Tài liệu Kỹ năng tư duy phản biện của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Tây Ninh (Luận văn thạc sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Huỳnh Trần Hoài Đức KỸ NĂNG TƢ DUY PHẢN BIỆN CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM TÂY NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Huỳnh Trần Hoài Đức KỸ NĂNG TƢ DUY PHẢN BIỆN CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM TÂY NINH Chuyên ngành : Tâm lí học Mã số : 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN HOÀNG KHẮC HIẾU Thành phố Hồ Chí Minh - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu. Các số liệu và kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này là trung thực chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác, cũng như các kết quả nghiên cứu của các tác giả khác được sử dụng trong luận văn đều có trích dẫn đầy đủ. TP.Hồ Chí Minh, ngày tháng Tác giả Huỳnh Trần Hoài Đức năm 2017 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gởi lời tri ân sâu sắc nhất đến TS. Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu – người thầy luôn theo sát, động viên, hướng dẫn tận tình và luôn tiếp thêm niềm đam mê nghiên cứu khoa học cho tôi trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn. Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cô, quý đồng nghiệp và bạn bè thân hữu đã có những ý kiến đóng góp quý báu cho luận văn. Đồng thời cũng hết sức cám ơn Phòng Sau Đại học của Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, Phòng Khoa học Công nghệ, Trường Cao đẳng Sư phạm Tây Ninh đã động viên và tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. TP.Hồ Chí Minh, ngày tháng Tác giả Huỳnh Trần Hoài Đức năm 2017 MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Quy ước trình bày Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ, sơ đồ MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG TƢ DUY PHẢN BIỆN ................ 7 1.1. Lịch sử nghiên cứu về vấn đề kỹ năng tư duy phản biện .............................. 7 1.1.1. Một số nghiên cứu về vấn đề kỹ năng tư duy phản biện trên thế giới .......................................................................................................... 7 1.1.2. Một số nghiên cứu về vấn đề kỹ năng TDPB tại Việt Nam ................. 12 1.2. Lý luận về kỹ năng TDPB ........................................................................... 14 1.2.1. Những vấn đề về kỹ năng ................................................................... 14 1.2.2. Một số vấn đề chung về tư duy........................................................... 21 1.2.3. Tư duy phản biện (Critical thinking) .................................................. 25 1.2.4. Kỹ năng tư duy phản biện ................................................................... 34 1.2.5. Một số yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng TDPB .................................... 42 Tiểu kết chƣơng 1 ................................................................................................... 47 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG KỸ NĂNG TƢ DUY PHẢN BIỆN CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM TÂY NINH ..... 48 2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh ........................................................................................... 48 2.1.1. Khái quát chung về tổ chức nghiên cứu................................................. 48 2.1.2. Khái quát chung về địa bàn và khách thể nghiên cứu ........................... 