Tài liệu Một số giải pháp quản lý hoạt động dạy học ở các Trường Tiểu Học Huyện Ninh Giang, Tỉnh Hải Dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ TIẾN ĐẠT MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN NINH GIANG, TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC 1 Vinh, 2010 LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng sâu sắc và tình cảm chân thành, tác giả xin trân trọng cảm ơn: Lãnh đạo và quý thầy cô trường Đại học Vinh, Học viện quản lý giáo dục đã giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên Sở giáo dục và Đào tạo Hải Dương; lãnh đạo Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Ninh Giang; lãnh đạo và chuyên viên Phòng giáo dục và Đào tạo Ninh Giang; các đồng chí Hiệu trưởng, cán bộ quản lý và giáo viên các trường tiểu học huyện Ninh Giang đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và thực hiện đề tài. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS. Nguyễn Thị Hường, người đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo và hướng dẫn tác giả hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu thực hiện đề tài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn luận văn không tránh khỏi thiếu sót. Tác giả rất mong được sự góp ý, chỉ dẫn của quý thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp. Vinh, tháng 9 năm 2010 Tác giả 2 LÊ TIẾN ĐẠT MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài:.........................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu:..................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu:...........................................................3 4. Giả thuyết khoa học:....................................................................................3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu:..............................................................3 6. Các phương pháp nghiên cứu......................................................................4 7. Những đóng góp chính của đề tài................................................................4 8. Cấu trúc luận văn.........................................................................................5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu........................................................................6 1.2. Một số khái niệm cơ bản..........................................................................9 1.2.1. Khái niệm quản lý:................................................................................9 1.2.2. Quản lý giáo dục: ................................................................................12 1.2.3. Quản lý nhà trường................................................................................14 1.2.4. Dạy học, hoạt động dạy học..................................................................15 1.2.5. Giải pháp, giải pháp quản lý hoạt động dạy học..............................17 1.3. Một số vấn đề về quản lý HĐDH ở trường tiểu học................................18 1.3.1. Cấp tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân....................................18 1.3.2 Mục tiêu của giáo dục tiểu học: ............................................................19 1.3.3. Nội dung giáo dục tiểu học:..................................................................20 1.3.4. Đặc điểm, bản chất của HĐDH ở trường tiểu học:.........................21 1.3.5. Đặc điểm, yêu cầu đối với công tác quản lý HĐDH ở trường tiểu học.24 3 1.3.6. Nội dung, phương pháp quản lý HĐDH tiểu học............................25 Kết luận chương 1...............................................................................27 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 2.1. Khái quát về tình hình KT-XH và tình hình giáo dục của huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương ............................................................28 2.1.1. Những đặc điểm về KT-XH ...............................................................28 2.1.2. Khái quát tình hình giáo dục trên địa bàn huyện ...........................30 2.2. Thực trạng về giáo dục tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương............... 