nhiều tác giả trong đó nổi
bật là Carl Czerny [50],[54], Ignace Moscheles3 [88], Frank Kullak4 [87], Dr. Hans
von Bülow5 & Dr. Sigmund Lebert6 [83]; Alfredo Casella7 [85]; Donald Francis
Tovey8 & Harold Craxton9 [90]; Artur Schnabel [89]; A.Goldenweiser10 [30], [95];
Claudio Arrau [82]… Trong các bản biên tập này, bên cạnh việc kiểm tra lại bản nhạc
theo bản thảo viết tay và Urtext, các tác giả cũng đưa ra ghi chú của mình về thể hiện
tác phẩm. Ví dụ, Schnabel, bên cạnh bản gốc và bản in đầu tiên, đã đưa ra ghi chú về
4
chỉ dẫn cho các bản Sonata. Các ghi chú này có thể được chia thành 5 nhóm như sau:
ý kiến về cao độ của nốt và các dấu nhấn; về tốc độ; về ký hiệu sắc thái; về ký hiệu
kỹ thuật phát âm tiếng đàn; về bản nhạc nói chung [54, 43]. Hoặc A.B. Goldenweiser
trong cuốn Фортепианные сонаты Бетховена / “Tuyển tập Sonata Beethoven” [30],
[95] của ông đã nghiên cứu và hiệu đính 32 sonata khá mẫu mực. Trong đó ông- như
một nghệ sĩ Piano và nhà sư phạm, người biên tập nhiều kinh nghiệm đã dày công và
phân tích kỹ lưỡng, hướng dẫn cách tập luyện chi tiết từng Sonata từ số 1 đến số 32.
H.A.Harding. Analysis of form in Beethoven’s Sonatas/ Phân tích cấu trúc các
bản Sonata của Beethoven. Novello& Company limited, England, số hoá từ Cornell
University Library [59]. Quyển sách phân tích cấu trúc của tất cả các bản Sonata viết
cho Piano của Beethoven rất ngắn gọn nhưng đầy đủ và rõ ràng. Tác giả còn đưa ra
những phân tích về giọng của từng chủ đề hay hình thức và sự tương đồng với các
bản Sonata khác .
2.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp biểu diễn Piano và
sáng tác
Bên cạnh những công trình nghiên cứu kinh điển của Schindler11 [71], Thayer12
[77]… là nhiều công trình mới của Skoroneck [72], Kinderman [63]. Trong số đó cần
phải kể đến “Ludwig van Beethoven” của tác giả A. Alosvang13 Nhà xuất bản Văn
hoá- người dịch Lan Hương [27]. Cuốn sách nói về cuộc đời, quá trình học tập, sự
nghiệp biểu diễn Piano và sáng tác của ông, sự ngưỡng mộ đối với ông của những
người đương thời thời.
Cuốn The Great Pianists: From Mozart to the Present (1987) tạm dịch “Các
nghệ sĩ Piano vĩ đại: Từ Mozart đến Hiện tại”. Cuốn sách nói về kỹ thuật chơi Piano
của những nghệ sĩ Piano nổi tiếng bắt đầu từ Mozart. Cuốn sách có một chương dành
riêng về nghệ thuật chơi đàn Piano của Beethoven. Tác giả nêu lên những quan điểm
chơi đàn của Beethoven thông qua các phân tích, qua cách ông hướng dẫn Czerny
dạy cháu ông, cách Beethoven chơi đàn Piano qua mô tả chân thực của người đương
thời về ông, các loại đàn mà Beethoven có.
Những vấn đề chưa được đề cập đến trong các công trình nêu trên mà luận
án tập trung giải quyết:
Với cách tiếp cận về phương pháp nghiên cứu của nước ngoài là đi sâu vào
những vấn đề chi tiết cụ thể và việc nghiên cứu về Beethoven đã bắt đầu từ thế kỷ
XIX đến nay. Nhiều công trình nghiên cứu mới về các vấn đề xung quanh cuộc đời,
sự nghiệp sáng tác và phong cách thể hiện các tác phẩm của Beethoven vẫn đang phát
5
triển mạnh mẽ. Thêm vào đó, đối với những đặc trưng trong đào tạo Piano chuyên
nghiệp tại Việt Nam, với đặc thù riêng của HSSV Việt Nam, chúng tôi có thể khẳng
định cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nước ngoài nào đem lại một cơ sở lý
thuyết tổng quan về con người, sự nghiệp, phong cách thể hiện tác phẩm cho Piano
của Beethoven trong lĩnh vực sư phạm và biểu diễn Piano áp dụng cho HSSV VN,
tại Việt Nam.