55 2.2. Thực trạng tư duy phản biện của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Tây Ninh ...................................................................................................... 57 2.2.1. Khái quát thực trạng kỹ năng tư duy phản biện của sinh viên trường Cao đẳng Sư Phạm Tây Ninh .................................................... 57 2.2.2. Biểu hiện của kỹ năng TDPB ở sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Tây Ninh trong các nhóm tình huống cụ thể .............................. 77 2.2.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng tư duy phản biện của sinh viên trường CĐSP TN .......................................................................... 98 Tiểu kết chƣơng 2 ................................................................................................. 106 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 110 PHỤ LỤC QUY ƢỚC VIẾT TẮT 1. Cao đẳng Sư phạm CĐSP 2. Đại học Sư phạm ĐHSP 3. Đại học Quốc gia ĐHQG 4. Giáo dục GD 5. Nhà xuất bản Nxb 6. Thành phố Hồ Chí Minh Tp.HCM 7. Trung học phổ thông THPT 8. Tư duy biện luận TDBL 9. Tư duy phản biện TDPB 10. Tư duy phê phán TDPP DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng phân chia các mức độ kỹ năng theo quan điểm của K.K. Platonov và G.G. Golubev ................................................. 19 Bảng 1.2. Những kỹ năng cốt l i của TDPB ............................................... 34 Bảng 2.1. Điểm quy ước đánh giá tính đúng đắn của các kỹ năng ............. 52 Bảng 2.2. Quy điểm để đánh giá tính linh hoạt của các kỹ năng thành phần và kỹ năng TDPB nói chung .............................................. 52 Bảng 2.3. Thời gian kỳ vọng khi xử lý một tình huống thực nghiệm ......... 53 Bảng 2.4. Đánh giá mức độ tính thuần thục của các kỹ năng thông qua thời gian trung bình thực hiện một câu đúng. ............................. 53 Bảng 2.5. Bảng quy điểm để đánh giá mức độ biểu hiện của các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP TN dựa trên thang đo Likert ....................................................... 55 Bảng 2.6. Thống kê số lượng sinh viên các khóa 39, khóa 40, khóa 41 trong năm học 2016 – 2017 ........................................................ 56 Bảng 2.7. Kỹ năng TDPB của sinh viên CĐSP Tây Ninh .......................... 57 Bảng 2.8. Hệ số tương quan giữa ba tiêu chí đánh giá kỹ năng TDPB ..... 59 Bảng 2.9. Hệ số tương quan giữa các kỹ năng thành phần trong kỹ năng TDPB.................................................................................. 61 Bảng 2.10. Tỷ lệ kết quả của các kỹ năng thành phần và kỹ năng TDPB .... 62 Bảng 2.11. So sánh sự khác biệt trong tính đúng đắn giữa ba kỹ năng thành phần của kỹ năng TDPB ................................................... 69 Bảng 2.12. Hệ số tương quan giữa kết quả tính đúng đắn của các kỹ năng thành phần trong kỹ năng TDPB ....................................... 69 Bảng 2.13. So sánh sự khác biệt trong tính linh hoạt giữa ba kỹ năng thành phần của kỹ năng TDPB ................................................... 73 Bảng 2.14. Hệ số tương quan trong tính linh hoạt giữa ba kỹ năng thành phần của kỹ năng TDPB ............................................................. 74 Bảng 2.15. Hệ số tương quan giữa tính thuần thục của 3 kỹ năng thành phần ................................................................................... 77 Bảng 2.16. Kỹ năng tư duy phản biện của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh ở các tình huống chứa kiến thức không chính xác ............ 78 Bảng 2.17. Kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP TN ở các tình huống có kết quả giải quyết vấn đề sai ....................................... 