Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA
Bạn nghĩ thế nào về một người không muốn giao tiếp?
Đó có lẽ là điều đáng tiếc nhất của họ. Tại sao họ lại muốn từ bỏ đi điều
mà có thể là lợi thế của họ, điều mà biết bao người muốn mà không thể có
được, họ đã tự mình cắt đi con đường đưa họ gần gũi hơn với tất cả mọi
người.
Đúng vậy giao tiếp rất quan trọng, nó là sức mạnh, là nền tảng, là phương
thức để tồn tại xã hội. Nhờ có giao tiếp, từ hai người xa lạ, chúng ta có thể
làm quen, phát triển dần mối quan hệ và trở nên thân thiết, làm cho hai đất
nước – dùng 2 ngôn ngữ khác nhau vẫn có thể có mối quan hệ bang giao
hữu hảo…Không có giao tiếp, không thể có nền văn hóa cũng như văn minh
giao tiếp.
Giao tiếp chứa ba nội dung quan trọng, đó là ngôn ngữ- tư duy- văn hóa.
Có thể hiểu các khái niệm này như sau:
Ngôn ngữ là một hệ thống tín hiệu nhiều tầng được người bản ngữ chấp
nhận, ghi nhớ, hiểu và sử dụng trong khi giao tiếp với cộng đồng.
Tư duy là sản phẩm cao nhất của vật chất được tổ chức một cách đặc biệtbộ não người.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Văn hóa là cách hành xử của con người với con người, của con người với xã
hội, của con người với thiên nhiên môi trường, của con người với chính bản
thân mình.
Giữa ngôn ngữ và tư duy, rồi giữa ngôn ngữ và văn hóa đều có những
mối liên hệ mật thiết và không thể tách rời: “ngôn ngữ là hệ quả tất yếu của
tư duy, là sản phẩm trực quan của văn hóa”.
Cùng xem xét về 2 mối quan hệ này, để thấy rõ hơn về giao tiếp.
Đầu tiên về ngôn ngữ và tư duy- hai khái niệm thống nhất nhưng không
đồng nhất “ ngôn ngữ và tư duy là hai mặt của tờ giấy, không thể cắt mặt
này mà không đồng thời cắt mặt kia” .Chúng xuất hiện đồng thời , sóng đôi
không tách rời. Có tư duy thì mới có thể có ngôn ngữ: ngôn ngữ là hệ quả
tất yếu của tư duy. Khi bạn không thể phân biệt được hai khái niệm thì làm
sao có thể nói về chúng, đưa ra những nhận xét về chúng. Mác đã khẳng
định: ngôn ngữ là hiện thực trực tiếp của tư duy” và “ý tưởng không thể
tồn tại ngoài ngôn ngữ ”. Ngay cả khi con người không nói ra, nhưng họ có
suy nghĩ bên trong, đó là thế giới nội tâm của họ, trong thơ văn chúng ta
vẫn hay gọi đó là : độc thoại nội tâm- tức ngôn ngữ bên trong. Điều đó cho
thấy tư duy và ngôn ngữ vẫn gắn liền với nhau dù trong hoàn cảnh nào.
“Ngôn ngữ không có tư tưởng thì không thể tồn tại, còn tư tưởng thì phải
thể hiện trong cái chất tự nhiên của ngôn ngữ”. Những âm điệu không có
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nghĩa thì dù đẹp đến đâu nó cũng không thể trở thành lời bài hát, không thể
tồn tại vì không phục vụ cho mục đích nào. Người ta vẫn thường bảo “ uốn
lưỡi bảy lần trước khi nói” điều đó nhắc nhở chúng ta rằng, hãy nghĩ cho kĩ
trước khi nói một điều gì, đó cũng là một hoạt động tư duy. Muốn cho người
khác hiểu được mình thì lời lẽ cũng phải có nghĩa, có trình tự và logic nhất
định, nói rõ ràng và mạch lạc. Để có được điều đó thì cần phải có tư duy.
Tư duy và ngôn ngữ cùng đi với nhau tạo sức mạnh thuyết phục lớn, tạo sức
nặng trong lời nói. Đó là điều mà ai cũng nên học hỏi, nó giúp ích rất lớn
trong việc giao tiếp của mình, trong đời sống cũng như trong công việc.