33 2.2.1. Thực trạng về số lượng, chất lượng HS:...........................................33 2.2.2. Thực trạng về đội ngũ GV tiểu học:......................................................41 2.2.3. Thực trạng về đội ngũ CBQL trường tiểu học:.....................................44 2.2.4. Thực trạng về đội ngũ CBQL chuyên môn PGD&ĐT huyện Ninh Giang...........................................................................................46 2.2.5. Thực trạng về các điều kiện phương tiện dạy học:................................48 2.3. Thực trạng về các giải pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương................................................................49 2.3.1. Thực trạng về các biện pháp quản lý HĐDH của PGD&ĐT đối với các trường tiểu học ..........................................................................49 2.3.2. Nhận thức của CBQL về nội dung quản lý HĐDH ở trường tiểu học:. 51 2.3.3. Những khó khăn đối với người hiệu trưởng trong quá trình quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học..............................................................53 2.3.4. Nguyên nhân làm ảnh hưởng đến chất lượng quản lý HĐDH ở trường tiểu học.................................................................................................54 4 2.3.5. Thực trạng về HĐDH của đội ngũ GV các trường tiểu học huyện Ninh Giang..........................................................................................56 2.4. Đánh giá chung về thực trạng...................................................................59 2.4.1. Đánh giá chung về tình hình giáo dục tiểu học huyện Ninh Giang.59 2.4.2. Đánh giá về thực trạng công tác quản lý HĐDH ở các trường tiểu học 60 Kết luận chương 2.................................................................................65 Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN NINH GIANG, TỈNH HẢI DƯƠNG 3.1. Những nguyên tắc đề xuất giải pháp ......................................................66 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn........................................................66 3.1.2. Nguyễn tắc đảm bảo tính khả thi...........................................................67 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả........................................................68 3.2. Một số giải pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương................................................................68 3.2.1. Kế hoạch hoá công tác quản lý HĐDH. ...............................................68 3.2.2. Bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên, đáp ứng các yêu cầu của Chuẩn giáo viên tiểu học.................71 3.2.3. Tăng cường chỉ đạo đổi mới PPDH và ứng dụng CNTT vào QTDH ở các trường tiểu học...........................................................................78 3.2.4. Tăng cường các điều kiện và sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị, phương tiện dạy học...........................................................................85 3.2.5. Đổi mới công tác thanh tra, kiểm tra và đánh giá kết quả dạy học.......91 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các giải pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương.................97 3.3.1. Phương pháp khảo nghiệm....................................................................97 5 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................98 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận: .....................................................................................................100 2. Kiến nghị.....................................................................................................102 Danh mục tài liệu tham khảo...........................................................................106 Phụ lục.............................................................................................................110 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ: “Cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài”. Đại hội đã quyết định đẩy mạnh CNH-HĐH đất nước nhằm mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội”. Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ “Định hướng phát triển GD-ĐT trong thời kỳ CNH-HĐH và nhiệm vụ đến 6 năm 2000” và xác định vấn đề có ý nghĩa then chốt là tăng cường, phát triển mạnh mẽ sự nghiệp GD-ĐT. Đặc biệt Nghị quyết đã đưa ra bốn nhóm giải pháp: - Tăng cường nguồn lực cho GD-ĐT; - Xây dựng đội ngũ GV, tạo động lực cho người dạy, người học; - Tiếp tục đổi mới nội dung, phương pháp và cơ sở vật chất trường học; - Đổi mới công tác QLGD. Trong đó đổi mới công tác quản lý được xem là khâu đột phá để đảm bảo nâng cao chất lượng giáo dục. Mọi thành công hay thất bại trong giáo dục đều bắt nguồn và có nguyên nhân từ quản lý. Đổi mới công tác quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục được BGD&ĐT chọn làm chủ đề năm học 2009-2010. Trường tiểu học là đơn vị cơ sở của hệ thống giáo dục quốc dân nước Cộng hoà XHCN Việt Nam, trực tiếp đảm nhiệm việc giáo dục từ lớp 1 đến lớp 5 cho tất cả trẻ em từ 6 đến 14 tuổi nhằm hình thành ở HS cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người theo mục tiêu giáo dục của cấp học. Thực hiện Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và Chỉ thị số 14/2001/CT-TTg ngày 11/6/2001 của Thủ tướng chính phủ. Bộ trưởng Bộ GD&ĐT đã ra quyết định số 43/2001/QĐBGD&ĐT ngày 09/11/2001 về việc ban hành chương trình tiểu học, bắt đầu thực hiện đại trà trên phạm vi toàn quốc từ năm học 2002-2003. Mục tiêu 7 chương trình tiểu học mới là: “Giáo dục tiểu học nhằm giúp HS hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam XHCN bước đầu xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho HS tiếp tục học THCS”. Với yêu cầu dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học. Bồi dưỡng PPDH, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS. Những thay đổi quan trọng về nội dung và PPDH nhằm đạt tới mục tiêu của chương trình đây là vấn đề then chốt của giáo dục tiểu học, vì vậy việc quản lý HĐDH cần được tổ chức quản lý chặt chẽ, khoa học từ BGD&ĐT đến các SGD&ĐT và PGD&ĐT, đến các trường tiểu học; trong đó việc quản lý HĐDH của PGD&ĐT đối với các trường tiểu học chiếm vị trí quan trọng trong việc hoàn thành mục tiêu dạy học, mục tiêu giáo dục. Trong những năm qua, mặc dù còn gặp nhiều khó khăn thách thức song các trường tiểu học trên địa bàn huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương đã có nhiều cố gắng trong việc bồi dưỡng đội ngũ, quản lý HĐDH và nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, xuất phát từ góc độ khoa học việc quản lý HĐDH ở trường tiểu học của huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương còn nhiều vấn đề tồn tại cần rút kinh nghiệm để đáp ứng được yêu cầu của giáo dục trong thời kỳ mới. 8 Từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Một số giải pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương”. Với hy vọng đóng góp một phần nhỏ công sức của mình vào việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học của quê hương trong điều kiện KT-XH còn gặp nhiều khó khăn. 2. Mục đích nghiên cứu Nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý HĐDH đối với các trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Một số giải pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương 4. Giả thuyết khoa học Chất lượng dạy học ở các trường tiểu học huyện Ninh giang tỉnh Hải Dương sẽ được nâng cao nếu đề xuất các giải pháp quản lý có tính khoa học, có tính khả thi, phù hợp với tình hình KT-XH và giáo dục của địa phương. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 9 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1 .1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài 5.1.2. Nghiên cứu thực trạng về các giải pháp quản lý HĐDH ở trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. 5.1.3. Đề xuất và khảo nghiệm các giải pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. 5.2. Phạm vi nghiên cứu Các giải pháp quản lý HĐDH của PGD&ĐT đối với các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. 