2.2. Các công trình nghiên cứu về nghệ thuật Piano của Việt Nam:
Đa số các công trình nghiên cứu của người Việt Nam đều đi sâu vào nghiên cứu
các vấn đề trong nghệ thuật sáng tác và đào tạo Piano chuyên nghiệp. Vì đề tài nghiên
cứu của luận án gắn với đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam nên chúng tôi thu
nhận được nhiều điều bổ ích từ những công trình nghiên cứu - các luận án tiến sĩ của
các tác giả Việt Nam như sau:
“Nghệ thuật Piano Việt Nam” của GS.TS-NGND Trần Thu Hà, năm 1997 [3].
Đây là công trình khoa học đầu tiên của Việt Nam nghiên cứu chuyên sâu về cây đàn
Piano. Công trình đã trình bày sâu sắc, kỹ lưỡng quá trình hình thành và du nhập cây
đàn Piano từ phương Tây vào Việt Nam, phân tích và đánh giá phương pháp sư phạm
qua các giai đoạn từ thời Pháp thuộc đến những năm 80 của thế kỷ XX. Thông qua
những kết quả nghiên cứu này, tác giả đã chứng minh nghệ thuật Piano Việt Nam
phát triển qua các giai đoạn từ không chuyên nghiệp đến chuyên nghiệp và mặc dù
còn rất non trẻ nhưng đã bước đầu đạt được những thành tựu xứng đáng được ghi
nhận: hoàn thiện hệ thống đào tạo từ bậc trung cấp đến đại học, xây dựng được nội
dung giảng dạy, giáo trình chi tiết cho từng năm học, đội ngũ giảng viên ngày càng
nhiều kinh nghiệm… Đặc biệt đề tài đã tổng hợp và hệ thống hơn hai trăm các tác
phẩm của các nhạc sỹ Việt Nam viết cho Piano, mô tả một cách tổng thể về đời sống
âm nhạc Việt Nam trước thời kỳ đổi mới trong tất cả các lĩnh vực. Trong luận án đề
cập ảnh hưởng của những nguyên tắc đào tạo của trường phái Nga Xô Viết tới nghệ
thuật Piano ở Việt Nam. Có thể nói kết quả nghiên cứu này đã đóng góp rất lớn vào
nguồn tài liệu sử dụng cho đào tạo nghệ thuật Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam sau
này cũng như việc lưu trữ và phát triển nghệ thuật Piano Việt Nam.
“Sonata và Concerto cho Piano của các nhạc sĩ Việt Nam: Sự kết hợp giữa đặc
điểm dân tộc và truyền thống của âm nhạc phương Tây” của PGS.TS. Tạ Quang Đông
năm 2003 [2]. Đề tài này đi sâu vào nghiên cứu về ảnh hưởng giữa âm nhạc truyền
thống Việt Nam và âm nhạc cổ điển châu Âu qua các bản Sonata và Concerto cho
Piano của các nhạc sỹ Việt Nam; so sánh những đặc điểm giống và khác nhau trong
6
các bản Sonata và Concerto cho Piano của các nhạc sĩ Việt Nam giai đoạn 1956-2002.
Qua đó chứng minh được sự giao lưu và phát triển các yếu tố hình thức, hòa âm, phức
điệu… giữa âm nhạc Piano Việt Nam và phương Tây.
“Lịch sử văn hóa âm nhạc Việt Nam: Mối tương quan giữa những hình thức âm
nhạc dân gian và âm nhạc chuyên nghiệp”, 2003, PGS. TS. Nguyễn Huy Phương
[10]. Luận án đã nghiên cứu lịch sử văn hóa âm nhạc Việt Nam từ thời kỳ lập nước
cho tới cuối thế kỷ XX dựa trên quan điểm, sự tương tác giữa những hình thức âm
nhạc dân gian và chuyên nghiệp. Qua ba chương luận án, tác giả đã xác định những
giai đoạn khác nhau của sự hình thành các hình thức âm nhạc truyền thống, tìm hiểu
những thể loại chính trong âm nhạc truyền thống Việt Nam nhằm xác định nguồn gốc
và phân loại chúng một cách chính xác: Hoặc mang tính dân gian hay chuyên nghiệp;
Hoặc bắt đầu ở bản địa hay mang yếu tố ngoại nhập, tác giả trình bày mối quan hệ
“truyền thống dân gian và chuyên nghiệp”, hệ thống lại các thể loại âm nhạc Việt
Nam đồng thời nghiên cứu sự hình thành và phát triển văn hóa âm nhạc chuyên nghiệp
theo kiểu châu Âu tại Việt Nam.