Thứ hai là về quan hệ giữa “ngôn ngữ và văn hóa” hai trong những vấn
đề lớn của mỗi con người cũng như của một dân tộc: ngôn ngữ là sản phẩm
trực quan của văn hóa. Chúng cũng có mối liên hệ mật thiết và không thể
tách rời. Ngôn ngữ là phương tiện chuyên chở văn hóa và ngược lại, văn
hóa chứa đựng trong ngôn ngữ hay người ta nói ngôn ngữ là một thành tố
của văn hóa.
Văn hóa là một tảng băng chìm, gồm hai phần , và trong đó lại bao gồm
nhiều hơn nữa: là ngôn ngữ, là ấn tượng xuất hiện, là kĩ năng giao tiếp, là
đức tin, là thái độ, là cách đánh giá giá trị, là nhận thức…Ngôn ngữ cũng
có các mối liên hệ với các thành tố khác của văn hóa, ví dụ như:
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Giữa ngôn ngữ và đức tin: Việt Nam chúng ta có Phật giáo và nho giáo, đó
là hai chuẩn mực đạo đức mà người dân ta rất xem trọng. Phật giáo dạy ta
làm điều hay lẽ phải, luôn luôn hướng thiện, tu nhân tích đức. Nho giáo có
tam cương ngũ thường,tam tòng tứ đức…Thời phong kiến, phải coi vua,
thầy và cha theo thứ tự , phải xem trọng, nghe lời mà luôn luôn nghe theo.
Đi học phải lạy thầy, về nhà phải lạy cha mẹ…Con gái sinh ra thì phải theo
cha mẹ, cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy, lấy chồng thì phải theo chồng, chồng
chết thì phải đi theo con trai, không có tiếng nói trong gia đình. Lời lẽ nói
năng phải tuân thủ theo các chuẩn mực, làm gì cũng phải dè chừng, kính
trên nhường dưới... Đó là thời xưa, còn ngày nay chúng ta vẫn xem trọng
một số chuẩn mực phù hợp, những chuẩn mực không phù hợp với thời đại
cũng dần dần bị mất đi và thay thế bởi cái khác.
Giữa ngôn ngữ và thái độ: khi chúng ta bực tức giận dỗi sẽ khiến cho lời nói
của chúng ta trở nên cộc lốc, lời lẽ trong những lúc này sẽ không tỉnh táo,
khiến cho mọi chuyện trở nên khó khăn, vì thế trong những lúc này cần phải
bình tình, kiềm chế bản thân tránh mọi hành động cũng như lời nói không
được đi quá giới hạn, ảnh hưởng đến mối quan hệ. Khi giao tiếp, nụ cười
rất có ích, có tạo ấn tượng tốt cho đối phương, tạo không khí vui vẻ cho
cuộc trò chuyện, câu chuyện trở nên sôi động và thú vị hơn. Hay khi chúng
ta rất có thiện cảm với ai đó, khi nói chuyện sẽ thân mật và dịu dàng hơn so
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
với nói chuyện với ai đó mà mình không có thiện cảm. Đừng để người khác
nhìn nhầm về con người mình, một con người thô lỗ và không có thiện cảm.
Giữa ngôn ngữ và nhận thức: khi chúng ta xem xét một sự vật, sự việc hay
hiện tượng gì đó thì sẽ có nhận xét về nó. Nhận thức không đầy đủ về nó sẽ
khiến cho bạn nói sai lệch đi về bản chất sự việc dẫn đến những nhầm lẫn
không nên có. Vì thế khi nhìn nhận cái gì chúng ta cũng cần dựa trên nhiều
mặt, các mối liên quan để có thể đưa ra những lời nhận xét tích cực chính
xác, khách quan.
Giữa ngôn ngữ và kĩ năng giao tiếp: đây có thể được coi là sự liên quan
thiết yếu khi xem xét quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa trong giao tiếp.