6. Các phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Bao gồm các phương pháp phân tích tổng hợp các tài liệu, các văn bản chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước có liên quan đến GD- ĐT và quản lý HĐDH, các công trình khoa học về QLGD, những bài học kinh nghiệm trong quản lý HĐDH của các trường tiểu học. 6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Chúng tôi sử dụng phối hợp 3 phương pháp sau: - Phương pháp điều tra theo phiếu - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm quản lý HĐDH của PGD&ĐT. 10 - Phương pháp trao đổi toạ đàm. 6.3. Các phương pháp nghiên cứu bổ trợ khác - Phương pháp quan sát trò chuyện, trao đổi, phỏng vấn, sử dụng phương pháp sử lý số liệu bằng thống kê … 7. Những đóng góp chính của đề tài Hệ thống cơ sở lý luận về quản lý, QLGD, quản lý nhà trường, trường tiểu học và quản lý HĐDH ở trường tiểu học; quản lý nhà nước về giáo dục để từ đó có cách nhìn tổng quan về quản lý HĐDH ở trường tiểu học và giải pháp quản lý HĐDH ở trường tiểu học Đánh giá thực trạng chất lượng dạy học, các biện pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang và đặc biệt là giải pháp quản lý của PGD&ĐT Ninh Giang đối với HĐDH ở các trường tiểu học thuộc huyện, từ đó tìm ra nguyên nhân, yếu kém trong quản lý, chỉ đạo. Đề xuất một số giải pháp khoa học trong công tác quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang. Các giải pháp được tác giả đề xuất có giá trị thực tế, có thể làm tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự. Vận dụng các giải pháp vào thực tiễn quản lý HĐDH của PGD&ĐT huyện Ninh Giang đối với các trường tiểu học thuộc huyện, từ đó tổng hợp, phân tích và đề xuất các biện pháp phù hợp cho các giai đoạn tiếp theo. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu và phần Kết luận, đề tài gồm có 3 chương Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở thực tiễn của đề tài nghiên cứu 11 Chương 3: Một số giải pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Giáo dục là mối quan tâm hàng đầu của mọi quốc gia trên thế giới từ xưa đến nay. Ở phương Đông, từ thời cổ đại, Khổng Tử (551- 479 trước công nguyên) cho rằng: Mục đích dạy học là xây dựng một xã hội ổn định và hòa mục. Muốn thế, một người làm quan cai trị dân, người quân tử phải có phẩm chất đẹp là Nhân và Lễ, phải luôn rèn luyện mình [38, Tr29]. Với phương pháp giáo dục, ông coi trọng việc tự học, tự luyện, tu thân; phát huy mặt tích cực sáng tạo, phát huy năng lực nội sinh; dạy sát đối tượng, cá biệt hóa đối tượng; kết hợp học và hành, lý thuyết với thực tiễn; phát triển hứng thú, động cơ, ý chí của người học. Từ cuối thế kỷ XIV vấn đề dạy học và quản lý dạy học được nhiều nhà giáo dục quan tâm, nổi bật nhất trong thời kỳ đó là Kômenxki (1592-1670), ông cho rằng: “Cần chuẩn bị cho con người vào đời, không những vào cuộc đời tinh thần mà cả vào cuộc sống đời trần thế và xã hội. Vì vậy, phải học những cái gì thiết thực, có lợi, phải tìm hiểu thế giới xung quanh, sách vở phải lùi trước thực tế” [38, Tr29]. Ông 12 đã đưa ra quan điểm giáo dục phải thích ứng với tự nhiên, quá trình dạy học để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật, hiện tượng do HS tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên dùng uy quyền bắt buộc, gò ép người ta chấp nhận bất kỳ một điều gì và ông đã nêu ra một số nguyên tắc dạy học có giá trị rất lớn đó là: Nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tự giác tích cực của HS; nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc giảng dạy theo khả năng tiếp thu của HS; dạy học phải thiết thực; dạy học theo nguyên tắc cá biệt… Vào thế kỷ XVII đến thế kỷ XIX ở phương Tây có nhiều nhà nghiên cứu về quản lý tiêu biểu như: Robet Owen (1717 - 1858), trong quản lý ông chú ý đến nhân tố con người trong tổ chức và cho rằng nếu chỉ quan tâm đến thiết bị, máy móc mà quên yếu tố con người thì xí nghiệp không thu được kết quả; Chales Babbage (1792 - 1871), người đầu tiên đề xuất phương pháp tiếp cận có khoa học trong quản lý, ông rất quan tâm đến các mối quan hệ giữa người quản lý và công nhân; F. Taylor (1856 -1915) ông được coi là “cha đẻ của thuyết quản lý khoa học”, ông cho rằng quản lý là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó khiến được họ hoàn thành công việc tốt nhất và rẻ nhất; H.Fayob (1841 – 