“Sự phát triển của nghệ thuật Piano Việt Nam” của PGS. TS. Nguyễn Minh
Anh [1]. Đây có thể xem là nghiên cứu nối tiếp liền mạch với công trình nghiên cứu
của GS.TS-NGND Trần Thu Hà. Tác giả tổng kết lại sự phát triển nghệ thuật Piano
Việt Nam, tổng kết các thành tựu đã đạt được trong hơn 50 năm qua (đặc biệt là giai
đoạn mở cửa 1990-2010). Qua đó tác giả đưa ra đề xuất một số vấn đề quan trọng về
sư phạm Piano nhằm hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo Piano tại Việt
Nam trong giai đoạn mới. Với các vấn đề chính như: Sự thả lỏng, cách xác định và
xây dựng câu nhạc, nghệ thuật sử dụng pedal. Đây là các vấn đề không chỉ mang tính
kỹ thuật mà còn mang tính nghệ thuật, giúp cho quá trình nâng cao thẩm mỹ âm nhạc
và phát triển tư duy sáng tạo nghệ thuật đối với người học Piano chuyên nghiệp.
Bên cạnh đó đã có một số luận án Tiến sĩ của các nhà sư phạm và biểu diễn
Piano như “Những bản Etude của Claude Debussy: Thẩm mỹ và biểu diễn” của TS.
Đào Trọng Tuyên [13]; “Mối liên hệ giữa các chất liệu âm nhạc của Việt Nam và
châu Âu trong sáng tác của các nhạc sĩ thế kỷ XX” của TS. Đặng Ngọc Giang Quân
[12]. “Piano Concerto cho tay trái của Maurice Ravel” của TS. Trần Nguyệt Linh
[8]. Gần đây nhất là luận án tiến sĩ của: TS. Nguyễn Hoàng Phương đề tài “Nghệ
thuật đệm và hoà tấu thính phòng trong đào tạo ngành Piano chuyên nghiệp tại Việt
Nam”[11]; TS. Hà Mai Hương “Vai trò của Piano trong nâng cao mặt bằng kiến
thức chung của các cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam”[6]; TS. Triệu
7
Tú My “Ảnh hưởng của âm nhạc Chopin trong nghệ thuật Piano chuyên nghiệp của
Việt Nam” [9].
Bộ giáo trình “Phân tích tác phẩm âm nhạc” (tập 1 và 2) cho bậc Đại học của
PGS. TS. Nguyễn Thị Nhung trong đó có phần viết về các hình thức âm nhạc cùng
với những phân tích về hình thức trong một số Biến tấu, Sonata và Concerto viết cho
Piano và dàn nhạc của Beethoven [21].
Sách “Một số vấn đề cốt lõi trong đào tạo Piano chuyên nghiệp ở Việt Nam”
[14] của PGS. TS. Nguyễn Minh Anh nói về những vấn đề HSSV VN hay gặp phải
ở các tác phẩm viết cho Piano nói chung và các biện pháp xử lý, trong đó có sử dụng
nhiều ví dụ minh hoạ là các bản Sonata và Concerto viết cho Piano và dàn nhạc của
Beethoven.
Qua tổng hợp tình hình nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước, cho đến nay
chưa có một công trình chuyên sâu nào đề cập đến lĩnh vực những sáng tác cho Piano
của Beethoven gắn với công tác biểu diễn và sư phạm của Việt Nam.
Chính vì những điểm nêu trên, cần thiết phải có một công trình nghiên cứu
khoa học tổng quan và chuyên sâu, chứng minh ảnh hưởng và vị trí các tác phẩm cho
Piano của Beethoven trong đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam. Trong đó cung
cấp một nền tảng lý thuyết và thực tiễn về Beethoven như một Nhạc sỹ- Nghệ sĩ
Piano- Nhà sư phạm, về các tác phẩm viết cho Piano của ông dưới góc độ sư phạm
và biểu diễn, đưa ra những lưu ý về thể hiện một số tác phẩm Piano tiêu biểu của ông
cho HSSV chuyên ngành Piano Việt Nam.
3. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu:
Xây dựng mối quan hệ khoa học biện chứng giữa các tác phẩm viết cho Piano
của L.v. Beethoven được sử dụng nhiều trong đào tạo tại Việt Nam đối với việc phát
huy thế mạnh và khắc phục nhược điểm của HSSV VN chuyên ngành Piano trong
đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
Mục tiêu nghiên cứu:
- Ảnh hưởng của các tác phẩm tiêu biểu viết cho Piano của Beethoven trong
đào tạo Piano chuyên nghiệp tại Việt Nam.
- Nâng cao hiệu quả xử lý các tác phẩm viết cho Piano của Beethoven để thể
hiện đúng phong cách âm nhạc của ông.
- Xem thêm -