Tùy thuộc cái hoàn cảnh và đối tượng giao tiếp mà chúng ta cũng cần có sự
linh hoạt trong ngôn ngữ. Với những tên ngổ ngáo, coi thương pháp luật thì
ban đầu công an có thể dùng những lời lẽ khuyên răn nhẹ nhàng, nhưng khi
đã đi quá giới hạn cần có những biện pháp lớn hơn như trấn áp, cưỡng chế
để có thể lấy khẩu cung, thậm chí là bạo lực để ngăn chặn các hành vi
không đáng tiếc có thể xảy ra. Người bác sĩ lương y như từ mẫu cần có thái
độ vui vẻ và lời lẽ nhẹ nhàng để có thể khiến bệnh nhân an tâm chữa trị, tạo
cảm giác phấn chấn khích lệ người bệnh để có thể tạo điều kiện cho việc
khám , chữa bệnh. Một người bán hàng luôn luôn có thái độ niềm nở, thân
thiện với khách hàng thì mới có thể thu hút người mua mua và sử dụng sản
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phẩm của mình và sẽ tiếp tục sử dụng sản phẩm của mình. Hay khi gặp
khách du lịch nước ngoài, chúng ta không thể giới thiệu cho họ về nước ta
bằng tiếng việt, như thế thì họ sẽ không thể hiệu được, giao tiếp không thành
công. Nếu có thể thì hãy sử dụng tiếng của họ để nói chuyện và chào hàng…
Có thể nói ngôn ngữ là một thành tố quan trọng của văn hóa, không chỉ có
sự liên hệ với các thành tố khác, mà quan trọng hơn nó là phương tiện
chuyên chở văn hóa, trong văn hóa có ngôn ngữ và trong ngôn ngữ lại chứa
đựng văn hóa.
Lịch sử của hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, những nét văn hóa
truyền thống của dân tộc được lưu giữ và truyền lại đến muôn đời sau là
nhờ có ngôn ngữ. Là những câu chuyện ngày hè mà ông bà vẫn hay kể, là
những bài vè mà bọn con nít vẫn thuộc làu làu, là những lời thơ mà các cụ
vẫn hay ngâm, là những câu hò ví dặm, là điệu quan họ thân quen…Là lịch
sử hào hùng của dân tộc, là những nét văn hóa đẹp đẽ của dân ta…được ghi
lại, được truyền miệng lại từ đời này sang đời khác, từ năm này sang năm
khác.
Sự phát triển và biến đổi của ngôn ngữ luôn đi cùng sự phát triển và biến
đổi của văn hóa. Mỗi dân tộc, mỗi đất nước đều có ngôn ngữ và những nét
văn hóa riêng. Có thể có sự tương đồng về ngôn ngữ cũng như văn hóa giữa
các nước trong cùng một khu vực, và có cả sự khác biệt lớn giữa các nước
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phương tây và các nước phương đông. Chỉ phân tích ngôn ngữ, chúng ta
cũng có thể thấy được sự khác nhau giữa văn hóa giữa các nước:
Trung quốc và Việt Nam có thơ Đường, thơ thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ
tuyệt,… và đặc biệt thể thơ lục bát truyền thống của dân tộc ta, mà các nước
phương Tây không có. Đó là một ví dụ về sự khác biệt về ngôn ngữ văn thơ
giữa các nước, mà qua đó ta có thể thấy được nét văn hóa khác nhau.
Ngôn ngữ cũng thể hiện đời sống văn hóa tinh thần của người dân nước đó.
Chúng ta có những làn điệu dân ca ngọt ngào và sâu lắng: là điệu quan họ
của người Bắc Ninh, là đờn ca tài tử của người miền Nam, là câu hò ví dặm
của người miền Trung…là tiếng ca của người nông dân sau một vụ mùa vất
vả, là đêm sinh hoạt của người làng dưới gốc đa .Chúng ta có những điệu vè
ngộ nghĩnh của con nít vang lên dưới ánh trăng , với ánh sáng của những
con đom đóm nhỏ. Những lời thơ, câu hát chất chứa bao nhiêu nỗi niềm bao
nhiêu tình cảm cần thổ lộ… Những điều đó khiến cho đời sống văn hóa tinh
thần của nhân dân ta phong phú và đa dạng, nó gần gũi và thiết thực với
cuộc sống lam lũ đầu tắt mặt tối hằng ngày, chính điều này khiến cho quan
hệ giữa mọi người thường thân thiết hơn so với các nước phương tây.