1925), ông là người đầu tiên đưa ra 5 chức năng của quản lý: Dự tính (gồm dự báo và lập kế hoạch), tổ chức, điều khiển, phối hợp, kiểm tra; [17, Tr13] Đến khoảng cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, khoa học giáo dục thực sự có sự biến đổi về lượng và chất. Những vấn đề chủ yếu trong các tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác - Lênin đã định hướng cho hoạt động giáo dục là các quy luật về “Sự hình thành cá nhân con người” về “tính quy luật về KT-XH đối với giáo dục…”. Các quy luật đó đặt ra những yêu cầu đối với QLGD và tính ưu việt của xã hội đối với việc tạo ra các phương tiện và điều kiện cần thiết cho giáo dục. Trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, nhiều nhà khoa học Xô Viết cũ đã có các thành tựu khoa học đáng trân trọng về QLGD và quản lý dạy học. Ở Việt Nam khoa học quản lý tuy được nghiên cứu muộn nhưng tư tưởng về quản lý cũng như phép “trị nước an dân” đã có từ lâu đời. Điều đó đã được thể hiện trong các tác phẩm của các nhà chính trị, quân sự, nhà giáo, nhà thơ lỗi 13 lạc dưới thời phong kiến như: Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm… Trong thời kỳ mới của cách mạng Việt Nam, trước hết phải nói đến quan điểm phát triển giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890 –1969). Bằng việc kế thừa những tinh hoa của các tư tưởng giáo dục tiên tiến và việc vận dụng sáng tạo phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, Người đã để lại cho chúng ta nền tảng lý luận về: Vai trò của giáo dục, định hướng phát triển giáo dục, mục đích dạy học, các nguyên lý dạy học, các phương thức dạy học, vai trò của quản lý và cán bộ QLGD, phương pháp lãnh đạo và quản lý… Phải khẳng định rằng: Hệ thống các tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục có giá trị cao trong quá trình phát triển lý luận dạy học, lý luận giáo dục của nền giáo dục cách mạng Việt Nam. Gần đây, có nhiều công trình nghiên cứu về khoa học quản lý của các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học, giảng viên đại học…viết dưới dạng giáo trình, sách tham khảo, phổ biến kinh nghiệm… đã được công bố, đó là các tác giả: Phạm Thành Nghị, Đặng Bá Lãm, Đặng Hữu Đạo, Nguyễn Tiến Dũng, Nguyễn Chân, Nguyễn Bá Dương, Nguyễn Gia Quý, Bùi Trọng Tuân, Nguyễn Đình Am, Nguyễn Quốc Chí… Các công trình nghiên cứu trên đã giải quyết được những vấn đề lý luận cơ bản về khoa học quản lý như: Khái niệm quản lý, bản chất của hoạt động quản lý, các thành phần cấu trúc, các giai đoạn của hoạt động quản lý đồng thời chỉ ra các phương pháp và nghệ thuật quản lý. Tuy nhiên, những thành tựu đó cũng chỉ dừng lại ở mức độ lý luận là chủ yếu hoặc được triển khai ứng dụng nhiều trong sản xuất, kinh doanh. Đối với khoa học QLGD, quản lý nhà trường có nhiều tác giả quan tâm, vận dụng những thành tựu về lý luận khoa học quản lý nói chung và đã đưa ra nhiều vần đề lý luận về QLGD, các giải pháp, kinh nghiệm QLGD xuất phát từ thực tiễn của giáo dục Việt Nam tiêu biểu là các tác giả: Nguyễn Ngọc Quang, Đặng Bá Lãm, Đặng Vũ Hoạt, Nguyễn Ngọc Bảo, Nguyễn Lân, Nguyễn Cảnh Toàn, Đặng Quốc Bảo, Trần Kiểm… Các thành quả nghiên cứu nêu trên của các nhà khoa học trong và ngoài nước là những tri thức làm tiền đề cho việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn 14 QLGD và quản lý HĐDH trong các trường học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, phục vụ cho mục tiêu phát triển triển KT-XH của đất nước. Nghiên cứu về công tác quản lý HĐDH ở các trường tiểu học đã có nhiều nghiên cứu, hướng dẫn, báo cáo. Ngoài ra, có một số luận văn thạc sĩ chuyên ngành QLGD của các tác giả Võ Văn Thông, Phạm Minh Trì, Lương Nguyễn Duy Thanh, Nguyễn Hữu Quang... Việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ QLGD, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đã được đề cập trong đề án phát triển giáo dục tỉnh Hải Dương, huyện Ninh Giang... Tuy nhiên, công tác tổ chức quản lý HĐDH ở các đề tài, bài viết tập trung vào hướng dẫn và chỉ đạo chung, vận dụng cho một số địa phương khác nhau. Cho đến nay, vẫn chưa có công trình nghiên cứu có hệ thống đề xuất các giải pháp quản lý của Hiệu trưởng, PGD&ĐT đối với HĐDH ở các trường tiểu học huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. 