82 Bảng 2.18. Kỹ năng TDPB của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Tây Ninh trong các tình huống có lỗi diễn đạt ........................... 86 Bảng 2.19. Kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh trong các tình huống có lỗi vi phạm pháp luật, lỗi đạo đức và định kiến tiêu cực ................................................................................ 90 Bảng 2.20. Kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh trong các tình huống có lỗi lập luận ngụy biện, kết luận thiếu căn cứ .......................................................................................... 94 Bảng 2.21. So sánh sự khác biệt trong tính đúng đắn giữa các mức độ học lực của sinh viên trường CĐSP TN ..................................... 98 Bảng 2.22. So sánh sự khác biệt trong tính linh hoạt giữa các mức độ học lực của sinh viên trường CĐSP TN ..................................... 99 Bảng 2.23. So sánh sự khác biệt trong tính thuần thục giữa các mức độ học lực của sinh viên trường CĐSP TN ................................... 100 Bảng 2.24. Thói quen mở rộng kiến thức của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh ................................................................................... 101 Bảng 2.25. Tâm thế phản biện của sinh viên trường CĐSP TN ................. 103 Bảng 2.26. Hệ số tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng với kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh. .......................... 105 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tỷ lệ phân bố các mức độ kỹ năng TDPB .............................. 64 Biểu đồ 2.2. Tỷ lệ phân bố các mức độ đúng đắn của kỹ năng TDPB ....... 66 Biểu đồ 2.3. Tính đúng đắn của các kỹ năng .............................................. 67 Biểu đồ 2.4. Tỷ lệ phân bố các mức độ linh hoạt của kỹ năng TDPB ........ 72 Biểu đồ 2.5. Tính linh hoạt của các kỹ năng ............................................... 73 Biểu đồ 2.6. Tỉ lệ phân bố các mức độ thuần thục của kỹ năng TDPB ...... 75 Biểu đồ 2.7. Tính thuần thục của các kỹ năng ............................................ 76 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tư duy có vai trò quan trọng và to lớn trong đời sống tâm lý của con người. Nhờ có tư duy mà con người có thể phản ánh được những cái mới, những cái mà trước đó ta chưa biết, tìm ra được những mối quan hệ có tính quy luật của các sự vật, hiện tượng trong đời sống xung quanh. Nhờ có khả năng tư duy mà kho tàng nhận thức, kiến thức của con người ngày trở nên phong phú và phát triển hơn. Để phục vụ cho đời sống học tập, lao động, thiết lập các mối quan hệ với mọi người xung quanh và phản ánh thế giới khách quan, con người không chỉ nhận thức những vấn đề đang diễn ra ở hiện tại mà còn phải nhận thức những điều đã xảy ra trong quá khứ và kể cả những vấn đề tiếp diễn trong tương lai. Từ đó, con người mới có thể có cái nhìn tổng quát và đầy đủ hơn về những vấn đề đã, đang và sẽ diễn ra trong đời sống cá nhân của mình. Cho nên việc nghiên cứu về tư duy là một công việc có sức hút và khá thú vị đối với nhiều nhà tâm lý học và giáo dục học cũng như đối với mỗi cá nhân chúng ta. Việc tìm hiểu về tư duy, nâng cao năng lực của tư duy, rèn luyện và hình thành các kỹ năng tư duy là một điều hết sức cần thiết và có ý nghĩa trong đời sống. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa, đối với sự nghiệp giáo dục của nước ta hiện nay nói chung và giáo dục – đào tạo cao đẳng, đại học nói riêng, ngoài việc trang bị những kiến thức cơ bản cần thiết cho người học thì việc trang bị các kỹ năng sống, kỹ năng học tập cơ bản cho người học là một điều hết sức cần thiết để người học có thể chủ động học tập, làm việc một cách có hiệu quả và tích cực hơn. Chúng ta cần phải đổi mới phương pháp theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú trọng các 2 hoạt động xã hội, ngoại khoá, nghiên cứu khoa học. Điều đó đã được khẳng định trong Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013: “Ti p t pháp y và h th o h ng i n th , hi u, T p trung và i m i tri th , năng ng phát huy tính tí h ng ih ; h y á h h , á h ngh năng, phát tri n năng i m i m nh m ph , h ph t o ng, sáng t o và v n i truy n th áp s ng ng ih t tm t p nh t ” [2]. Đại hội XII của Đảng tiếp tục khẳng định: “Chuy n m nh quá trình giáo d c ch y u từ trang bị ki n th c sang phát tri n toàn diện năng c và phẩm chất ng i h c; h i ôi v i hành, lý lu n g n v i th c tiễn” [7, tr.45-46]. Với mục tiêu và nhiệm vụ đặt ra, giáo dục cần tạo ra những cá nhân tích cực, năng động, độc lập và có tư duy tốt. Để phát triển toàn diện năng lực, sinh viên cần chú trọng yếu tố tư duy. Một trong những thành tố quan trọng trong hoạt động tư duy của con người đó là TDPB. Người có TDPB thường là những người có biểu hiện học tập tích cực vì họ là những người thường xuyên tra vấn về những điều họ thấy, nghe và được học. Họ muốn biết còn những gì ở đằng sau bề mặt những điều mà họ đã được nghe và thấy, bằng cách tự đặt những câu hỏi phản đề. Ngày nay, với hiện tượng thông tin bùng nổ, đa dạng trên nhiều lĩnh vực trong đời sống bằng nhiều hình thức và phương tiện truyền thông khác nhau. Trong những thông tin đó, có những thông tin chuẩn xác lẫn với những thông tin sai lệch, có những điều tích cực, có lợi đan xen với những điều tiêu cực, có hại. Nếu như, ta không biết cách chọn lọc thông tin, không đủ khả năng đánh giá và kiểm tra thông tin một cách chuẩn xác thì sẽ là một hạn chế lớn. Do đó, trong học tập và trong cuộc sống ta không nên chỉ tiếp nhận thông tin theo hướng một chiều mà cần phải có cái nhìn đa chiều. Thẩm định, kiểm tra và đánh giá lại thông tin là một việc cần thiết và hữu ích. Để làm được điều này, ta cần phải trang bị và rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện. Ý thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của vấn đề này nên một số trường cao đẳng, đại học trong nước hiện nay đã đưa “kỹ năng TDPB” vào chương trình đào tạo và giảng dạy, nhằm trang bị kiến thức và rèn luyện cho 3 sinh viên có kỹ năng TDPB góp phần vào việc nâng cao hiệu quả học tập cho sinh viên. Trường CĐSP Tây Ninh là một đơn vị đào tạo chính và cung cấp nguồn nhân lực chủ yếu cho ngành giáo dục tỉnh nhà. Nhưng thực tế, theo chúng tôi, sinh viên học ở đây ít khi phản biện trong học tập, có thể là họ có những nỗi lo trước khi muốn nói điều gì; họ có tâm lý là giảng viên không muốn nghe những ý kiến trái chiều hoặc họ không tự tin khi trình bày chính kiến của mình về kiến thức mà bản thân có được... Do vậy, yêu cầu đặt ra đối với trường là phải nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là nâng cao chất lượng hiệu quả học tập của sinh viên. Để tiếp thu nội dung kiến thức một cách khoa học và hiệu quả, sinh viên phải biết tư duy. Để đánh giá thông tin và nhận định vấn đề một cách khách quan và chuẩn xác thì sinh viên phải trang bị cho mình kỹ năng TDPB. Với kỹ năng TDPB ứng dụng tốt, sinh viên sẽ có khả năng tư duy độc lập, dám nghĩ dám làm, nhận thức và giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng, hiệu quả và thấu đáo nhất trong khả năng có thể, đạt được thành công trong học tập, nghiên cứu và cả trong môi trường làm việc sau này với đầy sự đa dạng và thách thức. Vì thế, việc tìm hiểu, nghiên cứu kỹ năng TDPB của sinh viên nói chung và sinh viên trường CĐSP Tây Ninh nói riêng là một việc làm cần thiết và mang ý nghĩa thực tiễn. Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài “Kỹ năng tư duy phản biện của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Tây Ninh” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh và tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng TDPB của sinh viên. 4 3. Đối tƣợng, khách thể và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Mức độ và biểu hiện kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh. 3.2. Khách thể nghiên cứu Chúng tôi tiến hành nghiên cứu trên 636/699 sinh viên cả 3 khóa trường CĐSP Tây Ninh gồm khoảng: - Khoá học 2014 – 2017 gồm 201/226 sinh viên. - Khoá học 2015 – 2018 gồm 222/260 sinh viên. - Khoá học 2016 – 2019 gồm 213/213 sinh viên. 3.3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu về mức độ của kỹ năng TDPB và các biểu hiện của kỹ năng TDPB ở sinh viên. Đề tài chỉ nghiên cứu trên khách thể là 636 sinh viên trường CĐSP Tây Ninh. 4. Giả thuyết khoa học - Sinh viên trường CĐSP Tây Ninh có kỹ năng tư duy phản biện ở mức độ thấp. - Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng TDPB như yếu tố chủ quan của bản thân, yếu tố khách quan từ phía giảng viên, gia đình. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hoá một số lý luận về kỹ năng, tư duy, kỹ năng TDPB. Khảo sát các mức độ và biểu hiện kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận -M í h: Thu thập những tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận của đề tài cần nghiên cứu. 5 - Cách ti n hành: Thu thập, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến kỹ năng TDPB nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp thực nghiệm phát hiện +M í h: Dựa vào các bài tập tình huống có vấn đề đòi hỏi sinh viên phải vận dụng kỹ năng TDPB để giải quyết. Ta xác định được biểu hiện, mức độ kỹ năng TDPB của sinh viên đang ở mức độ nào? Nhằm phản ánh chính xác hơn về thực trạng kỹ năng TDPB của sinh viên. + Cách ti n hành: Xây dựng hệ thống tình huống có vấn đề đòi hỏi sinh viên phải vận dụng kỹ năng TDPB, cho sinh viên thực hiện các tình huống đấy. Đây là phương pháp chính trong quá trình nghiên cứu thực trạng của đề tài. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi +M í h: Thu thập thông tin từ phía sinh viên để tìm hiểu về những yếu tố chính ảnh hưởng đến kỹ năng TDPB của sinh viên tại trường CĐSP Tây Ninh. + Cách ti n hành: Cho sinh viên trả lời những câu hỏi trong phiếu điều tra. - Phương pháp phỏng vấn sâu + M í h: Tìm hiểu r hơn về nguyên nhân của thực trạng kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh. + Cách ti n hành: Xây dựng các câu hỏi phỏng vấn, sau đó phỏng vấn bất kỳ một số sinh viên. - Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phần mềm thống kê SPSS 20.0 để xử lý các thông số thống kê như: tần số, điểm trung bình, tỉ lệ phần trăm, hệ số tương quan... nhằm phân tích, đánh giá số liệu thu thập được. 6 7. Đóng góp của luận văn * Chủ yếu về thực tiễn - Góp phần làm sáng tỏ thực trạng kỹ năng TDPB của sinh viên trường CĐSP Tây Ninh. - Là căn cứ để đề ra các biện pháp phù hợp với việc giảng dạy và bồi dưỡng kỹ năng TDPB cho sinh viên. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài các phần phụ, luận văn gồm 3 phần chính: - Mở đầu - Chương 1 - Chương 2 - Kết luận và kiến nghị 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG TƢ DUY PHẢN BIỆN 1.1. Lịch sử nghiên cứu về vấn đề kỹ năng tƣ duy phản biện 1.1.1. Một số nghiên cứu về vấn đề kỹ năng tư duy phản biện trên thế giới Quan điểm và tư tưởng về TDPB trên thế giới đã có từ rất lâu. Vào thời cổ đại, khoảng 500 năm trước công nguyên, Socrates đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc đặt ra những câu hỏi sâu để kiểm tra những quan điểm, những kết luận trước khi chấp nhận chúng. Ông yêu cầu người học trước tiên phải biết tích cực suy nghĩ, chủ động tìm kiếm thông tin, bằng chứng, đưa ra những phân tích và lý luận có cơ sở trong việc lý giải các sự vật, sự việc của thế giới xung quanh và kể cả trong suy nghĩ và niềm tin của con người. Socrates tiến hành nghệ thuật đối thoại bằng bốn bước. Qua phương pháp đặt câu hỏi của ông, chúng ta rút ra được kinh nghiệm: - i t ngh và i t h i à y u t ph i u tr truy , - N n m ng h p i h i ph phán s hi u i t ịp suy ngh và t tr i: hính m nh; i tho i à s trung th ng ngh m t á h ễ , tr và quy t ịnh m t á h vô t - Tránh m i s ng ng thành ông Nh ng, h i hông i và gi i pháp à o hính h t m r ; - i m tr nh u: t í mà n o n: S và minh h, à s tin i m t á h r ràng, n nh y n m t á h ; o n o gi ng t o r s o n i [dẫn theo 40, tr.9]. Ngày nay, phương pháp hỏi của ông được gọi là “phương pháp đặt câu hỏi Socrates” – đây như là một cách thức cho việc rèn luyện TDPB. Ông được xem là người đầu tiên đặt nền tảng, cơ sở tư tưởng cho kỹ năng TDPB. Sau đó, các nhà triết học nổi tiếng khác như Platon, Aristote đã kế tục và phát triển phương pháp của Socrates thành phương pháp tư duy như một công cụ 8 hữu hiệu để đánh giá bản chất bên trong của sự vật hiện tượng chứ không phải chỉ nhìn và đánh giá ở bề ngoài. Platon được ghi nhận là đã đóng góp một vai trò quan trọng trong việc phát triển tư duy lý luận nói chung và TDPB nói riêng. Đến thời kỳ Phục hưng khoảng thế kỷ XV và XVI , một số trí thức ở Châu Âu như Colette, Erasmus và Moro bắt đầu đưa ra sự cần thiết về việc suy nghĩ một cách có phê phán đối với các lĩnh vực trong đời sống xã hội như: tôn giáo, nghệ thuật, xã hội, tự nhiên, luật, tự do Đầu thế kỷ XVII, Francis Bancon 1561 – 1626) - nhà triết học người Anh đã mở đường cho tinh thần triết học mới thời cận đại ở Anh nói riêng và Châu Âu nói chúng. Ông là người đầu tiên yêu cầu phải xây dựng phương pháp NCKH – phương pháp quy nạp khoa học. Tác phẩm “The Advancement of learning” Sự tiến bộ trong học tập của Francis Bacon được coi là tác phẩm sớm nhất về TDPB. Ông đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng quá trình thu thập, chọn lọc – đánh giá kỹ lưỡng thông tin trong học tập. Những luận điểm của ông đã chứa đựng những vấn đề truyền thống của TDPB, làm cơ sở lý luận về kỹ năng TDPB sau này. Khoảng 50 năm sau đó, Descartes 1596 – 1650 đã viết cuốn sách “Rules For the Direction of Mind” Những quy tắc định hướng suy nghĩ . Trong tác phẩm này, tác giả bàn về việc cần có sự rèn luyện tư duy một cách có hệ thống. Ông cho rằng cần phải có tư duy r ràng, sáng sủa để định hướng tư duy và phát triển phương pháp suy nghĩ có phê phán dựa trên nguyên tắc hoài nghi có hệ thống - “Tôi hoài nghi tất cả những quan điểm phổ quát”. Cuốn sách này được xem là cuốn sách thứ hai về lý luận TDPB [dẫn theo 17]. Ở thế kỷ XVIII, các nhà tư tưởng khai sáng Pháp như Montesquieu, Voltaire đưa ra giả thuyết trí tuệ của loài người được rèn luyện bởi lập luận đi tìm các bằng chứng và lý do sẽ có khả năng tốt hơn để tìm ra bản chất của thế giới xã hội và chính trị. Họ đã có những đóng góp có ý nghĩa quan trọng cho TDPB. 9 Sang thế kỷ XIX, TDPB được mở rộng hơn trong cuộc sống xã hội loài người bởi Auguste Comte và Herbert Spencer. Nhờ TDPB, Karl Marx đã nghiên cứu phê phán kinh tế xã hội của chủ nghĩa tư bản, Đến