Muốn hiểu được văn hóa của một nước trước hết chúng ta nên tìm hiểu về
ngôn ngữ của dân tộc đó, và ngược lại để có thể sử dụng thành thạo ngôn
ngữ đó điều đầu tiên là nên tìm hiểu sơ bộ về văn hóa.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ví dụ như là cách người ta giao tiếp với nhau: là lời chào, là cách làm
quen, cách xưng hô, lời khen lời nhận xét, xin lỗi…; là cách người ta tư duy
khi nói chuyện khi làm việc; cách giải quyết vấn đề…
Điển hình như cử chỉ khi chào hỏi: người Việt nam, Hàn Quốc, Nhật Bản
hay nói chung là người phương Đông chúng ta thường có thói quen cúi
chào trong khi một số nước khác thường chỉ là bắt tay. Cúi đầu chào thể
hiện sự tôn trọng đối với người được chào, càng cúi thấp càng thể hiện sự
tôn trọng của mình. Việt Nam chúng ta thường chỉ hơi cúi, còn người Nhật
cúi xuống 45 độ. Khi giao tiếp nói chuyện, có nước thì có thể đứng rất gần
nhau cũng có nước điều đó là điều tối kị, văn hóa của nước họ không cho
phép điều đó. Các nước nói tiếng Anh không chấp nhận lối hôn tay phụ nữ
để chào mừng nhưng nó lại rất thông dụng ở Pháp, Tây Ban Nha, sang Ba
Lan, ý thì hôn tay phụ nữ càng nhiều càng tỏ ra lịch sự.
Sự khác nhau của văn hóa cũng dẫn đến sự khác biệt lớn giữa ngôn ngữ của
các nước. So sánh vài nét khác nhau trong ngôn ngữ- văn hóa giữa Anh và
Việt Nam. Đầu tiên ta có thể thấy rằng giao tiếp của chúng ta rất thụ động,
khác hẳn với phong cách tự tin của giao tiếp Anh. Người Anh hồ hởi niềm
nở với những người họ mới quen trong khi chúng ta có chút gì có ngượng
ngụng khiến có cuộc trò chuyện không có không khí vui vẻ. Lối tư duy của
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
người Anh rất thẳng, họ thẳng thắn trong cách làm việc, cách đưa ra đề
nghị trong khi Việt Nam thì rất loanh quanh, phải lí giải một hồi lâu mới có
thể đi vào vấn đề chính, điều đó làm mất thời gian, thời gian đó có thể đã
giải quyết dứt điểm vấn đề đó rồi.
Để giao tiếp có thể thành công thì ba vấn đề, ba nội dung ngôn ngữ- tư duyvăn hóa cùng giao thoa kết hợp một cách phù hợp nhất. Có thể nói, văn hóa
chính là cái cốt lõi bên trong của giao tiếp, qua bộ não tư duy của con
người để biết ứng xử linh hoạt thể hiện bằng ngôn ngữ. Ngôn ngữ chính là
nội dung năng động nhất của giao tiếp. Tùy từng hoàn cảnh, cũng như tùy
từng đối tượng chúng ta sẽ biết phải làm như thế nào để có một giao tiếp
thành công, tạo lập các mối quan hệ tốt đẹp cũng như đem lại lợi ích cho
mình cho cộng đồng. Giao tiếp tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho bản thân
cũng như cho tất cả mọi người. Hãy cố gắng tạo cho mình lối tư duy tốt, sự
am hiểu về văn hóa các nước và cái quan trọng là khả năng phân tích xử lí
để có thể sử dụng ngôn ngữ một cách thích hợp nhất. Chúc bạn làm được
điều đó !
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tài liệu tham khảo:
1. Bài giảng “Ngôn ngữ và văn hóa” của PGs Bùi Phương Việt Anh.
2. Diễn đàn vườn trẻ : Ngôn ngữ và văn hóa
http://www.vuontre.com.forum
3. Wikipedia
4. http://www.viethoc.org
Giáo viên hướng dẫn : PGS Bùi Phương Việt Anh
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Họ tên sinh viên : Trần Thị Hoa Lê
Lớp: TN01B
Mã sinh viên: TN109537
11