1.2. Một số khái niệm cơ bản. 1.2.1. Khái niệm quản lý Cụm từ “Quản lý” được sử dụng nhiều trong nghiên cứu khoa học của xã hội loài người. Ngay từ buổi sơ khai, để tồn tại và phát triển, con người đã hình thành các nhóm hợp tác lao động để nhằm thực hiện những mục tiêu mà từng cá nhân riêng lẻ không thể thực hiện được, điều này đòi hỏi phải có tổ chức, phải có sự phân công và hợp tác trong lao động, và từ đó xuất hiện sự quản lý. Theo Mác: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân và thực hiện chức năng chung phát sinh từ vận động của toàn bộ cơ thể sản xuất, khác với sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm thì tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng”. Như vậy, bản chất quản lý lao động là một loại lao động để điều khiển lao động. Xã hội càng phát triển, các loại hình lao động phong phú, phức tạp thì hoạt động quản lý càng có vai trò quan trọng. 15 Theo những cách tiếp cận khác nhau, khái niệm quản lý được các nhà khoa học định nghỉa một cách khác nhau. Chính sự đa dạng về cách tiếp cận dẫn đến sự phong phú về các quan niệm quản lý. Sau đây xin đưa ra một vài khái niệm như sau: - Khái niệm quản lý của các tác giả nước ngoài: + Theo K. Omarov (Liên xô)- 1983: Quản lý là tính toán sử dụng hợp lý các nguồn lực nhằm thực hiện các nhiệm vụ sản xuất và dịch vụ với hiệu quả kinh tế tối ưu. + Theo W. Taylor: Quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng chính xác cái gì cần làm và làm cái đó như thế nào bằng phương pháp tốt nhất và rẻ tiền nhất. + Theo Kozlova O.V và Kuzenetsov I.N: Quản lý là sự tác động có mục đích đến những tập thể con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình sản xuất. - Khái niệm quản lý của các tác giả trong nước: + Theo GS - TS Nguyễn Ngọc Quang: Quản lý là sự tác động liên tục, có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm duy trì tính trồi của hệ thống, sử dụng một cách tốt nhất các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống nhằm đưa hệ thống đến mục tiêu một cách tốt nhất trọng điều kiện môi trường luôn biến động [32, Tr31] Theo GS Đặng Vũ Hoạt và GS Hà Thế Ngữ cho rằng: Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định. [19, Tr17] + Theo PGS- TS Trần Kiểm: Quản lý nhằm phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục tiêu của từng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội. [42, Tr45]. + Dựa trên sự phân tích các đặc trưng của quản lý, PGS-TS Thái Văn Thành cho rằng: Quản lý là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra. [39, Tr5]. 16 Từ các định nghĩa trên, ta có thể hiểu theo các cách tiếp cận : - Quản lý là các hoạt động thực hiện nhằm đảm bảo hoàn thành công việc qua những nỗ lực của người khác. - Quản lý là công tác phối hợp có hiệu quả hoạt động của những người cộng sự khác nhau cùng chung một tổ chức. - Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể người, thành tố cơ bản của hệ thống xã hội. - Quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội. Từ những điểm chung của các định nghĩa trên ta có thể hiểu: Khi nói đến khái niệm Quản lý chúng ta đề cập đến năm yếu tố: Chủ thể quản lý, khách thể quản lý, mục tiêu, phương pháp và công cụ quản lý. Để xác định chủ thể quản lý ta trả lời câu hỏi “ai quản lý”; có thể là một người hoặc một tập thể người. Để xác định khách thể quản lý ta trả lời câu hỏi “quản lý ai”, “quản lý cái gì”, “quản lý vấn đề gì”. Ngày nay, quản lý được xác định là một trong năm nhân tố phát triển KTXH: Nguồn vốn, nhân lực, tài nguyên, công nghệ và quản lý, trong đó quản lý có vai trò mang tính quyết định sự thành công. Ta có thể khái quát rằng: Quản lý là quá trình tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiểm năng, các cơ hội của tổ chức, làm cho hệ thống vận hành đạt được mục tiêu đã đặt ra trong điều kiện biến động của môi trường. Từ những quan niệm chung về quản lý, chúng ta thấy quản lý là một thuộc tính gắn liền với xã hội ở một giai đoạn phát triển của nó, khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định thì quản lý được tách ra thành một chức năng riêng của lao động xã hội, từ đó