thế kỷ XX, các kiến giải về năng lực và bản chất của TDPB được trình bày một cách tường minh. Năm 1906, William Graham Sumner đã công bố công trình nghiên cứu cơ sở về xã hội học và nhân loại học. Ông nhận thấy sự cần thiết của TDPB trong giáo dục; đó chính là cái bảo đảm cho chúng ta chống lại các ảo tưởng sự hiểu sai về bản thân của chúng ta và những sự kiện của thế giới tự nhiên. Năm 1933, nhà giáo dục nổi tiếng người Mỹ Jonh Dewey đã cho ra đời tác phẩm “How we think” Cách chúng ta nghĩ . Ông đã nhắc đến TDPB như là một mục đích của giáo dục, trong đó người học cần phải được trang bị về loại kỹ năng này. Tuy nhiên, lúc bấy giờ, ông sử dụng thuật ngữ “Reflective thinking” suy nghĩ sâu sắc thay vì “Critical thinking” tư duy phản biện như hiện nay. Nhà triết học người Anh Russell (1872 – 1970) là một trong những tác giả bàn rất sâu về TDPB trong những năm giữa thế kỷ XX. Quan niệm của ông về TDPB bao hàm sự quy chiếu đến hàng loạt các kỹ năng, các tâm thế và các thái độ, những cái này cùng nói lên đặc trưng của một phẩm chất vừa có khía cạnh trí tuệ vừa có khía cạnh đạo đức. Russell khẳng định rằng ngoài việc “t m những nguồn cung cấp tri th c khách quan”, giáo dục cần đề xuất “việ các thói quen suy xét c t t n ào t o ng”. Ngoài việc tìm đến các tri thức như thế, người học cần phát triển những kỹ năng nhất định. Những kỹ năng phê phán có cơ sở khoa học được ông đề đề cập đến bao gồm: (1) năng ri ng, (2) năng vấn các gi c hình thành ý ki n c tìm m t gi i pháp không thiên vị, (3) năng c nh n ra và tra ịnh. Russell nhắc chúng ta nhớ rằng các xác tín không bị chất vấn nhất của chúng ta có thể bị sai lầm như xác tín của những kẻ chống Galileo. Russell đã chỉ ra cách hiểu sai lầm về TDPB, đây không phải là công việc mang 10 tính hủy diệt hay bác bỏ mà là một công việc mang tính xây dựng [72, tr.104-106]. Robert J. Stemberg 1980 cho rằng TDPB có nhiều thành tố đặc trưng. Cuộc sống có thể được mô tả như một chuỗi các vấn đề mà mỗi cá nhân phải giải quyết cho mình. Các kỹ năng TDPB chính là các kỹ năng giải quyết vấn đề để đưa đến tri thức đáng tin cậy. Con người liên tục xử lý thông tin. TDPB là sự thực hành việc xử lý thông tin theo cách thức kh o l o, chính xác và nghiêm ngặt nhất có thể, theo một cách mà nó dẫn đến những kết luận chắc chắn, hợp logic và đáng tin cậy nhất, mà dựa trên đó người ta có thể đưa ra những quyết định có trách nhiệm cho cuộc sống, hành vi và những hành động của mình với kiến thức đầy đủ cho những giả định và hệ quả của những quyết định này [59]. Raymond S. Nickerson (1987) đã chỉ ra các đặc trưng của một nhà TDPB tốt trên phương diện kiến thức, các năng lực, thái độ và các cách thức theo thói quen [58]. Robert H. Ennis 1993 là một trong những tác giả nổi tiếng nhất về xây dựng và phát triển TDPB xác định 13 đặc điểm của người có TDPB: 1 có xu hướng cởi mở, 2 giữ quan điểm hoặc thay đổi quan điểm khi chứng cứ yêu cầu, (3) xem x t toàn bộ tình hình, (4) tìm kiếm thông tin, 5 tìm kiếm sự chính xác trong thông tin, 6 xử lý các phần của tổng thể phức tạp theo thứ tự, 7 tìm các lựa chọn khác, 8 tìm các lý do, 9 tìm kiếm sự khẳng định r ràng của vấn đề, 10 giữ trong đầu vấn đề cơ bản, 11 sử dụng các nguồn có uy tín, 12 phù hợp với đặc điểm đang xem x t, 13 nhạy cảm với những tình cảm và trình độ kiến thức của người khác [60]. Khoảng hai mươi năm trở lại đây, việc nghiên cứu về TDPB càng được phát triển, mở rộng. Người ta đã bắt đầu nhận thức được tầm quan trọng của kỹ năng TDPB – như là một kỹ năng cơ bản cần được trang bị để thích nghi với cuộc sống đầy biến động do sự bùng nổ thông tin một cách đa đạng và đa chiều.