xuất hiện những bộ phận người, những tổ chức 17 và cơ quan chuyên hoạt động quản lý, đó là những chủ thể quản lý; số còn lại là những đối tượng quản lý hay còn gọi là khách thể quản lý. Vì là một thuộc tính gắn liền với xã hội nên quản lý có hai chức năng cơ bản là duy trì và phát triển. Để đảm bảo thực hiện được hai chức năng này, hoạt động quản lý bao gồm bốn chức năng cụ thể: - Lập kế hoạch, - Tổ chức thực hiện kế hoạch, - Chỉ đạo, điều hành thực hiện kế hoạch, - Kiểm tra đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch, Các chức năng này vừa mang tính độc lập tương đối, vừa liên quan mật thiết với nhau, tạo thành một chu trình quản lý. Sơ đồ 1.1: Quan hệ của các chức năng quản lý Kế hoạch Kiểm tra Thông tin QL và quyết định QL Tổ chức Chỉ đạo 1.2.2. Quản lý giáo dục QLGD là một bộ phận cuả quản lý xã hội nói chung. Có thể nói quản lý là yếu tố quan trọng tác động đến chất lượng giáo dục; QLGD là nhân tố quan trọng để phát triển sự nghiệp giáo dục 18 Đề cập đến khái niệm QLGD, các nhà nghiên cứu lý luận giáo dục đưa ra nhiều quan điểm khác nhau, có thể nêu một số quan điểm sau: - Khái niệm của các tác giả nước ngoài: + Theo P.V Khuđôminxky: QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và có mục đích của các chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống (Từ Bộ đến nhà trường) nhằm mục đích đảm bảo việc giáo dục Cộng sản chủ nghĩa cho thế hệ trẻ, đảm bảo sự phát triển toàn diện, hài hoà của họ. [41,tr50] + Theo M.M Mechity Zade: QLGD là tập hợp những biện pháp (tổ chức, phương pháp, cán bộ giáo dục, kế hoạch hoá, tài chính, cung tiêu…) nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, bảo đảm sự tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về số lượng cũng như chất lượng. [27, tr17] - Khái niệm của các tác giả trong nước: + Theo PGS -TS Trần Kiểm: QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật của QLGD, của sự phát triển tâm lý và thể lực của trẻ em. [42, tr 64]. + Theo GS -TS Nguyễn Ngọc Quang: QLGD là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý (hệ giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường XHCN Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế hệ trẻ, đưa giáo dục đến mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất. [32, tr35]. + Theo GS - VS Phạm Minh Hạc: QLGD là quản lý trường học, thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng HS. [36, tr 26]. 19 Những khái niệm trên tuy có cách diễn đạt khác nhau nhưng tựu chung ta có thể hiểu : QLGD được hiểu là sự tác động có tổ chức, có định hướng phù hợp với quy luật khách quan của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa hoạt động giáo dục ở từng cơ sở và của toàn bộ hệ thống giáo dục đạt tới mục tiêu đã định. Trong QLGD, chủ thể quản lý chính là bộ máy quản lý các cấp, đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, vật lực, tài lực, tin lực. Nội dung của QLGD một số vấn đề cơ bản sau: - Xây dựng và chỉ đạo thực hiện chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển giáo dục. - Ban hành, tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về giáo dục, ban hành điều lệ nhà trường. - Quy định mục tiêu, chương trình, nội dung giáo dục, tiêu chuẩn nhà giáo, cơ sở vật chất, trang thiết bị trường học. - Tổ chức bộ máy QLGD. - Tổ chức, chỉ đạo việc đào tạo, bồi dưỡng CBQL- GV. - Huy động quản lý sử dụng tốt các nguồn lực. QLGD được phân công theo nguyên tắc khác nhau: Theo địa bàn lãnh thổ, theo chuyên môn - kỹ thuật, theo mục tiêu quản lý… 1.2.3. Quản lý nhà trường Nhà trường là tổ chức giáo dục cơ sở, trực tiếp làm công tác giáo dục và đào tạo. Luật giáo dục 2005, quy định “Nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân, thuộc mọi loại hình đều được thành lập theo quy hoạch, kế hoạch của nhà nước, nhằm phát triển sự nghiệp giáo dục”. Trong khoản 1 điều 58 quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của nhà trường: Tổ chức giảng dạy, học tập và các hoạt động giáo dục khác theo mục tiêu, chương trình giáo dục. Như vậy, quản lý trường học là nội dung quan trọng trong QLGD. Hoạt động của nhà trường được chuyên biệt hóa, vì vậy quản lý nhà trường cũng được chuyên biệt hóa. 20